Jump to content

اتيزم

تړنې سمول
د ويکيپېډيا، وړیا پوهنغونډ له خوا
د بې دینه توب یو سمبول.

د الحاد ډېره عامه مانا د خدایانو پر شتون باندې د باور نه درلودل دی، خو په بله مانا الحاد د هر خدای د شتون د ردولو په مانا دی. د یوې بلې او کاملا محدود لرلید له مخې الحاد په ځانګړي ډول هغه دریځ دی، چې په څرګند ډول ښيي، چې هېڅ خدای نشته. د الحاد ضد یا برعکس توحید دی، چې په عامه بڼه، لږ تر لږه پر یو خدای باندې د اېمان درلودل ښکاره کوي.[۱][۲][۳][۴][۵]

د لغاتو د ريښې پېژندنې له اړخه د الحاد د کلیمې ریښه تر میلاد وړاندې له پنځمې پېړۍ کې له یوې لرغوني یوناني کلیمې  ἄθεος (atheos), څخه اخیستل شوې، چې له «خدای پرته» مانا ورکوي. په تېر لرغوني وخت کې دغه کلیمې د یوې توهینونکي اصطلاح په توګه د هغه کسانو لپاره کارول کېده، چا چې هغه خدایان چې د ټولنې د ډېری برخې له خوا یې عبادت کېده، ردول. یا هم هغه کسانو ته کارول کېده، چې د خدایانو له خوا پرېښودل شوي و او یا هغه څوک و، چې پر خدایانو باندې باور ته یې ژمنتیا نه درلوده. دغه اصطلاح هغه ټولنیزه کټګوري په ګوته کوي، چې د ارتدوکس مذهبپالو له خوا رامنځته شوې او هغه کسان په کې برخه لري، چې مذهبي عقاید نه لري. د الحاد اصلي اصطلاح د لومړي ځل لپاره په ۱۶مه  پېړۍ کې د ازاد فکر کولو او شک اچوونکو پوښتنو او پلټنو د فضأ د خپرېدلو سره رامنځته شوه. ورپسې په دین باندې د نیوکو ډېرښت د دغې اصطلاح لمن محدوده کړه. هغه لومړني کسانو چې خپل ځانونه یې د ملحد د کلیمې په کارولو سره نورو ته وروپېژندل د ۱۸ مه پېړۍ د روښانتیا په دور کې یې ژوند کاوه. د فرانسې انقلاب چې د خپل بې ساري الحاد له امله د خلکو د پاملرنې وړ شو، د هغه لومړني مهم سیاسي خوځښت شاهد دی، چې د انسان له برترۍ څخه یې دفاع وکړه. [۶][۷][۸][۹]

د الحاد لپاره دلایل له فلسفي کړنو او پرمختګونو نیولي بیا تر ټولنیز او تاریخي لرلید پورې متغییر دي او پر خدایانو باندې د باور د نه کولو عمده دلیل د شواهدو کمښت دی. د شر یا اختلاف مسئله د متضاد انکشافاتو دلیل (دا چې یو دین پر بل دین غوره نه شي بلل کېدلی) او د هغه مفاهیمو ردول چې هغه جعلي نه شي کېدلی او د دې ترڅنګ د کفر یا بې باورۍ دلیل دی.  بې ایمانه خلک عقیده لري، چې ملحدیت د توحید پر پرتله باندې ډېر هوښیارانه دریځ دی او ټول انسانان پرته له دې چې په خدایانو باور ولري، نړۍ ته راځي. په همدې خاطر دوی استدلال کوي، چې د خدایانو د شتون اثبات د ملحدینو مسؤلیت نه دی، بلکې دا د هغه کسانو مسؤلیت دی، چې د خدایانو پر شتون باندې باور لري. که څه هم ځینو ملحدینو ځینې سیکولر فلسفې د بېلګې په ډول secular humanism «سکولر انسانیت» منلي دي. داسې هېڅ ډول ایډیالوژي یا منشور شنته، چې ټول ملحدین هغه ته ژمن وي. [۱۰][۱۱][۱۲][۱۳][۱۴][۱۵]

