تاتارستان

  

تاتارستان
تاتارستان بیرغ	تاتارستان نښان
تاتارستان
ملي ترانه:
ځمکه او استوګنه
کوارډينېټ	55.55°شمال 50.933333333333°ختيځ / 55.55; 50.933333333333
پراخوالی	67847 کیلومتره مربع
پلازمېنه	کازان روسیه
رسمي ژبې	روسي ،  تاتاري ژبه
مشرتابه
بنسټ اېښودنه او واکمنۍ
خپلواکۍ نېټه	۳۰ اگسټ ۱۹۹۰
د عمر محدودیتونه
نور مالومات
پیسې	روسي روبل
رسمي وېبپاڼه	د تاييدولو سرچينه

د تاتارستان نخچه

روسيه کې د تاتارستان موقعيت

تاتارستان د روسیې د فدراسیون یو واحد دی چې د آسیا او اروپا ترمنځ د یورال غرونو په لوېدیځ کې موقعیت لري. مساحت يې ۷۰ زره کيلومتره مربع دی او نفوس يې شاوخوا څلور مېليونه تنه دی. د تاتارستان پلازمېنه د کازان مشهور تاریخي ښار دی.

تاتارستان د دوو کلمو ترکیب دی، تاتار (یو ملت) او ستان (د پارسي کلمه او ضمیمه، مانا ځمکه).

په تاتارستان کې د انسانانو د استوګنې لومړنۍ نښې د ۸ مې مخزېږديزې پېړۍ پورې رسيږي چې د بلغاریا امپراتورۍ له تاسیس سره پیل کیږي. بیا په دیارلسمه پیړۍ کې منګولیانو دا سیمه ونیوله. په تاتارستان کې د اسلامي تاريخ پيل له ۹۲۲ ميلادي کال نه مخکې دى، کله چې مشهور عالم او سياح احمد بن فدلان د خپل مشهور مذهبي او سياسي سفر په ترڅ کې روسيې ته ورسېد. له هغه سره شاوخوا پنځه زره کسان وو، چې د عباسي خلیفه مقتدر بالله له خوا د شاه جعفر بن عبدالله په بلنه د بلغار د اسلامي سلطنت له جوړېدو مخکې لېږل شوي وو.

جغرافيه

د تاتارستان خاوره د کوم بهرني هېواد سره پوله نلري، مګر د ختیځې اروپا په خاوره کې د روسیې فدراسیون په مینځ کې موقعیت لري او 57 اداري واحدونه لري. تاتارستان د مرکزي روسیې د وولګا سیند په اصلي شریان کې مهم موقعیت لري.

تاتارستان په روسیه کې د تېلو یو له مهمو تولیدونکو سیمو څخه دی او له همدې ځایه ختیځې اروپا ته د ګازو کرښه چې د "دوستۍ کرښې" په نوم یادیږي تیریږي. د تاتارستان ځمکه د ډیری منرالونو او کرنیزو سرچینو څخه بډایه ده، کوم چې د روسیې د نورو سیمو په پرتله د اوسیدونکو د ژوند کیفیت ښه کوي. د دې ترڅنګ تاتارستان د پراخو اوبو، ځنګلونو او حاصلخیزې خاورې له امله د روسیې مهم صنعتي مرکز ګڼل کېږي. هغه سیمه چې تاتارستان په کې موقعیت لري د شوروي اتحاد د نازیانو د یرغل او د لیننګراد د محاصرې پرمهال د شوروي صنعتي مرکز و.

ځای

تاتارستان د ختیځې اروپا د وچې په مرکز کې، د مسکو ختیځ ته په 800 کیلومترۍ کې موقعیت لري. دا د وولګا سیند او کاما سیند تر مینځ او ختیځ ته د یورال غرونو پورې غزیدلی.

د تاتارستان اکثره خلک د تاتارۍ تابعیت لري او نفوس یې له دوه ملیونو څخه ډیر دی او دوی د ټول نفوس 53٪ تشکیلوي. د نفوس شاوخوا 39 سلنه یا یو ملیون وګړي د روسیې تابعیت لري. سربیره پردې، 3.5٪ چواش ، 0.5٪ ماری او 0.64٪ اډمیرټ هم په تاتارستان کې ژوند کوي او په تاتار ژبه خبرې کوي. پر دې سربیره قزاق ، ازبک ، باشکر ، لیزګین ، اوکراینیان او اذربایجانيان هم په کې ژوند کوي.

