نصرالله حافظ
نصرالله حافظ (۱۳۱۰ لمريز لېږدي کال د ننگرهار ولايت د چپرهار ولسوالۍ - د ۱۳۹۲ ل ل کال د لړم ۱۴، کابل) (په انگرېزۍ کې Nasrullah Hafiz) د افغانستان يو پښتو ژبی شاعر او ليکوال وو.
زده کړې
[سمول]نصرالله حافظ د میرزا نور اسلام زوی، پر ۱۳۱۰ لمريز لېږدي کال د ننگرهار ولايت د چپرهار ولسوالۍ د حافظانو په کلي کې نړۍ ته سترگې غړولې وې. هغه خپلې لومړنۍ زده کړې د خپل کلي د چپرهار په لومړني ښوونځي کې پای ته ورسولې او نورې زده کړې يې پر ۱۳۳۱ لمريز لېږدي کال په کابل کې بشپړې کړې.
دندې
[سمول]تر فراغت وروسته يې د ښوونې او روزنې وزارت په اډانه (چوکات) کې دنده ترلاسه کړه، چې په خوشال خان خټک ښوونځي کې د ښوونکي په توگه وگومارل شو؛ پر ۱۳۳۳ ل ل کال پښتني تجارتي بانک ته تبديل شو او هلته د «وېسا» مجلې مسلکي غړی شو. د دغې مجلې، چې د پښتني بانک له خوا خپرېدله، په اداره کې يې نږدې پېنځه-شپږ کاله کار وکړ.
پر ۱۳۳۹ ل ل کال د پښتون غږ مجلې مرستيال او پر همدغه کال د راډيو د مراقبت د مرستيالۍ دنده هم ورکړ شوه او وروسته بيا د راډيو افغانستان د روزنې د ادارې د پښتو برخې چلوونکی وگومارل شو.
پر ۱۳۴۳ ل ل کال د راډيو افغانستان د تدقيق مدير او د هنر او ادبياتو د ادرې مرستيال وگومارل شو. څه موده يې د نوموړې راډيو د روزنې د ادارې د ټولنيزو خپرونو د مديريت دنده درلوده. په راډيو کې يې د پښتو ډرام او ډيالوک د مدير په توگه هم دنده سرته رسولې ده.
پر ۱۳۵۳ ل ل کال د راډيو افغانستان د انسجام مدير او د هنر او ادبياتو د ادارې مرستيال. پر ۱۳۵۸ لمريز لېږدي کال د پښتو او بلوڅو د خپرونې لوی مدير او له ۱۳۵۹ ل ل کاله راهيسې يې تر کورناستۍ (تقاعدۍ) پورې د راډيو د هنر او ادبياتو په اداره کې کار کاوه.
د نصرالله حافظ شعرونه د ۱۳۳۱ ل ل کاله راهيسې د هېواد په رسنيو کې په ډېره پيمانه خپاره شوي دي.
حافظ صاحب په راډيو افغانستان کې د دغو لاندينيو خپرونو لپاره ليکنې کړې دي: سهارنۍ نزرانه، د حق پتنگان، د شومه دم انگازې، از هر چمن سمنې، زرغون ټال، د ادب وږمې، هنر او ژوند، څپې، د نکريزو پاڼه، د تاووس بڼکه، د معرفت سمونه، د نيسان غږ او داسې نورې، چې د دغو ټولو خپرونو توکي د راډيو افغانستان په آرشيف کې خوندي دي.
نصر الله حافظ د راډيو افغانستان د پښتو ادبياتو په برخه کاله ۵۵ کاله کار کړی دی. له کومې ورځې چې نوموړی په راډيو افغانستان کې په دنده گومارل شوی، د پښتو تصنيفونه او يا هغه سندرې چې د ښځينه او نارينه سندرغاړو له خوا په سټډيو کې ثبتېدلې، د هغوی سمون حافظ صاحب کاوه.
همدارنگه شاعر ډېر نکلونه له پارسي پښتو ژبې ته اړولي دي. ښاغلی حافظ د گڼ شمېر مشاعرو وياندي او انانسري هم کړې ده؛ خپل او پردي نظمونه يې په خپل ښکلي غږ کې زمزمه کړي او دکلمه کړي دي.
اړينه ده وویل شی چې نصرالله حافظ د رحمان بابا، خوشال خان خټک بابا، حمزه بابا، استاد راحت زاخيلي، استاد قيام الدين خادم او ځينو نورو پر ادبي اثارو پاموړ ادبي څېړنې کړې دي.
شاعر نصرالله حافظ پر ۱۳۷۴ لمريز لېږدي کال کورناستی (تقاعد) شو. هغه د تقاعد پر مهال د زړو او پخوانيو کاغذونو پر نوي کولو او اوډلو بوخت وو. هغه د خپلو چاپ او ناچاپو نښیرونو په اوډلو بوخت وو، د دې لپاره چې هغه د اوسمهال او راتلونکيو پښتونو لپاره د کارونې او لاسرسي وړ وگرځوي.
د شاعر ادبي جايزې
[سمول]دغه تکړه شاعر ډېرې فرهنگي او ادبي جايزې گټلې دي، چې يوه له هغو څخه هغه جايزه وه چې د افغان او شوروي د سولې او دوستۍ جايزه وه چې پر ۱۹۸۲ زېږدي کال يې د شعرونو په برخه کې تر لاسه کړه.
