ډېمورج
ډېمورج يو يوناني ويوکی دی چې په ساده پښتو کې يې په فعال عقل مانا کولای شو() د لس ګونو عواقلو څخه دی. پوهان د دلایلو پر بنسټ په دې باور دي چې د نړۍ په داخل کې یو منځنی وجود دی چې د خپل طبیعت څخه خبر دی او په خپل ځان (د لامل او اغېز) پوهیږي . دا وجود په هیڅ ماده یا بدن کې نه منحل کیږي او په هیڅ بدن پورې اړه نلري. پورته وخت او ځای دی. دا د خپلې سرچینې څخه فضل ترلاسه کوي او نړۍ ته یې رسوي. د دې نړۍ ټول ادراکونه، عقلونه او قوتونه د هغه د فضل او مرستې له امله دي او د دې په پام کې نیولو سره چې هغه ځان پوه او غیر مادی دی، هغه ته عقل ویل کیږي، ځکه چې هغه د ټول مخلوقاتو ترمنځ د فضل منځګړیتوب دی. او نړۍ او یو فعال ځواک دی، دې ته "فعال عقل" ویل کیږي. ځینو یې فعال عقل د خدای لخوا وړاندیز شوي مفکورې څخه ګڼل کیږي. [۱] خو په اسلامي فلسفه کې فعال عقل د عقل په اوږده سلسله کې لسم عقل دی. دا عقل د مخلوقاتو په فضل او کرم کې منځګړیتوب کوونکی دی او د انسان ذهن او روح له ځواک څخه عمل ته بدلوي، شیانو او موادو ته شکلونه ورکوي او روحونه د شیطان له حالت څخه د هغې د کارولو کمال ته راوړي. فعال عقل هماغه وحی او روح القدس دی، جبرائیل امین د ابن باجه په وینا فعال عقل[سمول]د ابن باجه په فکر کې د انسان اصلي خوښي او کمال په نظر او استدلال کې دی او له عمل سره مستقیمه اړیکه نه لري. د انسان عقل چې د استدلال د کچې له مخې په ټیټه کچه کې دی او معقولیت په شیطاني بڼه درک کوي، د فکري هڅو له لارې وده کوي او بالاخره په یوه شکل کې د معقولیت درک کولی شي، او دا نعمت دی. په لنډه توګه، موږ کولی شو ووایو چې روحاني شکلونه د ادراک شکلونه دي چې د هر ډول ګاڼو سره تړاو لري. ځيني نور بيا پر دې سربېره چې د نفس د تکامل لامل نه ګرځي، ښايي يو معيوب وګڼل شي، خو ځينې نور بيا پر دې سربېره چې د نفس د تکامل لامل نه کېږي، ښايي يو ناسوب وګڼل شي. یو مرستیال د ابن باجه په وینا، څلور ډوله روحاني مخونه دي:
د افلاطون په وینا فعال عقل[سمول]د افلاطون په وینا، فعال عقل یو خدای نه دی چې نړۍ یې له هیڅ شی څخه جوړه کړې ( لاتين: Nihil) جوړ شوی؛ بلکه د هغه موادو ګډوډۍ ته یې امر کړی چې نړۍ جوړوي. فعال عقل له مخکې نه چمتو شوي شکلونه بې شکله مادې ته وړاندې کوي. دا د هغه کار په څیر دی چې یو هنرمند د خامو موادو او موادو سره ترسره کوي، او دا داسې نه ده چې له ځانه شیان جوړ کړي او ورکړي. [۱] د مشاء د عالمانو نظر[سمول]د ارسطو په فلسفه کې او کله چې د ارسطو اثار په لومړیو اسلامي پیړیو کې ژباړل شوي، دا اصطلاح د نورو اصطلاحاتو سره د افکارو په بڼه کې شامله وه چې له یوې خوا د اسلام تر اغیزې لاندې وه او له بلې خوا د ارسطو په فلسفه کې ریښې درلودې. فلسفه چې له هغې څخه د "ماشا فلسفه " بلل کیږي. لسم عقل ته د مخلوقاتو د حوالې نظریه د ماشا بابا سره تړاو لري. دوی په متقابل عقل باور نه لري او هر هغه څه چې په مادي نړۍ کې شتون لري یو واحد عقل ته راجع کوي چې د اوږدمهاله سلسلې په وروستي درجه کې وي. [۲] د فارابي په وینا فعال عقل[سمول]په دې اړه فارابي وايي: هغه څوک چې لوړې روحاني درجې ته ورسېږي، کولای شي خپل روح او فعال عقل سره یوځای کړي. دا پدې مانا ده چې دا مستقیم له فعال عقل سره تړاو لري او ځکه چې فعال عقل د لومړي لامل څخه فضل ترلاسه کوي. نو داسې سړی به د فعال عقل له لارې د لومړي اصول څخه فضل ترلاسه کړي. [۳] د ابن سینا په وینا فعال عقل[سمول]ابن سینا په دې باور دی چې تخلیق د الهی فکر د روح له امله رامینځته شوی، کوم چې پخپله فکر کوي، او هغه پوهه چې الهي وجود د تل لپاره شتون لري لومړنی عقل دی. لومړی لامل یې ابتدايي پایله او تخلیقي ځواک دی، چې له الهي فکر سره یو ځای دی او یوازې له همدې لارې کولای شو د "الوحدت له یو واحد څخه نه راځي" د قاعدې په نظر کې نیولو سره له یووالي څخه څو تنو ته ورسیږو. کله چې خدای د خپل ذات په اړه فکر کوي، تخلیق د