د اپلاتون ژوند
اپلاتون ( زړه يوناني(تر ۱۴۵۳) ژبه: Πλάτων , پلاتون, "پراخه، پراخه اوږه"؛ ج. 428/427 – مخزېږديز 348/347 مخزېږديز) یو لرغونی یونانی فیلسوف و، د لرغونو یونانیانو د درېیو فيلسوفانو څخه چې د سوکرات او ارستو په شمول چې د غربي کلتور د فلسفې بنسټ یې کېښود، اپلاتون يو فيلسوف دی. [۱] د اپلاتون د لومړني ژوند او زده کړې په اړه خورا محدود مالومات په لاس کې لرو، نو ځکه د هغه شخصي ژوند او زده کړو په اړه ډېر څه نه شو ويلای، اپلاتون په اتن کې په یوې شتمنې او خورا سیاسي فعالې کورنۍ کې زېږېدلی دی. لرغونې سرچینې هغه د یو روښانه او معمولي هلک په توګه تشرېح کوي چې په خپلو زده کړو کې یې ښه والی درلود. د هغه پلار خپل زوی ته د ښه زده کړې ورکولو لپاره هر ډول اړین وسايل چمتو کړي و، او له همدې امله ويلای شو چې اپلاتون به خپلې زده کړې د ځینو نامتو ښوونکو لخوا په ګرامر، موسیقۍ، جمناستیک او فلسفه کې ترسره کړې وي. زېږون نېټه او زېږنځای[سمول]د اپلاتون د زېږون مشخصه نېټه مالومه نه ده. د پخوانیو سرچینو پر بنسټ، ډېری عصري پوهان اټکل کوي چې اپلاتون د 428 او 427 مخزېږديز کلونو ترمنځ زېږېدلی. د اتنس ګرامري اپولودورس په خپل تاریخ کې استدلال کوي چې اپلاتون د اتلسمې (۴۲۷ مخزېږديز) په لومړي کال کې د تیرجیلین میاشتې په اوومه ورځ زېږېدلی و. د دوی د دود له مخې اپولو خدای په دې ورځ زېږېدلی و. [۲] د هغه د بل ژوند لیکونکی، نینتیس په وینا، اپلاتون د مړینې په وخت کې د څلور څلوېښت کلونو و. [۳] که موږ د نینتیس نسخه ومنو، اپلاتون د اسوکریټس څخه شپږ کاله کوچنی و، او له همدې امله هغه د 87 يمې د اولمپیا په دوهم کال کې زېږېدلی و، هغه کال چې په هغې کې پیریکلس مړ شو (429 مخزېږديز). [۴] د یوسیبیوس کرانیکل د 89 يمې اولمپیاډ څلورم کال د اپلاتون په نوم نوموي ، کله چې سټراټوکلز آرکون و ، پداسې حال کې چې د الکساندرین کرونیکل د اسارکوس په آرکونشپ کې د نهه سوه اتلسم اولمپیاډ یادونه کوي. [۵] د سوډا په وینا، اپلاتون په 88 يمي المپیک کې د پیلوپونیسیا د جګړې په لومړیو کې په ایګینا کې زیږیدلی و، او هغه 82 کاله ژوند وکړ. [۶] سر توماس براون هم په دې باور دی چې اپلاتون په ۸۸ يمي اولمپیاډ کې زېږېدلی و. [۷] د رینیسانس اپلاتون پوهانو د نومبر په اوومه د اپلاتون زېږېدنه ولمانځله [۸] الریچ وون ویلیامویتز-مویلندروف اټکل کوي چې اپلاتون هغه وخت زیږیدلی و کله چې ډیوټیموس د ارچون په نوم نومول شوی و، د بیلګې په توګه د جولای 29 428 مخزېږديز او د جولای 24 427 مخزېږديز ترمنځ. [۹] یونانی فیلسوف یوآنیس کالیتسوناکیس په دې باور دی چې فیلسوف د می په 26 یا 27، 427 مخزېږديز کې زېږېدلی، په داسې حال کې چې جوناتن بارنس 428 مخزېږديز د اپلاتون د زېږون کال ګڼي. [۱۰] د هغې د برخې لپاره، دیبرا نایل ادعا کوي چې فیلسوف په 424/423 مخزېږديز کې زېږېدلی. [۸] د اپلاتون د زیږون ځای هم متنازع دی. ډیوګینس لایرټیوس وايي چې اپلاتون "د ځینو لیکوالانو په وینا، په ایګینا کې د فیډیډیس د