د حافظ صاحب د «مينې ډيوه» په نامه یوه بل اثر پر ۱۳۳۱ لمريز کال د رحمان بابا ادبي جايزه وگټله. د (ننگ) په نامه د هغه يو بل اثر دی، چې په ۱۳۳۲ ل ل کال يې لومړۍ جايزه وگټله. د (بېدارۍ غږ) په نامه يې يو بل اثر دی، چې پر ۱۳۳۴ ل ل کال يې ادبي جايزه وگټله. د حافظ صاحب يو بل نښير (د شاعر مرگ) نومېږي؛ د هغه دغه نښير پر ۱۳۴۰ ل ل کال ادبي جايزه وگټله. (د سباوون نغمه) د دغه شاعر يو بل اثر دی، چې پر ۱۳۵۳ ل ل کال يې ادبي جايزه گټلې ده. له ۱۳۵۷ ل ل کاله راهيسې تر اويا کلنۍ پورې د حافظ صاحب ټولو شعري ټولگو ادبي جايزې گټلې دي.
بهرنيو هېوادو ته يونونه (سفرونه)
[سمول]نصرالله حافظ یو شمېر بهرنيو هېوادونو ته کلتوري سفرونه کړي، چې د هغو له ډلې څخه لومړی سفر سعودي عربستان ته وو. ددغه هېواد له خوا د افغانستان د اطلاعاتو او کلتور وزارت ته يو بلنليک راواستول شو چې يو فرهنگي د حج لپاره هغه هېواد ته وساتوي. د اطلاعاتو او کلتور وزارت شاعر او ليکوال نصرالله حافظ وروپېژاند او هغه ته يې دا وياړ وروباښه، چې د حج د مراسمو د ادا کولو لپاره سعودي عربستان ته سفر وکړي.
حافظ صاحب پېنځه وارې شوروي اتحاد ته تللی او په دې ټولو سفرونو کې يې کلتوري سکالووې څېړلې او ارزولي دي.
د شاعر وروستی يون د عراق هېواد پلازمېنې بغداد ته وو. د صدام حسين د واکمنۍ پر مهال به په بغداد کې شعري جشنونه کېدل، چې له همدغو جشنونو څخه يې اتم جشن ته له افغانستانه حافظ صاحب بللی وو. دا يو کلتوري سفر وو او کابو يوه مياشت يې پاینه (دوام) وکړ؛ هلته يې ډېرې فرهنگي مؤسسې وليدلې او د عراق د مهمو د ښارونو ليدنه يې هم وکړه. يوه بله خبره، چې په دغه يانه کې يې هند هم وليد، ځکه په هغه وخت کې ايران د افغانستان الوتکو ته اجازه نه ورکوله، چې د ايران په خاوره کې کښيني، نو ځکه د حافظ صاحب الوتکه د هند د ډيلي له لارې عراق ته ولاړه.
مدني اکر
[سمول]نصرالله حافظ درې زامن او دوې لوڼې لري او د کابل په شاه شهيد کې اوسي.
د نصر الله حافظ د شعر ځانگړنتياوې
[سمول]حافظ صاحب د پښتو معاصر ادب يو داسې ځلانده ستوری دی، چې د پښتو ادب به د هغه هغه چوپړ چې پښتو ادب ته يې کړی، هېڅ هېر نه کړي او په کلونو کلونو به د خدمت په وياړ لمانځل کيږي.
حافظ صاحب خپلې لومړنۍ ازموينې په نظم کې کړې دي، چې هغه مهال پښتنو او بلوڅو ډېر توند حرکت کاوه او هره شپه به د پښتونستان په پروگرام کې د حافظ صاحب يو شعر خامخا خپرېده، چې د هغو ټولو نظمونو څخه يې د تاترې په نامه يوه ټولگه جوړه کړې چې د سرحداتو او قبايلو چارو وزارت له خوا ورته د چاپ پسول اغوستل شوی دی.
تر هغه پورې چې د ابوالمراد حمزه شينواري غزونې ټولگه کابل ته راورسېده، د هغه مهال ځوانانو، لکه امان الله سيلاب ساپی، محمد خان فضا، ممنون صاحب، خليل زی صاحب، استاد پوهاند دوکتور مجاور احمد زيار او يو شمېر نورو په غزل ويلو پيل وکړ. حافظ صاجب خپل ځان د ادب په دې ډگر کې هم وآزمويه، چې بريالی ترې ووت او د دغو هڅو په پايله کې يې پښتو ادب ته ډېرې غزليزې ټولگې ورډالۍ کړې.
هغه د ژوند په هر ډگر کې شعر ويلی دی. د بېلگې په ډول د ښوونکي په اړه د هغه لومړی شعر چې د ښوونکي د مقام د لوړتيا لپاره يې پر ۱۳۳۵ ل ل کال ليکلی وو. د مور په اړه يې هم ډېر شعرونه ويلي، چې دوو شعرونو يې د مور د ورځې لومړۍ درجه جايزه هم گټلې ده.
د پسرلي په اړه يې هم ډېر شعرونه ويلي دي، چې که راټول کړای شي، نو يوه بشپړه پسرلنۍ ټولگه ترې جوړېږي.
د ښوونځي د ماشومانو، د ملي وحدت او د کورنۍ جنگ جگړو په اړه يې د (کابل شهيد شو) تر سرليک لاندې ډېر شعرونه ويلي دي، چې د هر يو په راټولېدو سره به يوه بشپړه شعري ټولگه ترې جوړه شي.
راځو د حافظ صاحب د شعر ځانگړنو ته، د هغه په شعر کې دا څو لانديني ټکي ډېر پاموړ دي:
لومړی دا چې د فورم له پلوه د حافظ صاحب په شعر کې منل شويو پخوانيو شعري چوکاټونو ته ډېره زياته پاملرنه شوې ده.