دین

د تاتارستان د تاتاریانو مذهب اسلام دی او اکثریت یې سني دي، خو د پام وړ شمېر شیعه ګان هم شته او یو کوچنی اقلیت کراچیان تاتار ارتودوکس عیسویان دي. ډېری روسان ارتودوکس عیسویان دي، پداسې حال کې چې د دوی په منځ کې ځینې مسلمانان دي.

تاریخ

د ننني تاتارستان سره په پوله تر ټولو پخوانی پېژندل شوی دولت وولګا بلغاریا و، چې له 700 څخه تر 1238 پورې یې دوام وکړ. د ولګا بلغاریا دولت یو پرمختللی سوداګریز دولت و. چې سوداګریزې اړیکې یې له داخلي یوروشیا ، منځني ختیځ او د بالتیک سمندر له سیمې سره وې. دولت د کیوان روس ، قاپچاق او د خزریانو امپراتورۍ له فشار سره سره خپله خپلواکي وساتله. په تاتارستان کې اسلام د ابن فدلان د سفر په ترڅ کې په ۹۲۲ میلادي کال کې د بغداد د مبلغین له لارې دې سیمې ته ورسید. ولګا بلغاریا د 1230 لسیزې په وروستیو کې د منګول لښکرو لخوا فتحه شوه. د وولګا بلغاریان د ترکو - منګول پوځیانو او د "اردو زرین " د دولت سره یوځای شوي چې د منگول فاتح باتوخان لخوا تاسیس شوي چې په قپچک ژبه خبرې کوي او د ولګا بلغاریایان هم په قپچاک تاتار ژبه خبرې کوي او د ولګا تاتارانو په نوم پیژندل شوي. زنګ وهل پیل کړل. د بلې تیورۍ له مخې، په دې موده کې هیڅ توکمیز بدلون نه و، مګر بلغاریا یوازې د قاپچاق - تاتار ژبه خبرې پیل کړې. په 1430 کې، دا سیمه د " خانان کازان " په بڼه یو ځل بیا یو خپلواک دولت شو او پلازمینه یې په کازان کې جوړه شوه، د ولګا سیند په څنډه کې د بلغاریا د زاړه پلازمینې د کنډوالو څخه 170 کیلومتره شمال کې. تاتارستان په 1550 میلادي کال کې د زار روس Ivan IV (Ivan Grozny په روسیه کې، چې معنی یې ډار کور دی) د ځواکونو لخوا فتح شو او په 1552 کې د کازان سقوط وشو. په همدې وخت کې روسانو په مسلمانانو باندې د ظلمونو غرونه راوپارول، د تاتاری مسلمانانو دریمه برخه یې له منځه یوړه او ځینې یې په مسیحیانو بدل کړل. د کازان په ښار کې کلیساګانې جوړې شوې او په سیمه کې ټول جوماتونه ونړول شول او د روسیې حکومت د جوماتونو په جوړولو بندیز ولګاوه. د روسیې زار ایوان IV د تاتار مسلمانانو سمبول، د صلیب لاندې یا د کلیساګانو په پښو کې د میاشتې د کیښودلو امر وکړ، او دا یې په مسلمانانو باندې د عیسویانو د بریا نښه وبلله. حتی نن ورځ، سپوږمۍ په روسیه کې په ټولو پخوانیو او ډیری نویو کلیساونو کې د صلیب لاندې لیدل کیدی شي. او دلته اکثره تاتاري مسلمانان ژوند کوي چې د سپوږمۍ د صلیب لاندې کولو په علت نه پوهیږي ځکه چې روسانو تاریخ تحریف کړی دی. د پنځلسمې پېړۍ له نیمايي څخه تر شلمې پېړۍ پورې د تاتارستان او سایبریا په سیمو کې په لسګونو میلیونه مسلمانان قتل عام شول، خو تاریخ یې په اړه چوپه خوله دی او سیمه ییز مسلمانان هم ترې ناخبره دي، ځکه چې د روسانو او شوروي اتحاد دا حقوق د نړۍ له سترګو پټ شوي دي. اوس د سیمې مسلمانان په دې خبر شوي او په دې اړه حقایق د دوی په ځینو ورځپاڼو کې خپاره شوي دي. د تاتارستان په کرملين کې جوړ شوی جومات شهيد شو او دلته يوه کليسا جوړه شوه او په تاتارستان کې د جوماتونو په جوړولو بنديز تر اتلسمې پېړۍ پورې پاتې و او دغه بنديز د ملکې کاترين دوېم له خوا لېرې شو او لومړی جومات يې په ۱۷۷۰-۱۷۶۶ کې جوړ شو. د کاترین II ملاتړ شو د شوروي اتحاد له ړنګېدو وروسته تاتارستان نیمه خپلواکه جمهوریت شو او د کازان ښار په کرملین کې د قل شریف جومات بیا جوړ شو.

