لرغونی مصر

ټوليز مالومات
عمومي مالومات	ancient civilization (en) ; کلتوري سیمه ; پخوانی هېواد ; تاريخي سيمه
تاريخي سيمه	لرغونی نږدې ختیځ — نيل درې تمدن
هېواد	مصر
د ړنګېدو وخت	۰۰۳۰ "م.ز"
پيل موده	4 زريزه "م.ز"
پای	۰۳۹۵
کورډي‌نېشن	۳۰°شمال ۳۰°ختیځ / 30°شمال 30°ختيځ

د تمدن زانګو هر هغه موقعیت ته ویل کېږي چې هلته تمدن په خپلواک ډول را پورته شي. دا مهال باور دا دی چې د تمدن زانګو یوه نه وه، بلکې د تمدنونو ګڼې زانګوګانې په خپلواک ډول رامنځته شوې دي. داسې ګومان کېږي چې میسوپوټمیا [بین‌النهرین]، لرغونی مصر، لرغونی هند او لرغونی چین په پخوانۍ نړۍ کې لومړني تمدنونه وو. دا چې د نږدې ختیځ او سیند درې لومړنیو تمدنونو او د ختیځې اسیا (لرې ختیځ) چیني تمدن په خپلو کې پر یو بل څومره اغېز درلود، لا هم بحث ته اړتیا لري.^[۱]^[۲]^[۳]

څېړونکي وايي چې په منځنۍ امریکا کې «المېک تمدن» چې په اوسنۍ مکسیکو کې و، همدا راز په «کارل سیوپ» کې رامنځته شوی تمدن چې په اوسنۍ «پرو» سیمه کې و، د قدامت له نظره د لرغونې نړۍ د تمدنونو سیالي کوي او په خپلواک ډول را پورته شوي دي.^[۴]

څېړونکو د بېلابېلو معیارونو له مخې تمدن تعریف کړی؛ لکه لیکنې، ښارونه، طبقاتي ټولنه، کرنه، مالداري، عمومي ودانۍ، فلزکاري او معماري. «د تمدن زانګو» اصطلاح بېلابېلو سیمو او فرهنګو ته کارېدلې ده؛ په ځانګړي ډول په کالکولېټيک دوره کې لرغوني نږدې ختیځ ته وکارېده چې ښېرازه هلال [د منځني ختیځ د یوې تاریخي برخې نوم دی] هم په کې شامل و. لرغوني هند او لرغوني چین ته هم کارېدلې ده. دغه اصطلاح لرغونې اناتولي، شام او د ایران لوړو سطحو ته هم ویل کېږي او د فرهنګ مخکښانو ته د اشارې لپاره هم استفاده ترې کېږي؛ لکه لرغوني یونان ته، چې د لوېديځ تمدن د سرلاري په توګه پېژندل شوی دی.^[۵]^[۶]

د مفکورې تاریخچه

«د تمدن زانګو» اصطلاح، د ډېرو بحثونو موضوع ده. د زانګو مجازي معنا «هر هغه ځای یا سیمه چې هر شی په ابتدايي پړاو کې هلته روزل کېږي یا ساتل کېږي» د اکسفورډ انګلیسي ډېکشېنرۍ سپېنسر (۱۵۹۰) ته منسوبه کړې ده. د رولین (۱۷۳۴ز) لرغونی تاریخ بیانوي چې: «مصر په لومړیو کې د سپېڅلي ملت زانګو وه».^[۷]

د تمدن پيل

د ځايي کېدو د کلتور لومړنۍ نښې نښانې تر میلاد وړاندې په ۱۲۰۰۰ کال کې په ختيځه نړۍ کې موندای شو. هغه مهال چې ناتوفي کلتور مېشت او ځايي شو، تر میلاد وړاندې تر ۱۰۰۰۰ کال پورې پر یوه کرنیزه ټولنه بدل شو. د یوې ثابتې او پریمانه خوراکي سرچینو د ساتنې لپاره د اوبو اهمیت د ښکار، کب‌نیونې او غلو دانو د راټولولو لپاره د مناسبو شرایطو په دلیل، یو پراخ ابتدايي اقتصاد رامنځته کړ چې په پایله کې یې دایمي کلي جوړ شول.^[۸]^[۹]

