Jump to content

پېروزه

د ويکيپېډيا، وړیا پوهنغونډ له خوا
پېروزه
اړوند
په نوم د
ټوليز مالومات
عمومي مالومات
ځانګړې وېشنيزه

سمول - سرچینه سمول - ويکي‌ډېټا سموللاسوند وګورئ

فيروزه یوه عربي کلمه ده چې پښتو او فارسي معادل يې پېروزه ده په حقيقت کې د دې کلمې شکل پر ايران باندې د عربو تر وروسته خپله بڼه بدله کړه او "فیروزه" ته بدل شو ، په حقیقت کې، دا د المونیم طبیعي هایدروس فاسفیت دی، چې په کج وجهي دستګاه کې متبلور کيږي، دا د ابي رنګه مسو سره له يوځای کېدو وروسته فيروزه يي بڼه اخيتاروي او د جواهرو او ګاڼې په توګه کارول کیږي. [۴]

فيروزه چې کيمياوي جوړښت او فارمول يې Cu(II)Al6(PO4)4(OH)8·4H2O دی یو نادر او قیمتي منرال دی چې د فیروزي طیف په رنګونو کې (رڼا نیلي تر شنه) پورې اړه لري او د فاسفیت کټګورۍ پورې اړه لري. دا منرال د فیروزي کارګرانو په لاسونو جوړ شوی او د ګوتو ، هار ، غوږوالۍ او نورو ګاڼو لپاره د جواهر په توګه کارول کیږي. فیروزي، لکه د نورو مبهم جواهراتو په څیر، بازار ته د نوي بدیلونو او مصنوعي موادو په معرفي کولو سره له اقتصادي پلوه د پخوا په پرتله لږ ارزښت لري.

د رنګ پر بنسټ د فیروزي ډبرې کیفیت اندازه کولو نړیوال معیار د نیشاابور کان فیروزي ډبره ده. [۵]

ملکیتونه

[سمول]

تر ټولو غوره فیروزه د کړکۍ د ښیښې څخه لږ تر لږه 6 یا لږ څه ډېر د موس حد ته رسیږي. [۶] د ایکس رې کریسټالګرافي ازموینه ښیي چې د دې کرسټال جوړښت ټریکلینیک دی [۷] [۸] او د ټیټ سختۍ سره ، د دې پورسیت ډیریږي. [۹] فیروزي ګلیز معمولا له فرعي ویټریوس څخه مومي وي، او روڼتیا یې معمولا ناپاک وي، مګر ممکن په پتلو برخو کې شفاف وي. د فیروزي رنګ د دې منرال د نورو ملکیتونو په څیر توپیر لري، د سپینو څخه پوډر نیلي آسماني نیلي او نیلي شنه څخه ژیړ شنه پورې. نیلي رنګ د idiochromatic مسو ته منسوب دی [۱۰] پداسې حال کې چې شین رنګ ممکن د اوسپنې د ناپاکۍ پایله وي. (د مسو پر ځای) [۱۱] :29د ټيټ سختۍ سره، ټیټ مشخص جاذبه (2.60-2.90) او ډیر porosity رامنځته کیږي. دا ځانګړتیاوې د غنمو په اندازې پورې اړه لري. رنګ د نورو معدنی ملکیتونو په څیر متغیر دی، له سپین څخه تر پوډر نیلي تر آسماني نیلي او نیلي شنه څخه ژیړ شنه پورې. نیلي رنګ idiochromatic مسو ته منسوب شوی، پداسې حال کې چې شین رنګ ممکن د اوسپنې ناپاکۍ ( د المونیم بدیل) یا د ډیهایډریشن له امله وي.

