د ورېښمو لار

د ويکيپېډيا، وړیا پوهنغونډ له خوا
د ورېښمو لاره په لمړۍ زېږديزه پېړۍ کې چې دغه لاره په پورتنی کيله کې په وچې کې په سره رنگ او په اوبو کې په اوبيز زنگ باندې ښودل شوې.

د ورېښمو لار د سوداګریزو لارو یوه شبکه وه او ده، چې ختیځ او لویدیځ یې له ۲ مخکې له میلاده پیړۍ تر ۱۸ وروسته له میلاده پیړۍ پورې سره نښلولي دي. دا د دغو سیمو ترمنځ د اقتصادي، کلتوري، سیاسي او مذهبي معاملاتو مرکزي برخه وه. «د ورېښمو لار» معمولا ځینو ځمکنیو لارو ته اشاره کوي، خو کېدای شي سمندري لارو ته هم اشاره وکړي چې ختیځه آسیا او سویل ختیځه آسیا له سویلي آسیا، فارس، عربي ټاپووزمې، نږدې ختیځ، ختیځې افریقا او سویلي اروپا سره نښلوي.[۱][۲][۳][۴][۵]

د ورېښمو لارې نوم د ورېښمو له ګټور تجارت نه اخیستل شوی چې په چین کې د هان کورنۍ په وخت  کې (۲۰۷ له میلاد مخکې تر ۲۲۰ له میلاد وروسته) پیل شوی و. په ۱۱۴ له میلاد مخکې شاوخوا، د هان کورنۍ د منځنۍ آسیا ځینې برخې د ورېښمو تر سوداګریزو لارو پورې وغځولې.[۶][۷]

مخکېنی

مرکزي یوریشیا له پخوا نه د آسونو د سوارۍ او د آسونو د پالنې لپاره پیژندل شوې وه، د ځمکې پرمخ سټیپ د مرکزي یوریشیا د شمالي څنډو په اوږدو کې د ورېښمو له لارې نه مخکې کارول کېده.  په لرغون پېژندنې پورې اړوند ځایونه، لکه: د قزاقستان د بیریل د ښخولو ځای دا تاییدوي چې اریماسپین کوچیانو نه یوازې د سوداګرۍ لپاره آسونه پالل، ان تر دې چې لوی لوی کسبګر یې روزل، چې کولای یې شوای، د ورېښمو د لارو په اوږدو کې عالي هنري آثار خپاره کړي.[۸][۹][۱۰]

د فارس شاهي واټ (۵۰۰-۳۳۰ له میلاده مخکې)

د هیروډوټس (شاوخوا ۴۷۵ له میلاده مخکې) په وخت کې، د پارس د سترواکۍ شاهي واټ شاوخوا ۲۸۷۵ کیلومتره (۱۷۷۵ مایله) د سوسا له ښار نه د کارون (۲۵۰ کیلومتره (۱۵۵ مایله) د دجلې ختیځ) له بندره تر د سمیرنا (په ترکیه کې عصري ازمیر) د ایجین بحیرې پورې رسېده. دا د هخامنشیانو د سترواکۍ (له ۵۰۰ نه تر ۳۳۰ مخکې له میلاده) له خوا ساتل کېده او په منظمه توګه یې د پوسټ سټیشنونه او ریلونه درلودل.[۱۱][۱۲][۱۳][۱۴][۱۵]

د یوناني سترواکۍ پراختیا

د ورېښمو لارې د پرمختګ پر لور بل لوی ګام په منځنۍ اسیا کې د لوی سکندر مقدوني د سترواکۍ پراختیا وه. د ۳۲۹ز کال په اګست کې، د فرغانه درې په خوا کې، هغه د الکساندریا ایسچیټ ښار یا «الکسانډریا ترټولو لرې» ښار تاسیس کړ.[۱۶]

یونانیان د راتلونکو درېو پېړیو لپاره په منځنۍ آسیا کې پاتې شول، لومړی د سلیوسیډ سترواکۍ له لارې، او بیا په باختر (عصري افغانستان، تاجکستان او پاکستان) کې د یوناني - باختري سلطنت (۲۵۰-۱۲۵ له میلاده مخکې) په تاسیس سره او وروسته د هندو-یونان سلطنت (۱۸۰ له میلاده مخکې- ۱۰ له میلاده وروسته) په عصري شمالي پاکستان او افغانستان کې پاتې شول.[۱۷][۱۸]

تدریجي وده

د روم سترواکي (۳۰ مخکې له میلاده – درېمه پېړۍ وروسته له میلاده)