لومړني ښاري مېشت‌ځایونه چې زرګونه کسان په کې اوسېدل، د ډبرو د دورې په وروستیو وختونو کې رامنځته شول. لومړني ښارونه چې لسګونه زره کسان په کې مېشت وو، تر میلاد وړاندې په ۳۱مه پېړۍ کې ممفس او اوروک ښارونه وو.^[۱۰]^[۱۱]^[۱۲]

‌یوګونې او څوګونې زانګوګانې

د تمدن د خپرېدو په اړه یوه دودیزه تیوري دا ده چې، تمدن له ښېرازه هلال څخه پیل او نورو ځایونو ته خپور شو، خو دا مهال څېړونکي په دې باور دي چې، تمدنونه په دواړو نیمو‌کُرو کې په خپلواک ډول په ګڼو ځایونو کې رامنځته شوي دي. دوی وايي چې په بېلابېلو ټاکلو وختونو کې ټولنیز-کلتوري بدلونونه رامنځته شوي دي. «ځايي» او «کوچیاني» ټولنو، خپلو پراخو تعاملاتو ته دوام ورکاوه، خو په بنسټیز ډول د بېلابېلو کلتوري ډلو تر منځ نه وېشل کېدل. د تمدن د زانګو مفهوم پر هغه ځای متمرکز دی، چې هلته خلکو د ښارونو پر ودانولو، د لیکنيو سیستمونو پر جوړولو، د خاورینو لوښو د جوړولو لپاره د تخنیکونو پر ازمېښت او د فلزاتو پر کارولو، د څارویو پر اهلي کولو او د طبقاتي سیستم په ګډون د پېچلو ټولنیزو جوړښتونو پر پراختیا پیل کړی دی.^[۱۳]^[۱۴]

اوسنۍ څېړنې په ټولیز ډول شپږ داسې ځایونه راپېژني چې هلته تمدن په خپلواک ډول راپورته شوی دی:^[۱۵]^[۱۶]^[۱۷]^[۱۸]^[۱۹]^[۲۰]^[۲۱]^[۲۲]^[۲۳]

ښېرازه هلال
- د دجلې او فرات دره
- د نیل دره
د سیند او ګنګ دښته
د چین د شمال دښته
د اند ساحل
د منځنۍ امریکا خلیجي ساحل

د تمدن زانګوګانې

ښېرازه هلال

بین‌النهرین

تر میلاد مخکې په شاوخوا ۱۰۲۰۰ ز کال کې د ډبرو دورې تر وروستیو وختونو پوره پرمختللي لومړني فرهنګونه، چې تر میلاد مخکې د ۷۶۰۰ - ۶۰۰۰ کلونو د مهال اړوند وو، په ښېرازه هلال کې راڅرګند شول او له هغه ځایه د ختیځ او لوېديځ لوري ته خپاره شول. د دغه مهال یو تر ټولو مهم مېشت‌ځای «جریکو» ښار دی چې په شام سیمه کې و او ګومان کېږي چې د نړۍ لومړنی ښار و. په بین‌النهرین کې د دجلې او فرات سیندونو نږدیوالي پراخه ښېرازه خاوره او د خړوبولو لپاره د اوبو سرچینه رامنځته کړه. هغه تمدنونه چې د دغو سیندونو په شاوخوا کې راپورته شول، لومړنۍ «غیر کوچیاني» کرنیزې ټولنې وې. له همدې امله ښېرازه هلال په ځانګړي ډول بین‌النهرین ډېری مهال د تمدن زانګو بلل کېږي. په دې خړوبه دښته کې لومړنۍ پېژندل شوې دوره د عبید دوره (تر میلاد مخکې شاوخوا ۶۵۰۰ تر ۳۸۰۰) بلل کېږي، که څه هم په ډېر احتمال تر دې مخکې نورې دورې هم شته(موجودې) دي. د عبید په دوره کې د ښاري کېدو پر لور حرکت پیل شو. په ځايي ټولنو په ځانګړي ډول په شمالي بین‌النهرین کې په پراخه کچه کرنه او مالداري کېده او په سوېل کې هم پراخه هایدرولیکي کرنه پيل شوه.^[۲۴]^[۲۵]^[۲۶]^[۲۷]^[۲۸]^[۲۹]^[۳۰]

