د نفوذ سيمه
په نړیوالو اړیکو کې د نفوذ ساحه په یوه سیمه کې د یو هېواد تسلط یا کلتوري، اقتصادي، نظامي یا سیاسي چارو کې د ځايي حکومت سربېره د خپلو سرحدونو د سيمې څخه بهر حاکميت لرل دي. که څه هم دا نفوذ په رسمي توګه د تړونونو یا توافقنامو په شکل په رسمي ډول ترلاسه شوی اوسي،خو په ډیری مواردو کې دا د نفوذ لرونکي هیواد د نرم ځواک پر بنسټ غیر رسمي نفوذ دی.
که څه هم د اغېزمن او اغېزاچوونکي تر منځ رسمي اتحاد یا نور قراردادي مکلفیتونه شتون لري، داسې رسمي ترتیب ته اړتیا نشته او نفوذ اکثرا د نرم ځواک یوه بېلګه کېدی شي. په ورته ډول، یو رسمي اتحاد په دې مانا نه دی چې یو هېواد د بل هېواد د نفوذ په ساحه کې وي. د نفوذ لوړ انحصار په تاریخي توګه د لويو جګړو سره مل وي.
په ډېرو سختو قضیو کې، یو هېواد د بل هېواد "د نفوذ ساحه" کې کیدی شي د هغه هېواد یوه فرعي برخه وي، په اغېزمنه توګه د اصلي سپوږمکۍ یا استعمار په توګه عمل کوي. د نفوذ ساحه چې د ځواکمنو هېوادونو په واسطه د نورو په چارو کې لاسوهنه کوي، تر نن ورځې پورې دوام لري. دا ډېری وخت د زبرځواکونو، لویو قدرتونو یا منځنیو قدرتونو په توګه تحلیل کیږي.
ځینې وختونه د یو واحد هېواد برخې کولی شي د نفوذ په دوه جلا برخو کې راشي. د استعمار په دوره کې، د ایران او تایلینډ هېوادونه په ترتیب سره د برتانيې / روسیې او برتانوي / فرانسوي امپراتوریو تر منځ د امپراتوري قدرتونو د نفوذ په ډګرونو ویشل شوي وو. په ورته ډول، د دویمې نړیوالې جګړې وروسته، آلمان په څلورو اشغال زونونو وېشل شوی و، چې وروسته بیا لوېدیځ آلمان او ختیځ آلمان سره یوځای شول، چې لومړی يې د ناټو پخوانی غړی و او وروستی یې د وارسا تړون غړی و .
دا اصطلاح د غیر سیاسي حالتونو تشریح کولو لپاره هم کارول کیږي، د بېلګې په توګه، د پیرود مرکز په اړه ويل کيږي چې په دغه مالومه جغرافيه کې نفوذ لري يانې د دې سيمې د سوداګرۍ بازار په خپله ولکه کې لري.
تاریخ
[سمول]
په تېرو پیړیو کې ډېری ځواکمن دولتونو، واکمن دولتونه درلودل چې اصلي کورنۍ یې د لوی ځواک دوره منله.
د نړۍ ډېری سیمې د کلتوري نفوذ سره یوځای شوي چې د نفوذ پخوانۍ ساحې څخه په میراث پاتې دي، حتا که دا نور د سیاسي کنټرول لاندې نه وي. د مثال په توګه، موږ کولی شو د انګلیسي فضا ، عربي نړۍ ، یوروسفیر، د فرانکوفوني نړیوال سازمان ، فرانکو-افریقا، جرمنسفیر ، اندوسفیر ، هسپانی داد، لاتینې اروپا/لاتینه امریکا ، لوسوفون، پان ترکيزم ، کلتوري ساحه ذکر کړو. د ختیځې آسیا ، پان-سلاویزم ، مالیزیايي نړۍ او ډیری نور.