د رومیانو په لاس د مصر له فتحې وروسته په ۳۰ وروسته له میلاده کال کې د چین ، سویل ختیځ آسیا ، هند ، منځني ختیځ ، افریقا او اروپا ترمنځ په منظم او بې ساري کچه اړیکو او سوداګرۍ وده وکړه. د روم سترواکي د ختیځې سوداګرۍ لارې چې د ورېښمو د لارې یوه برخه وه، د پخوانیو هیلیستیکي ځواکونو او عربو نه په میراث وړې دي.[۱۹][۲۰][۲۱][۲۲][۲۳]

د بیزانس سترواکي (۶-۱۴ پېړۍ)

د بیزانس یوناني تاریخ لیکونکي پروکوپیوس ویلي دي چې: په پای کې دوه پوه سپین ږیري عیسوي راهبان په  دې وتوانېدل چې د ورېښمو د جوړولو لاره پیدا کړي. له دې څرګندونې وروسته، راهبانو د بیزانس د سترواک جسټینین (۵۲۷-۵۶۵ واکمني) له خوا له قسطنطنیه نه چین او بېرته د ورېښمو چینجي د هګیو د غلا کولو لپاره د ورېښمو لارې ته د جاسوسانو په توګه لېږل شوي وو، چې په پایله کې یې په مدیترانې کې د ورېښمو د تولید په ځانګړي توګه د شمالي یونان په تریس کې چارې پیل شوې او د بیزانس سترواکي ته یې په منځنۍ پیړۍ کې د ورېښمو تولید باندې انحصار ورکړ.[۲۴][۲۵][۲۶][۲۷][۲۸]

سغدیان – ترک قومونه (څلورمه – اتمه پېړۍ)

د ورېښمو لار د سیمو ترمنځ د سوداګرۍ له امله د سیاسي او کلتوري یووالي لومړۍ ښکارنده ده. د خپلې ودې په بهیر کې یې نړیوال کلتور وساته، چې د مګیارانو، ارمنیانو او چینایانو په څېر بېلابېل ګروپونه یې سره یوځای وساتل. د ورېښمو لار په لوېديځ کې د بیزانس سترواکي په وخت کې خپل اوج ته ورسېده. د نیل- اوکسس برخه کې، د ساساني سترواکۍ له پېر نه د ال خانات تر پېر پورې او په سینیټیک زون کې د درېو سلطنتونو پېر نه د یوان کورنۍ پېر پورې دوام وکړ.[۲۹][۳۰][۳۱][۳۲][۳۳]

د مغول سترواکي (۱۳-۱۴ پېړۍ)

له ۱۲۰۷نه تر ۱۳۶۰ پورې په ټولې آسیا کې د مغولو ودې د سیاسي ثبات په راوستلو کې مرسته وکړه او د ورېښمو لاره یې (د قراقرم او خانبالق له لارې) بیا جوړه کړه. په نړيوال تجارت باندې د اسلامي خلافت واکمني هم پای ته ورسېده، ځکه چې مغول د سوداګرۍ لارې سمبالولو ته راغلل، تجارت په ټوله سیمه کې خپور شو، که څه هم دوی هیڅکله کوچیاني ژوند پرېنښود.[۳۴][۳۵][۳۶][۳۷][۳۸]

د ورېښمو لار

په شلمه پیړۍ کې، د سویز کانال له لارې د ورېښمو لار او ځمکني ارتباطات د لومړۍ نړیوالې جګړې وروسته په مکرر ډول تړل شوي وو.  دا د سړې جګړې د پراخې سوداګرۍ خنډونو باندې هم پلي کېده. په ۱۹۹۰ لسیزې کې «زړې» سوداګریزې لارې بیا فعالې شوې. د چين د فعاليتونو او د افريقا د ادغام تر څنګ، دا د مديترانې د سيمې ارزښت او له مرکزي اروپا سره اړیکه، لکه: د تريست د سوداګرۍ د مرکز په تړاو هم تطبيقېږي.[۳۹][۴۰][۴۱]

د ورېښمو سمندري لار

د ورېښمو سمندري لاره، هغه پخوانۍ سوداګریزه لاره تعقیبوي چې د مینګ سترواکۍ په لومړیو کې د چینایي بحري قواوو قوماندان ژینګ هی له خوا پرانیستل شوې وه. په ځانګړې توګه، د سویز کانال بې بنده تاسیس په دې سیمه کې د آسیا او اروپا ترمنځ سمندري سوداګرۍ ته وده ورکړه. په داسې حال کې چې په شلمې پیړۍ کې د نړیوالو جګړو، سویز کړکېچ او سړې جګړې له امله د سوداګرۍ ډېریجریانونه غوڅ شول، د ۲۱ مې پیړۍ له پیل راهیسې ډېری هغه سوداګریز مرکزونه، چې پخوا یې په ۱۹ پیړۍ کې شتون درلود، بیا فعال شوو.[۴۲][۴۳][۴۴][۴۵][۴۶][۴۷][۴۸][۴۹][۵۰][۵۱][۵۲][۵۳]