تالیس زوی په کور کې زیږیدلی و". ډایوجینس د خپلو سرچینو څخه د فاورینس نړیوال تاریخ یادونه کوي. د فوورینس په وینا، اریسټون او د هغه کورنۍ د ایګینا په ټاپو کې د کلراچانو (استعمارانو چې د دوی د اتنیانو تابعیت ساتي) په توګه میشته کیدو لپاره د اتن لخوا لیږل شوي و، چې هلته د اپلاتون له زیږون وروسته د سپارتانانو لخوا وشړل شول. [۳] ناخونه په ګوته کوي، په هرصورت، د 431 او 411 BC ترمنځ د ایګینا څخه د سپارتانانو د ایستلو هیڅ ریکارډ شتون نلري. [۱۱] له بلې خوا، د نیکیاس په سوله کې، ایګینا په خاموشۍ سره د اتن تر کنټرول لاندې پاتې شوه، او دا د 411 په دوبي کې نه و چې سپارتانانو ټاپو ونیو. [۱۲] له همدې امله، نایل دې پایلې ته ورسید چې "شاید اریسټون یو عالم و، شاید هغه په 431 کې ایګینا ته لاړ، او شاید اپلاتون په ایګینا کې زیږیدلی وي، مګر هیڅ یو د اریسټون د مړینې (یا د اپلاتون د زیږون) دقیق نیټه نه شي کولی". [۱۱] ایګینا د سوډا لخوا هم د اپلاتون د زیږون ځای ګڼل کیږي. [۶] کورنۍ[سمول]د اپلاتون پلار اریسټون و، د کولیتس د ډیم څخه. د یو روایت له مخې چې د ډیوګینس لارټیوس لخوا راپور شوی مګر د ویلیامویتز-مولینډورف لخوا اختلاف شوی، اریسټون د اتن پاچا ، کوډرس ، او د میسینیا پاچا، میلانتوس څخه د هغه نزول موندلی. [۱۳] کوډرس پخپله یو ډیمیګوډ و چې د سمندر د خدای پوسایډون لخوا پلار شوی و. [۱۴] خو دا ادعاوې د فیلسوفانو په خبرو کې نه کارول کیږي. [۱۵] د اپلاتون مور Pericitione وه، چې کورنۍ یې د اتنیانو له مشهور قانون جوړونکي او شاعر سولون سره د اړیکو لرلو ویاړ درلود. [۱۳] د سولون میراث د Dropides، ارچون کال 644 bc ته بیرته موندل کیدی شي. پیریکشن د چارمایډز خور او د کریتاس د تره خور وه، دواړه د دېرشو ظالمانو مشهور شخصیتونه، د لنډ اولیګارچیک رژیم ، چې د پیلوپونیسیایي جګړې (404-403 BC) په پای کې د اتن له سقوط وروسته تعقیب شو. [۱۶] د اپلاتون تر څنګ، اریسټون او پریکشن درې نور ماشومان درلودل. دا دوه زامن، اډیمانتوس او ګلوکون او یوه لور، پوټون، د سپیوسیپس مور وه (د اپلاتون وراره او د هغه د فلسفي اکاډمۍ د مشر په توګه). [۱۶] د جمهوریت په وینا، اډیمینټس او ګلاکون د اپلاتون څخه زاړه وو؛ دوه وروڼه د میګارا په جګړه کې، کله چې اپلاتون د 5 کلونو څخه زیات عمر نه درلود، خپل ځانونه توپیر کړل. [۱۷] سره له دې، په خپل یادداشت کې، زینفون ګلاکون د اپلاتون په پرتله کوچنی بولي. [۱۸] داسې ښکاري چې اریسټون د اپلاتون په ماشومتوب کې مړ شوی، که څه هم د هغه د مړینې دقیق نیټه ستونزمنه ده. [۱۹] کله چې اریسټون مړ شو، د اتنیانو قانون د ښځو قانوني خپلواکي منع کړه، او له همدې امله پیریلیمپس ته د هغې د مور ورور [ الف ] (اپلاتون پخپله هغه د چارمایډز کاکا) سره واده کولو لپاره ورکړ شوی و، [۲۰] چې ډیری وخت یې د میرمنو په توګه خدمت کړی و. د پارس په محکمه کې سفیر او په اتن کې د ډیموکراټیکې ډلې مشر پیریکلز ملګری و. [۲۱] پیریلامپس د پخوانۍ واده څخه یو زوی درلود، ډیموس، چې