د فېروزې د انعکاس يا غبرګون ضريب (د سوديم د نور په واسطه اندازه کیږي ، 589.3 nm) نږدې 1.61 یا 1.62 دی. [۱۲] دا یو اوسط ارزښت دی چې په جیومیټریک ریفراکټومیټر کې د واحد لوستلو په توګه لیدل کیږي، د فیروزي نږدې ځانګړي پولی کریسټالین طبیعت له امله. د 1.61–1.65 لوستل (0.040 بائنری بیا توزیع، دوه اړخیز مثبت) د واحد نادر کرسټال څخه ترلاسه شوي. د جذب سپيکټرم شونی دی د لاسي سپيکټروميټر سره هم ترلاسه شي، کوم چې په 432 nm کې یوه کرښه او په 460 nm کې یو ضعیف بانډ ښیي (دا د قوي منعکس شوي رڼا سره لیدل کیدی شي). د اوږدې څپې الټرا وایلیټ وړانګو لاندې ، سیان ځینې وختونه شنه ، ژیړ ، یا روښانه نیلي فلورس کولی شي. دا د الټرا وایلیټ او لنډ څپې ایکس رې لاندې غیر مؤثر دی.

توږل شوې يا وړې شوې پېروزې په ګرم هایدروکلوریک اسید کې محلول کیږي. [۱۳] کچل شوي فیروزي په ګرم هایدروکلوریک اسید کې محلول کیږي. [۱۴] د هغې د بڼې رنګ له سپین څخه تر شین شین رنګه دی او ټوټه یې د خولۍ په شکل کې نرمه ده. [۱۵] د نورو جواهراتو په پرتله د ټیټ سختۍ سره سره، فیروزي ښه پالش وړتیا لري. فیروزي هم کیدای شي د pyrite د ټوټو سره یا د تیاره، سپیري لیمونیټ رګونو سره ډک شي.

فیروزی تقریبا تل کرسټال او لوی دی او کوم ځانګړی بهرنی شکل نلري. کرسټالونه، حتی په مایکروسکوپي پیمانه، نادر دي. معمولا دا بڼه د رګ یا فریکچر ډکول، نوډولر یا بوټرایډیل په عادت کې وي. [۱۶] د Stalactite شکلونه راپور شوي. فیروزی ممکن د فیلډسپر، اپیټیټ، نورو منرالونو یا حتی فوسیلونو ځای ونیسي. Odontolite فوسیل شوي هډوکي یا dentine دي چې په تاریخي ډول فکر کیږي چې د فیروز یا ورته فاسفیت منرالونو لکه ویویانایټ اوسپنې فاسفیټ لخوا بدل شوي. د نورو ثانوي مسو منرالونو لکه کریسوکولا سره د غلو وده هم عام ده. د مسو د نورو ثانوي منرالونو لکه کریسوکول سره د پیرروز وده کول هم عام دي. فیروزي د کریسوکول څخه توپیر لري، یوازینی عام منرال دی چې ورته ملکیت لري، د هغې د زیاتې سختۍ له مخې. [۱۷] فیروزي د چلکوسایډرایټ سره د بشپړ قوي محلول لړۍ جوړوي. CuFe6(PO4)4(OH)8*4H2O چیرته چې اوسپنه (III) د المونیم ځای نیسي. [۱۸]

د فیروزي د انسان د کارونې تاریخ

[سمول]

پېروزې او پېروزه يي رنګونه دا د لرغونو ډېری لويو کلتورونو کې مشهور شوي توکي وو: د لوی فارس واکمنانو، لرغونی مصر ، ازټیکس (او ممکن د کولمبیا څخه مخکې نور میسوامریکان )، میسوپوتامیا ، د سیند دره ، چین (لږترلږه د شنګ سلطنت راهیسې) دا کار کاوه. . [۱۹] سره له دې چې یو له پخوانیو جواهراتو څخه دی، فیروزي شاید لومړی د ورېښمو د سړک د نورو محصولاتو سره اروپا ته ( د ترکیې له لارې) معرفي شو.

