د چین او شوروي وېش

د چین او شوروي وېش د چین د خلق جمهوریت او شوروي اتحاد تر منځ د سیاسي اړیکو ماتول وو چې د مارکېسیزم - لینېنیزم له بېلابېلو تفسیرونو او عملي غوښتنلیکونو څخه د نظر د اختلاف له امله د سړې جګړې په بهیر کې له ۱۹۴۵ څخه تر ۱۹۹۱ کال پورې د هغوی له اړونده جیوپولیټېک اغیز لاندې رامنځته شو. د ۱۹۵۰ مې لسیزې په وروستیو او د ۱۹۶۰مې لسیزې په لومړیو کې د مارکیسیزم اورټوډوکس د تفسیر په اړه د چین او شوروي اتحاد تر منځ بحثونه د ملي سټالینېلرې کولو او له لویدیځ بلوک سره د نړیوال سوله ییز ګډ ژوند پر بنسټ د شوروي اتحاد د سیاستونو په اړه پر خاصو مناقشو بدل شول. چې د یو مارکېسست په توګه بنسټ ګر چیني پلار مایوزیډونګ د مارکېسسټ رېوېژن (مارکیسسټي بیاکتنه) په توګه تشرېح کړ. د دغه اېډیولوژيک شالید پر وړاندې چین د لویديځې نړۍ پر وړاندې غلیمانه دريځ خپل کړ او د ختيخ بلوک او لوېديځ بلوک تر منځ يې د سوله‌ييز ګډ ژوند پر بنسټ د شوروي اتحاد سیاست په ښکاره ډول رد کړ. پر دې سربېره پيکېن له هند سره د شوروي اتحاد د ودې په حال کې اړیکو لپاره د هند او چين د سرحدي اختلافاتو له امله ناخوښ و او مسکو وېره لرله چې مایو د اتومي جګړې له وحشت څخه له اندازې زیاته بې پروايي وکړي. ^[۱]^[۲]

د شوروي اتحاد د کمونیستي ګوند لومړي منشي نیکیتا خروشچف په ۱۹۵۶ کال کې د نيکونو د شخصیت پالنې او د هغې د پایلو په ويناوالۍ کې سټالین او سټالینیزم محکوم کړ او له شوروي اتحاد څخه یې سټالين لرې‌کول پيل کړل. مایو او د چين مشرتابه له دې څخه چې په ورو ورو چين او شوروي اتحاد د لنینېستي تيوریو د تفسیرونو او کارونې په برخه کې له یو بل څخه جلا شول په ډار کې شول. په ۱۹۶۱ کال کې د هغوی نه‌حل کېدونکي اېډیولوژیک اختلافات د چين د خلق جمهوریت له خوا په شوروي اتحاد کې د «درغلګرو بیاکتونکو» د کار په توګه د شوري کمونیزم د رسمي محکومیت لامل شو. د چين د خلق جمهوریت هم شوروي اتحاد سوشل امپریالیست (ټولنیز امپریالیزم) اعلام کړ. د ختيځ بلوک هېوادونو لپاره د چين او شوروي وېش دا پوښتنه وه چې څوک به د نړیوال کمونیزم لپاره د انقلاب مشري وکړي او نړیوال مخکښ ګوندونه به چا سره (چين یا شوروي اتحاد) سیاسي مشوره، مالي ملاتړ او پوځي مرسته وکړي. دواړه هېوادونه په دغه برخه کې د خپلې نفوذي حوزې هېوادونو د مخکښو ګوندونو له لارې د سیالۍ ډګر ته ووتل. ^[۳]^[۴]^[۵]

