پيتاګورس

د ويکيپېډيا، وړیا پوهنغونډ له خوا
پيتاګورس
(پخوانۍ يوناني: Πυθαγόρας ὁ Σάμιος د (P1559) برخه د ويکيډاټا له لارې سمه کړئ
د پيتاګورس انځور
د پيتاګورس انځور
د پيتاګورس انځور

د شخص معلومات
پيدايښت 6 پيړۍ ق.م[۱]
مړینه العقد 490 ق.م[۲]  د (P570) برخه د ويکيډاټا له لارې سمه کړئ
عملي ژوند
استاد اناګزیمېنډر[۳]  د (P1066) برخه د ويکيډاټا له لارې سمه کړئ
نمایاں شاگرد امپيدوکلېس[۴]  د (P802) برخه د ويکيډاټا له لارې سمه کړئ
دنده فیلسوف
سياستوال
ليکوال[۵]  د (P106) برخه د ويکيډاټا له لارې سمه کړئ
کاروونکي ژبه(ي) يوناني لهجه  د (P1412) برخه د ويکيډاټا له لارې سمه کړئ
د کړنې څانګه مېچپوهنه
شمېرپوهنه
اخلاق
سياست
فلسفه
ستورپوهنه
ټنګټکور  د (P101) برخه د ويکيډاټا له لارې سمه کړئ
مؤثر اناګزیمېنډر
زردشت  د (P737) برخه د ويکيډاټا له لارې سمه کړئ
تحریک فيثاغورثيت  د (P135) برخه د ويکيډاټا له لارې سمه کړئ

پیتاګورس یا فيثاغورث مهیار ميترائيت ، د شپږمې پېړۍ د لرغوني یونان فیلسوف او ریاضی پوه و. هغه لومړنی کس و چې په دې وتوانید چې هغه وېشل شوي اصول رامینځته کړي چې لومړنيو ریاضي پوهانو په عمده توګه د استدلال او محاکمې او خطا په واسطه کشف کړي وو، د انالوژیکي اصولو او شواهدو پراساس. [۶]

ژوند[سمول]

پیتاګورس د ساموس په ټاپو کې زېږېدلی و، د ایونین ساحل ته نږدې. هغه د ارشیمیدس ، زینو ، زینوفینس او ایوډوکس ( 569 څخه تر 500 م. ز) څخه مخکې په دوره کې ژوند کاوه.

په ځوانۍ کې يې ډېر سفرونه وکړل او د لرغونو مصريانو ، بابليانو او د ايران د ميترايت عبادت کوونکو له افکارو سره اشنا شو. هغه شاوخوا 22 کاله د یونان څخه بهر و،ځکه چې پولوکراټس (د یونان پاچا) هغه ته د مصر د فرعون ته د ورتګ امر وکړ، هغه اماسس ته لاړ او په اسانۍ سره یې د مصري پادریانو رازونه ترلاسه کړل. هغه ډېر کلونه په مصر کې اوسېده او د مصر د پادشاهانو او دیني عالمانو په خدمت کې یې بېلابېل علوم زده کړل. بیا هغه بابل ته لاړ او بیا یې زده کړه پیل کړه. هغه په بابل کې د اسیر په توګه ژوند کاوه تر هغه چې هغه د داريوش I سره فارس ته راغی او جمشيد پلاز څخه يې لیدنه وکړه.

د 530 م ز په شاوخوا کې، هغه له مصر څخه راستون شو، او په خپل ټاټوبي کې یې د اخوتي ښوونځي (چې نن ورځ د پیتاګوراس ښوونځي په نوم یادیږي) تاسیس کړ، چې د فکر کولو روښانه لار يې درلوده. د دې ښوونځي د بنسټ ایښودلو هدف د فزیکي او اخلاقي تیوریو تر عنوان لاندې د پرمختللي ریاضياتو او موادو تدریس او پراختیا وه.

رایې[سمول]

پیتاګورس د اېټالیا په سویل کې د کروټون په ښار کې د خپلو زده کونکو یوه ټولنه جوړه کړه. هلته يې نه يوازې د رياضي درس ورکړ، بلکې له رياضياتو څخه يې صوفیانه پايلې هم ترلاسه کړې. [۷]

د پیتاګوریانو له عقیدې څخه یو د روح او بیا زېږون ابدیتوب و. [۸]

دا باید جوته شي چې د پیتاګورس پیروانو خپل ټول نظریات "استاد" ته منسوب کړل؛ او له همدې امله دا روښانه نه ده چې د پیتاګورس مذهب څومره پخپله د پیتاګورس څخه دی او څومره یې د هغه د شاګردانو څخه دی. [۹]

د لمر غورځېدلو پرمهال د پیتاګورین دعا

سبزیجات[سمول]