لرغونی مصر

د ډبرې دورې د وروستیو وختونو پرمختللي کلتورونه، چې (تر میلاد مخکې ۱۰۲۰۰) او (تر میلاد د مخکې ۷۶۰۰ نه تر ۶۰۰۰) دورو اړوند وو، په ښېرازه هلال کې راڅرګند شول او له هغه ځایه د ختیځ او لوېديځ لور ته خپاره شول. له دې سره هم‌مهاله د تېغونو په مرسته د غلو دانو د میده کولو فرهنګ د ښکاریانو، کب‌نیوونکو او هغو خلکو د فرهنګ ځای ونیو چې، له ډبرینو وسایلو سره به د نیل رود پر غاړه راټولېدل. د ځمک‌پوهنې شواهد او د کمپیوټري اقلیم د ماډل جوړونې څېړنې هم ښيي چې د طبیعي اقلیم بدلونونو تر میلاد شاوخوا ۸۰۰۰ کاله وړاندې د افریقا په شمال کې د پراخو کرنیزو ځمکو پر وچولو پيل وکړ او بالاخره یې صحرا جوړه کړه. د وچکالۍ دوام د مصریانو لومړني نیکونه اړ کړل چې د نیل په شاوخوا کې په دایمي ډول استوګن شي او غیر کوچیاني ژوند غوره کړي. په مصر کې د ډبرې دورې د وروستیو وختونو پوره پرمختللی او تر ټولو پخوانی فرهنګ «فیوم» دی چې تر میلاد مخکې د ۵۵۰۰ کال په شاوخوا کې پیل شو.^[۳۱]^[۳۲]

لرغونی هند

د هند په نیمه وچه کې د ډبرې دورې د وروستیو وختونو یو تر ټولو پخوانی ځای «بیرانا» دی چې د اوسني هند په هریانه ایالت کې د ګهګر هاکرا لرغوني سیند په اوږدو کې پروت دی او لرغونوالی یې تر میلاد مخکې شاوخوا ۷۶۰۰ کال ته رسېږي. په نورو لرغونو ځایونو کې یو «لاهورادوا» دی چې د منځني ګنګ په سیمه کې دی او بل «جوسي» دی چې د ګنګ او یامونا سیندونو د یوځای کېدو سیمې ته نږدې پروت دی او د دواړو لرغونوالی تر میلاد مخکې نژدې ۷۰۰۰ کال ته رسېږي.^[۳۳]^[۳۴]^[۳۵]

