وېليم جېمز

Permanently protected article
د ويکيپېډيا، وړیا پوهنغونډ له خوا
وېليم جېمز
وېليم جېمز
(انګلیسي: William James د (P1559) برخه د ويکيډاټا له لارې سمه کړئ
وېليم جېمز
وېليم جېمز

د شخص معلومات
پيدايښت ۱۱ جنوري ۱۸۴۲[۱][۲][۳][۴][۵][۶][۷][۸][۹][۱۰][۱۱]
مړینه 26 اگسټ 1910 (68 کاله)[۱][۲][۳][۴][۵][۶][۸][۹][۱۰][۱۱]  د (P570) برخه د ويکيډاټا له لارې سمه کړئ
د مړینې لامل زړه نابری  د (P509) برخه د ويکيډاټا له لارې سمه کړئ
تابعیت د امریکا متحده ایالات[۱۲]  د (P27) برخه د ويکيډاټا له لارې سمه کړئ
عملي ژوند
تعلیم هروارد پوهنتون  د (P69) برخه د ويکيډاټا له لارې سمه کړئ
نمایاں شاگرد ماري ویټون کالکینز  د (P802) برخه د ويکيډاټا له لارې سمه کړئ
دنده فیلسوف
ارواپوه[۱۳]
طبیب
ليکوال[۱۴]  د (P106) برخه د ويکيډاټا له لارې سمه کړئ
کاروونکي ژبه(ي) انگليسي[۱۵][۱۶]  د (P1412) برخه د ويکيډاټا له لارې سمه کړئ
د کړنې څانګه فلسفه
ساپوهنه  د (P101) برخه د ويکيډاټا له لارې سمه کړئ
کار ورکوونکی هروارد پوهنتون  د (P108) برخه د ويکيډاټا له لارې سمه کړئ
مؤثر بلیز پاسکال
رالف والډو ایمرسن  د (P737) برخه د ويکيډاټا له لارې سمه کړئ
تحریک پراګماتيزم  د (P135) برخه د ويکيډاټا له لارې سمه کړئ
  د (P935) برخه د ويکيډاټا له لارې سمه کړئ

ویلیام جېمز (جنوری ۱۱، ۱۸۴۲ – اګست ۲۶، ۱۹۱۰ ز) یو امریکایی فیلسوف، تاریخپوه او ارواپوه دی چې په لومړي ځل يې په امریکا کې د ارواپوهنې درس ورکاوه. جېمز د ۱۹مې پېړۍ مخکښ مفکر بلل کېږي او د امریکا یوترټولو اغېزمن فیلسفوف دی چې "د امریکا د ارواپوهنې" پلار لقب يې هم ورکړی دی.[۱۷][۱۸][۱۹][۲۰]

له چارلس سندرېس پییرس سره یوځای، جېمز د پراګماتیزم په نامه د ارواپوهنې یو مکتب رامنځته کړ چې د عملي ارواپوهنې یو له بنسټګرانو هم ګڼل کېږي. د عمومي ارواپوهنې د بیاکتنې (Review of General Psychology) خپرونې یوه شننه چې په ۲۰۰۲ز کال کې خپره شوه، جېمز د ۲۰مې پېړۍ تر ټولو وتلی څوارلسم ارواپوه بللی دی. د امریکايي ارواپوهانو (American Psychologist) خپرونې په ۱۹۹۱ز کال کې جېمز د تجربوي ارواپوهنې د بنسټګر ویلهېلم وونډټ څخه وروسته په دویم مقام کې راوستی دی. جېمز همدا ډول یو فلسفي لیدلوری لري چې افراطي تجربه پالنه (radical empiricism) یې بولي. د جېمز آثارو پر نورو فیلسوفانو او علمي شخصیتونو اغېز کړی دی، لکه: اېمیلي ډرکهېیم، ډبلیو اي ډي دو بوویس، اېډمونډ هسرل، برتراند راسل، لډوېګ وېټګېنشټاین، هیلري پوټنم، ریچارډ رورټي او مریلیان رابینسن. [۲۱][۲۲][۲۳][۲۴][۲۵]