په ایران کې

[سمول]

ایران له څه کم ۲۰۰۰ کلونو راهیسې د فیروزې یوه مهمه سرچینه ده. په لومړي سر کې ایرانیانو ورته " پیروزه " ویل چې معنی یې "فتح" ده او وروسته عربانو ورته " فیروزه " ویل چې په عصري فارسي کې ورته " فیروزه " ویل کیږي. په ایراني معمارۍ کې، نیلي فیروزي د محلونو د گنبد پوښلو لپاره کارول کیده ځکه چې د هغې قوي نیلي رنګ په ځمکه کې د جنت نښه وه. [۲۰] [۲۱] [۲۲] په ایران او نړۍ کې تر ټولو مهم او لوړ کیفیت لرونکي فیروزي کان د نیشابور فیروزي کان دی. ایران په سمنان او کرمان ولایتونو کې هم د فیروزي کانونه لري. [۲۳]

په ایران کې، فیروزي په عملي توګه د زرګونو کلونو لپاره ملي ډبره ده او په پراخه کچه د شیانو د سینګار کولو لپاره کارول کیږي (له پګړۍ څخه تر پلرونو پورې )، جوماتونه او نور مهم ودانۍ دننه او بهر. [ سرچینې ته اړتیا لري ] لکه د اصفهان د عباسي لوی جومات . د فیروزي ایراني سټایل او کارول په هند کې د ګورکا امپراتورۍ له رامینځته کیدو وروسته هند ته راوړل شوي ، او د هغې اغیز د لوړ خالص سرو زرو ګاڼو ( د یاقوت او الماسونو سره) او د تاج محل په څیر په یادګارونو کې لیدل کیږي. ایراني فیروزي اکثرا په عربي رسم الخط کې د عقیدوي کلمو سره کښل شوي چې بیا په سرو زرو پوښل شوي.

فریدون جنیدي په خپل کتاب "د ایران کیسه" کې د "فېروزې" په اړه لیکي: په پهلوي ژبه کې د «پِیروچک» perocak پیروڅک نوم "پیروچک" پیروک د ریښې روچ = روښانه څخه اخیستل شوی چې دا ښیي چې لومړنی فیروزي چې ترلاسه شوی و د خاورې فیروزي وه. ، کوم چې پخپله روښانه او روښانه دی. فیروزي په دوه ډوله موندل کیږي: لومړی، فیروزي د ډبرې په زړه کې، چې باید د هستوګنې او کندې سره مات شي، داخلي پېروزه اخيستل کيږي او پالش کیږي، ترڅو روښانه شي. دوهم، د فیروزي آزاد ډول، د خاورې په زړه کې، چې د خاورې فیروزي په نوم یادیږي، او ځان پالش او روښانه وي.

پېروزې په ډېرو سیمو کې موندل کیږي لکه امریکا ، مصر ، ایران ، هند [ سرچینه اړین ] او... چې د فیروزي رګونو له خراسان څخه هند ته د پراخیدو له امله د نړۍ تر ټولو غوره فیروزي ده، نیشابوري او هندي فیروزي [ سرچینه اړینه ده ]

همدارنګه د کرمان ولایت په بابک ښار کې د فیروزي یو لوی کان شتون لري چې د نیشابور فیروزي سره پرتله کیږي. [ منبع ته اړتيا لري ] [ متعصب نظر ] ويلاى شو چې د ببرک او نيشابور له فيروزي پرته د دامغان فيروز هم ډېر مشهور دى [ منبع ته اړتيا لري ] [ متعصب نظر ] خو د خلکو د ناپوهۍ له امله [ متعصب نظر ] د نیشاابور فیروزي په توګه دا پلورل کیږي، مګر دا د نیشاابور فیروزي په پرتله خورا ګران دی، [ سرچینه ته اړتیا لري ] ځکه چې په دې فیروز کې ] سرو زرو رګونه هم شتون لري [ سرچینه اړتیا لري ] . په عموم کې، د لوړ کیفیت هر ډول فیروزي د فارسي فیروز په نوم یادیږي.

دوه ډوله پېروزې موندل کيږي : نرم (عجمي) او توری (شجری). په ایران کې، بهرنی ډول ډیری مینه وال لري. همدارنګه، د نیشابوري اجمي ډوله په ډیره لوړه بیه تجارت کیږي.

د فیروزي رنګ د مسو او اوسپنې پورې اړه لري. فیروزه یو ژوندی ډبره ده. کیمیاوي مواد، غوړ، تیزاب او نور د فیروزي د زیان لامل کیږي.