سرچینې

↑ Charles Keith Maisels (1993). The Near East: Archaeology in the "Cradle of Civilization. Routledge. ISBN 978-0-415-04742-5.
↑ Singh, Upinder (2008). A History of Ancient and Early medieval India : from the Stone Age to the 12th century. New Delhi: Pearson Education. p. 137. ISBN 9788131711200.
↑ Cradles of Civilization-China: Ancient Culture, Modern Land, Robert E. Murowchick, gen. ed. Norman: University of Oklahoma Press, 1994
↑ Mann, Charles C. (2006) [2005]. 1491: New Revelations of the Americas Before Columbus. Vintage Books. pp. 199–212. ISBN 978-1-4000-3205-1.
↑ Haviland, William; et al. (2013). Cultural Anthropology: The Human Challenge. Cengage Learning. p. 250. ISBN 978-1285675305.
↑ Understanding Early Civilizations: A Comparative Study, Trigger, Bruce G., Cambridge University Press, 2007
↑ Lin (林), Shengyi (勝義); He (何), Xianrong (顯榮) (2001). 臺灣--人類文明原鄉 [Taiwan — The Cradle of Civilization]. Taiwan gu wen ming yan jiu cong shu (臺灣古文明研究叢書) (in چیني). Taipei: Taiwan fei die xue yan jiu hui (台灣飛碟學硏究會). ISBN 978-957-30188-0-3. OCLC 52945170.
↑ Ofer Bar-Yosef. "The Natufian Culture in the Levant, Threshold to the Origins of Agriculture" (PDF). Columbia.edu. بياځلي په 4 January 2016.
↑ La protohistoire de l'Europe, Jan Lichardus et al., Presses Universitaires de France, Paris. ISBN 84-335-9366-8, 1987, chapter II.2.
↑ Carr, Edward H. (1961). What is History?, p. 108, ISBN 0-14-020652-3.
↑ Britannica 15th edition, 26:62–63.
↑ Sharer, Robert J.; Loa P. Traxler (2006). The Ancient Maya (6th (fully revised) ed.). Stanford, CA: Stanford University Press. p. 71. ISBN 0-8047-4817-9. OCLC 57577446.
↑ "The Rise of Civilization in the Middle East And Africa". History-world.org. خوندي شوی له the original on 7 March 2009. بياځلي په 18 April 2009.
↑ Mann, Charles C. (2006) [2005]. 1491: New Revelations of the Americas Before Columbus. Vintage Books. pp. 199–212. ISBN 978-1-4000-3205-1.
↑ Understanding Early Civilizations: A Comparative Study, Trigger, Bruce G., Cambridge University Press, 2007
↑ "Rise of Civilizations: Mesopotamia to Mesoamerica", Archaeology, Wright, Henry T., vol. 42, no. 1, pp. 46–48, 96–100, 1990
↑ "AP World History". College Board. خوندي شوی له the original on 22 April 2008. بياځلي په 28 July 2008.
↑ "World History Course Description" (PDF). College Board. خوندي شوی له the original (PDF) on 3 October 2008. بياځلي په 28 July 2008.
↑ "Civilization". The Columbia Encyclopedia. خوندي شوی له the original on 8 July 2012. بياځلي په 28 July 2008.
↑ Edwin, Eric (27 February 2015). "city". Britannica.com. بياځلي په 4 January 2016.
↑ "Africanafrican.com" (PDF). Africanafrican.com. بياځلي په 4 January 2016.
↑ The Ancient Hawaiian State: Origins of a Political Society, Hommon, Robert J., Oxford University Press, 2013
↑ Kennett, Douglas J.; Winterhalder, Bruce (2006). Behavioral Ecology and the Transition to Agriculture. University of California Press. pp. 121–. ISBN 978-0-520-24647-8. Retrieved 27 December 2010.
↑ Bellwood, Peter. First Farmers: The Origins of Agricultural Societies. 2004. Wiley-Blackwell
↑ Akhilesh Pillalamarri (18 April 2015). "Exploring the Indus Valley's Secrets". The diplomat. بياځلي په 18 April 2015.
↑ "Jericho – Facts & History".
↑ "Ubaid Civilization". Ancientneareast.tripod.com. بياځلي په 18 April 2009.
↑ Adams, Robert MCC. and Wright, Henry T. 1989. 'Concluding Remarks' in Henrickson, Elizabeth and Thuesen, Ingolf (eds.) Upon This Foundation – The 'Ubaid Reconsidered. Copenhagen: Museum Tusculanum Press. pp. 451–456.
↑ Carter, Robert A. and Philip, Graham Beyond the Ubaid: Transformation and Integration in the Late Prehistoric Societies of the Middle East (Studies in Ancient Oriental Civilization, Number 63) The Oriental Institute of the University of Chicago (2010) ISBN 978-1-885923-66-0 p.2, at http://oi.uchicago.edu/research/pubs/catalog/saoc/saoc63.html Archived 2013-11-15 at the Wayback Machine.; "Radiometric data suggest that the whole Southern Mesopotamian Ubaid period, including Ubaid 0 and 5, is of immense duration, spanning nearly three millennia from about 6500 to 3800 B.C".
↑ Pollock, Susan (1999). Ancient Mesopotamia: The Eden that Never Was. New York: Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-57334-4.
↑ Bellwood, Peter. First Farmers: The Origins of Agricultural Societies. 2004. Wiley-Blackwell
↑ Barich et al. (1984) Ecological and Cultural Relevance of the Recent New Radiocabon dates from Libyan Sahara. In: L. Krzyzaniak and M. Kobusiewicz [eds.], Origin and Early Development of Food-Producing Cultures in Northeastern Africa, Poznan, Poznan Archaeological Museum, pp. 411–17.
↑ Fuller, Dorian (2006). "Agricultural Origins and Frontiers in South Asia: A Working Synthesis" (PDF). Journal of World Prehistory. 20: 42. doi:10.1007/s10963-006-9006-8. S2CID 189952275.
↑ Tewari, Rakesh et al. 2006. "Second Preliminary Report of the excavations at Lahuradewa, District Sant Kabir Nagar, UP 2002-2003-2004 & 2005–06" in Pragdhara No. 16 "Electronic Version p.28" Archived 28 November 2007 at the Wayback Machine.
↑ "Haryana's Bhirrana oldest Harappan site, Rakhigarhi Asia's largest: ASI". The Times of India. 15 April 2015.