جېمز په یوه شتمنه کورنۍ کې وزېږېد او د سویدنبرګیزم الهیاتو عالم مشر هېنري جېمز زوی او د نامتو ناول لیکونکی هېنري جېمز او خاطره لیکونکي الیس جېمز ورور دی. جېمز طب ولوست او په هاروارډ پوهنتون کې يې اناتومي ولوسته، خو هېڅکله يې طبابت ونه کړ. پر ځای يې لومړی ارواپوهنې او بیا فلسفې ته مخه کړه. جېمز په ډېرو موضوعاتو لیکل کړي دي، لکه شناخت شناسی (epistemology)، تعلیم، میتافزیک، ارواپوهنه، مذهب ، عرفان او تصوف. د هغه د ډېرو اغېزناکو کتابو په لړ کې دا کتابونه راځي: د ارواپوهنې اصول (The Principles of Psychology)، د اراواپوهنې په څانګه کې مخکښه لیکنه، په افراطي تجربه پالنه کې مقالې (Essays in Radical Empiricism)، په فلسفه کې مهمه لیکنه او د دیني تجربې ګڼوالی (The Varieties of Religious Experience)، د مذهبي تجربو د بېلابېلو بڼو څېړنه، لکه: د ذهني درملنې نظریې. [۲۶]

دکوچنیوالي دوره

ویلیام جېمز په برازیل کې، ۱۸۶۵ز

ویلیام جېمز، د نیویارک ښار د اسټور په کور کې د ۱۸۴۲ز کال د جنورۍ میاشتې په ۱۱مه نېټه وزېږېد. هغه د مشر هېنري جېمز زوی و. مشر هېنري د سویدنبرکیزم الهیاتو یو پیژندل شوی او په خپلواکه توګه شتمن او د الهیاتو عالم و چې د خپل وخت د ادب او روڼ اندو غوره کسانو سره يې ملګري درلوده. د جېمز د کورنۍ اندېشورانه لاسبری او د دې کورنۍ د ډېرو غړو مکاتباتي استعدادونه تل د دې لامل شوي چې دا کورنۍ د تاریخپوهانو، ژوندلیک لیکونکو او منتقدینو د پام وړ وګرځي او د بحث موضوع يې واوسي. 

ویلیام جېمز د اطلس سمندر ورهاخوا متنوع زده کړې ترلاسه کړې، جرمني او فرانسوي ژبه يې ښه پوره زده کړه. د جېمز په کورنۍ کې زده کړې نړیوالې وې. کله چې جېمز ماشوم و، کورنۍ يې اروپا ته دوه ځلې سفر درلود، خو وروسته په خپله جېمز اروپا ته د خپل ژوند په اوږدو کې دیارلس ځلې تللی دی. جېمز د رسامۍ سره مینه درلوده او د هنر سره د لېوالتیا له کبله يې د روډ ټاپو په نیوپورت کې يې د ویلیام موریس هانټ په سټوډیو کې شاګردي هم کړې ده، خو پلار يې پرې ټینګار کاوه چې د دې کارونو پر ځای باید ډاکټر شي. طبابت د جېمز له غوښتنو سره برابر نه و، نو ځکه یې وویل چې غواړي په فیزيولوژۍ کې تخصص ولري، خو ویې ولیدل چې فیزيولوژي يې هم په طبیعت برابره نه ده، نو ویې ویل چې: په عصبي سیسټم او ارواپوهنه کې به تخصص اخلي. جېمز په ۱۸۶۱ز کال کې د هاروارډ کالج په لاورېنس علمي ښوونځي کې علمي زده کړو ته مخه کړه.