لکه څنګه چې د الحاد مفکورې او بڼې سره توپیر لري، نو په همدې خاطر دا ستونزمنه ده، چې د ملحدانو د اوسني شمېر اټکل وشي. د Win-Gallup International  د  شمېرو له مخې په ۲۰۱۲ کال کې ۱۳ سلنه ځواب ویونکي، په ۲۰۱۵ کال کې ۱۱سلنه او په ۲۰۱۹ کال کې ۹ سلنه ځواب ویونکي قانع شوي ملحدان وو. په هر حال نورو څېړونکو د WIN/Gallup له ارقامو سره د احتیاط سپارښتنه کړې، ځکه ډېرو سروې ګانو چې د څو لسیزو لپاره یې له ورته کلیمو څخه استفاده کوله او د نمونه ګیری کچه یې لویه وه، په پرلپسې توګه له دې څخه ټیټو ارقامو ته رسېدلي دي. په ۲۰۰۴ کال کې د British Broadcasting Corporation (BBC) دیوې پخوانۍ سروې له مخې د نړۍ 8٪ سلنه خلک ملحدان بلل شوي دي. سربېره پردې نور پخواني اټکلونه ښیي چې ملحدان د نړۍ د نفوس ۲ سلنه تشکیلوي، په داسې حال کې چې غیر مذهبي کسان ۱۲ سلنو ته رسېږي. د دې نظرپوښتنو له مخې، اروپا او ختیځه اسیا هغه سیمې دي، چې د الحاد کچه یې تر نورو لوړه ده.[۱۶][۱۷][۱۸][۱۹][۲۰][۲۱][۲۲]

په ۲۰۱۵ کال کې په چین کې ۶۱ سلنه خلکو ویلي وو، چې دوی پر خدایانو باور نه لري او ملحد دي. په اروپایي اتحادیه کې په ۲۰۱۰ کال کې د Eurobarometer «یورو بارومتر» تر نامه لاندې د یوې نظر پوښتنې د راپور په اساس د اروپایي ټولنې د وګړو ۲۰ سلنه خلک ادعا لري، چې دوی په هېڅ ډول روح، خدای، او د ژوند ځواک یا قدرت باندې باور نه لري. د دوی له ډلې فرانسه ۴۰ سلنه او سویډن ۳۴ سلنه د لوړو ارزښتونو استازیتوب کوي. 

تعریف او ډولونه

لیکونکي په دې کې اختلاف لري، چې څه ډول په تر ټولو غوره بڼه الحاد تعریف او طبقه بندي کړي. کوم فوق العاده موجودات خدایان ګڼل کېږي، ایا الحاد په خپل حق کې یو فسلفی دریځ دی او که  یا یوازې د هغه نه شتون او یا دا یو شعوري او ښکاره رد ته اړتیا لري. په هر صورت، اصل دا دی، چې باید د توحید پر وړاندې د واضیح دریځ له مخې الحاد تعریف شي. الحاد د آگناستیسیسم (نه پوهېدل یا هغه حالت چې په هغه کې د خدای شتون ثابتېدل ستونزمن وي) سره ورته بلل کېږي، مګر د هغه سره توپیر هم لري.[۲۳][۲۴][۲۵]

لړۍ

د الحاد په تعریف کې ځینې ابهامات او جنجالونه د اولوهیت او خدای په څیر د کلمو د تعریفولو لپاره اجماع ته په رسیدلو کې د ستونزو له امله رامنځته کیږي. د خدای او خدایانو په اړه د مختلفو او ډارونکو ډول ډول مفکورو شتون د الحاد د مفکوري د پلي کېدلو په اړه د نظرونو د اختلاف سبب ګرځي.  لرغونو رومیانو مسیحیان په دې دلیل ملحدان وبلل، چې دوی د بتانو (بتي خدایانو) عبادت نه کاوه. ورو ورو دا نظر د خلکو له ناخوښۍ سره مخ شو، ځکه چې نور توحید په هر الوهیت کې د عقیدې په توګه و پیژندل شو.[۲۶]

د رد شوي پدیدې سلسلې ته په پام سره، ملحد ممکن د اولوهیت له شتون څخه د هر ډول روحاني، مافوق الفطرت یا ماورایي مفکورو تر شتون پورې، لکه، بودیزم، هندویزم، جینیزم او تایوزیم سره مبارزه وکړي.