اور ګاډی (۱۹۹۰ز)

د یوریشیا ځمکنی پُل، د چین، قزاقستان، منګولیا او روسیې له لارې د اورګاډي پټلۍ، کله ناکله د «د ورېښمو نوې لار» پهنامه یادېږي. د دغو دوو اورګاډو د یوې لارې وروستۍ کړۍ، په ۱۹۹۰ ز کال کې بشپړه شوه، دا چارې هغه وخت بشپړې شوې، چې د چین او قزاقستان د اورګاډي سیسټمونه د الاتاو پاس (الشان کوو) سره وصل شول.[۵۴][۵۵][۵۶][۵۷][۵۸]

په لومړۍ پیړۍ کې د ورېښمو لار

د ورېښمو شمالي لار

شمالي لار له چنګان (اوس د ژیان په نوم یادیږي) نه پیل شوې، د چین لرغونې پلازمېنه چې وروسته د هان په پېر کې ختیځ لور لوویانګ ته لېږول شوې. دا لاره د لومړۍ پیړۍ په شاوخوا کې تعریف شوې وه، کله چې هان وودي، د کوچیانو د قومونو ځورونې ته د پای ټکی کېښود.[۵۹]

جنوبي لاره                                                                     

جنوبي لار یا د قراقرم لاره په اصل کې له چین نه د قراقرم غرونو ته یوازینۍ لاره وه، چې په عصري وختونو کې یې د قراقرم لویې لارې په توګه دوام درلود، چې دا یوه سفالټ شوی لاره ده چې پاکستان او چین سره نښلوي او بیا د سویل پر لور حرکت کوي، ترڅو مسافران وکولای شي، له بېلابېلو ځایونو نه د سمندر له لارې سفر بشپړ کړي.[۶۰]