د چين او شوروي وېش په لویديځه نړۍ کې دوه قطبي سړه جګړه په درې قطبي جګړه بدله کړه. دغې سیالۍ د مایو په واسطه د چين او امریکا د نږدې‌والي ريښتیاینه په ۱۹۷۲ کال کې چين ته د متحده ایالاتو د ولسمشر ریچارد نیکسون له سفر سره برابره کړه. په لویديځ کې مثلثي او نښلېدلې سیاسي پالیسۍ څرګندې شوې. پر دې سربېره د چين او شوروي د وېش پېښې د واحد کمونیزم مفهوم باطل کړ، په دې اساس د لویديځ انځور چې کمونیست هېوادونه په ټوله کې تر دویمې نړیوالې جګړې وروسته په جيوپولتیک کې واحد لوبغاړي وو، په ځانګړي ډول د ويتنام په جګړه کې د ۱۹۴۷ او ۱۹۵۰ کلونو تر منځ دوره، کله چې متحده ایالاتو د هند او چين په لومړۍ جګړه کې (۱۹۴۶-۱۹۵۴) لاسوهنه وکړه. که څه هم شوروي اتحاد او چين په نورو ځایونو کې د سیالۍ سره سره د هند او چين د جګړې په بهیر کې تر ۱۹۷۰ لسیزې پورې په شمالي ویتنام کې همکارۍ ته دوام ورکړ. له تاریخي پلوه د چين او شوروي وېش ریښتينی مارکسیستي-لنینېستي سیاست اسان/برابر کړ چې له هغه سره مایو د سړې جګړې د دور (۱۹۵۶-۱۹۹۱) په وروستیو کې د شوروې ضد جبهې د رامنځته کولو لپاره درې قطبي جیوپولتیک (PRC–USA–USSR/ د چين د خلق جمهوریت- متحده ایالات-شوروي اتحاد) رامنځته کړ. مایوئيستان د درېیو نړیو له نظریې/تیوري سره ونښلول شول. د لوتي په وینا، «هېڅ مستند مدرک نه‌شته چې وښيي چنایان یا شورویان په دغه دوره کې په یو مثلثي چارچوکاټ کې د خپلو اړیکو په اړه فکر کوي» دا دوره له څلور قطبي نومي/اسمي جیوپولوتيک (PRC-UK-USA-USSR) سره په ۱۹۵۶ کال کې د سویس له کړکېچ سره پرتله شوې. ^[۶]^[۷]^[۸]^[۹]

سرچینه

کډې غلیمانه ښکېلې خواوې

د چين او جاپان د دویمې جګړې په بهیر کې د چين کمونیست ګوند (CCP) او کومېنټانګ ملت پال ګوند (KMT) خپله کورنۍ جګره یوې خواته پرېښوده تر څو د جاپان امپراتوري د چين له جمهوریت څخه بهر کړي. په پای کې له دې امله د شوروي مشر جوزف استالین د سي سي پي (CCP) مشر مایو زيډونګ ته امر وکړ تر څو د KMT مشر جنرال سیمو چیانګ کای‌شاک سره د جاپانیانو خلاف مبارزه کې همکاري وکړي. د دویمې نړیوالې جګړې په پای کې د جاپان تر تسلیمېدو وروسته دواړو ګوندونو خپله مورنۍ جکړه له سره پيل کړه چې تر ۱۹۴۹ کال پورې کمونیست ګوند ګټونکی شو. ^[۱۰]

د جګړې په پای کې سټالین مایو ته سپارښتنه وکړه چې هغه مهال سیاسي واک ترلاسه نه‌کړي او په بدل کې يې د شوروي اتحاد - کومېنټانګ ملت پال ګوند (KMT) د ۱۹۴۵ د ملګرتیا او همکارۍ تړون له امله له چیانګ سره همکاري وکړه. مایو د اسټالین له کمونیستي پيوستون څخه ملاتړ وکړ. په دې توګه د ۱۹۴۵ کال په نوامبر کې د جاپان تر تسلېمېدو درې میاشتې وروسته کله چې چیانګ له شوروي اتحاد سره د تانویوریانخای (منګولیا/مغولستان) له یو ځای کېدو سره مخالفت وکړ، اسټالین هغه تړون مات کړ چې له منچوري (د مایو د سیمو کنترول په لاس کې ورکول) څخه یې د سره پوځ شاتګ ته اړتیا لرله او جنرال رودیون مالینوفسکي ته یې امر وکړ چې د جاپان پاتې وسلې چینايي کمونیستانو ته ورکړي. ^[۱۱]^[۱۲]^[۱۳]

تر دویمې نړیوالې جګړې وروسته په پنځه کلنه دوره کې متحده ایالاتو تر یوې کچې له چیانګ، د هغه له ملت‌پال سیاسي ګوند او له ملي انقلابي پوځ څخه مالي ملاتړ وکړ. په دې توګه واشنګټن له کمونیستانو سره د یو ګډ دولت د رامنځته کولو لپاره پر چيانګ ډېر فشار راوړ. د متحده ایالاتو استازي جورج مارشال په متحده ایالاتو کې ۱۳ میاشتې تېرې کړې او د سولې د منځکړیتوب لپاره يې نابریالۍ هڅه وکړه. د چين د کورنۍ جګړې د درې کلنې دورې په پای کې د چين کمونیست ګوند، کومېنټانګ ملت پال ګوند ته ماته ورکړه او د چين له اصلي خاورې څخه یې بهر کړ. په پایله کې کومېنټانګ ملت پال ګوند د ۱۹۴۹ کال په ډېسمبر کې ټایوان ته شاتګ وکړ. ^[۱۴]