د امپریالیزم نوی دور
[سمول]
د ۱۹۰۷ کال د انګلیس-روسیې په کنوانسیون کې برتانیې او روسیې پارس (ایران) د نفوذ په ډګرونو ووېشل، روسیه د ایران په ډیرو شمالي سیمو د نفوذ کولو په خاطر وپیژندل شوه او انګلستان په جنوب ختیځ کې یوه سیمه جوړه کړه. [۱] [۲]
د سیام ( تایلینډ ) لپاره ، انګلستان او فرانسې په 1904 کې یو تړون لاسلیک کړ چې له مخې یې برتانیا د منام سیند ختیځ ( چاو پرایا سیند ) د فرانسوي نفوذ ساحه په رسمیت وپیژندله. په بدل کې، فرانسې د منام حوزې په لویدیځ او د تایلینډ خلیج لویدیځ کې د برتانوي نفوذ په رسمیت پیژندلی. دواړو خواوو د سیامی د خاورې د الحاق په اړه هر ډول نظر رد کړ. [۳]
د ۱۹مې پېړۍ په وروستیو او د شلمې پېړۍ په لومړیو کې په چین، انګلستان، فرانسې، جرمني او روسیه کې، جاپان د خپلو "ګټو ساحو" لپاره د "غیر اجنبی مکلفیتونو" د خوندي کولو پر بنسټ په لویو سیمو کې ځانګړي واک درلود. یوازې متحده ایالاتو د هسپانوي-امریکایي جګړې له امله برخه اخیستې نه وه. [۴] دا بریدونه د نظامي بریدونو په کارولو سره ترسره شوي یا چینايي چارواکو ته د غیر مساوي تړونونو او "اوږدمهاله اجارې" لاسلیک کولو ګواښ کول.
د 1895 په پیل کې، فرانسویانو د چین په جنوب لوېدیځ کې د اورب ادعا وکړه. [۵] د 1897 کال په ډسمبر کې، المان قیصر ویلهلم II په چین کې د سیمې د نیولو اراده اعلان کړه، چې په چین کې یې د نفوذ سرحدونه سخت کړل. د آلمان حکومت، په شانډونګ ولایت کې، د پراختیایي پورونو، کان کیندنې، او د ریل پټلۍ ملکیت ځانګړی کنټرول ترلاسه کړ، په داسې حال کې چې روسیې د لوی دېوال په شمال کې ټوله سیمه کوریا ته ور کړه، [۶] [۷] سربېره پردې د سوداګرۍ لپاره د پخوانیو مالیاتو معافیت. منګوليا او شينجيانګ د فينګتيان، جيلين او هيلونګ جيانګ په ولايتونو کې د آلمان په شان اقتصادي ځواک دی. فرانسه پر یونن، د ګوانګسي او ګوانګ دونګ زیاتره ولایتونه، د فوجیان ولایت پر جاپان او د یانګزي سیند په ټوله دره کې برتانوي امپراتورۍ (لکه څنګه چې د یانګزي سیند ته څېرمه ټول ولایتونه، همدارنګه د هینان او ژیجیانګ [۸] برخې [۹] )، د ګوانګ دونګ او ګوانګ شي والیتونو او د تبت یوه برخه. یوازې د ژیجیانګ ولایت لپاره د ایټالیا غوښتنه د چین حکومت لخوا رد شوه. په دې سیمو کې اجاره شوې او رعایت شوې سیمې شاملې نه دي چې بهرنیو قدرتونو پرې بشپړ واک درلود. [۱۰]
په 1902 کې، وینسټن چرچیل د لویو قدرتونو لخوا د چین د ویش په اړه وینا وکړه، چیرې چې هغه وویل چې "موږ باید چینایان په لاس کې واخلو او دوی تنظیم کړو،" "زه د چین په وروستۍ ویش باور لرم،" او "آریان. سټاک." هغه به خامخا وګټي." [۱۱] [۱۲]
امریکا
[سمول]د امریکا د خزانې لومړی وزیر الکساندر هیمیلټن غوښتل چې امریکا په شمالي امریکا کې د خپل نفوذ ساحه جوړه کړي. [۱۳] هېملټن په فدراليستي ژورنالونو کې ليکلي، چې امريکا غواړي د نړۍ د قدرت مقام ته ورسېږي او له امريکا څخه د اروپايي هېوادونو د ايستلو واک تر لاسه کړي، په دې توګه د امريکا د ملتونو تر منځ سيمه ييز تسلط پيدا کړی، که څه هم د نوې نړۍ زياتره اروپايان. په هغه وخت کې مستعمرې درلودې. [۱۴]
دا عقیده د ولسمشر جیمز مونرو په مشرۍ رسمي شوه، چا چې نوې نړۍ د نفوذ ساحه وبلله او د اروپا له تجاوز څخه یې ګوښه کړه. دې ته د مونرو نظریه ویل کیده. لکه څنګه چې متحده ایالات د نړیوال ځواک په توګه راڅرګند شو، لږ شمیر هیوادونو په دې سیمه کې د سرغړونې جرئت وکړ. [۱۵] په شوروي اتحاد او د کیوبا د توغندیو په بحران کې د پام وړ استثنا رامنځته شوه.