سرچینې

  1. ↑ Society, National Geographic (2019-07-26). "The Silk Road". National Geographic Society (په انګلیسي ژبه کي). د لاسرسي‌نېټه ۲۵ جنوري ۲۰۲۲. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  2. ↑ Miho Museum News (Shiga, Japan) Volume 23 (March 2009). "Eurasian winds toward Silla". د اصلي آرشيف څخه پر ۰۹ اپرېل ۲۰۱۶ باندې. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  3. ↑ Gan, Fuxi (2009). Ancient Glass Research Along the Silk Road. Shanghai Institute of Optics and Fine Mechanics, Chinese Academy of Sciences (الطبعة Ancient Glass Research along the Silk Road, World Scientific). د کتاب پاڼې 41. د کتاب نړيواله کره شمېره 978-981-283-356-3. مؤرشف من الأصل في ۲۷ فبروري ۲۰۱۸. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  4. ↑ Elisseeff, Vadime (2001). The Silk Roads: Highways of Culture and Commerce. UNESCO Publishing / Berghahn Books. د کتاب نړيواله کره شمېره 978-92-3-103652-1. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  5. ↑ Society, National Geographic (2019-07-26). "The Silk Road". National Geographic Society (په انګلیسي ژبه کي). د لاسرسي‌نېټه ۲۵ جنوري ۲۰۲۲. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  6. ↑ Boulnois, Luce (2005). Silk Road: Monks, Warriors & Merchants. Hong Kong: Odyssey Books. د کتاب پاڼې 66. د کتاب نړيواله کره شمېره 978-962-217-721-5. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  7. ↑ Xinru, Liu (2010). The Silk Road in World History New York: Oxford University Press, p. 11.
  8. ↑ "The Horses of the Steppe: The Mongolian Horse and the Blood-Sweating Stallions | Silk Road in Rare Books". dsr.nii.ac.jp. مؤرشف من الأصل في ۰۲ فبروري ۲۰۱۷. د لاسرسي‌نېټه ۲۳ فبروري ۲۰۱۷. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  9. ↑ (په 10 December 2012 باندې). Treasures of Ancient Altai Nomads Revealed.
  10. ↑ (په 21 August 2013 باندې). Additional Berel Burial Sites Excavated.
  11. ↑ Pollard, Elizabeth; Rosenberg, Clifford; Tignor, Robert (2011). Worlds Together Worlds Apart. New York: Norton. د کتاب پاڼې 278. د کتاب نړيواله کره شمېره 978-0-393-91847-2. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  12. ↑ Lubec, G.; J. Holauerghsrthbek; C. Feldl; B. Lubec; E. Strouhal (4 March 1993). [اصطلاحي تېروتنه: د ناپېژندلې ليکنښې لوښه "۱". "Use of silk in ancient Egypt"]. Nature 362 (6415): 25. doi:10.1038/362025b0. Bibcode: 1993Natur.362...25L.  (also available here "Use of Silk In Ancient Egypt". مؤرشف من الأصل في ۲۰ سپټمبر ۲۰۰۷. د لاسرسي‌نېټه ۰۳ مې ۲۰۰۷. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة))
  13. ↑ Christopoulos, Lucas (August 2012), "Hellenes and Romans in Ancient China (240 BC – 1398 AD)," in Victor H. Mair (ed), Sino-Platonic Papers, No. 230, Chinese Academy of Social Sciences, University of Pennsylvania Department of East Asian Languages and Civilizations, p. 31 footnote #56, کينډۍ:ISSN.
  14. ↑ Hanks, Reuel R. (2010). Global Security Watch: Central Asia, Santa Barbara, Denver, Oxford: Praeger, p. 3.
  15. ↑ Mark J. Dresden (2003). "Sogdian Language and Literature", in Ehsan Yarshater, The Cambridge History of Iran, Vol III: The Seleucid, Parthian, and Sasanian Periods, Cambridge: Cambridge University Press, p. 1219, کينډۍ:ISBN.
  16. ↑ Prevas, John (2004). Envy of the Gods: Alexander the Great's Ill-Fated Journey Across Asia. Cambridge, MA: Da Capo Press. د کتاب پاڼې 121. د کتاب نړيواله کره شمېره 978-0-306-81268-2. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  17. ↑ "Strabo XI.XI.I". Perseus.tufts.edu. د لاسرسي‌نېټه ۱۳ جولای ۲۰۱۱. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  18. ↑ Bentley, Jerry H. (1993). Old World Encounters: Cross-Cultural Contacts and Exchanges in Pre-Modern Time. New York: Oxford University Press. د کتاب پاڼې 54. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  19. ↑ Xinru Liu, The Silk Road in World History (New York: Oxford University Press, 2010), 21.
  20. ↑ "Strabo's Geography Book II Chapter 5 "
  21. ↑ Bharuch, Bharuch website. Retrieved 19 November 2013
  22. ↑ Barbarikon Karachi, Sindh, Pakistan website. Retrieved 19 November 2013.
  23. ↑ Xinru Liu, The Silk Road in World History (New York: Oxford University Press, 2010), 40.
  24. ↑ "Silk Road" Archived 6 September 2013 at the Wayback Machine., LIVIUS Articles of Ancient History. 28 October 2010. Retrieved 14 November 2010.
  25. ↑ Howard, Michael C. (2012), Transnationalism in Ancient and Medieval Societies, the Role of Cross Border Trade and Travel, McFarland & Company, p. 133.
  26. ↑ Mark J. Dresden (1981), "Introductory Note," in Guitty Azarpay, Sogdian Painting: the Pictorial Epic in Oriental Art, Berkeley, Los Angeles, London: University of California Press, p. 9, کينډۍ:ISBN.
