اندي ارواپوهنه
اندي يا نظري ارواپوهنه د ارواپوهنې له نظري او فلسفي اړخونو سره تړاو لري. دا د مطالعې يوه پراخه لړۍ ده چې په غیر تجربوي توګه د موجوده رواني تیوریو په ترکیب، ادغام او پراختیا تمرکز کوي. نظرياتي ارواپوهنه د ساينس له فلسفې څخه را منځته شوه، چې له مخې يې منطق او استدلال د هرې نوې مفکورې بنسټ و. دا د ازموینې یا تجربوي ارواپوهنې دمخه شتون درلود. تیوریکي ارواپوهنه یو انډول ډیسپلینري ساحه ده چې رواني پوهان پکې شامل دي چې د رواني څانګو په پراخه لړۍ کې تخصص لري. د تیوریکي ارواپوهنې یو څو مخکښان وو لکه ویلیم ونډټ، ویلیم جیمز، سیګمنډ فرویډ، او جان واټسن . دلته یو شمیر د پام وړ مرسته کونکي هم شتون درلود ، پشمول جیروم کاګان ، ایلن کازډین ، رابرټ سټرنبرګ ، کینیت جرګین ، او الریک نیسر. دا مرسته کونکي اکثرا په مختلفو ژورنالونو کې خپروي پشمول په تیوريکي ارواپوهنه کې ترټولو مشهور ژورنال، د تیوریکي او فلسفي ارواپوهنې ژورنال. ډیری نورو سازمانونو تیوریکي ارواپوهنه د ارواپوهنې رسمي څانګې په توګه پیژني. پیل[سمول]تیوریکي ارواپوهنه له فلسفې څخه وده کړې، په ځانګړې توګه د ساینس فلسفه. فلسفه هڅه کوي چې د مفاهیمو ماهیت او جوړښت، هغه قوانین چې له مخې یې دا مفکورې واقع کیږي، او هغه تیورۍ چې قوانین سره یوځای کوي درک کړي. نظري ارواپوهنه د ساینس د فلسفې یوه داسې څانګه ده. د ساینس فلسفه د تجربو په ترسره کولو او د پایلو تشریح کولو له لارې د فزیکي نړۍ په اړه د نظریاتو د تحلیل لپاره ساینسي میتود نه کاروي. په هرصورت، دا لاهم د ساینس په اړه دی چې د ساینس تر شا منطق او منطق باندې ټینګار کوي، هغه څه روښانه کوي چې د تجربوي اندازه کولو لخوا نشي تشریح کیدی. دا په ټولو انسانانو تمرکز کوي په مابعدالطبيعي او epistemological ډول په داسې حال کې چې د بشري پوهې ماهيت او ماهيت شاملوي. لکه څنګه چې د ساینس فلسفه د ساینس سره تړاو لري، نو نظرياتي ارواپوهنه د ارواپوهنې سره تړاو لري. ځکه دا منطق او استدلال دی چې په مفاهیمو، قوانینو او تیوریو باندې تطبیقیږي. تیوریکي ارواپوهنه د دې معلومولو لپاره ساحه نه ده چې کومې تیورۍ ریښتینې یا ډیرې معتبرې دي. ډیری نظري ارواپوهنه د یوې معتبرې ارواپوهنې تیوري کې د "نظر" ملاتړ یا منطقي کولو په توګه ګوري. خو داسې نه ده. نظري ارواپوهنه په ساینسي ډول د هغه څه په اړه د نظرونو پراساس ده چې د ایپیسټیمولوژي له لارې پیژندل کیږي. [۱] نظرياتي ارواپوهنه د دوديزې تجربې او تجربوي ارواپوهنې له هرې څانګې مخکې شتون درلود. د دې له امله، د پوهې پراخه ژوره او پراخوالی شتون لري چې له دې څخه اخیستل کیدی شي. دا د نن ورځې د نوي پرمختګونو لپاره لږ عام کوي ځکه چې ډیری "نوي" طریقې د پخوانیو تیوریو څخه اخیستل شوي او بیا ژوندي کوي. دا دې بنسټیزو تیوریو ته نوې پوهه، د حوالې چوکاټونه، او وړ ذهنیتونه راوړي. دا کیدای شي د هغو نظرونو له امله وي چې د تاسیس شوي تجربوي ارواپوهنې په برخه کې د اړوندو ساحو په پرتله وده او سرعت ترلاسه کولو لپاره ډیر وخت نیسي. دا ممکن د دې لپاره وي چې نظرونه د رامینځته شوي ازموینې ارواپوهنې اړوند برخو په پرتله وده او سرعت ترلاسه کولو لپاره ډیر وخت نیسي. د فلسفې او عقل سره اړیکه[سمول]تیوریکي ارواپوهنه د غیر تجربوي عقلیت لپاره یو له لارو څخه دی. په ارواپوهنه کې - لکه څنګه چې د مطالعې هرې برخې سره - د نړۍ د واقعیت په اړه د پوهې ترلاسه کولو لپاره درې فلسفي نظریات او میتودونه شتون لري. درې لیدونه: عقلیت (د فکر او استدلال په کارولو سره)، تجربه (زموږ د انفرادي تجربو په کارولو سره)، او شکیزم (پوهه چې یوازې د پیښې څخه بهر ځي چې مطالعه نشي کولی) د قوانینو پورې اړوند د تیوریکي مفکورو پوهه تعریفوي چې د لویو تیوریکي تیوریو په پوهیدو کې مرسته کوي. . [۲] د فلسفې له نظره، عقلیت په ارواپوهنه کې د دې ژمنې سره خورا نږدې تړاو لري. تیوریکي ارواپوهنه