د 2018 راهیسې، د بهرنیو چارو وزیر ریکس ټېلرسن د مونرو نظریې ته اشاره کړې ترڅو متحده ایالات د نورو هیوادونو لکه چین په پرتله د سیمې د غوره سوداګریز شریک په توګه وده ورکړي. [۱۶]
دوهمه نړۍوال جګړه
[سمول]د بل مثال په توګه، د دویمې نړیوالې جګړې په جریان کې، د جاپان امپراتورۍ خورا پراخ نفوذ درلود. د جاپان حکومت په مستقیم ډول په کوریا، ویتنام، تایوان او د چین اصلي خاورې په ځینو برخو کې د پېښو څارنه کوله. له همدې امله، "د لويې ختیځې آسیا د خوښۍ لویه ساحه" په اسانۍ سره د آرام سمندر په نقشه کې د لوی "حباب" په توګه انځور کېدی شي چې د جاپان ټاپوګان او د آسیا او آرام سمندر هیوادونه کنټرولوي.
د دوهم نړیوال جنګ پای
[سمول]د 1941 او د شوروي اتحاد د آلمان له یرغل راهیسې، متحدینو د غیر لیکل شوي انګیرنې لاندې کار کاوه چې لویدیځ قدرتونه او شوروي اتحاد هر یو د خپل نفوذ ساحه درلوده. لکه څنګه چې د نازیانو تر ولکې لاندې سیمې محدودې شوې او متحدینو په پرله پسې توګه نور هیوادونه آزاد کړل، په خپلو برخو کې د متحده ایالاتو-برطانیې-شوروي د بې بنسټه حقونو انګیرنې ستونزې رامینځته کړې. د جګړې سیمې یو عملي تعریف نه درلود او دا هیڅکله روښانه نه وه چې ایا یو واکمن متحد ځواک یوازې د نظامي فعالیتونو په اړه یو اړخیز پریکړې کولو اجازه لري یا کولی شي د نورو هیوادونو سیاسي، ټولنیز او اقتصادي راتلونکي باندې خپله اراده تحمیل کړي. دا غیر رسمي سیستم د جګړې په وروستیو پړاوونو کې او له هغه وروسته په شا شو، کله چې څرګنده شوه چې شوروي اتحاد او لویدیځ متحدین د آزادو شویو سیمو د راتلونکي ادارې او پرمختګ او پخپله جرمني کې د پام وړ توپیر درلود.
سړه جګړه
[سمول]د سړې جګړې په جریان کې، د بالتیک هیوادونه ، منځنۍ اروپا ، د ختیځې اروپا ځینې هیوادونه، کیوبا ، لاوس ، ویتنام ، شمالي کوریا ، او د چین او شوروي اتحاد تر جلا کیدو او د تیتو سټالین، د چین د خلکو جمهوریت او د چین د خلکو جمهوریت . د یوګوسلاویا فدرالي جمهوریت ، د نورو هیوادونو په منځ کې په مختلفو دورو کې د شوروي اتحاد د نفوذ ساحه ده. لویدیځه اروپا ، اوقیانوس، جاپان او جنوبي کوریا په نورو ځایونو کې د امریکا تر نفوذ لاندې دي. په هرصورت، په دې سیمو کې د تطبیق شوي کنټرول کچه توپیر لري او مطلق نه و. د بیلګې په توګه، فرانسې او انګلستان وتوانیدل چې په خپلواکه توګه (د اسراییلو سره) د سویز کانال باندې برید وکړي (دوی وروسته د امریکا او شوروي اتحاد د ګډ فشار لاندې وتلو ته اړ شول). وروسته فرانسه هم وتوانېده چې د شمالي اتلانتيک د تړون د سازمان (ناټو) له پوځي ځواک څخه ووځي. کیوبا اکثرا هغه دریځونه نیولي چې له خپل شوروي متحد سره یې شخړه کوله، په شمول د چین د خلکو جمهوریت سره یو لنډمهاله اتحاد، اقتصادي بیا تنظیم کول، او په افریقا او امریکا کې د یاغیانو ملاتړ پرته له دې چې د شوروي مخکې تصویب شي.
