کابل
کابل د افغانستان پلازمېنه ده. دا سيمه د افغانستان ختيځ لور ته پرته ده او د افغانستان د څلوردېرشو ولايتونو څخه يو ولايت گڼل کېږي. د کابل ولايت مرکز د کابل ښار په نامه يادېږي او همدا ښار د سمندر د سطحې نه ۱۸۰۰ متره په لوړه کې پروت دی او په همدې توگه دا يو د هغو پلازمېنو څخه دی چې په نړۍ کې تر ټولو لوړه سطحه موقعيت لري. د ۱۳مې پېړۍ په پيل کې کابل په ټوله نړۍ کې د زده کړو ځای او د ښکلو ځايونو په کتار کې شمېرل کېده. خو د هماغه وخت نه راپدېخوا د بېلابېلو جگړو او تاريخي ناورينونو، او د باندنيو ځواکونو د يرغل وروسته کابل ړنگ شو. کابل د افغانستان يو گڼ هڅوبيز ښار دی چې د حکومت اداري مرکزيت هم همدلته دی.
د کابل پېښلیک
د فولکوري روایاتو له مخې اوسنی کابل زرګونه کاله وړاندې د اوبو ډنډوو، وروـــ ورو اوبو د ماهیپر په پرښوکې لاره وکړه او دا ډنډ له اوبو تش شو. د پخواني کابل ودانۍ د چکړیو په سیمه کې راپیل شوې او بیا د اوسني بالاحصار په لمنه کې د کابل کلی جوړشو، دې کلي وروـــ ورو تجارتي ارزښت پیداکړ او بیاددې تجارتي ارزښت له امله دې سیمې اهمیت وموند او د ساتنې لپاره یې کابل بالاحصارجوړشو. د کابل ترتجارتي ارزښت موندلو وروسته په دې لاره د ورېښمو تاریخي لار هندوستان ته تېره شوه او بیا کابل د کابل شاهانو پایتخت شو. کابل شاهانو د ښار ساتنې لپاره د اسمايي او شېر دروازې په غرونو دېوالونه جوړکړل او کابل ته یې د یوې کلکې کلا بڼه ورکړه. عربو چې اسلام د خورولو لپاره افغانستان ته لښکرکشي وکړه، تر ماتو او بریو وروسته د کابل دروازو ته هم راورسېدل؛ کابل شاهانو درنې جګړې ورسره وکړې؛ خو په پای کې بریالي شول. د اسلام سپېڅلی دین دلته راغی؛ خو د لښکر قایدین لکه تمیم صاحب، جابرانصار صاحب، شاه دوشمېشره او نور دلته شهیدان شول او ځايي مبلغینو نه یوازې دا چې د هغې وخت په افغانستان کې د اسلام سپېڅلی دین خورکړ، بلکې د اسلام نور او رڼایې د تور هندوستان لتو ته هم ورسوله. په نهمه ، لسمه او یوولسمه هجري پېړۍ کې چې مغولو پر افغانستان ، هند او سیمه واکمني کوله، د کابل زاړه اثار یې ترمیم او نوې ودانۍ یې پکې وکړې؛ خصوصاً د هندي مغولومخکښ ظهرالدین بابر په کابل ښار کې ښې ودانۍ وکړې؛ بیا کله چې د دولسمې هجري پېړۍ په پای کې تېمورشاه دراني د افغانستان پایتخت له کندهار نه کابل ته راولېږداوه، دلته یې ښار ته نوې نقشه جوړه کړه، د کابل د غرونو دېوالونه او بالاحصار یو ځل بیا ترمیم شول او په کابل کې د نویو کوڅو د جوړولو پلان پلی شو. دا کوڅې وروـــ ورو ورپسې زیاتې شوې، چې ځینې قومونو او خېلونو په نامه شوې او ځینې نورې یې د کسبګرو او کاریګرو په نامه شوې او ځینې یې بیا دوخت د مشهورو کسانو او تاریخي کسانو سره وتړل شوې او ځانګړي نومونه پرې کېښودل شول. همداشان په کابل کې ګڼ باغونه وو، چې د خاندانو په نامه یې یادېدل او یايي تاریخي نومونه درلودل. په زاړه کابل کې د علم ګنج باغ، د مستوفي باغ، د سلطانجان باغ، چهارباغ، د علیمردانخان باغ او نور باغونه موجود وو. همدا راز یوه تېلي کوڅه وه چې له شړشمو، زغرو او نورو څخه به تېل پکې اېستل کېدل او ګڼې ګاڼۍ پکې وې. دا کوڅه د اوسني میوند واټ په لومړۍ برخه کې وه، د کلالۍ کوڅه په زاړه ښار کې وه او بیا په دهمزنګ کې دې کار وده وکړه. د تنور جوړولو کوڅه د زاړه ښار یوه بله کوڅه وه؛ اهنګران له بالاحصار سره جوخته یوه کوڅه وه، چې وسلې پکې جوړېدلې؛ د مسګرانو په کوڅه کې مسي لوښي جوړېدل؛ د سراجۍ په بازارکې چرمي څېزونه او پایزارونه جوړېدل؛ په سنګتراشۍ کې تېږي توږل کېدلې، د شانه سازۍ په کوڅه کې ږمنځې جوړېدلې؛ د چړو جوړولو، صندوق جوړولو، بنګړیو جوړولو، د