په ځوانۍ کې، جېمز ډول ډول فزیکي ناجوړتیاوې درلودې، لکه: په سترګو، ملا، خېټه او پوټکي کې. هغه لږ په غوږونو دروند هم و. ډول ډول اروايي ستونزې يې هم چې هغه وخت يې نیوراستېنیا (neurasthenia) بللې او د ژور خپګان څو دورې يې هم تېري کړي چې په میاشتو میاشتو يې د ځان وژنې فکر هم کړی دی. د هغه دوه کشران وروڼه کارت وېلکېنسون (ویلکي) او رابرتسن (باب) په کورنۍ جګړه کې وجنګېدل. په خپله جېمز د سولې لپاره غږ اوچت کړی و. د هغه وړاندیز دا و چې ځوانان دې په پوځ کې د خدمت پر ځای په عامه خدماتو کې کار وکړي چې" ماشومانه عادتونه يې له منځه لاړ شي". نور درې وروڼه او خویندې به یې (ویلیام، هېنري او الیس جېمز) هم کله ناکله رنځورې وې. [۲۷]

(د هغه د لیکوال ورور هېنري جېمز په وینا): ویلیام جېمز په ۱۸۶۴ز کال کې د هاروارډ په طبي پوهنتون کې طبي زده کړې ترلاسه کړې دي. هغه د ۱۸۶۵ز کال په پسرلي کې رخصتي واخیسته، تر څو د آمازون پر سیند د طبعیت پېژندوکي لویس اګاسیز سره یوځای په علمي ماموریت کې برخه واخلي، خو د اتو میاشتو څخه وروسته یې خپل سفر لغوه کړ، ځکه سخته سمندري ناروغي او خفیف چیچک ورته پیدا شوي وو. په ۱۸۶۷ز کال یې یو ځل بیا د ناجوړۍ له امله په زده کړو کې ځنډ راغی. هغه جرمني ته د درملنې په لټون ولاړ او د ۱۸۶۸ز کال تر نومبره پورې هملته پاتې شو، دی هغه مهال ۲۶ کلن و. په دې موده کې هغه په لیکلو پیل وکړ او په ادبي مجلو او مهالنیو کې به يې د خپلو کارونو بیاکتنې خپرېدلې، لکه: د شمالي امریکا بیاکتنې مجله (North American Review).

جېمز په پای کې په ۱۸۶۹ز کال کې له طب څخه فارغ شو، خو هېڅکله يې ډاکټري ونه کړه. د هغه په خپله وینا: "د روح ناروغي" يې په ۱۸۷۲ز کال کې وروسته له هغه جوړه شوه، چې پراخې فلسفي پلټنې يې وکړې. هغه په ۱۸۷۸ز کال کې له الیس ګیبنز سره واده وکړ. په ۱۸۸۲ز کال کې، دی له عرفاني ټولنې (Theosophical Society) سره یوځای شو. [۲۸]

جېمز په جرمني کې ډېر ګټور وخت تېر کړ او هلته یې د طب پر ځای په فلسفه او ارواپوهنه کې لېوالتیا له زړه ډېره شوه. وروسته په ۱۹۰۲ز کال کې جېمز ولیکل: ما طب د دې لپاره ولوست چې ډاکټر شم، خو دا به مې برخلیک و چې ارواپوهنې او فلسفې ته ورننوتم. ما هېڅکله فلسفي زده کړې نه وې کړې او د ارواپوهنې لومړنی درس چې ما واورېد، همغه و چې په خپله مې وړاندې کاوه. [۲۹]

په ۱۸۷۵-۱۸۷۶ زکې، جېمزهېنري پیکرېنګ باودیچ (۱۸۴۰-۱۹۱۱ز)، چارلېس پیکرینګ پوټنام (۱۸۴۴-۱۹۱۴ز) او جېمز جکسون پوټنام (۱۸۴۶-۱۹۱۸ز) په ګډه د نیویارک ایالت د اېسېکس کاونټۍ په سینټ هوربرټس کې د پوټنام کمپ بنسټ کېښود. [۳۰]

کاري ژوند

جېمز د خپل ژوند په اوږدو کې له ګڼو لیکوالانو او پوهانو سره راشه درشه درلوده، لکه میرنی پلار رالف والډو امېرسن، د هغه میرنۍ زوی ویلیام جېمز سیدیس او چارلس سندرېس پییرس، برتراند راسل، جوسیا رایس، ارنسټ ماچ، جان ډېوې، ماسېدونیو فرناندیز، والټر لېپمن، مارک ټواین، هوراتیو الګر، جي سټنلی هال، هېنري برګسن، کارل جنګ، جېن آډمز او سیګمون فرویډ.

