تخارستان
| عمومي مالومات |
|---|
توخارستان (د "توخارا" څخه جوړ سوی چي په پارسي کي د "ځای" معنی لري) د منځنۍ دورې یو پخوانی نوم دی او هغه سیمي ته ورکړل سوی چي په لرغوني یوناني سرچینو کي د باختر په نوم یادېدله.
په شپږمه میلادي پیړۍ کي توخارستان د لومړي ترک خوګانیت تر واکمنۍ لاندي راغی، او په اوومه او اتمه پیړۍ کي د تانګ په کورنۍ کې شامل سو، کوم چې د لوېدیځو سیمو د ارامولو لپاره د محافظه کار جنرال لخوا اداره کیده. [۱] تخارستان نن ورځ د ازبکستان ، تاجکستان او افغانستان تر منځ ویشل سوی دی.
نوم
[سمول]د "توخارا" کلمې توپیرونه ګڼ شمېر ژبو کارولي دي:
- توخارستان ممکن په لرغونو هندي سرچینو کي د هند برصغیر شمال لویدیځ ته د توشاره سلطنت په توګه څرګند وپېژندل سي. "توشارا" د سنسکرت کلمه ده چې د "واوره" "بریښنا" لپاره کارول کیږي، او د توخارا هیواد د نومولو لپاره هم راتلای سي. په سنسکرت کې دا تُخار (تخار) ته بدل سوی دی.
- په لرغونې یونان کې د توخاروي نوم یا Thaguroi هم کارول کېدی. [۲]
- توچاري چي د لاتیني تاریخ پوهانو لپاره وه. [۳]
- د "توخارا" نوم چي په څلورمه پیړۍ کي په بودايي متنونو کي څرګند سو.
- په تبت کي د یوې سیمي نوم تود کار یا تو ګار و. [۲] [۴]
- د تخارا نوم په چینایي کې د توخارا (覩货罗Duhuoluo یا 吐火罗Tuhuoluo ) په توګه ښکاري. [۵] "توخارا" په چینایي سرچینو کي د توهولو (吐呼羅) په نوم هم پیژندل سوی، کوم چي لومړی د شمالي وی په دوره (386-534 عیسوی) کي یې یادونه سوې ده. د تانګ په کورنۍ کي یاد نوم نوم د توهولوو (土豁羅) په توګه لیکل سوی دی. نور چینایي نومونه د دوشالو 兜沙羅، Douquluo 兜佉羅 یا Duhuoluo 覩貨羅 دي.
- په ختنانو کې، ټاګوره او Uigurian, Twghry; په ارمني کي. [۲]
توکمونه
[سمول]د توخارستان د سیمي د ځینو سفیرانو انځورونه د لیانګ د دورې وړاندیز شوي پورټریټ څخه پیژندل سوي دي، چي په اصل کي په 526-539 عیسوي کي انځور جوړ سوي وه. دوی په هغه وخت کي د هفتالیانو تر واکمنۍ لاندي ژوند کاوه، چا چي د شپږمې پیړۍ په لومړیو کي د سویلي لیانګ محکمي ته سفارتونه رهبري کول.
"توچاریان" په تورم حوزه کي
[سمول]د " توچاریانو " نوم د شلمي پیړۍ په پیل کي د لیکوالانو لخوا د تاریم حوزې د هند-اروپایي خلکو لپاره د کوچا او اگني سیمو څخه کارول سوی وو. یاد پوهان په غلطه توګه په دې باور دي چي هندي - اروپایان په توخارستان ( بکتریا ) کې زیږیدلي دي او له همدې امله دوی ته د "توچاریانو" اصطلاح کارول کېدل.