په هدة العالم من المشرق المغرب كتاب كې د پېروېز په اړه داسې راغلي دي:

او د هغه په غرونو کې دننه توس د فتحې کان دی، او د مسو ، سیډ، سیډ، اوسپنې او یو درنه کڅوړه شتون لري.

د فیروزي کلتوري اغیزې

[سمول]

د زاړه او نوي نړۍ په ډیری کلتورونو کې، دا قیمتي ډبره د زرګونو کلونو لپاره د سپیڅلي ډبرې، د نیکمرغۍ راوړونکي یا تعویذ په توګه درناوی کیږي. د دې ادعا لپاره تر ټولو لومړني شواهد په لرغوني مصر کې موندل شوي، چیرې چې د فیروزي په ځای کې د قبرونو توکي موندل ] [ نږدې 3000 BC پورې تاریخ لري [ حوالې اړتیا ] . په لرغونې پارس امپراتورۍ کې، د آسمان نیلي قیمتي ډبرې لا دمخه د غیر طبیعي مړینې څخه د ساتنې لپاره د غاړې یا لاس په شاوخوا کې اغوستل شوي. که د دوی رنګ بدل شي، اغوستې فکر کاوه چې د راتلونکي عذاب څخه ویره لري. په عین [ ] ، دا وموندل شوه چې فیروزی یقینا د رنګ کولو څخه تیریږي، مګر دا اړینه نه ده چې د نږدې خطر نښه وي. دا بدلون د رڼا یا کیمیاوي تعامل له امله رامینځته کیدی شي چې د کاسمیټکس، دوړو یا پوستکي تیزاب له امله رامینځته کیږي. [۲۴]

هاتور دیوی د فیروزی سره تړاو درلود ځکه چې هغه د سربیت الخادم سرپرسته وه ، چیرته چې فیروزی کان کیندل. د هغې په مستعار نومونو کې "د فیروزې میرمن" ، "د فیروزې میرمن" او "د فیروزي هیواد میرمن" شامل دي. [۲۵]

په لویدیځ کلتور کې، فیروزي د دسمبر په میاشت کې زیږیدلي د زیږون دودیز ډبره هم ده. فیروزي د یهودي لوی پادری په سینه کې ډبره هم ده چې په Exodus کې بیان شوې. دا ډبره د امریکا سویل لویدیز زوني او پیوبلو اصلي خلکو ته هم سپیڅلې ګڼل کیږي. [۲۶] [۲۷] د کولمبیا څخه مخکې ازټیک او مایان هم دا یو ارزښتناکه او کلتوري ارزښتناکه ډبره ګڼلې. [26]

د انګلیسي کلمې ایتمولوژي «turquoise»

[سمول]

په انګلیسي کې د turquoise نوم "turquoise" دی. دا ډبره په لویدیځه نړۍ کې په ډیرو نومونو پیژندل کیږي. پلیني دغه منرال ته د " calais" په نوم یادوي (له لرغوني یونان څخه Script error: The function "Lang" does not exist. {{cite book}}: Empty citation (help)</ref> فیروز" کلمه چې د انګلیسي ژبې په نړۍ کې د دې معدن د راجع کولو لپاره کارول کیږي د 17 پیړۍ پورې اړه لري . "turquois" په فرانسوي کې "ترکی" معنی لري . دا منرال د لومړي ځل لپاره د عثماني امپراتورۍ له لارې اروپا ته راوړل شو. [۲۸] [۲۹] [۳۰] [۳۱] په هرصورت، د ایتیمولوژي د آنلاین قاموس له مخې، دا کلمه د 14 پیړۍ پورې اړه لري چې د " ترکیس" بڼه لري چې معنی یې "ترکی" او په 1560 کې د " turqueise " سره. فرانسوي ځای پر ځای شو. د همدې سرچينې د معلوماتو له مخې، دغه ډبره د لومړي ځل لپاره له ترکستان او نورو ترکي ځمکو څخه اروپا ته راوړل شوې ده. [۳۲]