اوسمهال
[سمول]د شوروي اتحاد له ړنګېدو وروسته، د ختیځې اروپا، قفقاز او مرکزي اسیا هغه هېوادونه چې خپلواک شول اکثرا د روسیې د فدراسیون د "د نفوذ د ساحې" د یوې برخې په توګه انځور شوي. د الریش سپیک په وینا، د کارنیګي اروپا لپاره لیکل: " د شوروي اتحاد له ړنګیدو وروسته، د لویدیځ تمرکز په روسیه کې و. لوېدیځو هېوادونو په ښکاره ډول د شوروي څخه وروسته هېوادونه (د بالتیک هېوادونو سربیره) د روسیې د نفوذ ساحه ګڼلې. » [۱۷]
اړوند پوښتنې
[سمول]- جیوپولیټیک
- ملي ګټې
- د ځواک توازن
سرچینې
[سمول]- ↑ British Documents on the Origins of the War 1898-1914, Volume IV, The Anglo-Russian Rapprochement 1903-7. Edited by G.P. Gooch and H Temperley. Her Majesty's Stationery Office, London 1929. p618-621. Appendix IV - Revised Draft of Agreement Concerning Persia, Sent to Sir A. Nicholson by Sir Edward Grey on June 6, 1907
- ↑ کينډۍ:یادکرد وب
- ↑ کينډۍ:Cite wikisource
- ↑ Kwang-ching Liu; John Fairbank. The Cambridge History of China Volume 11 Late Ch'ing 1800-1911 Part 2. Cambridge University Press. p. 113. ISBN 0-521-22029-7.
- ↑ Kwang-ching Liu; John Fairbank. The Cambridge History of China Volume 11 Late Ch'ing 1800-1911 Part 2. Cambridge University Press. p. 274. ISBN 0-521-22029-7.
- ↑ Jeans, Roger B. (1997). Democracy and Socialism in Republican China: The Politics of Zhang Junmai (Carsun Chang), 1906-1941. Rowman & Littlefield. p. 28. ISBN 0-8476-8707-4.
- ↑ Paine, S. C. M. (1996). "Chinese Diplomacy in Disarray: The Treaty of Livadia". Imperial Rivals: China, Russia, and Their Disputed Frontier. M.E. Sharpe. pp. 162. ISBN 978-1-56324-724-8. بياځلي په 22 February 2018.
- ↑ Dallin, David J. (2013). "2 The Second Drive to the Pacific, Section Port Arthur". The Rise Of Russia In Asia. Read Books Ltd. ISBN 978-1-4733-8257-2.
- ↑ Wu Yuzhang (2001). Recollections of the Revolution of 1911: A Great Democratic Revolution of China. The Minerva Group, Inc. p. 39. ISBN 0-89875-531-X.
- ↑ Speech and interview at the University of Michigan, 1902.
- ↑ Werner Levi (1953). Modern China's Foreign Policy. U of Minnesota Press. pp. 123–132. ISBN 0-8166-5817-X.
- ↑ B. J. C. McKercher (1991). Anglo-American Relations in the 1920s: The Struggle for Supremacy. Springer. p. 166. ISBN 1-349-11919-9.
- ↑ "Monroe Doctrine, 1823". Office of the Historian. United States Department of State. April 6, 2016. بياځلي په March 26, 2016.
- ↑ Morison (February 1924). "The Origins of the Monroe Doctrine".
{{cite journal}}: Cite journal requires|journal=(help) - ↑ New Encyclopædia Britannica. Vol. 8 (15th ed.). Encyclopædia Britannica. p. 269. ISBN 1-59339-292-3.
- ↑ Gramer, Robbie. "Tillerson Praises Monroe Doctrine, Warns Latin America of 'Imperial' Chinese Ambitions". Foreign Policy. The Slate Group.
- ↑ Speck, Ulrich (9 December 2014). "The EU Must Prepare for a Cold Peace With Russia". Carnegie Europe.
- مشارکتکنندگان ویکیپدیا. «Sphere of influence». در دانشنامهٔ ویکیپدیای انگلیسی، بازبینیشده در ۲۱ مارس ۲۰۱۷.