کله کله نوی شعر هم ليکي، خو ډېر لږ يې خپل پام دې برخې ته رااړولی، دا ځکه چې د هغه د شعر اساسي برخه د شعر فورم دی او بله دا چې د هغه په شعر کې زموږ د وگړو د ژبې ډېر رنگه مفاهيم او د وگړو د ژوند ځانگړنې په کې انعکاس مومي، ډېرې سوچه کلمې او ترکيبونه په کې پيدا کېږي، لکه دا:
| د اوسېلو په ستغ چې ستړی شولې | کم شوې اخر د زړگي زوره زما | |
| حافظه په دې کې گيله منده نه يم | کونډۍ د بخت چې شوه نسکوره زما | |
| مايې لا په زلفو لاس ايښی نه و | چرگو نارې وکړې شپه سبا شوله |
بله دا چې د هغه ډېرو شعرونو د موسيقي له څپو سره ملگرتيا کړې ده، د ټنگ ټکور په دغو څپو کې غزليزې سندرې، ترانې او نور شامل دي او ځينې خو يې په دغو شعرونو کې د پښتو ډېرې ښې نمونې دي لکه:
| تکل مې ستا درشل ته د راتلو کړی درځم | اثر په زړه د مينې ولولو کړی درځم |
د دې ټکو په څنگ کې د پښتو ژبې په نومهالې (معاصرې) شاعرۍ کې د نصرالله حافظ دريځ تر ډېره ځايه په نومهالي غزل کې د ډېر غور وړ دی. هغه بايد په افغانستان کې د پښتو د نومهالی غزل له مخکښانو څخه وشمېرل شي. په دې ډول غزلو کې د فورم له پلوه د کلاسيکې شاعرۍ اغېز او د منځپانگې (محتوا) له پلوه د نوې زمانې غوښتنې او زموږ د چاپېريال ارمانونه سره يوځای کيږي. دا پښتو غزل ته يوه ځانگړې بڼه ورکوي، دا ځانگړنه د هغه په غزلو کې هم د پوره دقت وړ ده.
حافظ صاحب په عنعنوي فورمونو رنگين غزل ليکي، ولسي ژوند، ښايستونو، تشبيه گانو او استعارو سره خپل غزل لا ښايسته کوي.
د ملي فرهنگ ولسي ژوند ارزښتونه منعکسوي، روانه او ساده ژبه استعمالوي او د خپل ژوند هنرمند ذوق په برکت يې ښايسته کوي. هغه د پښتو د پخواني ادب يو استازی دی، چې ډېر ځله په هغه فورم د وخت مسايل طرح کوي.
غزل خو خپله ژبه او افاده لري، مگر د ښه شاعر په غزل کې د هغه چاپېريال پيغام او د زړه راز هم نغښتی وي؛ لکه چې وايي:
| زه رنځور له ډېره غمه د خوږ څړيکه نه شوه کمه | په کوڅه د لېونو کې د دوا خبرې کيږي |
په دغه بيت کې خو شاعرانه تصوير شته، مگر آيا دا غزل په ژبه زموږ د اوسني ژوند يو ښه انځور دی. سربېره پر تغزل په دې مجموعه کې د غزل په فورم داسې پارچې هم شته چې ملي او ټولنيزه محتوا لري.
شاعر په يو ځای کې وايي:
| زه د شراب، زه د کباب د خوړو وږی نه يم | ماته د مينې محبت خواږه جامونه را کړه | |
| ما دوزخي ته چې د هجر په صراط تېرېږم | درنه قربان شم لږ د وصل صفتونه راکړه |
حافظ صاحب شاعر دی، شعر ليکي اوغزل وايي، وعظ او نصيحت خو نه کوي، مگر د ټولنې کلتوري ارزښتونوته په شعر کې انعکاس ورکوي، د هنر کافره د زړه کعبې ته رابولي او د شوراگانو د هېواد دلروبا ته په غزل کې دوزخ، جنت او صراط يادوي.
دا پياوړی شاعر چې څنگه د شعر د فن او نزاکتونو ماهر دی، دغه ډول د ټولنې په هر اړخ او ملي ژوند په هر ه خوا ورته موضوعات رامخکې کيږي. د هغه انساني عاطفه او ملي مينه قدم په قدم او لحظه په لحظه را لړزيږي. نو ځکه هغه په شعر ويلو کې دريايي قوت او روان قلم لري. دغه وجهه ده، چې هغه ډېر اشعار ويلي ، چې هغه د هېواد د هر پېر په ادبي او هنري ډگر کې ځان څرگندوي. ډېر خپاره شوي هم دي، علمي او ادبي مقاماتو او د هېواد د ولس نازولی هم دی، په ملي او نړيوالو غونډو کې پېژندل شوي هم دي، جايزې او امتيازات يې هم تر لاسه کړي دي.
