سوېلي اسيا

اړوند
ترټولو لوړه څوکه	د ایوریسټ غـر
عمومي مالومات	سيمه
وګړو شمېر	۲٬۰۲۷٬۷۲۲٬۲۹۶
برخې	لړۍ... افغانستان; بنګله دېش; بوتان; هند; مالديپ; نيپال; پاکستان; سريلانکا
برخه د	آسيا — اسيا پېسفيک
کورډي‌نېشن	۲۶°۵۴′شمال ۷۲°۱۲′ختیځ / 26.9°شمال 72.2°ختيځ

سويلي اسیا (انګريزي:South Asia) د اسیا د وچې جنوبي يا سوېلي سیمې دي، چې د هند نيمه لويې وچې او هغې ته نږدې سیمې پکې شاملې دي. دغه سيمه (له لوېديځه څخه تر ختيځه) د لويديځې اسيا ، منځنۍ آسيا ، ختيځې اسيا او جنوب ختيځې اسيا تر منځ موقعيت لري، چې له يوې خوا د نړۍ دريم لوی سمندر، د هند سمندر او له بلې خوا د نړۍ تر ټولو لوړه طبيعي سيمه ده. د همالیا د چت په توګه ګڼل کیږي، د غرونو لړۍ چې د نیپال څخه تېریږي، د پاکستان او منځنۍ آسیا په شمول، تر ټولو اوږد خلیج دی چې برصغیر له چین څخه جلا کوي.

برسېره پردې، تبت ( د چین د خلکو جمهوریت ) ځینې وختونه د کلتوري دلایلو له امله جنوبي آسیا ګڼل کیږي ^[۳] ^[۴]

د بر صغير اصطلاح تعريف او کارونه

د برصغیر اصطلاح د هغه سیمې لپاره کارول کیږي چې د هند په تخته کې د یوریشیا پلیټ سره شمال ته موقعیت لري. پداسې حال کې چې د سیاسي اصطلاح په توګه دا نوم د برصغیر لپاره کارول کیږي. په دې کې د هندي پولو څخه بهر سیمې هم شاملې دي، په ځانګړې توګه ً ، چې د خپل ګاونډي پاکستان سره د اوږدې مودې سیاسي، ټولنیز - توکمیز ( پښتانه ) اړیکې لري. په داسې حال کې چې په پاکستان کې د سیند سیند لویدیځ سیمې ځینې وختونه د تاریخي دلایلو له مخې منځنۍ آسیا ګڼل کیږي. یوه بیلګه یې بلوچستان دی، چې د هند په تخته کې نه دی، بلکې د ایران د ساات پلیټو په څنډو کې موقعیت لري.

احصايه او تاريخ شمېرنه

له هغه وخته چې جنوبي اسیا د تاریخ په اوږدو کې تل د بهرنیو یرغلګرو تر نفوذ لاندې وه، نو دلته کلتور هم د بېلابېلو قومونو په یو ځای کېدو سره جوړ شوی دی. په هرصورت، اکثریت په هندویزم او اسلام باور لري، نو د سویلي آسیا کلتور د دواړو مذهبونو لخوا ژوره اغیزه لري.

جنوبي اسیا په نړۍ کې یو له ګڼ مېشتو سیمو څخه دی. دلته شاوخوا ً ملیارده خلک ژوند کوي چې د نړۍ د ټول نفوس پنځمه برخه جوړوي. په سیمه کې د نفوس کثافت په هر مربع کیلومتر کې 305 خلک دي چې د نړۍ د اوسط کثافت څخه 7 ځله لوړ دی.

دا سیمه د خپل زرغونتیا له امله تل د بهرنیو یرغلګرو تر بریدونو لاندې راغلې ده، خو په دې کې شک نشته چې د نورو قومونو حکومتونه د دې خاورې تېر تېر باسي. ډېرو پخوانیو حکومتونو په تېره بیا د ً اسیا مغلو د سیمې په کلتور، مذهب او دودونو ډېر اغېز کړی دی. او د دوی د ستر دور نښان نن هم په برصغیر کې لیدل کیدی شي. د هغه د واکمنۍ پرمهال، سیمه په ټوله نړۍ کې د "طلایی مرغۍ" په نوم پیژندل شوې.