[books.google.com-1] Charles Keith Maisels (1993). The Near East: Archaeology in the "Cradle of Civilization. Routledge. ISBN 978-0-415-04742-5.

[Singh2008-2] Singh, Upinder (2008). A History of Ancient and Early medieval India : from the Stone Age to the 12th century. New Delhi: Pearson Education. p. 137. ISBN 9788131711200.

[3] Cradles of Civilization-China: Ancient Culture, Modern Land, Robert E. Murowchick, gen. ed. Norman: University of Oklahoma Press, 1994

[1491Book-4] Mann, Charles C. (2006) [2005]. 1491: New Revelations of the Americas Before Columbus. Vintage Books. pp. 199–212. ISBN 978-1-4000-3205-1.

[Haviland_2013-5] Haviland, William; et al. (2013). Cultural Anthropology: The Human Challenge. Cengage Learning. p. 250. ISBN 978-1285675305.

[ReferenceA-6] Understanding Early Civilizations: A Comparative Study, Trigger, Bruce G., Cambridge University Press, 2007

[Taiwan2001-7] Lin (林), Shengyi (勝義); He (何), Xianrong (顯榮) (2001). 臺灣--人類文明原鄉 [Taiwan — The Cradle of Civilization]. Taiwan gu wen ming yan jiu cong shu (臺灣古文明研究叢書) (in چیني). Taipei: Taiwan fei die xue yan jiu hui (台灣飛碟學硏究會). ISBN 978-957-30188-0-3. OCLC 52945170.

[8] Ofer Bar-Yosef. "The Natufian Culture in the Levant, Threshold to the Origins of Agriculture" (PDF). Columbia.edu. بياځلي په 4 January 2016.

[9] La protohistoire de l'Europe, Jan Lichardus et al., Presses Universitaires de France, Paris. ISBN 84-335-9366-8, 1987, chapter II.2.

[10] Carr, Edward H. (1961). What is History?, p. 108, ISBN 0-14-020652-3.

[Brit26-11] Britannica 15th edition, 26:62–63.

[12] Sharer, Robert J.; Loa P. Traxler (2006). The Ancient Maya (6th (fully revised) ed.). Stanford, CA: Stanford University Press. p. 71. ISBN 0-8047-4817-9. OCLC 57577446.

[13] "The Rise of Civilization in the Middle East And Africa". History-world.org. خوندي شوی له the original on 7 March 2009. بياځلي په 18 April 2009.

[1491Book2-14] Mann, Charles C. (2006) [2005]. 1491: New Revelations of the Americas Before Columbus. Vintage Books. pp. 199–212. ISBN 978-1-4000-3205-1.

[ReferenceA2-15] Understanding Early Civilizations: A Comparative Study, Trigger, Bruce G., Cambridge University Press, 2007

[16] "Rise of Civilizations: Mesopotamia to Mesoamerica", Archaeology, Wright, Henry T., vol. 42, no. 1, pp. 46–48, 96–100, 1990

[17] "AP World History". College Board. خوندي شوی له the original on 22 April 2008. بياځلي په 28 July 2008.