ضمني د ښکاره او صریح پر وړاندې

د الحاد تعریف هغه ته د هغه غور او پاملرنې تر کچې پورې توپیر مومي، چې یو سړی یې باید د خدایانو فکر ته ولري، ترڅو ملحد وګڼل شي. الحاد په عمومي او ساده ډول د خدایانو په شتون باندې د عقیدې د نه شتون په مانا تعریف شوی دی. دغه پراخه تعریف کې ټول هغه نوي زیږیدلي ماشومان او نور هغه خلک شاملېږي، چې تر اوسه پر خدای باندې د باور کوونکو کسانو له افکارو او نظریاتو سره نه دی مخ شوي. په 1772 کال کې «بارون هولباخ» Baron d'Holbach وویل «ټول ماشومان ملحد زږیږي او هغوی له خدای څخه هېڅ تصور او فکر نه لري.» په ورته ډول «جور اېچ سمیت» George H. Smith پېشنهاد کړي چې «هغه څوک چې پر خدای باندې له باور کولو سره بلد نه دی، هغه په خدای ناباوره یا ملحد دی، ځکه پر خدای باندې عقیده نه لري» په دې کټګورۍ کې هغه ماشوم هم شاملېږي، چې د مسألو د درک فکري وړتیا ولري، خو تر اوسه له دې مسألو څخه ناخبره دی. په دغه واقعیت کې یاد ماشوم، چې پر خدای باندې عقیده نه لري، ملحد بلل کېږي. ضمني الحاد "له شعوري رد پرته د الهي عقیدي نه شتوالی دی" په داسې حال کې چې ښکاره الحاد د عقیدې شعوري رد دی. ارنست ناگل Ernest Nagel د فلسفي الحاد تر عنوان لاندې د خپلې مقالې د موخو لپاره یوازې د الهي عقیدې نه شتون د الحاد د یوې بڼې په توګه تر سوال لاندې راوستی. گراهام اوپی Graham Oppy هغه کسان چې هېڅکله یې د دغې پوښتنې په اړه فکر نه دی کړی، د بې ګناه تر نامه لاندې طبقه بندي کوي، ځکه دوی له خدای څخه هېڅ صحیح درک نه لري. د اوپي په وینا، کېدلی شي دوی د یوې میاشتې عمر لرونکي ماشومان وي، یا هغه کسان وي، چې د دماغ تر ټولو سخت  تروماتیک او دردونکي زخمونه لري او یا هم د پرختللي عقل د زوال پر ناروغۍ باندې اخته وي.  [۲۷][۲۸][۲۹]