| ستا د ښايست گلونه ډېر دي | ځولۍ مې تنگه زه به کوم يو ټولومه |
د شاعر په اړه د نورو ليکوالو اندونه
[سمول]د هېواد نامتو مشر ليکوال او شاعر عبدالله بختانی خدمتگار پر حافظ صاحب يو څه ليکلي، چې دلته به يې د ځينو خبرو يادونه وکړو:
«نصرالله حافظ چې کله په ښه او بدو پوه شو، نو په شعر ويلو يې پيل وکړ. زما په ياد دي، چې په ۱۳۳۲ لمريز کال کې زه په پښتو ټولنه کې د زېري مدير وم، موږ د استاد حمزه شينواري دا غزل شاعرۍ لپاره طرح کړی و:
| فطرت کړ گل ته غږ چې له اغزو سره راځه | بلبل ته اشارت چې له نغمو سره راځه |
ځوان حافظ په دې لړ کې خپل غزل راوړ او په زېري کې خپور شو. دا يې لومړی شعر وو، چې په اخبار کې خپور شو. له هغه دمه تر دې دمه زه او حافظ دواړه سپين ږيري شوي يو. زه يې د دوستۍ افتخار لرم، ډېر خوښ يم، چې اوس زما د شاعر اشنا غږ د شمشاد له څوکې خپور شوی دی، تاترې ته رسېدلی او د وطن دې خوږ ژبې بلبل، ستا د چم گلونه په غزلو کې ستايلي دي. حافظ صاحب په خپلو شعرونو کې د ولس شاعري او د پښتو د پخوانيو شاعرانو شعري عنعنې ته په ښه او درنه سترگه کتلي او په ښه ډول يې دوام ورکړی او غنا يې وربښلې ده.»
زموږ د پښتو ژبې يوه باغي او په پښتو او پښتنو مين شاعر اجمل خټک د نصرالله حافظ په اړه خپل نظر داسې څرگندوي:
«دی د لرې او برې پښتونخوا په شاعرانو کې د لوړ مقام څښتن دی، په دواړو لر او بر کې ډېر قدر او شهرت لري. د محبوبيت وړ په دې وجهه هم دی، چې دی ښکلی شعر تش د هنري ښکلا لپاره نه وايي او نه يې د خپلو شخصي جذباتو، وارداتو او احساساتو د اظهار لپاره ليکلی، بلکې د ټولنې تاريخ، د پښتونخوا د اولسونو د نن او پرون ارمان په داسې انداز کې بيانوي، چې سړی خوند او پند ترې اخلي او همدا ډول د مهابڼ شپونکی، د اېلبندونو کوچۍ، د پېښور يونيورسټۍ يو گلالی او د پوهنتون يوه ملالۍ ترې يو شانته خو، جوش، ولوله او غورزنگ اخلي.
زه په خپله د شاعرۍ د ټولو اړخونو د ژورې مطالعې يو طالب العلم يم او دا مې پر ځان لازم گڼلې ده، چې د پښتو د شعر او فن د بشري او ملي اړخ سره ډېر نږدې پېژندگلوي پيدا کړم.
په لړ کې زما ډېره دلچسپي د حافظ او د ده د شعر او فن سره ده، ځکه په دعوې سره ويلی شم، چې نه يوازې د ده شعر خوند او ژوند لري، بلکې د ده شخصيت هم د ده د شعر غوندې خوږ او اثر ناک دی.
نو ځکه دی په نورو زلمو کې ادبي او هنري صنعتونه را لړزوي او د نوي عصر زلمي شاعران ترې رنگ او ترنگ اخلي. په دې لحاظ دی يوازې خپله شاعر نه دی، بلکې د وطن په ښکلې لمن کې د شعر د بهار يوه داسې وږمه ده، چې ډېرې غوټۍ او غونچې پرې موسيږي او غوړيږي.»
د هېواد يو بل نامتو څېړونکو، ليکوال او شاعر بيا د حافظ صاحب په باب ليکي:
«د حافظ صاحب ډېره پاړکۍ واقعا شعرونه دي، هم وزن لري او هم آهنگ لري او هم شعري کيف او خوند. په ځانگړې ډول د ده په شعر کې د وزن خبره هېڅ مطرح نه ده، ځکه چې دی د شعر په چار کې د خوشحالي او رحماني سبک کلک ساتونکی دی او د رديف او قافيې ټينگ پابند دی. د حافظ صاحب په پاړکو کې غزل ځانگړې ښکلا او ځلا لري او د پښتو د غزل د سلسلې يوه پياوړې کړۍ ده.»
د هېواد تکړه ليکوال او شاعر زرين انځور وايي: نصرالله حافظ د پښتو ژبې نومهالی (معاصر) شاعر دی. هغه يوازې داسې شاعر دی، چې تل يې په خپل شعر کې له خپلو خلکو سره خبرې کړې دي؛ تل يې غوښتي چې خپل شعري غږونه نورو ته ورسوي او د خپل اولس لپاره ترانې ووايي، شعرونه زمزمه کړي او نظمونه ورته اهداء کړي. خبره د شاعر ده د يوه داسې شاعر چې کلونه کلونه وړاندې يې له خپل شعر سره يو ځای ژوند کړی، شعر يې هم مينه ده او هم وينه. شعر يې ژوند دی او د داسې شاعر خبره ده، چې د کلونو له اوږدو پيچومو څخه د شعر په پلوشو کې راتېر شوی دی.
د همداسې شاعر خبره ده، هغه د پښتنو په نومهالي شعر کې د ډېرې زمانې شاعر دی. نن هم هغه له شعر سره ژوند کوي، ځکه چې شعر د هغه ژوند دی، ځکه چې که هغه شعر ونه وايي هغه به مړ وي، هغه به فنا وي، شاعر همداسې وي او د شاعر ژوند هم همداسې دی.»