د چين کمونیستي انقلاب

مایو د کمونیزم د یو انقلابي نظریه پرداز/مفکر په توګه په چين کې د یو سوسیالیستي دولت د ریښتیا کولو په لټه کې و، د اورټوډوکس مارکېسیزم ښاري اېډیولوژۍ ته یې د چين په ارضي شرایطو کې د عملي کارونې لپاره د چین تر خلکو او صنعت مخکې پراختیا ورکړه او پلې يې کړه. د مایو زېډونک د مارکېسیزم – لیننیزم تفکر، د یو هېواد او خلکو د چټک مدرن کېدو لپاره سیاسي عمل پالنې ته لومړیتوب ورکړ او اېډیولوژیک اورټوډوکس یې خپل ثانوي لومړیتوب وټاکه، ځکه چې اورټودوکس مارکیسېزم په ټولنیزو – اقتصادي شرایطو کې د عملي پلي کولو لپاره په ۱۹مه پېړۍ کې له لویديځې صنعتي اروپا څخه سرچینه اخیستې. ^[۱۵]^[۱۶]

په ۱۹۴۷ کال کې د چین د کورنۍ جګړې په بهیر کې، مایو یوې امریکايي خبریالې انالویز سټرانګ له سیاسي اسنادو سره چې د چين راتلونکې يې تشرېح کوله لویديځ ته ولېږه او له هغې څخه يې وغوښتل چې «یاد اسناد په متحده ایالاتو او اروپا کې د ګوند مشرانو ته وروښيي» تر څو د چين له کمونیستي انقلاب څخه غوره درک ولري، خو «دا اړینه نه وه چې هغه دې مسکو ته یوړل شي.»

مایو د هغه په اړه د کمونیزم د یو مفکر په توګه د «مایو تېسه ټونګ مفکوره» په نوم مقاله کې د مثبت راپور له امله او د «سپېده چاوده لکه برېښنا داسې له چین څخه راپورته کېږي» په نوم کتاب کې چې په ۱۹۴۸ کال کې د چین د کمونیست انقلاب په اړه خپور شوی، پر سټرانک باور وکړ: دا په چين کې د ازادو شویو سیمو په اړه یو کره حساب و، داسې راپور ورکوي؛ چې د مایو فکري لاسته راوړنه «په داسې توګه له اروپايي بڼې څخه اسیايي بڼې ته د مارکسیزم بدلول وو... چې نه مارکس او نه لینن د هغه خوب هم نه شوی لیدلی.»

سرچينې

↑ Chambers Dictionary of World History, B.P.Lenman, T. Anderson, Editors, Chambers: Edinburgh. 2000. p. 769.
↑ John W. Garver, China's Quest: The History of the Foreign Relations of the People's Republic (2016) pp 113–45.
↑ "Less Revolution, More Realpolitik: China's Foreign Policy in the Early and Middle 1970s | Wilson Center". www.wilsoncenter.org (in انګليسي). خوندي شوی له اصلي څخه په 27 August 2021. بياځلي په 27 August 2021.
↑ Robert A. Scalapino, "Sino-Soviet Competition in Africa", Foreign Affairs (1964) 42#4, pp. 640–654. in JSTOR Archived 9 October 2018 at the Wayback Machine.
↑ Scalapino, Robert A. (1964). "Sino-Soviet Competition in Africa". Foreign Affairs. 42 (4): 640–654. doi:10.2307/20029719. JSTOR 20029719.
↑ "Foreign Relations of the United States, 1969-1976, Volume I: Foundations of Foreign Policy, 1969-1972". 2001-2009.state.gov (in انګليسي). خوندي شوی له اصلي څخه په 9 July 2021. بياځلي په 27 August 2021.
↑ Rothbard, Murray N. "The Myth of Monolithic Communism", Libertarian Review, Vol. 8., No. 1 (February 1979), p. 32.
↑ Roberts, Priscilla Mary (2006). Behind the Bamboo Curtain: China, Vietnam, and the World Beyond Asia (in انګليسي). Stanford University Press. pp. 303–311. ISBN 978-0-8047-5502-3. خوندي شوی له اصلي څخه په 26 January 2022. بياځلي په 11 August 2021.
↑ Lüthi, Lorenz M. (2010). The Sino-Soviet Split: Cold War in the Communist World. Princeton University Press. p. 6. ISBN 9781400837625. خوندي شوی له اصلي څخه په 9 June 2019. بياځلي په 6 July 2017.
↑ Vladislav Zubok and Constantine Pleshakov, Inside the Kremlin's Cold War: From Stalin to Khrushchev (1996) p. 56.
↑ Dictionary of Wars, Third Edition (2007), George Childs Kohn, Ed., p. 121.
↑ Sergei N. Goncharov, John W. Lewis, and Litai Xue, Uncertain Partners: Stalin, Mao, and the Korean War (Stanford UP, 1993), pp 2–14.
↑ O. Edmund Clubb, China and Russia: The Great Game (Columbia UP, 1972) pp 344–72.
↑ Daniel Kurtz-Phelan, The China Mission: George Marshall's Unfinished War, 1945–1947 (2018).
↑ Lüthi, Lorenz M. Historical Background, 1921–1955, The Sino-Soviet split: Cold War in the Communist World (2008) p. 26.
↑ The New Fontana Dictionary of Modern Thought, Third Edition (1999) Allan Bullock and Stephen Trombley, Eds., p. 501.