جیمز خپل ټول اکاډمیک کاري ژوند په هارواډ کې تېر کړ. دی د ۱۸۷۳ز کال په پسرلی کې د فیزیولوژۍ استاد وټاکل شو، په ۱۸۷۳ز کال کې د اناتومۍ او فیزیولوژۍ استاد، په ۱۸۷۶ز کال کې د ارواپوهنې مرستیال پروفیسور، په ۱۸۸۱ ز کې د فلسفې مرستیال پروفیسور، په ۱۸۸۵ز کې پروفیسور، په ۱۸۸۹ زکې د ارواپوهنې چوکۍ ورکړل شوه، په ۱۸۹۷ز کال کې فلسفې ته ورستون شو او په ۱۹۰۷ز کال کې د فلسفې متقاعد استاد شو. [۳۱]

سرچينې

  1. ۱٫۰ ۱٫۱ پیوستون : 118556851  — د نشر نېټه: ۲۶ اپرېل ۲۰۱۴ — منښتلیک: Creative Commons CC0 License
  2. ۲٫۰ ۲٫۱ http://data.bnf.fr/ark:/12148/cb12034524d — د نشر نېټه: ۱۰ اکتوبر ۲۰۱۵ — دوتنه: Bibliothèque nationale de France — منښتلیک: Open License
  3. ۳٫۰ ۳٫۱ Encyclopædia Britannica Online ID: https://www.britannica.com/biography/William-James — subject named as: William James — د نشر نېټه: ۹ اکتوبر ۲۰۱۷ — سرليک: Encyclopædia Britannica
  4. ۴٫۰ ۴٫۱ SNAC ARK ID: https://snaccooperative.org/ark:/99166/w6s46skr — subject named as: William James — د نشر نېټه: ۹ اکتوبر ۲۰۱۷
  5. ۵٫۰ ۵٫۱ Find a Grave memorial ID: https://www.findagrave.com/memorial/540 — subject named as: William James — د نشر نېټه: ۹ اکتوبر ۲۰۱۷
  6. ۶٫۰ ۶٫۱ Babelio author ID: https://www.babelio.com/auteur/wd/59136 — subject named as: William James — د نشر نېټه: ۹ اکتوبر ۲۰۱۷
  7. Brockhaus Enzyklopädie online ID: https://brockhaus.de/ecs/enzy/article/james-william-20 — subject named as: William James — سمونګر: Bibliographisches Institut & F. A. Brockhaus او Wissen Media Verlag
  8. ۸٫۰ ۸٫۱ InPhO ID: https://www.inphoproject.org/thinker/3307 — subject named as: William James — د نشر نېټه: ۹ اکتوبر ۲۰۱۷ — سرليک: Internet Philosophy Ontology project
  9. ۹٫۰ ۹٫۱ Proleksis enciklopedija ID: https://proleksis.lzmk.hr/28733 — subject named as: William James — سرليک: Proleksis enciklopedija او Opća i nacionalna enciklopedija
  10. ۱۰٫۰ ۱۰٫۱ Hrvatska enciklopedija ID: https://www.enciklopedija.hr/Natuknica.aspx?ID=28643 — subject named as: William James — دوتنه: Dalibor Brozović او Tomislav Ladan — سرليک: Hrvatska enciklopedija — خپرونکی: Miroslav Krleža Lexicographical Institute — ISBN 978-953-6036-31-8
  11. ۱۱٫۰ ۱۱٫۱ CTHS person ID: https://cths.fr/an/savant.php?id=117027 — subject named as: William James — د نشر نېټه: ۹ اکتوبر ۲۰۱۷ — سرليک: Annuaire prosopographique : la France savante
  12. https://libris.kb.se/katalogisering/qn245bz84tzvzsp — د نشر نېټه: ۲۴ اگسټ ۲۰۱۸ — د خپرولو نیټه: ۱۸ سپټمبر ۲۰۱۲
  13. Union List of Artist Names ID: https://www.getty.edu/vow/ULANFullDisplay?find=&role=&nation=&subjectid=500252086 — د نشر نېټه: ۷ فبروري ۲۰۲۴ — پیدا کوونکی: Getty Research Institute — د خپرولو نیټه: ۲۶ اپرېل ۲۰۱۱
  14. د ټولټال کار کتنه په: https://www.bartleby.com/lit-hub/library — سمونګر: Charles Dudley Warner — سرليک: Library of the World's Best Literature
  15. http://data.bnf.fr/ark:/12148/cb12034524d — د نشر نېټه: ۱۰ اکتوبر ۲۰۱۵ — دوتنه: Bibliothèque nationale de France — منښتلیک: Open License