د هغه د ښکلا لپاره مشهور و. [۲۲] پریکشني د پیریلامپس دوهم زوی، انټيفون، د اپلاتون نیمه ورور وزېږېد، چې په پارمینیډز کې ښکاري، چیرته چې ویل کیږي فلسفه یې پریښوده، ترڅو خپل ډیری وخت آسونو ته وقف کړي. [۲۳] په دې توګه اپلاتون د لږ تر لږه شپږو ماشومانو په کورنۍ کې لوی شوی و، چیرې چې هغه په پنځم نمبر و: یو ورور، یوه خور، دوه وروڼه او یو نیم ورور. [۲۴] اپلاتون د خپل ځان په اړه د هغه د لیوالتیا په مقابل کې، خپل مشهور خپلوان په خپلو خبرو اترو کې معرفي کول، یا یې په یو څه دقت سره یادول: چارمایډز د هغه په نوم یو نوم لري؛ کریتاس په چارمایډز او پروټاګوراس دواړو کې خبرې کوي؛ اډیمینټس او ګلوکون په جمهوریت کې مهمې برخې اخلي. [۲۵] له دې او نورو حوالو څخه یو څوک کولی شي د خپلې کورنۍ ونې بیارغونه وکړي، او دا د پام وړ کورنۍ ویاړ وړاندیز کوي. د جان برنیټ په وینا، "د چارمایډز د پرانیستلو صحنه د ټولې [کورنۍ] اړیکې ستاینه ده. . . د اپلاتون خبرې نه یوازې د سوکرات یادګار دی، بلکې د هغه د خپلې کورنۍ د خوښیو ورځې هم دي.» Closing نوم[سمول]د دیوجینس په وینا، فیلسوف د خپل نیکه ارسطو په نوم نومول شوی و، مګر د هغه د غیږ نیوونکي روزونکي، ارګوس اریسټون هغه ته د "پلاټون" نوم ورکړ، چې معنی یې "پراخه" ده. [۲۶] ډیوجینز د اپلاتون د نوم لپاره درې سرچینې ذکر کوي ( الکساندر پولی هیسټور ، د سیزیکوس نینتیس او بې نومه سرچینې)، د کوم له مخې چې فیلسوف د هغه نوم د هغه د فصاحت (πλατύτης، platytēs ) څخه اخیستی، یا بل دا چې هغه خورا پراخه (πλατύς) و., platýs ) د تندی په اوږدو کې. [۲۶] د ډایوجینز دا ټولې سرچینې د بیوګرافۍ د الکساندرین دورې څخه دي چې د دې ډیری معلومات یې د پیریپیټیک مخکښانو څخه ترلاسه کړي. [۲۷] وروستیو پوهانو د دیوجینس سره اختلاف کړی دی، او استدلال یې کړی چې اپلاتون د فیلسوف اصلي نوم دی، او دا چې د هغه د نوم ارسطو په اړه افسانه د هیلنیسټیک دور کې رامینځته شوې. WKC ګوتری په ګوته کوي چې Ρlato په لرغوني یونان کې یو عام نوم و، چې 31 مثالونه یوازې په اتن کې پېژندل شوي. [۲۸] افسانې[سمول]د پخوانیو لیکوالانو د ځینو په زړه پورې راپورونو له مخې، د اپلاتون مور د الهی لید څخه حامله شوې وه: ارستون هڅه وکړه چې خپل پام پریکشن ته واړوي، مګر په خپل هدف کې ناکام شو. بیا د لرغوني یونان خدای اپولو هغه ته په یوه لید کې راڅرګند شو، او د دې په پایله کې، اریسټون پریکشن بې هوښه پریښود. کله چې هغې اپلاتون زیږیدلی و، یوازې هغه مهال یې میړه د هغې سره دروغ و. [۲۹] په بله افسانه کې راغلي دي چې هغه په داسې حال کې چې هغه د یو ماشوم په توګه د هیمیټس په غره کې د میرټلس په کنج کې ویده و (د هغه مور او پلار د میوز او نیمفس قرباني کول) د اپلاتون په شونډو کې مچۍ میشتې وې. د سټایل د خوږوالي یوه بیلګه چې په هغه کې به هغه د فلسفې خبرې وکړي. [۳۰] زده کړه[سمول] اپولیوس موږ ته خبر ورکوي چې سپیوسیپس د هلک په توګه د اپلاتون ګړندي ذهن او نرمښت ستاینه وکړه ، او "د هغه د ځوانۍ لومړۍ میوه د سخت کار او مطالعې سره مینه وه". [۳۱] وروسته اپلاتون به پخپله د طبیعت د ډالۍ په توګه د زده کړې اسانتیا، حافظه، هوښیارتیا، د اندیښنو چټکتیا او د دوی ملګري، د ځوانۍ روحیه او په روح کې عظمت. [۳۲] د دیوجینس په وینا، د اپلاتون زده کړه، لکه د نورو اتلانو هلکانو په څیر، فزیکي او ذهني وه؛ هغه ته په ګرامر (یعنی لوستل او لیکل)، موسیقۍ [ ] ، او جمناستیک کې د خپل وخت تر ټولو نامتو استادانو لارښوونه کړې وه. [۳۳] هغه په فزيکي تمرينونو کې دومره بريالى و، چې ډيکايرکوس د خپل ژوند په لومړي ټوک کې وويل، چې اپلاتون د استميانو په لوبو کې په غېږ کې ولوېد او ډېر ښه وځلېد او ډېر مشهور و. [۳۴] اپولیوس استدلال کوي چې فیلسوف هم د پیتین لوبو کې عامه سیالۍ ته لاړ. [۳۱] اپلاتون هم د فلسفې په کورسونو کې ګډون کړی و. د سوکرات سره د لیدلو دمخه، هغه لومړی د کراتیلس (د هیراکلیټس یو شاګرد، د سوکرات څخه مخکې یو نامتو یونانی فیلسوف) او د هیراکلیتین نظریاتو سره آشنا شو. [۳۵] د پخوانیو لیکوالانو په وینا، داسې دود و چې د ځوانۍ په کلونو کې د اپلاتون د خوښې کار شاعري وه. هغه په لومړي سر کې شعرونه، دیترامب ، او وروسته د غزل شعرونه او تراژیدي ( تیتراولوژي ) ولیکل، خو له سوکرات سره د لیدو پر مهال یې خپل شعرونه وسوځول او فلسفې ته یې مخه کړه. [۳۶] داسې کیسه هم شته چې په کومه ورځ چې اپلاتون هغه ته وسپارل شو، سوکرات وویل چې هغه ته یو سوان سپارل شوی دی. [۶] د اپلاتون په اړه هم ځینې اثار شتون لري، مګر دا اوس د ځینو پوهانو لخوا جعلي ګڼل کیږي. [۳۷] عصري پوهان اوس پدې باور دي چې اپلاتون شاید یو ځوان هلک و کله چې هغه د سوکرات سره آشنا شو. دا ارزونه د دې حقیقت پراساس ده چې د اپلاتون دوه نږدې خپلوان کریتاس او چارمایډس دواړه د سوکرات ملګري وو. [۳۸]عامه چارې[سمول]
د اوومې خط له مخې، چې د هغه په اعتبار سره جنجال شوی، لکه څنګه چې اپلاتون عمر ته رسیدلی، هغه د ځان لپاره په عامه چارو کې د ژوند تصور وکړ. [۳۹] هغه په حقیقت کې د دېرشو ظالمانو د رژیم لخوا (کریتیا او چارمایډونه د دوی د مشرانو په منځ کې وو) بلنه ورکړل شوې وه چې په اداره کې شامل شي، مګر هغه بیرته پاتې شو. هغه هیله درلوده چې د نوي مشرتابه لاندې به ښار بیرته عدالت ته راستون شي، مګر هغه ژر تر ژره د رژیم د تاوتریخوالی له امله په شا شو. [۴۰] هغه په ځانګړي ډول مایوسه شو، کله چې دېرشو هڅه وکړه چې سوکرات د لنډیز اعدام لپاره د ډیموکراټیک جنرال لیون د سلمیس په نیولو کې ښکیل کړي. [۴۱] په 403 BC کې، په جلاوطنۍ کې د ډیموکراسۍ د بیا تنظیم کولو وروسته ډیموکراسي بیرته جوړه شوه، چې د پیریوس له لارې ښار ته ننوتل او د مونیچیا په جګړه کې د دېرشو ځواکونو سره ولیدل، چیرې چې کریتیا او چارمایډ دواړه ووژل شول. [۴۲] په 401 BC کې بیا رغول شوي ډیموکراټانو په ایلیوس برید وکړ او د اولیګارچیک پاتې ملاتړي یې ووژل، دوی یې د اجیرانو په ګمارلو شک درلود. [۴۳] د دېرشو کلونو له ړنګیدو وروسته، د