[World_History_2000._p._769-1] Chambers Dictionary of World History, B.P.Lenman, T. Anderson, Editors, Chambers: Edinburgh. 2000. p. 769.

[2] John W. Garver, China's Quest: The History of the Foreign Relations of the People's Republic (2016) pp 113–45.

[:2-3] "Less Revolution, More Realpolitik: China's Foreign Policy in the Early and Middle 1970s | Wilson Center". www.wilsoncenter.org (in انګليسي). خوندي شوی له اصلي څخه په 27 August 2021. بياځلي په 27 August 2021.

[4] Robert A. Scalapino, "Sino-Soviet Competition in Africa", Foreign Affairs (1964) 42#4, pp. 640–654. in JSTOR Archived 9 October 2018 at the Wayback Machine.

[5] Scalapino, Robert A. (1964). "Sino-Soviet Competition in Africa". Foreign Affairs. 42 (4): 640–654. doi:10.2307/20029719. JSTOR 20029719.

[6] "Foreign Relations of the United States, 1969-1976, Volume I: Foundations of Foreign Policy, 1969-1972". 2001-2009.state.gov (in انګليسي). خوندي شوی له اصلي څخه په 9 July 2021. بياځلي په 27 August 2021.

[7] Rothbard, Murray N. "The Myth of Monolithic Communism", Libertarian Review, Vol. 8., No. 1 (February 1979), p. 32.

[:1-8] Roberts, Priscilla Mary (2006). Behind the Bamboo Curtain: China, Vietnam, and the World Beyond Asia (in انګليسي). Stanford University Press. pp. 303–311. ISBN 978-0-8047-5502-3. خوندي شوی له اصلي څخه په 26 January 2022. بياځلي په 11 August 2021.

[9] Lüthi, Lorenz M. (2010). The Sino-Soviet Split: Cold War in the Communist World. Princeton University Press. p. 6. ISBN 9781400837625. خوندي شوی له اصلي څخه په 9 June 2019. بياځلي په 6 July 2017.

[10] Vladislav Zubok and Constantine Pleshakov, Inside the Kremlin's Cold War: From Stalin to Khrushchev (1996) p. 56.

[11] Dictionary of Wars, Third Edition (2007), George Childs Kohn, Ed., p. 121.

[12] Sergei N. Goncharov, John W. Lewis, and Litai Xue, Uncertain Partners: Stalin, Mao, and the Korean War (Stanford UP, 1993), pp 2–14.

[13] O. Edmund Clubb, China and Russia: The Great Game (Columbia UP, 1972) pp 344–72.

[14] Daniel Kurtz-Phelan, The China Mission: George Marshall's Unfinished War, 1945–1947 (2018).

[15] Lüthi, Lorenz M. Historical Background, 1921–1955, The Sino-Soviet split: Cold War in the Communist World (2008) p. 26.

[16] The New Fontana Dictionary of Modern Thought, Third Edition (1999) Allan Bullock and Stephen Trombley, Eds., p. 501.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

[۱۰]

[۱۱]

[۱۲]

[۱۳]

[۱۴]

[۱۵]

[۱۶]