انځورونه

[سمول]
  • داسې انګیرل کیږي چې د فیروزي لاسي صنایعو تجارت، لکه دا آزاد ولاړ لټ، چې د 1000 څخه تر 1040 میلادی کال پورې اړه لري، د د پلرني پیوبلوس] چاکو ویلی راوړی دی.
    داسې انګیرل کیږي چې د فیروزي لاسي صنایعو تجارت، لکه دا آزاد ولاړ لټ، چې د 1000 څخه تر 1040 میلادی کال پورې اړه لري، د د پلرني پیوبلوس] چاکو ویلی راوړی دی.
  • مد توتانخمون د سرو زرو سمبولیک کفن، د فیروزي، لاپیس لازولي، عقیق او رنګ شوي شیشې سره پوښل شوی
    مد توتانخمون د سرو زرو سمبولیک کفن، د فیروزي، لاپیس لازولي، عقیق او رنګ شوي شیشې سره پوښل شوی
  • د فیروزي پوزې زیور. د لاروکو میوزیم ټولګه، لیما، پیرو
    د فیروزي پوزې زیور. د لاروکو میوزیم ټولګه، لیما، پیرو
  • شاتورې، په پېروزې سره پوښل شوي. روسیه، 17 پېړۍ
    شاتورې، په پېروزې سره پوښل شوي. روسیه، 17 پېړۍ
  • د فیروزي موزیک ماسک Xiuhtecuhtli، د اور خدای Aztec. ازټیک فیروزي د کیفیت له مخې توپیر کوي: xihuitl یوه ډیره عامه نسخه چې د سینګار لپاره کارول کیږي لکه موزیک، او teoxihuitl یوه ځانګړې نسخه چې د Teotl خاصیتونو سره انفجار شوی. دا د خپل ښکلا له امله ارزښت لري.[۳۳]
    د فیروزي موزیک ماسک Xiuhtecuhtli، د اور خدای Aztec. ازټیک فیروزي د کیفیت له مخې توپیر کوي: xihuitl یوه ډیره عامه نسخه چې د سینګار لپاره کارول کیږي لکه موزیک، او teoxihuitl یوه ځانګړې نسخه چې د Teotl خاصیتونو سره انفجار شوی. دا د خپل ښکلا له امله ارزښت لري.[۳۳]
  • پېروزه عليا کان نېشاپور
    پېروزه عليا کان نېشاپور