د شمشاد له هسکې څوکې باندې يوه لنډه ليکنه
[سمول]| د شمشاد له هسکې څوکې | د خــيـبــر د زړه لــه نوکې | |
| هـــرې خواته وهم کوکې | څوک يې اوري او که نه؟ |
د ا د شاعر د زړه ارمان دی، هيله يې ده، چې دا غږونه، دا کوکې او د شاعر دا فريادونه ټول واوري، ځکه چې هغه نو د څه لپاره فرياد جگوي او د څه لپاره هرې خواته کوکې وهي، چاته شعر وايي او دچا لپاره يې ليکي؟
د شاعر په دغه ټولگه کې د شاعر هغه شعرونه دي، چې د خپلې شاعرۍ په لومړني کال کې يې ليکلي دي او د يو کال واټن يې په دومره ښايسته شعرونو او ښايسته پاړکو وهلی دی، چې د رفيع صاحب خبره د ده پاړکۍ هم غزلې دي، په دې ټولگه کې يې کابو ټول شعرونه په زاړه کالب ويل شوي شعرونه دي او د خپلې ټولنې ټولې غوښتنې او د خپلو وگړو غږ يې په دې شعري غونډ کې اوچت کړی دی.
د نصرالله حافظ صاحب دغه شعري ټولگه د شمشاد له هسکې څوکې د هغه د شعرونو يوه منتخبه ټولگه ده، په دې شعري غونډ کې د مضمون او شکل په لحاظ تنوع په پام کې نيول شوې ده.
په دردونو او تکلونو باندې يو څو خبرې
[سمول]حافظ صاحب په خپله پښتنه شاعري کې د پښتنو شاعرانو پخوانۍ عنعنې ته په درنه سترگه کتلي دي او په ښه ډول يې دوام ورکړی دی، چې د همدې دوام له کبله يې دې ډول شعرونو ته غنايي وربښلې ده. حافظ په عنعنوي فورمونو رنگين غزل ليکي اولسي ژوند، د صنايعو، تشبيه گانو، استعارو او کنايو باندې خپل غزل ښايسته کوي. د ملي کلتور اولسي ژوند ارزښتونه منعکسوي، روانه او ساده ژبه کاروي او دخپل هنرمند ذوق په برکت يې ښايسته کوي، هغه د پښتو د پخواني ادب پوخ استازی دی، چې ډېر ځله په هغه فورم کې د وخت مسايل مطرح کوي. حافظ صاحب په خپله دغه شعري غونډ کې کابو ډېر غزلونه ځای کړي دي، نه يوازې ويلي دي بلکې ډېر يې ښکلي ويلي دي، چې د ويونکي په زړه منگولې لگوي او سړی نه پرېږدي، چې دا ټولگه په يو ځل ويلو پرېږدي، بلکې بيا بيا ځلې لوستلو ته يې هڅوي. لکه د حافظ صاحب د دې ټولگې دا لاندينۍ بيت:
| زه رنځور له ډېره غمه د خوږ څړيکه نه شوه کمه | په کوڅه د لېونو کې د دوا خبرې کيږي |
تاسې وگورﺉ په پورتني بيت کې يې څومره ښه ولسي تصوير راوړی دی او څومره ښه تغزل په کې شته دی، په دې ټولگه کې سربېره پر تغزل په فورم کې داسې پارچې شته دي، چې ملي او ټولنيزه منځپانگه لري، شاعر په خپل شاعرانه غږ کې د پښتونولي د کلتور روحيه څرگندوي. موږ د حافظ په دې ټولگه کې د هر ډول ټولنيزې، ملي او پښتنۍ موضوع څرک ليدلی شو، چې دا ټولگه د پښتو ادب په منظومه شاعري کې يوه ډېره ښه ډېرونه ده.
د تاترو په نامه شعري ټولگې باندې يو څو خبرې
[سمول]د ادبي هنر په رنگينيو او ښکلو کې د وطن د مينې د جذباتو او غورځنگونو او د تخيل د پروازونو نور او رنگ امتزاج زموږ د پښتو د شعر يوه لويه ځانگړنه ده.
دا امتزاج چې څومره په برياليتوب سره منځ ته راشي، يو شعر هومره کامياب، خوندور او اثرناک وي، زموږ په نني پښتو شعر کې د دغه فن ماهر او استاد نصرالله دی او دا شعري ټولگه يې يوه نمونه ده، چې د حافظ صاحب په اثارو کې د ده شخصيت، د ده فکر، مليت، بشريت، ادب او هنر هغه هنداره ده، چې که د ذوق او مطالعې خاوند يې ولولي نو د حافظ صاحب د وخت او د ده د احساس، دردمن زړه او روښانه فکر ډېر ښکلي او معياري انځورونه په کې ژوندي او خوځنده ليدلی شي. د نړۍ تاريخي رفتار په دې ننۍ مهمه مرحله او د خپل هېواد او ټولنې د ملي ويښتيا حرکت، اولسي او ټولنيزو غورزو پرزو د بدلون په دې مهال کې د انساني خوشحالۍ، سوکالۍ او امن د لوی بهير سره گام پر گام د خپل وطن نوي، ملي او د پرمختگ شعري فن ته ډېره اړتيا لري، له نېکه مرغه زموږ د هېواد لر او بر عالمان، پوهان، اديبان او شاعران هم دېته ډېر په اخلاص او جوش پاملرنه کړې ده. د حافظ صاحب د ((تاترې)) په دې لړ کې يو ښکلی اثر دی او ددې ټولگې اشعار په دغه برخه کې يو گټور او مثالي گام دی. يانې زموږ د وياړلي تاريخ، قوم او اولس د ژوند د روان کاروان په نني سباوون کې د سحر د ستوري په شان په عين مهال او اړتيا کې رامنځ ته کيږي، هيله ده دا ټولگه به د ډاډ، جوش او مستۍ لپاره ډېره گټوره ثابته شي. په همدې سره تاسو د ((تاترو)) شعري ټولگې څخه د شعر يوې نمونې ته رابولم:
| ويــاړلی خوا ته خړ مې خيبر دی | د غيرت طور دی د جنت ور دی | |
| ســـــردار و دلته خوړلی سر دی | بــل ځای که بر و نو دلته لر دی | |
| د تــــورو گـــټو ولاړ يو غر دی | پـــه تــــورو غشو پرهر پرهر دی | |
| د زلـــمـو سيمه د ننگ ډگر دی | پـــه خپل قوت يې پوره باور دی | |
| په کې ابادې ډېرې حجرې دي | دا تاترې دي، دا تاترې دي | |
| دلــــــتـــــه دريـا شته دلته ايمل شته | دښــــــنـــه! تـــــاتـــــر تيار اجل شته | |
| خوشحال ولاړ دی لاس کې يې شل شته | د مــــېـــړنــــو د تــــورې ځـــل شته | |
| کــه يـــوې نـه وي شاته يې بل شته | پردي به څـه کړي زلمـي يې خپل شته | |
| دلته لنگر شته، دلته مـــورچـــل شته | آبــــاد نــغری شته په کـې اور بل دی | |
| په سم او غولي د ننگ نارې دي | دا تاترې دي، دا تاترې دي | |
| د مينې رنگ يې د تورې شرنگ دی | ساز د يرغل يې د مرگ آهنگ دی | |
| هــر غږ چې اورې د نام او ننگ دی | قـــدم قــــدم يې په وينو رنگ دی | |
| ناز د درخـــو يې د رباب ترنگ دی | خـــپــل ته پراخه پردو ته تنگ دی | |
| چې ترور شــوی په کې اورنگ دی | هــــم پــــرځــېدلی دلته پرنگ دی | |
| دا تيږې گورې په وينو سرې | دا تاترې دي، دا تاترې دي | |
| ســـرتــه يې ولاړه د شمشاد څوکه | پـــــورتــــه يې آسمان ته ختلې نوکه | |
| له خولې يې ووځي د غيرت کوکه | دښمنه! ټينگ شه، ځـان دې قابو کړه | |
| د مرگ شـپېلۍ به در باندې پوه که | غــلو کـــله کـړی له دې ونډ شوکه | |
| د نـــــر بــــاتـــور يې تېره مښوکه | پــه هـــره خــوا چې د غيرت هو که | |
| سستې او خراړې پرتې سپېرې دي | دا تاترې دي، دا تاترې دي | |
| پرخــې يــې سپر دي تيږې يې تورې | پـــښــتـــنــې پــيغلې په غيرت پورې | |
| دا يې جنت دی، دوی په کې حورې | د نـــنـــگ پـــه چـاره پوره مشهورې | |
| مرگ د غـــلـــيم ته، بـيخي تـروری | تورې ته لاس کړي، چې شي مجبورې | |
| مـــيــدان تــه ووځي زلـفـان گوري | بــس لــيونۍ شي په جنگ کې چورې | |
| ژوبلې مرگونه، ورته غزې دي | دا تاترې دي، دا تاترې دي | |
| دلــته پښتو شته، دلته پـښتون شــته | ليلا چې شته ده نو خــود مجنون شته | |
| دلته غورزنگ شته دلته پاڅون شته | دلــتــه جــرگــه شـته، دلـته تړون شته | |
| دلــته دونــر شــته، دلته قانون شته | ليک په سرو وينو رنـگ، د مضمون شته | |
| دلته دوستي شته، هم پيوستونه شته | غــــيــــرت د نـــن هـــم د پرون شته | |
| تپې تپې شته، درې درې ي | دا تاترې دي، دا تاترې دي |
مړينه
[سمول]نصرالله حافظ د ۱۳۹۲ لمريز لېږدي کال د لړم پر ۱۴ د ورپېښې ناروغۍ له لامله په کابل کې له دې نړۍ سترگې پټې کړې. اروا يې ښاده او جنت يې څای شه.
د حافظ آثار
[سمول]حافظ صاحب دومره ډېر آثار لري، که ټولو ته د چاپ په گاڼه وپسولل شي، نو يو بشپړ کتابتون به ترې نه جوړ شي، حافظ صاحب د ژوند د هر ډگر په برخه کې شعرونه ويلي دي، چې په هره برخه کې ورنه ډېرې ښې ټولگې جوړېدای شي. اوس به د حافظ صاحب چاپي آثارو ته لږتم شو او ورسته به په خپل وار سره د ناچاپو آثارو کړکۍ ورپرانيزو:
چاپ شوي آثار
[سمول]- د نغمو کاروان - دا د راډيو په آرشيف کې د پښتو ثبت شويو سندرو او ترانو ټولگه ده، د غه اثر په۱۳۵۶ لمريز کال کې د پښتو د چاپي آثارو د نړيوال سيمينار په وياړ د بيهيقي کتاب خپرولو د مؤسسې له خوا خپور شوی دی.
- د شمشاد هسکې څوکې - دا د حافظ صاحب د شعرونو لومړۍ ټولگه ده، چې د ليکوال ټولنې له خوا په ۱۳۶۲ لمريز کال کې خپره شوې ده.
- ستا د چم گلونه - د حافظ صاحب د شعرونو بله ټولگه، چې په ۱۳۶۵ لمريز کال کې د چاپ او خپرولو د دولتي کمېټې له خوا چاپ او خپره شوه.
- ستا د چم گلونه - د حافظ صاحب د شعرونو بل غونډ ده، چې په ۱۳۶۵ لمريز کال کې د چاپ او دولتي کومېټې له خوا چاپ شوې ده.