د دې رجحان له مخې، پیتاګوریان په انسانانو او حیواناتو کې د روح په ورته وجود باور درلود او له همدې امله د حیواناتو وژل منع دي. البته، دوی د سبزیجاتو خواړه په خپلو لیکنو کې صحي ګڼلي. اپلاتون تقریبا د پیتاګوریانو په څېر ورته نظر څرګندوي. د پیتاګورس پیروانو اينځر ، سبزیجات او مېوې خوړلې. پخپله پیتاګورس، چې په سل کلنۍ کې د غوښې خوړلو په اړه وویل: "ځان د غوښې په څېر په خرابو خوړو سره مه ککړوئ" [۱۰] [۱۱]

مرګ[سمول]

پیتاګوریان د یونان د ډیموکراسۍ سره مخالف وو، کوم چې په هغه وخت کې ساموس واکمن وو؛ او د دې لپاره چې دا مسله د ساموس د خلکو لخوا خوښه نه وه، پیتاګورس په ناڅاپي توګه خپل ټاټوبی پریښود او د اپینین ټاپوزول (د یونان پورې تړلو ځمکو څخه) ته لاړ او په کراتون کې میشت شو.

پیتاګورس هم هلته د ډیموکراسۍ د پلویانو لخوا ځورول شوی و او بالاخره د هغه په ښوونځي برید وشو او هغه او د هغه یو شمیر زده کونکي د ډیموکراسۍ د پلویانو لخوا ووژل شول یا ژوندي وسوځول شول. د یو بل تاریخي روایت له مخې هغه مهال د ډیموکراسۍ د پلويانو له لاسونو وتښتید چې غوښتل یې د خپلو نورو شاګردانو په مرسته هغه وسوځوي خو د تیښتې پر مهال په ډېرو ګوزارونو سره ووژل شو.

ستورپوهنه[سمول]

هغه لومړنی کس و چې له مسیح څخه تر ۵۰۰ کاله مخکې یې د ځمکې د ګردوالي وړاندیز وکړ او ویې ویل چې ځمکه دوه قطبونه لري، شمال او جنوب ، او لمر او سپوږمۍ د ځمکې شاوخوا ګرځي.

پیتاګوریان اړیکه[سمول]

پیتاګورس، پخوانی یوناني ساینس پوه او ریاضي پوه، د سم مثلث په څیړنه کې، دې نتیجې ته ورسید چې د مربع مساحت تل د سم مثلث د مساحت له مجموعې سره برابر وي. د ښي زاویې د نږدې اړخونو لخوا رامینځته شوی، او دا قانون وروسته د پیتاګورین اړیکو په نوم یادیږي. په هر ښي مثلث کې، د کورډ مربع د ښي زاویه سره نږدې د دواړو خواوو د چوکیو د مجموعې سره مساوي دی.

د پیتاګورس په اړه[سمول]

دا مشهور جمله د هغه مینه والو لخوا د هغه په ماتم کې وویل: "سیک ټرانزیټ ګلوریا مونډي" معنی لري.

د نړۍ وياړونه داسې تېريږي


. پروکليس ليکايوس د پیتاګورس په اړه وايي:

پیتاګورس دا ساینس (د ریاضیاتو ساینس) په وړیا تعلیمي بڼه بدل کړ، د پیل څخه یې قواعد وڅیړل او په غیر مادي او ذهني طریقه یې د نظریاتو لټون وکړ. هغه د تناسب نظریه او د کائنات شکلونه کشف کړل.


[۱۲] راسل هم د پیتاګورس په اړه لیکي:

[[Image:cquote2.png
پيتاګورس]] زه داسې څوک نه پیژنم چې د فکر په نړۍ کې د پیتاګورس په څیر اغیزمن وي.[۱۳]
[[Image:cquote1.png
پيتاګورس]]


فوټ نوټ[سمول]

  1. سرليک: Pythagoras — نشرونه لخوا د: Encyclopædia Britannica 11th edition — ارزښت: The exact year of his birth has been variously placed between 586 and 569 B.C., but 582 may be taken as the most probable date.
  2. Encyclopædia Britannica Online ID: https://www.britannica.com/biography/Pythagoras — subject named as: Pythagoras — د نشر نېټه: ۱۱ ډيسمبر ۲۰۲۰ — سرليک: Encyclopædia Britannica
  3. پاڼه: 192 — نشرونه لخوا د: Dictionnaire des philosophes antiques
  4. سرليک: Empedocles — نشرونه لخوا د: Real'nyj slovar' klassicheskih drevnostej po Ljubkeru
  5. د ټولټال کار کتنه په: https://www.bartleby.com/library/bios/ — سمونګر: Charles Dudley Warner — سرليک: Library of the World's Best Literature
  6. کينډۍ:یادکرد
  7. کينډۍ:یادکرد
  8. کينډۍ:یادکرد وب
  9. کينډۍ:یادکرد
  10. کينډۍ:یادکرد وبکينډۍ:پیوند مرده
  11. کينډۍ:یادکرد وب
  12. Carl B. Boyer, A history of mathematics, page 48, 1991

حوالې[سمول]

  • په ایران کې د پیتاګورس سفر لیک. ژباړه: یوسف اتصامی. تهران ۱۳۶۳. Ch2. د کتابونو نړۍ.
  • Carl B. Boyer, A history of mathematics, 2nd edition, by John Wiley & Sons, Inc. ۱۹۹۱