  27. ↑ Liu, Xinru, "The Silk Road: Overland Trade and Cultural Interactions in Eurasia", in Michael Adas (ed), Agricultural and Pastoral Societies in Ancient and Classical History, American Historical Association, Philadelphia: Temple University Press, 2001, p. 168.
  28. ↑ Luttwak, Edward N. (2009). The Grand Strategy of the Byzantine Empire. Cambridge and London: The Belknap Press of Harvard University Press. کينډۍ:ISBN, pp. 168–69.
  29. ↑ Xinru Liu, The Silk Road in World History (New York: Oxford University Press, 2010), 68.
  30. ↑ Simpson, Ray (9 July 2014). Aidan of Lindisfarne: Irish Flame Warms a New World (په انګلیسي ژبه کي). Wipf and Stock Publishers. د کتاب نړيواله کره شمېره 978-1-62564-762-7. مؤرشف من الأصل في ۲۷ فبروري ۲۰۱۸. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  31. ↑ Sogdian Trade, Encyclopedia Iranica, (retrieved 15 June 2007) <"Sogdian Trade – Encyclopaedia Iranica". مؤرشف من الأصل في ۱۷ نومبر ۲۰۱۱. د لاسرسي‌نېټه ۰۴ نومبر ۲۰۱۱. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)>
  32. ↑ Wink, André. Al-Hind: The Making of the Indo-Islamic World. Brill Academic Publishers, 2002. کينډۍ:ISBN.
  33. ↑ Dybo A.V. (2007) Chronology of Türkic languages and linguistic contacts of early Türks, p. 786, [۱]
  34. ↑ Xinru Liu, The Silk Road in World History (New York: Oxford University Press, 2010), 109.
  35. ↑ Enerelt Enkhbold, "The role of the ortoq in the Mongol Empire in forming business partnerships," Central Asian Survey 38, no. 4 (2019): 531-547
  36. ↑ The Pax Mongolica Archived 5 May 1999 at the Wayback Machine., by Daniel C. Waugh, University of Washington, Seattle
  37. ↑ J.N. Hays (2005). Epidemics and pandemics: their impacts on human history Archived 27 February 2018 at the Wayback Machine.. p. 61. کينډۍ:ISBN
  38. ↑ John Kelly (2005). The Great Mortality: An Intimate History of the Black Death, the Most Devastating Plague of All Time Harper. کينډۍ:ISBN
  39. ↑ Marcus Hernig: Die Renaissance der Seidenstraße (2018) pp 112.
  40. ↑ Bernhard Simon: Can The New Silk Road Compete With The Maritime Silk Road? in The Maritime Executive, 1 January 2020.
  41. ↑ Global shipping and logistic chain reshaped as China’s Belt and Road dreams take off in Hellenic Shipping News, 4. December 2018.
  42. ↑ Marcus Hernig: Die Renaissance der Seidenstraße (2018) pp 112.
  43. ↑ Chazizam, M. (2018). The Chinese Maritime Silk Road Initiative: The Role of the Mediterranean. Mediterranean Quarterly, 29(2), 54-69.
  44. ↑ Global shipping and logistic chain reshaped as China’s Belt and Road dreams take off in Hellenic Shipping News, 4. December 2018.
  45. ↑ Harry de Wilt: Is One Belt, One Road a China crisis for North Sea main ports? in World Cargo News, 17. December 2019.
  46. ↑ Linda Vierecke, Elisabetta Galla "Triest und die neue Seidenstraße" In: Deutsche Welle, 8 December 2020.
  47. ↑ Bernhard Simon: Can The New Silk Road Compete With The Maritime Silk Road? in The Maritime Executive, 1 January 2020.
  48. ↑ Charles Stevens "Along the New Silk Road – Piraeus: China’s gateway into Europe" In: Geographical 17.8.2018.
  49. ↑ "Global shipping and logistic chain reshaped as China’s Belt and Road dreams take off" in Hellenic Shipping News, 4 December 2018.
  50. ↑ Thomas Fromm "Hanseatische Seidenstraße" In: Süddeutsche Zeitung 5 October 2020.
  51. ↑ Andreas Eckert: Mit Mao nach Daressalam. In: Die Zeit 28 March 2019, p 17.
  52. ↑ Harry G. Broadman "Afrika´s Silk Road" (2007), pp 59.
  53. ↑ New Silk Road: Everything that belongs to the mega project (German)
  54. ↑ (په 20 July 2013 باندې). Hauling New Treasure Along the Silk Road.
  55. ↑ (په 22 June 2009 باندې). Asia-Pacific | Asia takes first step on modern 'Silk Route'. BBC News.
  56. ↑ "A Silk Road for the 21st century: Freight rail linking China and Germany officially begins operations". Shanghaiist. 4 July 2011. مؤرشف من الأصل في ۰۴ سپټمبر ۲۰۱۱. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  57. ↑ (په 3 January 2017 باندې). 'China freight train' in first trip to Barking.
  58. ↑ Silk Road route back in business as China train rolls into London Archived 15 January 2017 at the Wayback Machine., Tracy McVeigh, The Observer, 14 January 2017
  59. ↑ Christian, David (2000). [اصطلاحي تېروتنه: د ناپېژندلې ليکنښې لوښه "۱". "Silk Roads or Steppe Roads? The Silk Roads in World History"]. Journal of World History 11 (1): 1–26. ISSN 1045-6007. 
  60. ↑ Ulric Killion, A Modern Chinese Journey to the West: Economic Globalisation And Dualism, (Nova Science Publishers: 2006), p.66
"https://ps.wikipedia.org/w/index.php?title=د_ورېښمو_لار&oldid=277079" نه اخيستل شوی