سرچينې او ياداښتونه

فلسفه
لوېديځه فلسفه · ختيځه فلسفه
تاريخ
لړليکونهبهر لیکه · ليکلړ · ښونځي · وييپانگه · فيلسوفان · خوځښتونه · خپرونې
څانگې
د فکر
ښوونځي		افريکانا · انارشيزم · ارستوتليزم · اوېرویزم · ابن سينيزم · کلاسيک لېبراليزم · کره کتنیزه تیوري · کلبيان · Deconstructionism · ډئيزم · Deontology · دياليکتيکه ماده پالنه · دواليزم · اناپالنه · اپیکوریزم · Epiphenomenalism · موجوديت · فېمينيزم · Functionalism · هېډونيزم · هیگلینيپالنه · هرمنېټېکس · هيومانيزم · آندپوهنه · کانتيزم · کيوټو مکتب · قانوني مثبتيت · منطقي مثبتيت · مارکسيزم · مټرياليزم · موډرنيزم · مونيزم · نېچراليزم · نيوپلاټونيزم · نوي فيلسوفان · نيهيليزم · عادي ژبه · Particularism · Peripatetic · ځليزپوهنه  · اپلاتونواله · پوست هيومانيزم · پوست مودرنيزم · Post-structuralism · پراگماتيزم · مخ سقراتي · بهير · ساشننه · سوليپسيزم · رياليزم · نسبيت · Scholasticism · شکاکيت · Stoicism · Structuralism · Thomism · Utilitarianism · نور...
تانبه · وېشنيزه · ويکي پروژه · بدلونونه
  1. ↑ "Atheism". OxfordDictionaries.com. Oxford University Press.  Archived September 11, 2016, at the Wayback Machine.
  2. ↑ J.J.C. Smart (2017). "Atheism and Agnosticism". Stanford Encyclopedia of Philosophy. Metaphysics Research Lab, Stanford University. 
  3. ↑ Oxford English Dictionary (2nd ed.). 1989. Belief in a deity, or deities, as opposed to atheism
  4. ↑ "Merriam-Webster Online Dictionary". خوندي شوی له اصلي څخه په May 14, 2011. بياځلي په April 9, 2011. ...belief in the existence of a god or gods...
  5. ↑ Smart, J.J.C. (March 9, 2004). Zalta, Edward N. (ed.). "Atheism and Agnosticism". The Stanford Encyclopedia of Philosophy (Spring 2013 Edition). خوندي شوی له اصلي څخه په December 2, 2013. بياځلي په April 26, 2015.
  6. ↑ Drachmann, A.B. (1977) [1922]. Atheism in Pagan Antiquity. Chicago: Ares Publishers. ISBN 978-0-89005-201-3. Atheism and atheist are words formed from Greek roots and with Greek derivative endings. Nevertheless, they are not Greek; their formation is not consonant with Greek usage. In Greek they said átheos and atheotēs; to these the English words ungodly and ungodliness correspond rather closely. In exactly the same way as ungodly, átheos was used as an expression of severe censure and moral condemnation; this use is an old one, and the oldest that can be traced. Not till later do we find it employed to denote a certain philosophical creed.
  7. ↑ Whitmarsh, Tim (2016). "8. Atheism on Trial". Battling the Gods: Atheism in the Ancient World. Knopf Doubleday. ISBN 978-0-307-94877-9.
  8. ↑ Wootton, David (1992). "1. New Histories of Atheism". In Hunter, Michael; Wootton, David (eds.). Atheism from the Reformation to the Enlightenment. Oxford: Clarendon Press. ISBN 978-0-19-822736-6.
  9. ↑ Hancock, Ralph (1996). The Legacy of the French Revolution. Lanham, Massachusetts: Rowman and Littlefield Publishers. p. 22. ISBN 978-0-8476-7842-6. خوندي شوی له اصلي څخه په September 30, 2015. بياځلي په May 30, 2015. Extract of page 22 Archived September 29, 2015, at the Wayback Machine.
  10. ↑ Various authors. "Logical Arguments for Atheism". The Secular Web Library. Internet Infidels. خوندي شوی له اصلي څخه په November 17, 2012. بياځلي په October 2, 2012.
  11. ↑ Shook, John R. "Skepticism about the Supernatural" (PDF). خوندي شوی (PDF) له اصلي څخه په October 18, 2012. بياځلي په October 2, 2012.
  12. ↑ Drange, Theodore M. (1996). "The Arguments From Evil and Nonbelief". Secular Web Library. Internet Infidels. خوندي شوی له اصلي څخه په January 10, 2007. بياځلي په October 2, 2012.
  13. ↑ Stenger 2007, pp. 17–18, citing Parsons, Keith M. (1989). God and the Burden of Proof: Plantinga, Swinburne, and the Analytical Defense of Theism. Amherst, New York: Prometheus Books. ISBN 978-0-87975-551-5.
  14. ↑ Fales, Evan. Naturalism and Physicalism, in Martin 2006, pp. 122–131.
  15. ↑ Baggini 2003, pp. 3–4.
  16. ↑ Zuckerman, Phil (2007). Martin, Michael T (ed.). The Cambridge Companion to Atheism. Cambridge: Cambridge University Press. p. 56. ISBN 978-0-521-60367-6. OL 22379448M. خوندي شوی له اصلي څخه په October 31, 2015. بياځلي په April 9, 2011.
  17. ↑ "Religiosity and Atheism Index" (PDF). Zurich: WIN/GIA. July 27, 2012. خوندي شوی له the original (PDF) on October 21, 2013. بياځلي په October 1, 2013.