اړوندې پوښتنې

[سمول]
  • سیان
  • فیروزه نیشابور
  • فیروزه

فوټ نوټ

[سمول]
  1. ↑ ذکر کېدنه: steine-und-minerale.de.
  2. ↑ ذکر کېدنه: The IMA List of Minerals (November 2018). ليکوال: International Mineralogical Association - Commission on new minerals, nomenclature and classification. خپرېدو نېټه: نومبر ۲۰۱۸.
  3. ↑ ذکر کېدنه: Fleischer’s Glossary of Mineral Species 2014. ليکوال: Malcolm E. Back. Publisher: The Mineralogical Record. خپرېدو نېټه: ۲۰۱۴.
  4. ↑ صدری افشار، غلامحسین، حکمی، نسرین و حکمی، نسترن: فرهنگ فارسی دوجلدی. نشر: فرهنگ معاصر. ۱۳۸۸.
  5. ↑ {{cite web}}: Empty citation (help)CS1 errors: unsupported parameter (link)
  6. ↑ "Turquoise: mineral information and data". mindat.org.
  7. ↑ Anthony, John W. ; Bideaux, Richard A. ; Bladh, Kenneth W. ; Nichols, Monte C., eds. (2000).
  8. ↑ "Turquoise R050554". RRUFF Project. خوندي شوی له the original on 2017-05-02. بياځلي په 2017-10-19.
  9. ↑ Sinkankas, John (1964). Mineralogy for amateurs. Princeton, N.J.: Van Nostrand. pp. 425-426. ISBN 0-442-27624-9.
  10. ↑ Rossman, G. R. (1981). "Color in gems: The new technologies" (PDF). Gems & Gemology. 17: 60–71. بياځلي په 13 August 2022.
  11. ↑ Vigier, Emmanuelle; Querré, Guirec; Cassen, Serge, eds. (2019). La parure en callaïs du néolithique européen. Oxford: Archaeopress Publishing Ltd. ISBN 978-1-78969-281-5. بياځلي په 13 August 2022.
  12. ↑ Hurlbut, Cornelius S. ; Klein, Cornelis (1985).
  13. ↑ Sinkankas, John (1964). Mineralogy for amateurs. Princeton, N.J.: Van Nostrand. pp. 425-426. ISBN 0-442-27624-9.
  14. ↑ {{cite book}}: Empty citation (help)
  15. ↑ Anthony, John W. ; Bideaux, Richard A. ; Bladh, Kenneth W. ; Nichols, Monte C., eds. (2000).
  16. ↑ Hurlbut, Cornelius S. ; Klein, Cornelis (1985).
  17. ↑ Hurlbut, Cornelius S. ; Klein, Cornelis (1985).
  18. ↑ Hurlbut, Cornelius S. ; Klein, Cornelis (1985).
  19. ↑ "China Exhibition". Washington, DC: National Gallery of Art. 1999. خوندي شوی له the original on 2006-09-30. بياځلي په 2006-09-23.
  20. ↑ Beale, Thomas W. (October 1973). "Early trade in highland Iran: A view from a source area": 133–148. {{cite journal}}: Cite journal requires |journal= (help)
  21. ↑ Farmani, Anousheh (2015) "Precious and semi-precious minerals and their roots in ancient Persian texts", Second International Congress of Science and Earth, Tehran http://fa.seminars.sid.ir/ViewPaper.aspx?[مړه لينکونه]
  22. ↑ zawush, Muhammad (1996). mineralogy in Ancient Iran. tehran: Institute of Humanities and Cultural Studies. p. 156. ISBN 9789644260315.
  23. ↑ Beale, Thomas W. (October 1973). "Early trade in highland Iran: A view from a source area": 133–148. {{cite journal}}: Cite journal requires |journal= (help)
  24. ↑ Shepardson, Mathew. "Does Turquoise Change Color?". T. Skies. خوندي شوی له the original on 11 March 2018. بياځلي په 11 March 2018.
  25. ↑ The Supreme Council of Antiquities (2007). Bulletin of the Egyptian Museum. p. 24.
  26. ↑ Lowry, Joe Dan (2018). Turquoise: the world story of a fascinating gemstone (Updated ed.). Layton, Utah. pp. 36–41. ISBN 978-1-4236-5089-8. بياځلي په 11 November 2020.{{cite book}}: CS1 maint: location missing publisher (link)
  27. ↑ Sharing the Art of New Mexico. Collector's Guide. Vol. 17. 2003. p. 184.
  28. ↑ Beale, Thomas W. "Early trade in highland Iran: A view from a source area". {{cite journal}}: Cite journal requires |journal= (help)
  29. ↑ "Turquoise: mineral information and data". mindat.org.
  30. ↑ Anthony, John W. ; Bideaux, Richard A. ; Bladh, Kenneth W. ; Nichols, Monte C., eds. (2000).
  31. ↑ Palache, C.; Berman, H.; Frondel, C. (1951). Dana's System of Mineralogy. Vol. II (7th ed.). Wiley. pp. 946–951.
  32. ↑ "Turquoise - Etymology, origin and meaning of turquoise by etymonline". Online Etymology Dictionary (Etymonline). Online Etymology Dictionary. خوندي شوی له the original on 2021-12-08. بياځلي په 8 December 2021.
  33. ↑ Bassett, Molly H. (2015).
  • مشارکت‌کنندگان ویکی‌پدیا. «Turquoise». در دانشنامهٔ ویکی‌پدیای انگلیسی، بازبینی‌شده در ۱۷ نوامبر ۲۰۱۵.
  • مشارکت‌کنندگان ویکی‌پدیا. «Turquoise». در دانشنامهٔ ویکی‌پدیای انگلیسی، بازبینی‌شده در ۲۵ آگوست ۲۰۲۲.

د نورو لوستلو لپاره

[سمول]

 

بهرنۍ لینک

[سمول]

کينډۍ:رده انبار-درون خط

"https://ps.wikipedia.org/w/index.php?title=پېروزه&oldid=317507" نه اخيستل شوی