  16. CONOR.SI ID: https://plus.cobiss.net/cobiss/si/sl/conor/6302563
  17. T.L. Brink (2008) Psychology: A Student Friendly Approach. "Unit One: The Definition and History of Psychology". p. 10
  18. "William James: Writings 1878–1899". The Library of America. June 1, 1992. د لاسرسي‌نېټه September 21, 2013. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  19. "William James: Writings 1902–1910". The Library of America. February 1, 1987. د لاسرسي‌نېټه September 21, 2013. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  20. Dr. Megan E. Bradley. "William James". PSYography. Faculty.frostburg.edu. د اصلي آرشيف څخه پر November 24, 2014 باندې. د لاسرسي‌نېټه September 21, 2013. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  21. Haggbloom, Steven J.; Warnick, Renee; Warnick, Jason E.; Jones, Vinessa K. et al. (2002). "The 100 most eminent psychologists of the 20th century". Review of General Psychology 6 (2): 139–152. doi:10.1037/1089-2680.6.2.139. http://www.apa.org/monitor/julaug02/eminent.aspx. 
  22. J. H. Korn, R. Davis, S. F. Davis: "Historians' and chairpersons' judgements of eminence among psychologists". American Psychologist, 1991, Volume 46, pp. 789–792.
  23. "Wilhelm Maximilian Wundt" in Stanford Encyclopedia of Philosophy.
  24. Tom Butler-Bowdon: 50 Psychology Classics. Nicholas Brealey Publishing 2007. کينډۍ:ISBN. p. 2.
  25. "William James". Stanford Encyclopedia of Philosophy. Center for the Study of Language and Information (CSLI), Stanford University. 
  26. James, William (2009). The Varieties of Religious Experience. The Library of America. د کتاب پاڼي 74–120. د کتاب نړيواله کره شمېره 978-1-59853-062-9. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  27. Sacks, Oliver (2008). Musicophilia: Tales of Music and the Brain, Revised and Expanded Edition. New York: Vintage Books. د کتاب پاڼي xiii. د کتاب نړيواله کره شمېره 978-1-4000-3353-9. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  28. Antony Lysy, "William James, Theosophist", The Quest Volume 88, number 6, November–December 2000.
  29. Ralph Barton Perry, The Thought and Character of William James, vol. 1, (1935), 1996 edition: کينډۍ:ISBN, p. 228.
  30. "Cultural Resource Information System (CRIS)". New York State Office of Parks, Recreation and Historic Preservation. د اصلي (Searchable database) آرشيف څخه پر July 1, 2015 باندې. د لاسرسي‌نېټه February 1, 2016. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة) Note: This includes Rachel D. Carley (January 2012). "National Register of Historic Places Registration Form: Putnam Camp" (PDF). د لاسرسي‌نېټه February 1, 2016. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة) and Accompanying photographs
  31. Duane P. Schultz; Sydney Ellen Schultz (March 22, 2007). A History of Modern Psychology. Cengage Learning. د کتاب پاڼي 185–. د کتاب نړيواله کره شمېره 978-0-495-09799-0. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)