  18. ↑ "New Survey Shows the World's Most and Least Religious Places". NPR. April 13, 2015. خوندي شوی له اصلي څخه په May 6, 2015. بياځلي په April 29, 2015.
  19. ↑ "Religion prevails in the world" (PDF). November 14, 2017. خوندي شوی له the original (PDF) on November 14, 2017. بياځلي په February 27, 2018.
  20. ↑ Keysar, Ariela; Navarro-Rivera, Juhem (2017). "36. A World of Atheism: Global Demographics". In Bullivant, Stephen; Ruse, Michael (eds.). The Oxford Handbook of Atheism. Oxford University Press. ISBN 978-0-19-964465-0.
  21. ↑ "Gallup International Religiosity Index" (PDF). Washington Post. WIN-Gallup International. April 2015. خوندي شوی (PDF) له اصلي څخه په February 1, 2016. بياځلي په January 9, 2016.
  22. ↑ Social values, Science and Technology (PDF). Directorate General Research, European Union. 2010. p. 207. خوندي شوی له the original (PDF) on April 30, 2011. بياځلي په April 9, 2011.
  23. ↑ Paul Draper. "Atheism and Agnosticism". Stanford Encyclopedia of Philosophy. بياځلي په 24 October 2021. Departing even more radically from the norm in philosophy, a few philosophers and quite a few non-philosophers claim that "atheism" shouldn't be defined as a proposition at all, even if theism is a proposition. Instead, "atheism" should be defined as a psychological state: the state of not believing in the existence of God
  24. ↑ McCormick, Matt. "Atheism". Internet Encyclopedia of Philosophy. بياځلي په 24 October 2021. It has come to be widely accepted that to be an atheist is to affirm the non-existence of God
  25. ↑ Michael Anthony. "Where's The Evidence". Philosophy Now. بياځلي په 24 October 2021. While the word 'atheism' has been used in something like this sense (see for example Antony Flew's article 'The Presumption of Atheism'), it is a highly non-standard use.
  26. ↑ Martin 2006.
  27. ↑ Nagel, Ernest (1959). "Philosophical Concepts of Atheism". Basic Beliefs: The Religious Philosophies of Mankind. Sheridan House. I must begin by stating what sense I am attaching to the word "atheism," and how I am construing the theme of this paper. I shall understand by "atheism" a critique and a denial of the major claims of all varieties of theism.  ... atheism is not to be identified with sheer unbelief, or with disbelief in some particular creed of a religious group. Thus, a child who has received no religious instruction and has never heard about God is not an atheist – for he is not denying any theistic claims. Similarly in the case of an adult who, if he has withdrawn from the faith of his father without reflection or because of frank indifference to any theological issue, is also not an atheist – for such an adult is not challenging theism and not professing any views on the subject.  ... I propose to examine some philosophic concepts of atheism ... reprinted in Critiques of God, edited by Peter A. Angeles, Prometheus Books, 1997.
  28. ↑ Smith 1979, p. 14.
  29. ↑ Oppy 2018، م. 4: Agnostics are distinguished from innocents, who also neither believe that there are gods nor believe that there are no gods, by the fact that they have given consideration to the question of whether there are gods. Innocents are those who have never considered the question of whether there are gods. Typically, innocents have never considered the question of whether there are gods because they are not able to consider that question. How could that be? Well, in order to consider the question of whether there are gods, one must understand what it would mean for something to be a god. That is, one needs to have the concept of a god. Those who lack the concept of a god are not able to entertain the thought that there are gods. Consider, for example, one-month-old babies. It is very plausible that one-month-old babies lack the concept of a god. So it is very plausible that one-month-old babies are innocents. Other plausible cases of innocents include chimpanzees, human beings who have suffered severe traumatic brain injuries, and human beings with advanced dementia
"https://ps.wikipedia.org/w/index.php?title=اتيزم&oldid=318676" نه اخيستل شوی