چینایي سرچینې
[سمول]په ژیان سټیل کي چي په 781 میلادي کال کي رامینځته سوی دی، د سټیل لیکوال په سریاني ژبه کي یادونه کړې چي د هغه نیکه په تخارستان کي د بلخ څخه یو مبلغ - پادري وو. [۶]
جغرافيه
[سمول]
له جغرافيايي پلوه، توخارستان په سوېل کي د هندوکش د غرونو د لړۍ او شمال ته د پامير الې په منځ کي د اوکسس د درې سره سمون لري. [۱] دغه سيمه لويديځ ته د بدخشان تر غرونو پوري او سوېل ته تر باميانو پوري رسيږي. [۱] عربي سرچينو کابل د تخارستان د سویلي پولو يوه برخه او شغانيان يې شمالي پوله ګڼلې ده. [۱] د یوې نظریې له مخي توخارستان ممکن یوازي د اکسوس سویل سیمي وي. [۱] په دې سیمه کي د لرغوني افغانستان باختري ژبه کارول سوې، چې له دویمې څخه تر نهمې پیړۍ پورې موجوده وه. [۱]
د تخارستان تر ټولو مهم ښار بلخ و، چې د پارس او هند ترمنځ د سوداګرۍ مرکز و. [۱]
د توخارستان سیمه له ۶۳۳ څخه تر ۶۵۱ میلادی کال پوري مخکي درې پېړۍ د ساسانیانو له کنټروله بهر وه. [۱] په هغه وخت کې، توخارستان د هونی یا ترک نژاد د سلطنتونو تر واکمنۍ لاندې وو . [۱] د عربو د فتحي په وخت کي توخارستان د توخارا یبغوس ( د لویدیځو ترکانو ) تر واک لاندي وو. [۱]
د منځنۍ دورې د لمړني توخارستان هنر
[سمول]د منځنۍ پیړۍ د توخارستان له هنر څخه ډیری اثار اوس هم شتون لري، چي د ګندهارا د بودايي هنر اغیزه ښیې.
له پنځمې تر شپږمې پېړۍ پورې
[سمول]ډیری لیکوالان په دې باور دي چي د دلبرجین ټیپ یا باللیک ټیپ په انځورونو کي ارقام د هیفتالیټس (450-570 CE) ځانګړتیا ده. په دې برخه کې، د چینایي ترکستان د کزیل غارونو د ارقامو سره موازي انځورونه داسي ښکاري چي په پراخه کچه دا خبره ثابتوي. د باللیک ټیپ نقاشي د شپږمي پیړۍ په لومړۍ نیمایي کي د ترکانو له راتګ دمخه د هفتالیا د درباري ژوند ځانګړتیا وه. [۷]
په اوومه پیړۍ کې
[سمول]د نقاشۍ په برخه کي د " توخارستان د هنر ښوونځی " هم شتون لري چي د کالي کافرنیګان ، کافیر کلا یا اجینا تیپې مثالونه ښیي، [۸] دا ځکه چي د بودیزم او بودایي هنر د بیارغوني څخه ممکن د لویدیځ ترکان د سپانسرشپ او مذهبي زغم له امله متاثره سوي وي. [۹]
سامانیان او غزنویان 10-11 پیړۍ
[سمول]اسلامي هنر د ساماني امپراتورۍ او غزنویانو سره د 10 څخه تر 12 پیړۍ پورې وده وکړه.
سرچينې
[سمول]- ↑ ۱٫۰۰ ۱٫۰۱ ۱٫۰۲ ۱٫۰۳ ۱٫۰۴ ۱٫۰۵ ۱٫۰۶ ۱٫۰۷ ۱٫۰۸ ۱٫۰۹ . 14 December 2016.
{{cite book}}: Missing or empty|title=(help) - ↑ ۲٫۰ ۲٫۱ ۲٫۲ "The population was called by the Greeks Tokharoi, Thaguroi; by the Romans Tochar; or Thogarii (in Sanskrit, Tukhara; in Tibetan, Thod-kar or Tho-gar; in Khotanese, Ttaugara; in Uigurian, Twghry; in Armenian, T'ukri-k'" in . 1948.
{{cite book}}: Missing or empty|title=(help) - ↑ . October 1998.
{{cite journal}}: Cite journal requires|journal=(help); Missing or empty|title=(help) - ↑ . 28 November 2013.
{{cite book}}: Missing or empty|title=(help) - ↑ For 覩货罗 as "Tokharistan" see . June 2015.
{{cite book}}: Missing or empty|title=(help) - ↑ . 1895–1902.
{{cite book}}: Missing or empty|title=(help) - ↑ "Several murals at Dilberjin date from the 5th to the 7th century. A comparison between some of the Dilberjin paintings and those at Kyzyl (“the cave of the 16 swordsmen" and "the cave with picture of Maya") demonstrates a link between them (Litvinsky 1996, 151).
- ↑ . January 1996.
{{cite book}}: Missing or empty|title=(help) - ↑ . 18 April 2018.
{{cite book}}: Missing or empty|title=(help)