[18] "World History Course Description" (PDF). College Board. خوندي شوی له the original (PDF) on 3 October 2008. بياځلي په 28 July 2008.

[19] "Civilization". The Columbia Encyclopedia. خوندي شوی له the original on 8 July 2012. بياځلي په 28 July 2008.

[20] Edwin, Eric (27 February 2015). "city". Britannica.com. بياځلي په 4 January 2016.

[21] "Africanafrican.com" (PDF). Africanafrican.com. بياځلي په 4 January 2016.

[22] The Ancient Hawaiian State: Origins of a Political Society, Hommon, Robert J., Oxford University Press, 2013

[23] Kennett, Douglas J.; Winterhalder, Bruce (2006). Behavioral Ecology and the Transition to Agriculture. University of California Press. pp. 121–. ISBN 978-0-520-24647-8. Retrieved 27 December 2010.

[Bellwood1-24] Bellwood, Peter. First Farmers: The Origins of Agricultural Societies. 2004. Wiley-Blackwell

[25] Akhilesh Pillalamarri (18 April 2015). "Exploring the Indus Valley's Secrets". The diplomat. بياځلي په 18 April 2015.

[encyclopedia1-26] "Jericho – Facts & History".

[27] "Ubaid Civilization". Ancientneareast.tripod.com. بياځلي په 18 April 2009.

[28] Adams, Robert MCC. and Wright, Henry T. 1989. 'Concluding Remarks' in Henrickson, Elizabeth and Thuesen, Ingolf (eds.) Upon This Foundation – The 'Ubaid Reconsidered. Copenhagen: Museum Tusculanum Press. pp. 451–456.

[29] Carter, Robert A. and Philip, Graham Beyond the Ubaid: Transformation and Integration in the Late Prehistoric Societies of the Middle East (Studies in Ancient Oriental Civilization, Number 63) The Oriental Institute of the University of Chicago (2010) ISBN 978-1-885923-66-0 p.2, at http://oi.uchicago.edu/research/pubs/catalog/saoc/saoc63.html Archived 2013-11-15 at the Wayback Machine.; "Radiometric data suggest that the whole Southern Mesopotamian Ubaid period, including Ubaid 0 and 5, is of immense duration, spanning nearly three millennia from about 6500 to 3800 B.C".

[30] Pollock, Susan (1999). Ancient Mesopotamia: The Eden that Never Was. New York: Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-57334-4.

[Bellwood12-31] Bellwood, Peter. First Farmers: The Origins of Agricultural Societies. 2004. Wiley-Blackwell

[32] Barich et al. (1984) Ecological and Cultural Relevance of the Recent New Radiocabon dates from Libyan Sahara. In: L. Krzyzaniak and M. Kobusiewicz [eds.], Origin and Early Development of Food-Producing Cultures in Northeastern Africa, Poznan, Poznan Archaeological Museum, pp. 411–17.

[33] Fuller, Dorian (2006). "Agricultural Origins and Frontiers in South Asia: A Working Synthesis" (PDF). Journal of World Prehistory. 20: 42. doi:10.1007/s10963-006-9006-8. S2CID 189952275.

[34] Tewari, Rakesh et al. 2006. "Second Preliminary Report of the excavations at Lahuradewa, District Sant Kabir Nagar, UP 2002-2003-2004 & 2005–06" in Pragdhara No. 16 "Electronic Version p.28" Archived 28 November 2007 at the Wayback Machine.

[oldest2-35] "Haryana's Bhirrana oldest Harappan site, Rakhigarhi Asia's largest: ASI". The Times of India. 15 April 2015.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

[۱۰]

[۱۱]

[۱۲]

[۱۳]

[۱۴]

[۱۵]

[۱۶]

[۱۷]

[۱۸]

[۱۹]

[۲۰]

[۲۱]

[۲۲]

[۲۳]

[۲۴]

[۲۵]

[۲۶]

[۲۷]

[۲۸]

[۲۹]

[۳۰]

[۳۱]

[۳۲]

[۳۳]

[۳۴]

[۳۵]