پیتاګورس یا فيثاغورث مهیار ميترائيت ، د شپږمې پېړۍ د لرغوني یونان فیلسوف او ریاضی پوه و. هغه لومړنی کس و چې په دې وتوانید چې هغه وېشل شوي اصول رامینځته کړي چې لومړنيو ریاضي پوهانو په عمده توګه د استدلال او محاکمې او خطا په واسطه کشف کړي وو، د انالوژیکي اصولو او شواهدو پراساس. [۶]
پیتاګورس د ساموس په ټاپو کې زېږېدلی و، د ایونین ساحل ته نږدې. هغه د ارشیمیدس ، زینو ، زینوفینس او ایوډوکس ( 569 څخه تر 500 م. ز) څخه مخکې په دوره کې ژوند کاوه.
په ځوانۍ کې يې ډېر سفرونه وکړل او د لرغونو مصريانو ، بابليانو او د ايران د ميترايت عبادت کوونکو له افکارو سره اشنا شو. هغه شاوخوا 22 کاله د یونان څخه بهر و،ځکه چې پولوکراټس (د یونان پاچا) هغه ته د مصر د فرعون ته د ورتګ امر وکړ، هغه اماسس ته لاړ او په اسانۍ سره یې د مصري پادریانو رازونه ترلاسه کړل. هغه ډېر کلونه په مصر کې اوسېده او د مصر د پادشاهانو او دیني عالمانو په خدمت کې یې بېلابېل علوم زده کړل. بیا هغه بابل ته لاړ او بیا یې زده کړه پیل کړه. هغه په بابل کې د اسیر په توګه ژوند کاوه تر هغه چې هغه د داريوش I سره فارس ته راغی او جمشيد پلاز څخه يې لیدنه وکړه.
د 530 م ز په شاوخوا کې، هغه له مصر څخه راستون شو، او په خپل ټاټوبي کې یې د اخوتي ښوونځي (چې نن ورځ د پیتاګوراس ښوونځي په نوم یادیږي) تاسیس کړ، چې د فکر کولو روښانه لار يې درلوده. د دې ښوونځي د بنسټ ایښودلو هدف د فزیکي او اخلاقي تیوریو تر عنوان لاندې د پرمختللي ریاضياتو او موادو تدریس او پراختیا وه.
پیتاګورس د اېټالیا په سویل کې د کروټون په ښار کې د خپلو زده کونکو یوه ټولنه جوړه کړه. هلته يې نه يوازې د رياضي درس ورکړ، بلکې له رياضياتو څخه يې صوفیانه پايلې هم ترلاسه کړې. [۷]
د پیتاګوریانو له عقیدې څخه یو د روح او بیا زېږون ابدیتوب و. [۸]
دا باید جوته شي چې د پیتاګورس پیروانو خپل ټول نظریات "استاد" ته منسوب کړل؛ او له همدې امله دا روښانه نه ده چې د پیتاګورس مذهب څومره پخپله د پیتاګورس څخه دی او څومره یې د هغه د شاګردانو څخه دی. [۹]
د لمر غورځېدلو پرمهال د پیتاګورین دعا
سبزیجات[سمول]
د دې رجحان له مخې، پیتاګوریان په انسانانو او حیواناتو کې د روح په ورته وجود باور درلود او له همدې امله د حیواناتو وژل منع دي. البته، دوی د سبزیجاتو خواړه په خپلو لیکنو کې صحي ګڼلي. اپلاتون تقریبا د پیتاګوریانو په څېر ورته نظر څرګندوي. د پیتاګورس پیروانو اينځر ، سبزیجات او مېوې خوړلې. پخپله پیتاګورس، چې په سل کلنۍ کې د غوښې خوړلو په اړه وویل: "ځان د غوښې په څېر په خرابو خوړو سره مه ککړوئ" [۱۰] [۱۱]
پیتاګوریان د یونان د ډیموکراسۍ سره مخالف وو، کوم چې په هغه وخت کې ساموس واکمن وو؛ او د دې لپاره چې دا مسله د ساموس د خلکو لخوا خوښه نه وه، پیتاګورس په ناڅاپي توګه خپل ټاټوبی پریښود او د اپینین ټاپوزول (د یونان پورې تړلو ځمکو څخه) ته لاړ او په کراتون کې میشت شو.
پیتاګورس هم هلته د ډیموکراسۍ د پلویانو لخوا ځورول شوی و او بالاخره د هغه په ښوونځي برید وشو او هغه او د هغه یو شمیر زده کونکي د ډیموکراسۍ د پلویانو لخوا ووژل شول یا ژوندي وسوځول شول. د یو بل تاریخي روایت له مخې هغه مهال د ډیموکراسۍ د پلويانو له لاسونو وتښتید چې غوښتل یې د خپلو نورو شاګردانو په مرسته هغه وسوځوي خو د تیښتې پر مهال په ډېرو ګوزارونو سره ووژل شو.
ستورپوهنه[سمول]
هغه لومړنی کس و چې له مسیح څخه تر ۵۰۰ کاله مخکې یې د ځمکې د ګردوالي وړاندیز وکړ او ویې ویل چې ځمکه دوه قطبونه لري، شمال او جنوب ، او لمر او سپوږمۍ د ځمکې شاوخوا ګرځي.
پیتاګوریان اړیکه[سمول]
پیتاګورس، پخوانی یوناني ساینس پوه او ریاضي پوه، د سم مثلث په څیړنه کې، دې نتیجې ته ورسید چې د مربع مساحت تل د سم مثلث د مساحت له مجموعې سره برابر وي. د ښي زاویې د نږدې اړخونو لخوا رامینځته شوی، او دا قانون وروسته د پیتاګورین اړیکو په نوم یادیږي. په هر ښي مثلث کې، د کورډ مربع د ښي زاویه سره نږدې د دواړو خواوو د چوکیو د مجموعې سره مساوي دی.
د پیتاګورس په اړه[سمول]
دا مشهور جمله د هغه مینه والو لخوا د هغه په ماتم کې وویل: "سیک ټرانزیټ ګلوریا مونډي" معنی لري.
|
|
د نړۍ وياړونه داسې تېريږي
|
|
. پروکليس ليکايوس د پیتاګورس په اړه وايي:
|
|
پیتاګورس دا ساینس (د ریاضیاتو ساینس) په وړیا تعلیمي بڼه بدل کړ، د پیل څخه یې قواعد وڅیړل او په غیر مادي او ذهني طریقه یې د نظریاتو لټون وکړ. هغه د تناسب نظریه او د کائنات شکلونه کشف کړل.
|
|
[۱۲] راسل هم د پیتاګورس په اړه لیکي:
|
پيتاګورس]]
|
زه داسې څوک نه پیژنم چې د فکر په نړۍ کې د پیتاګورس په څیر اغیزمن وي.[۱۳]
|
|
پيتاګورس]]
|
فوټ نوټ[سمول]
- په ایران کې د پیتاګورس سفر لیک. ژباړه: یوسف اتصامی. تهران ۱۳۶۳. Ch2. د کتابونو نړۍ.
- Carl B. Boyer, A history of mathematics, 2nd edition, by John Wiley & Sons, Inc. ۱۹۹۱