پوستین ګنډلو، ښیښې جوړولو او نورو مصنوعاتو بېلابېلې کوڅې وې او په دې توګه کابل ترډېره حده خود کفا او په خپلو پښو ولاړ وو او د خلکو د اړتیا وړ شیان همدلته جوړېدل. د کابل ښار ځینې نورې کوڅې وخت پر وخت د اشخاصو او قومونو په نامه جوړې شوې، لکه د ریکاخانې کوڅه، چې د ریکا د قوم لپاره نادر افشار جوړه کړې وه؛ یا د اندرابیوکوڅه چې له اندراب څخه راغلو کسانو ته جوړه شوې وه؛ د باغ علیمردان کوڅه چې شاه جهان پر وخت علیمردانخان جوړه کړې وه؛ د اڅکزو کوڅه چې د تېمورشاه پروخت جوړه شوې وه؛ همداسې د قاضي فیض الله کوڅه؛ د دېوانبېګي کوڅه؛ د هندوانوکوڅه؛ د عليرضاخان کوڅه او نورې کوڅې. په دې ترتیب کابل ښار په خپل زاړه تشکیل کې ګڼې کوڅې، تاریخي ځایونه او باغونه درلودل، چې وخت پر وخت د ښار په تعمیراتي بدلونونو کې له منځه لاړل او خصوصاً چارچته او کوټوالۍ ګنبځه؛ د میوند واټ او نادر پښتون واټ او پښتونستان واټ په جوړېدو له منځه ولاړې او اوس هم ځینو کوڅو او تاریخي ودانیو نښې شته، باید وساتلې شي او د تاریخي ابداتو د ادارې له خوا ترمیم او تاریخي حیثیت یې خوندي شي .
جعرافیه، موسم او چاپېریال
| موسم مالومات کابل | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| مياشت | جنوري | فروري | مارچ | اپريل | مئي | جون | جولاي | اگست | ستمبر | اکتوبر | نومبر | دسمبر | کال |
| Record high °C (°F) | 18.8 (65.8) |
18.4 (65.1) |
26.7 (80.1) |
28.7 (83.7) |
33.5 (92.3) |
36.8 (98.2) |
37.7 (99.9) |
37.3 (99.1) |
35.1 (95.2) |
31.6 (88.9) |
24.4 (75.9) |
20.4 (68.7) |
37.7 (99.9) |
| Average high °C (°F) | 4.5 (40.1) |
5.5 (41.9) |
12.5 (54.5) |
19.2 (66.6) |
24.4 (75.9) |
30.2 (86.4) |
32.1 (89.8) |
32.0 (89.6) |
28.5 (83.3) |
22.4 (72.3) |
15.0 (59) |
8.3 (46.9) |
19.5 (67.1) |
| Daily mean °C (°F) | −2.3 (27.9) |
−0.7 (30.7) |
6.3 (43.3) |
12.8 (55) |
17.3 (63.1) |
22.8 (73) |
25.0 (77) |
24.1 (75.4) |
19.7 (67.5) |
13.1 (55.6) |
5.9 (42.6) |
0.6 (33.1) |
12.1 (53.8) |
| Average low °C (°F) | −7.1 (19.2) |
−5.7 (21.7) |
0.7 (33.3) |
6.0 (42.8) |
8.8 (47.8) |
12.4 (54.3) |
15.3 (59.5) |
14.3 (57.7) |
9.4 (48.9) |
3.9 (39) |
−1.2 (29.8) |
−4.7 (23.5) |
4.3 (39.7) |
| Record low °C (°F) | −25.5 (−13.9) |
−24.8 (−12.6) |
−12.6 (9.3) |
−2.1 (28.2) |
0.4 (32.7) |
3.1 (37.6) |
7.5 (45.5) |
6.0 (42.8) |
1.0 (33.8) |
−3.0 (26.6) |
−9.4 (15.1) |
−18.9 (−2) |
−25.5 (−13.9) |
| Precipitation mm (inches) | 34.3 (1.35) |
60.1 (2.366) |
67.9 (2.673) |
71.9 (2.831) |
23.4 (0.921) |
1.0 (0.039) |
6.2 (0.244) |
1.6 (0.063) |
1.7 (0.067) |
3.7 (0.146) |
18.6 (0.732) |
21.6 (0.85) |
312.0 (12.283) |
| Avg. rainy days | 2 | 3 | 10 | 11 | 8 | 1 | 2 | 1 | 1 | 2 | 4 | 3 | 48 |
| Avg. snowy days | 7 | 6 | 3 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 4 | 20 |
| % humidity | 68 | 70 | 65 | 61 | 48 | 36 | 37 | 38 | 39 | 42 | 52 | 63 | 52 |
| Mean monthly sunshine hours | 177.2 | 178.6 | 204.5 | 232.5 | 310.3 | 353.4 | 356.8 | 339.7 | 303.9 | 282.6 | 253.2 | 182.4 | 3,175.1 |
| Source: NOAA[1] | |||||||||||||
سرچینې
- ↑ Error on call to template:cite web: Parameters url and title must be specified Kabul Climate Normals 1956-1983. National Oceanic and Atmospheric Administration. URL accessed on 2013-03-30.
- د حبیب الله رفيع په قلم (http://zhman.net/?p=34725)