تجربه یا کلینیکي نه ده او د رواني موضوعاتو په اړه د پوهې ترلاسه کولو غیر تجربوي میتودونو تمرکز کوي. دا د دوی د پراخو ایډیالوژیو تر شا نظري پوهه لټوي. پدې کې ډیری وختونه شامل دي، مګر د مختلفو فکرونو غیر تجربوي انتقاد، او د رواني مفکورو کارونې پورې محدود ندي. تیوریکي ارواپوهنه یو ډسپلین دی چې خپل معلومات د تجربې ترلاسه شوي معلوماتو پرځای د استخراج له لارې جوړوي. فرضیې بیا تبادله کیږي او د مختلف لیدونو څخه رامینځته کیږي. تیوریکي ارواپوهنه د عامو، غیر ساینسي کلمو پروسس کولو سره معامله کوي (فرضي جوړښتونه) په ساینسي توګه هدفي اصطلاحاتو (مداخلې متغیرونه). نظري ارواپوهنه د مختلفو نقطو سره بشپړ موافقت ته اړتیا لري ترڅو وکوالی شي دې ټکي ته د تیوري په توګه وګوري. د پایلې په توګه، د هغه ډیری موضوعات په روانو شخړو کې پاتې دي. نظري ارواپوهنه د ارواپوهنې استدلال د خپلو ټولو عناصرو سره دی. دا پدې مانا ده چې کله چې د ارواپوهنې په مینځ کې تیورۍ شخړه یا ټکر کوي، نظري ارواپوهنه دا نه غوره کوي چې کوم یو سم دی. په ارواپوهنه کې د ډیری نظریاتو طبیعت او جوړښت بیانوي. د ارواپوهنې منطق تشریح کولو لپاره په دریو برخو کې د اصولو تخفیف شتون درلود. ارواپوهنه د دې اصولو پر بنسټ ولاړه ده چې د پام وړ چلند، فزیکي چاپیریال او / یا فیزولوژیکي حالتونو ته اشاره وکړي. تیوریکي ارواپوهنه یو مهم اړخ دی چې لاهم په عصري ارواپوهنه کې رول لوبوي. که څه هم په تیوریکي ارواپوهنه کې ځینې نیمګړتیاوې شتون لري، دلته ځواک او ګټې هم شتون لري چې دا ساحې ته راوړي. [۳] نظري ارواپوهنه پراخه ساحه پوښي. مسلکیان فرصت لري چې د نظري پوهې د لټون لپاره دا طریقه وکاروي ترڅو په مختلفو موضوعاتو څیړنه پیل کړي. دا د پوهې لوی مقدار ته اجازه ورکوي چې د بصیرت ترلاسه کولو لپاره د کانکریټ ډیټا لټون کولو پرځای د استخراج له لارې کشف شي. تیوریکي ارواپوهنه یوه انډولیزه څانګه ده چې ارواپوهان په ادراکي ارواپوهنه، ټولنیز ارواپوهنه، پرمختیایي ارواپوهنه، شخصیت ارواپوهنه، کلینیکي ارواپوهنه، ادراکي ارواپوهنه، عصبي ارواپوهنه، بایوپسیولوژي، ارتقايي ارواپوهنه، کلتوري-تاریخي ارواپوهنه، سیاسي ارواپوهنه او سیاسي ارواپوهنه کې تخصص لري. ارواپوهنه دا مهمه ده چې یادونه وکړو چې دا ساحې تجربه نه کموي، بلکې لومړی د نظرياتي طریقې له لارې نوي نظرونه لټوي. [۱] ارواپوهان او د هغوی اندونه[سمول]د تیوریکي ارواپوهنې په برخه کې د ځینو نامتو مخکښانو لنډ تاریخ. ویلیم ونډټ (1874) په اصل کې د فلسفې د پروفیسور په توګه کار کاوه. د هغه تمرکز د فرد د شعور په ځان مطالعې باندې و، او هغه باور درلود چې دا د ارواپوهنې په ډګر کې یو لوی فکتور و. د ارواپوهنې دا اړخ د ډیرو تجربوي شواهدو سره د ښودلو وړ نه و، مګر دا د ارواپوهنې په تاریخ کې یوه تیوري پاتې شوه. [۴] له هغه وروسته ویلیم جیمز (۱۸۹۰) د ارواپوه او فیلسوف په توګه کار وکړ. د هغه مسلک د آزادې ارادې، د طبیعت نظریه باندې تمرکز وکړ. هغه د جیمز لینګ د احساساتو نظریه هم جوړه کړه، کوم چې د ډیری نظریاتي فکتورونو پر بنسټ والړ دی. [۵] [۶] سیګمنډ فرویډ (1905) په تیوریکي ارواپوهنه کې یو مهم مخکښ و. فرویډ په ارواپوهنه کې د رواني تحلیل تیوري تاسیس کړه. هغه د خپلو تیوریو د پراختیا په وخت کې په تجربوي معلوماتو تکیه نه کوله، بلکه د فلسفي توضیحاتو په لټه کې و. فرویډ ډیری وختونه دا نظر څرګند کړ چې هغه د خپلې تیورۍ لپاره تجربوي شواهدو ته اړتیا نلري. ځکه چې هغه په ساده ډول پوهیږي چې دا ریښتیا ده. [۷] [۸] جان واټسن (1913) بل مخکښ و. واټسن په خپله مقاله "روح پوهنه د چلند لید په توګه" کې په ارواپوهنه کې د چلند کولو تیوري رامینځته کړې. که څه هم سلوکیزم په تجربوي ارواپوهنه کې قوي تمرکز لري، د سټایلونو جوړښت په تجربوي توګه نه شي ازمول کیدی او له همدې امله د نظري ارواپوهنې په توګه ګڼل کیږي. [۹] [۱۰] سرچينې[سمول]
|