- سهارنۍ نذرانې - دا د هغې خپرونې نوم دی، چې کابو څلوېښت کاله حافظ صاحب ورته کار وکړ.
- د حق پتنگان - دا د يوې بلې خپرونې نوم دی، چې حافظ ورته ليکلي توکي برابرول، چې اوس هم په راډيو کې خپريږي.
- د اتم ټولگي تاريخ - د اتم ټولگي تاريخ کتاب يې په پښتو ژباړلی دی، چې په ۱۳۴۴ لمريز کال کې چاپ او خپور شوی دی، دغه کتاب د پښتو ژبې د زده کوونکو لپاره چاپ شوی دی.
- مات ستوري - دا هم د حافظ صاحب د شعرونو ټولگه ده، چې ډېر ښايسته او خوندور شعرونه يې په کې خوندي کړي دي.
- تاترې
- دشمشاد له هسکې څوکې
- مات ستوري
- گردونه اوتکلونه
- زړه پگړۍ اونور
ناچاپه آثار
[سمول]حافظ صاحب په نظم او نثر کې ډېر ناچاپ آثار لري، چې ځينې به يې د ياد کړو:
- د مينې ډيوه - د حافظ صاحب اثر دی، چې په ۱۳۳۱ لمريز کال کې يې د رحمن بابا ادبي جايزه اخيستې ده.
- ترانې - دا د هغو سندرو ټولگه ده، چې په راډيو افغانستان کې د ښځينه او نارينه وو هنرمندانو له خوا ثبت شوې دي او اوس په آرشيف کې پرتې دي، کابو زر سندرې په دغه غونډ کې راغونډې شوې دي.
- په جاپان کې اسلام - د حافظ صاحب يوه بله ژباړه ده، دا يې رشاد صاحب ته ورکړې وه، چې چاپ ته يې برابره کړي، خو د مرگ څپېړې وواهه او د استاد سره يې ژباړه پاتې شوه.
- د لنډو کيسو ټولگه - دا د حافظ صاحب د کابو شلو لنډو کيسو ټولگه ده، ډېرې ښې او په زړه پورې کيسې يې ليکلې دي.
- د ننگ په نامه - د حافظ صاحب يو بل اثر دی، چې په ۱۳۳۲ لمريز کال کې يې ادبي جايزه اخيستې ده.
- د بېدارۍ غږ - يوه بله شعري غونډ ده، چې په ۱۳۳۴ لمريز کال کې د ادبي جايزې په اخيستلو بريالۍ شوه، په دې شعري غونډ کې ټول مسدس يا شپږيز شعرونه دي، چې شمېر يې څلورسوو ته رسيږي.
- د سباوون نغمه - يوه بله شعري ټولگه ده، چې په ۱۳۵۳ لمريز کال يې ادبي جايزه واخيسته.
- مات وزرونه - دا د جبران خليل اثر دی، چې حافظ صاحب په نظم ژباړلی دی، چې ډېرې په زړه پورې مکالمې په کې شته دي.
- د اسلام سياسي تاريخ - يو ډېر په زړه پورې کتاب دی، چې اوس يې په ژباړلو بوخت دی، تر اوسه يې څو بابونه ژباړلي دي.
- د حضرت محمد (ص) د وړکتوب کيسې - په دې کتاب کې د حضرت محمد (ص) د وړکتوب ټولې کيسې راغلي دي، چې د مصر د مشهور ليکوال تيتيم جاوېد ليکلی دی، چې په دري ژبه باندې د علامه سلجوقي له خوا ژباړل شوی او پښتو ژباړه يې د حافظ صاحب له خوا شوې.
- ويرنې او ستاينې - دا يې يو بل ناچاپ اثر دی، چې د ځينو پاخه شاعرانو، ليکوالانو، اديبانو اوشاهانو په باب يې شعرونه ويلي دي او يايې د ځينو پېژندل شويو شخصيتونو، پوهانو، عالمانو، ليکوالانو او شاعرانو په علمي سيمينارونو کې گډون کړی ويلې يې دي.
- د سولې علم بردار - دا دهغو شعرونو ټولگه ده، چې حافظ صاحب د پښتنو د ستر مشر خان عبدالغفار خان د جد او جهد او په دغه لار کې د عملي گامونو د پورته کولو په باب يې ويلي دي او چې کله دغه سوله خوښوونکې شخصيت وفات شو، بيا يې څو شعرونه د هغه په ويرنه کې ويلي دي، چې شمېر يې شپېتو ته رسيږي.
- پردېسه مينه - دا د حافظ صاحب يو يونليک دی، چې کله د حج په سفر تللی و او بيا بغداد ته يې سفر وکړ او له هغه وروسته بيا پخواني شوروي اتحاد ته په سفرونو تللی و، په نظم او نثر کې يو يونليک دی.
- مرسته - دا د هغو شعرونو ټولگه ده، چې په کې يې د هېواد د خوارانو، غريبانو انځور اېستلی دی او د افغاني سرې مياشتې کړه وړه او انساني مرستو ته يې په کې اشاره کړې ده.
- حبابه - دا د هغو کيسو ټولگه ده، چې د امويانو د کورنۍ د يوه خليفه يزيد بن عبدالمالک د مينې په باب په زړه پورې خبرې په کې راغلې دي حافظ صاحب دغه کيسې د طبري په تاريخ کې کتلې او بيا يې په پوره هنري بڼه په پښتو مثنوي کې ژباړلي دي.