اپلاتون هیله بیا راژوندۍ شوه چې په سیاسي توګه فعاله شي، مګر د سوکرات د مرګ غندنه د هغه پلانونو ته د پای ټکی کېښود. اپلاتون ته د سوکرات وروستۍ خبرې دا وې: "څه شی ډیر اغیزمن دی، پیدا شوی یا خالق؟" . اپلاتون د دې پوښتنې له لارې د سیسلي، مصر او ایټالیا له لارې خپل سفر رهبري کړ. [۴۴] په 399 BC کې، اپلاتون او نورو سوکراتي سړیو په میګارا کې د فلسفې د میګرین ښوونځي بنسټ ایښودونکي اکلیډ سره لنډمهاله پناه واخیسته. د دیوجینس لارټیوس په وینا، د خپل وروستي ژوند په اوږدو کې، اپلاتون د سیراکوز ښار په سیاست کې ښکیل شو. اپلاتون په پیل کې د سیراکوز څخه لیدنه وکړه پداسې حال کې چې دا د ډیونیسیس د واکمنۍ لاندې و. [۴۵] د دې لومړي سفر په جریان کې د ډیونیسیس وراره ، د سیراکوس ډیون ، د اپلاتون له پیروانو څخه شو ، مګر ظالم پخپله د اپلاتون په مقابل کې شو. اپلاتون تقریبا د مرګ سره مخامخ شو، مګر هغه په غلامۍ وپلورل شو. Anniceris ، د سیرینیک فیلسوف، وروسته له هغه د اپلاتون آزادي په شلو دقیقو کې واخیستله، [۴۶] او هغه یې کور ته واستاوه. د ډیونیسیس له مړینې وروسته، د اپلاتون د اوومې لیک په وینا، ډیون له اپلاتون څخه وغوښتل چې سیراکوز ته بیرته راستانه شي ترڅو د ډیونیسیس II ښوونکي وکړي او هغه ته لارښوونه وکړي چې یو فیلسوف پاچا شي. Dionysius II داسې بریښي چې د اپلاتون تعلیمات ومني، مګر هغه د خپل تره ډیون په اړه شکمن شو. ډیونیسیس ډیون وشړل او اپلاتون یې د خپلې خوښې خلاف وساتل. بالاخره اپلاتون سیراکیز پریښود. ډیون به د ډیونیسیس د راپرځولو لپاره بیرته راستون شي او د لنډ وخت لپاره سیراکوز واکمن شي مخکې لدې چې د اپلاتون یو ملګری کیلیپس لخوا غصب شي. مړينه[سمول]د سینیکا په وینا، اپلاتون د 81 په عمر کې په هماغه ورځ مړ شو چې هغه زیږیدلی و. [۴۷] سوډا څرګندوي چې هغه تر 82 کلونو پورې ژوند کړی، [۶] په داسې حال کې چې نینتیس د [۴۸] کلن عمر ادعا کوي. مختلفو سرچینو د هغه د مړینې حسابونه ورکړي دي. یوه کیسه چې د یوې مات شوي نسخې پر بنسټ والړ ده، [51] وړاندیز کوي چې اپلاتون په خپل بستر کې مړ شو، په داسې حال کې چې یوې ځوانې تراسیایي نجلۍ هغه ته بانسري غږوله. [۴۹] یو بل روایت وړاندیز کوي چې اپلاتون د واده په مراسمو کې مړ شو. دا حساب د ډیوګینس لارټیوس پر بنسټ ولاړ دی چې د دریمې پیړۍ د الکساندریا د هرمیپس لخوا حساب ته اشاره کوي. [۵۰] د ترتولین په وینا، اپلاتون په خوب کې مړ شو. [۵۰] یادښتونه[سمول]^ a: Marriages between uncle and niece, as between first cousins, were common and expedient in Athens, preserving rather than dividing family estates.[8] ^ b: By "music" we are to understand the domains of all the Muses; not only dance, lyric, epic and instrumental music, but geometry, history, astronomy and more.[24] سرچينې[سمول]
سرچينې[سمول]لومړنۍ سرچینې (یونانی او رومن)[سمول]
ثانوي سرچینې[سمول]
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