په پخوانیو وختونو کې د سیند سیند تمدن د نړۍ یو له خورا پرمختللو تمدنونو څخه و چې شاوخوا ً زره کاله دمخه تاسیس شو.

وروسته د اروپا د استعمار په دوره کې دا سیمه د بریتانیې تر ولکې لاندې راغله، په داسې حال کې چې یو څو وړې سیمې هم د پرتګال ، هالنډ او فرانسې تر ولکې لاندې وې. په هرصورت، سیمه د 1940 لسیزې په وروستیو کې خپلواکه شوه.

جغرافيه

مینلینډ سویلي آسیا د ډیری مختلف کلتورونو او تمدنونو زانګو ده ، دا په جغرافیه کې هم متنوع دی. په شمال کې د غرونو له لوړو څوکو څخه نیولې بیا په جنوب کې تر لویو میدانونو، پراخې بې کوره دښتې او د استوایی سیمو د ځنګلونو او د ناریل ونې هره سیمه د دې خاورې رنګارنګوالی زیاتوي.

له جغرافيايي او سياسي پلوه، بنګله دېش، هند، بوتان، پاکستان، سريلانکا او نيپال د جنوبي اسيا د يوې برخې په توګه پيژندل شوي دي. دوی د سارک، د سیمه ییزو همکاریو سازمان پورې تړلي دي. په دې وروستیو کې افغانستان هم د دغه سازمان غړیتوب ترلاسه کړی دی.

د سویلي آسیا په شمال کې د همالیا غرونو لړۍ ده ، چې د یو لوی دیوال په څیر ولاړ دی چې په واورو پوښل شوی او د آسیا له پاتې وچې څخه جلا کوي. همالیا په نقشه کې د کمان په څیر ښکاري. د سیند ، ګنګا او برهماپوترا سیندونو لوی حاصلخیز میدانونه او ډیلټایک سیمې دا غرنۍ سیمې له ټاپو وزمې څخه جلا کوي. په منځ کې د دکن لوی تخت پروت دی، چې دواړو خواو ته یې د ساحلونو او دوه غرونو سلسلې دي چې د ختیځ او لویدیځ غرونو په نوم یادیږي.

له بلې خوا، د بنګله دېش ډېری برخه د برهمپترا او ګنګا سیندونو لوی ډیلټایک سیمه کې پروت دی. د اوړي د مونسون په جریان کې، موسمي بارانونه او د همالیا څخه خټکي اوبه دا سیندونه سیلاب کوي، چې په بنګله دیش کې څو ځله سخت سیلابونه تجربه کوي چې په میلیونونو خلک یې وژلي دي.

ِ کرنيزې ځانګړتیاوې

ځکه چې د جنوبي اسیا د اکثریت وګړو ژوند په کرنه ولاړ دی، د سیندونو حاصلخېزه سیندونه، غرنۍ دره او ساحلي سیمې یې ډېرې ګڼ مېشتې دي، خو اوس له کلیو څخه ښارونو ته د کډوالۍ د رجحان د چټک زیاتوالي لامل دی. په ښارونو کې د کار زمینه برابرول. له همدې امله په ښارونو کې ستونزې را ولاړیږي، په ځانګړې توګه د ً د لازمو اسانتیاوو د نشتوالي له امله د خلکو لویه برخه په داسې ځایونو کې ژوند کولو ته اړ دي چې حتی د ژوند لومړني اړتیاوې هم نه لري. ممبۍ ، کلکته او کراچۍ په سیمه کې لوی ښارونه دي.