درجې او درجې پر بنسټ ترسره کیږي، نو د تخلیق عمل او د استدلال عمل یو شان دی، او کله چې لوړ پوړونه په خپل ځان کې فکر کوي، د وجود ټیټې درجې په وجود کې راځي. له واجب الوجود څخه، چې د ټولو شیانو سرچینه ده، د هغه اصولو له مخې چې ذکر شوی، له یو څخه زیات وجود نه خپریږي، هماغه وجود چې ابن سینا یې لومړی عقل بولي. لومړی عقل چې کله خپل ځان ته فکر کوي، د خدای وجود فرض ګڼي، او دا چې د وجود د ضرورت له امله رامنځ ته شوی، نو خپل طبیعت هم واجب ګڼي، خو روح خپل طبیعت ته واجب ګڼي. په دې توګه، لومړی عقل په دریو برخو ویشل شوی دی، هغه پوهه ترلاسه کوي چې دویم عقل ، د لومړۍ الوتکې روح او د لومړۍ الوتکې بدن راڅرګندیږي. دوهم عقل هم همدا عمل ترسره کوي او له هغه څخه دریم عقل او د دوهمې الوتکې بدن او روح راڅرګندیږي او دا عمل تر لسم عقل او نهم عقل پورې دوام کوي چې سپوږمۍ ده خو له دې ځایه بیا د عقل او د هغه نه د سپوږمۍ په لور روانیږي. لسم عقل هغه فعال عقل دی چې خالص اندازه نه لري چې بل آسمان ترې جوړ شي. له همدې امله له هغې څخه یوازې د فساد نړۍ او د انسان روح صادریږي او دا نړۍ د کثرت نړۍ ده او هغه روح چې د دې نړۍ لارښوونه کوي د فعال عقل څخه صادر شوی او لازمي جوهر یې دا دی چې د هغه په اړه علم دی. نړیوال او هر ډول. کثرت جواز لري، دا یوازې د عقل له لارې نړۍ ته لارښوونه کوي. د سپوږمۍ لاندې نړۍ د بدلون او بدلون نړۍ ده او مخلوقات په دې نړۍ کې پیدا کیږي او یو څه وخت وروسته له مینځه ځي، او د ځمکې ژوند چې په دوامداره توګه بدلیږي، د انسان شاوخوا ګرځي، نو کله چې یو مخلوق وغواړي. وجود ته راځي، عقل فعال د خپل وجود د ممکنه کولو لپاره خپل ځان ته بڼه ورکوي، او کله چې هغه مخلوق له منځه یوسي او غیر موجود شي، فعال عقل هغه بڼه بیرته اخلي او دننه کوي. له همدې امله ابن سینا دغه عقل ته " وھب السور " نوم ورکړی چې معنی یې د شکلونو څښتن دی. علامه فارابي هم وايي چې فعال عقل د انځورونو ورکوونکی دی، ځکه چې عقلونه په کې شتون لري او فعال عقل د انسان عقل ته استدلال ورکوي، ځکه چې دا عقلونه د افلاطون په څیر دي، نو ځکه ورته ویل کیږي. د بڼو ورکوونکی یا د انځورونو ورکوونکی. [۴] د روښانفکرو فیلسوفانو نظر[سمول]هغه روښانفکره فیلسوفان چې د طول البلد عقلونو د لړۍ په وروستۍ مرحله کې په انتقالي عقل باور لري، د ماشاء الله دا نظر نه مني او په دې باور دي چې هر یو له دغو انتقالي عقلونو څخه یو ډول مادی ډول جوړوي او په همدې ډول چارې تنظیموي. دا نظریه چې د " افلاطون له تمثیل " څخه اخیستل شوې ده، د انسان وجود او هغه کمالونه چې دوی د " رب النوع یا مثال" په نوم یو واحد عقلي جوهر ته رسیدلي مستند کوي. [۵] د هنري کاربون په وینا فعال عقل[سمول]هینري کاربن یادونه کوي چې دا باید له پامه ونه غورځول شي چې هغه څه چې په لرغونې فلسفه کې د لسو ذهنونو او آسماني مخلوقاتو په اړه بحث شوي د طبیعي علومو سره تړاو نلري، بلکې د دې طبیعي سیسټم د ساینسي پرمختګ له امله بدنام شوي، او دا بحثونه باید وڅیړل شي. د دې نقطه نظر چې د دوی هدف د انسان غوره والی او د نه لیدلو روحاني آسمانونو او عرفاني جغرافیې ته رسیدل دي. لکه څنګه چې سهروردي په خپل رساله روزي کې د صوفی جماعت سره اشاره کوي: "هغه کسان چې اسمان او ستورو ته ګوري په دریو ډلو دي: هغه ډله چې سترګې واړوي او یو ټوټه ټوټه وګوري، د هغه څخه څو ټکي پورته او دا ډله عام خلک دي. ; او د دوی یوه ډله د اسمان په سترګو سره اسمان ویني او دا ډله د ستورپوه په څیر ده. اسمان په ستورو ويني او اسمان په ستورو ويني، دوى وايي چې نن په فلاني برج کې فلاني ستورى شته، نو دا اثر لري. په یوه برج کې قرآن دی. خو هغه څوک چې اسمان او ستوري په خپلو سترګو نه ويني او د اسمان په ليدلو نه بلکې د عقل په نظر سره ويني عالمان دي . [۶] اړوندې پوښتنې[سمول]
پايڅوړ[سمول]بهرنۍ لینک[سمول]
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