عصري عصر

تاتارستان په نولسمه پېړۍ کې د یهودیت او صوفي اسلام په مرکز بدل شو، او تاتاریان د سیمه ییزو مذهبي دودونو له امله د روسیې په ټوله امپراتورۍ کې د نورو خلکو سره د دوستانه اړیکو لپاره پیژندل شوي. خو د 1917 د روسیې د انقلاب یا کمونیستي انقلاب وروسته ، مذهبي خلک تر فشار لاندې راغلل. د 1918 څخه تر 1920 پورې د روسیې د کورنۍ جګړې په جریان کې، تاتار ملتپالو هڅه وکړه چې د " ایډیل یورال " په نوم یو خپلواک دولت رامینځته کړي. په کوم کې چې دوی لنډمهاله بریالیتوب درلود، لکه څنګه چې بالشویکانو ، د انقلاب له ګټلو وروسته، دولت ړنګ کړ او د تاتارانو خپلواکه شوروي جمهوریت یې د 1920 کال د می په 27 اعلان کړ، د ولګا تاتارانو اکثریت د دولت له پولو بهر و.

اوسنی تاتارستان

تاتارستان د 1553 څخه د روسیې د امپراتورۍ برخه وه، کله چې دا د 1917 د روسیې تر انقلاب پورې د روسیې امپراتورۍ سره ضمیمه وه، او د 1917 څخه تر 1990 پورې دا د روسیې د شوروي فدرالي سوسیالیستي جمهوریت د خپلواک جمهوریت په توګه د شوروي اتحاد برخه وه. د ۱۹۹۰ کال د اګست په ۳۰ مه تاتارستان خپله خپلواکي اعلان کړه او په ۱۹۹۲ کال کې د روسیې له فدراسیون څخه د خپلواکۍ په اړه ټولپوښتنه ترسره شوه چې په سلو کې ۶۲ خلکو د خپلواکۍ په حق کې رایه ورکړه. د ۱۹۹۴ کال د فبرورۍ په ۱۵ مه د تاتارستان د حکومت او د روسیې د فدرالي حکومت ترمنځ یو تړون لاسلیک شو چې له مخې یې تاتارستان کولای شي له نورو هېوادونو سره اقتصادي اړیکې ټینګې کړي. دا تړون د روسیې د فدراسیون له خوا د تاتارستان د خپلواکۍ د موقتي تسلیمولو سره برابر دی، ځکه په دې تړون کې د تاتارستان حاکمیت په رسمیت پېژندل شوی دی.

طبیعي سرچینې

تاتارستان د معدني او طبیعي زیرمو بډایه هیواد دی، په طبیعي زیرمو کې یې تیل ، طبیعي ګاز ، جاسپر او نور ډیر معدنيات شامل دي. د يوه اټکل له مخې د تاتارستان د نفتو زيرمې له يو ميليارد ټنو څخه زياتې دي.

اقتصاد

تاتارستان د روسیې د فدراسیون یو له بډایه سیمو څخه دی. د دې اصلي لامل د تیلو صنعت دی. په ۱۹۶۰ لسیزه کې تاتارستان په شوروي اتحاد کې د تیلو تر ټولو لوی تولیدوونکی و. صنعتي محصولات د تاتارستان د ناخالصو تولیداتو 45 سلنه جوړوي. د لوړ پرمختللو صنعتونو څخه د پیټرو کیمیکل او درنو لاریو (KAMAZ) تولید دي. په 2006 کې، د تاتارستان GDP 24 ملیارد امریکایی ډالر و. د دولت ترانسپورت سیسټم خورا عصري دی، د سړکونو، لویو لارو، ریل پټلۍ او د تګ راتګ وړ سیندونو سره - د وولګا سیند (تاتار: ایډیل)، د کاما سیند ( تاتار : چلمان)، ویاتکا سیند (تاتار: نوفرات) او بیلایا سیند . (تاتار: Ага Дел) او د تېلو او ګازو پایپ لاینونه. د ګازو لوی نل لیکې د تاتارستان له سیمو تېرېږي، چې له دې لارې ګاز له اورنګای او یامبورګ څخه د روسیې لوېدیځې روسیې او د اروپا ډېرو سیمو ته لېږدول کېږي او سربېره پر دې د تېلو د لویو پایپ لاینونو له لارې د روسیې او اروپا سیمو ته هم لېږدول کېږي.