اقتصاد

د سویلي اسیا د ۶۰ سلنه وګړو روزګار په کرنه پورې تړلی دی، خو له دې سره سره په سیمه کې یوازې دومره حاصلات کرل کېدای شي چې د هېواد د خوراکي اړتیاوو د پوره کولو توان ولري او ډېر وخت دغه هېوادونه له خوراکي توکو څخه واردوي. بهرني هیوادونه د دې لوی لامل د کرنې په برخه کې د لرغونو دودیزو میتودونو کارول او عصري میتودونو ته نه لاسرسی دی. اجناس په عمده توګه کرل کیږي چې وریجې په ختیځ او لویدیځ کې په هغو سیمو کې کرل کیږي چیرې چې اوبه په کافي اندازه شتون لري په داسې حال کې چې جوار د دکن په پلازمینه کې او غنم په شمالي سیمو کې کرل کیږي. برسېره پردې، چای او پنبې مهم نغدي فصلونه دي.

په وروستیو کلونو کې، هند د چټک صنعتي ودې تجربه کوي، په ځانګړې توګه د ً ، الوتکو، کیمیاوي موادو، خواړو او مشروباتو په برخه کې. د دې تر څنګ د ټوکر، کانونو، بانکدارۍ او غالیو صنعتونه په پاکستان کې ښه شهرت لري، په داسې حال کې چې په هند، مالدیپ، سریلانکا او پاکستان کې هم سیاحت په چټکۍ سره وده کوي. وړوکي صنايع هم د ځايي خلکو اړتياوې پوره کوي، خو په دغو صنعتونو کې توليد شوي يو شمېر توکي، په ځانګړې توګه د ً او پنبې فابريکې، جامې، د څرمن توکي او زيورات هم بهر ته صادرېږي.

هېوادونه

هیواد	سيمه	نفوس (۲۰۰۹)	د نفوس کثافت (/km²)	GDP (۲۰۰۹)	د سړي سر عاید (۲۰۰۹)	پلازمېنه	پيسې	حکومت	رسمي ژبې
بنگله دېش	147,570	162,221,000 ^[۵]	1,099	100,002 ملیون ډالره	$551	ډاکه	ټکه	پارلماني ډیموکراسي	بنګالي ژبه
بوټان	38,394	697,000 ^[۵]	۱۸	۱،۲۶۹ میلیونه ډالره	1,832 ډالر	تيمپو	ISO 4217 هندي روپۍ	د اساسي قانون ملکیت	زونکه
هند	3,287,240	1,210,193,422 ^[۶]	۳۸۲ ^[۶]	$1,537,966 میلیونه ډالره ^[۷]	$1,271	نوي ډیلي	هندي روپۍ	فدرالي جمهوریت ، پارلماني ډیموکراسي	هندي ، انګلیسي ، اردو (په ۷ ایالتونو کې)
مالديپ	۲۹۸	396,334 ^[۵]	1,330	1,357 میلیونه ډالر	۴،۳۸۸ ډالره	نارینه	روفیا	جمهوریت	دهوي
نيپال	147,181	29,331,000 ^[۵]	۲۰۰	22,615 ملیون ډالره	۱۲۲۷ ډالره	کتمندو	نيپالي روپۍ	د خلکو جمهوریت	نیپالی ژبه
پاکستان	796,095	170,608,000 ^[۵]	۲۲۵	174,866 میلیونه ډالر	$1023	اسلام اباد	پاکستانۍ روپۍ	اسلامي جمهوریت	اردو ، انګلیسي ^[۸]
سريلانکا	65,610	20,238,000 ^[۵]	۳۰۹	۵۳،۲۴۱ میلیونه ډالره	$5,300	سری جیوردینی پوره کوټه	د سریلانکا روپۍ	د خلکو سوسیالیست جمهوریت	سنهالا ژبه ، تاميل ژبه
افغانستان	652,867	38,346,720		$72.911 billion	$2,024	کابل	افغانۍ	د افغانستان اسلامي امارت	پښتو، دري