لرغونې اروپا
 لرغونې اروپا ، لرغونې اروپا ، یا کلاسیک اروپا ، یوه اصطلاح ده چې د مدیترانې په سیمه کې د تاریخ د اوږدې مودې لپاره کارول کیږي، په شمول د لرغوني یونان او لرغوني روم د تمدنونو په شمول، چې د یونان - رومن نړۍ په نوم یادیږي. دا تاریخي دوره د یونان او رومي ټولنو د ودې دوره ده او په اروپا ، شمالي افریقا او منځني ختیځ کې د دوی نفوذ. د دې دورې پيل معمولاً د هومر (اتم- اوومه پیړۍ BC) د لومړي ثبت شوي شعرونو سره سمون خوري. په دې دوره کې د روم امپراتورۍ وده، د عیسویت وده، او د روم امپراتورۍ زوال شامل دي، او د لرغونې دورې تر پایه پورې دوام لري ( له څلورم څخه تر اوومې پیړۍ پورې) او د تیاره دور په پيل کې پای ته رسيږي.( ۷ - ۱۱ پېړۍ) او منځنۍ پېړۍ پای مومي. د یوناني او رومي ټولنو د ودې دوره[سمول]روميانو په لرغونې کلاسيک دور کې ستر رول درلود. د روم جمهوریت او بیا د روم امپراتورۍ د 27 BC څخه شاوخوا دوه پیړۍ شتون درلود. روم د سیاسي ثبات او ویاړ ویاړ درلود او په مدیترانې او د لویدیز اروپا په ډیرو برخو کې معبود شو. د امپراتورۍ سیمې له پلازمینې روم سره د سړکونو د شبکې په واسطه وصل شوې، او اتباعو د یو ګډ قانون، ګډ کلتور او ګډې ژبې ( لاتین ) څخه ګټه پورته کړه. روميانو په غربي نړۍ کې د قانون ، قوانينو، هنر او ادبياتو، معمارۍ او ژبې د خامو موادو په برابرولو کې مرسته وکړه. دوی د کتابونو لیکلو لپاره د خامو موادو چمتو کولو صنعت ته هم لاره هواره کړه او هغه ته یې شکل ورکړ چې موږ نن ورځ پوهیږو. په لویدیځه اروپا او د مدیترانې په سیمه کې د رومي تمدن واکمنۍ مهم لرغوني او ادبي شواهد پریښودل. يونانيانو له ميلاد نه تر اتمې ميلادي پېړۍ پورې د مديترانې په اوږدو کې د نويو ښارونو په جوړولو پيل وکړ او اتن يو مهم تجارتي مرکز شو او په دوو پېړيو (له ٥٠٠ نه تر ٣٠٠ ق م پورې) په اوږدو کې د شعر، هنر، ډرامې ليکنې او فلسفې په برخو کې د خلاقيت وده وکړه. . لرغونی یونان په لسګونو خپلواکو " ښارونو " څخه جوړ و او د اتن اوسیدونکو د ابتدايي ډیموکراسۍ څخه خوند اخیست. ډیموکراسي او ډیموکراسي په ورته وخت پورې تړلې کلمې دي، د بیلګې په توګه په پخوانیو وختونو کې، چې د "ډیمو" یا "د خلکو ډله" په معنی کارول کیده. د یونان د ښارونو کلتوري لاسته راوړنو په لویدیز نړۍ ډیره اغیزه وکړه. يوناني ساينس پوهانو په طبيعي چارو، رياضياتو او داسې نورو کې نوي کشفونه تر لاسه کړل او د فلسفې، حکمت او د سقراط، افلاطون او ارسطو په څېر يې درناوی وکړ. په هغه دوره کې، د فلسفې سربیره، یوناني هنر او ډرامه وده وکړه. د پخوانیو وختونو د ځانګړتیاوو په شمول، غلامۍ، افسانه، د تاریخي افسانو خپرول ( د زیوس ، اپولو ، افروډایټ ، پرومیتیوس ، او نور په اړه)، او همدارنګه د ابدي پوښتنو راپورته کول لکه زه له کوم ځای څخه راغلی یم، زما موخه څه وه؟ راځي او موږ د څه لپاره پیدا شوي یو؟ په " الیاد " او " اوډیسي " او "سوله کامیډي" کې د هومر او ارسټوفینس خوښول. . . دوی ورته ګوته نیولې ده. یونانیان لومړنی ملت وو چې د الفبا بشپړ توري یې اختراع کړل او دې مسلې د انساني پوهې د ساتنې او پراختيا لپاره يوه نوی افق رامینځته کړ. دوی هم لومړی وو چې شعرونه او ډرامې یې لیکلې.
|