- کابل شهيد شو - دا دهغې شعري ټولگې نوم دی، چې دکورنيو جگړو په وخت کې يې د ورځنيو يادونې په نوم شعرونه ويلي دي او د هر شعر سره يې د شعر ويلو سبب هم ليکلی دی، چې د هر شعر سره يې نېټه ثبت کړې او ليکلې ده.
- غيرتي ربۍ - دا يو منظوم فيچر دی، چې حافظ په نظم ليکلی دی او په کال ۱۳۴۴ لمريز کې په راډيو کې خپور شوی دی، چې د دغه فيچر راوي حافظ صاحب دی او لوبغاړي يې ف. فضلي، صايمه مقصودي، زېبا خادم او تورپېکۍ خادم دي.
- هغه شپه چې لمن يې سپينه ده - دا د حضرت محمد (ص) د مبارک ميلاد کيسه ده، چې حافظ صاحب د يتيم جاويد له کتاب څخه راژباړلې ده، دا ليکنه به د هر مولود شريف په نېټه د حافظ صاحب په خپل غږ کې د راډيو له لارې خپرېدله.
- شعري بغاوت - دا د هغو شعرونو ټولگه ده، چې په هېواد کې د څوارلس کلن مسلطه نظام په خلاف حافظ صاحب وخت په وخت شعرونه ويلي دي او خپل ملي اصالت يې د يو افغان شاعر په توگه څرگند کړي دي، چې شمېر يې سلو نظمونو ته رسيږي.
- منظوم ليکونه - دا د حافظ صاحب او دوستانو ترمنځ په تېره بيا د حافظ صاحب او پلار ترمنځ يې چې شعري طبعه يې درلوده منظوم ليکونه دي.
- د پښتو ژبې سره د زړه خواله - دا د هغو شعرونو غونډ ده، چې د بېلابېلو شاعرانو له خوا د پښتو ژبې اړوند او د پښتو ژبې سره غږيدلي دي شعرونه دي، چې حافظ صاحب راټول کړي دي او شمېر يې سلو ته رسيږي.
- سپرلنۍ ټولگه - دا د حافظ صاحب د هغو شعرونو ټولگه ده، چې د پسرلي په اړه يې شعرونه په کې خوندي کړي دي.
- د نړۍ د نامتو ليکوالانو کيسې - دا کيسې حافظ صاحب ژباړلي دي او ډېرې ښې کيسې يې په کې راغونډې کړي او ژباړلي دي.
- پت پالنه - د پښتو ژبې په باب د ليکوالانو او شاعرانو يادونه ده.
- د نړۍ د مشهورو شاعرانو شعرونه - د نړۍ د نامتو شاعرانو شعرونه يې په خوږه پښتو ژباړلي دي.
- پرهرونه - د غزلو مجموعه، د مينې ډيوه دا او دې ته ورته په سلگونه نورې مقالې، ليکنې او نورې ټوټې يېد هېواد په رسنيو کې چاپ شوي دي او ډېرۍ يې لا د حافظ صاحب سره په کور کې په پاڼو کې زړې شوې.
د نثر يوه بېلگه
[سمول]لکه څنگه چې طبیعت د ښکلاوو ښکارندوی او د ښکلا پېژندنه، ستاينه او درناوی په حقيقت کې د ژوندانه په اسرارو پوهېدل او په طبيعت باندې د سالم عقل لاس بری ښيي، نو له دې کبله لرغونو اريايانو لا دليک د زېږېدلو نه په لرغونو وختونو کې عادت درلود، چې سهار به له خوبه له وخته پاڅېدل او دلمر راختو ته به سترگې په لاره وو، چې کله به د لمر زرينې وړانگې د لومړي ځل لپاره د شنيليو او بوټو په پاڼو پرېوتې اود شبنم څاڅکي به يې لکه د ملغلرو هسې ځلول. نو په دغه وخت کې به دوی د سوما د شرابو نه څو غړپونه کول او وروسته بيا د خوښۍ او خوشحالۍ په سندرو ويلو به يې پیل کاوه. په گډه به يې سندرې ويلې، په گډه به سره نڅېدل او د طبيعت له دغې بې سارې ښکلا څخه به يې خوند او مزه اخيستله او دخپلو دغو خوښيو د مراسمو په پای کې به يې ((تيارې)) ته چې دوی به ورڅخه کرکه کوله او له منځه تللو دعاوې به يې کولې او په تېرو باندې به يې تل د رڼا د برياليتوب غوښتنه کوله په تېره د پسرلي په موسم کې چې د سوما نه به يې لوی لوی خمونه او چاټۍ ډکولې او سوما به يې دومره ذخيره کول، چې بيا يې د کال په اوږدو کې ورباندې خپله خوښي زياتوله. د اکسوس او رندوس ترمنځ او له پاميره او کشمیره نيولې په سويل کې دهند تر سمندره پورې دا اوږده او پلنه پرته ځمکه د پښت، پکتا د توکم د زېږېدو لويدو زانگو او ټاټوبی دی، د اکسوس غاړې ښکلي او ستر لرغونی بلخ د دوی د مدنيتونو ميراث دی، هندوکښ او سپين غر سمسورې درې، زرغونې لمنې او پراخه ورشوگانې ددوی د پادو او رمو د څړځايونه او د اباسين د غاړې د دوی هستوگنې پخې دېرې وې.
چې په دغو دېرو او سيمو کې به دوی دکال په لومړيو ورځو کې او بيا هم په نورو موسمونو کې ډول ډول ميلې او خوشحالۍ کولې او د يو خاص ډول مراسمو په ترڅ کې به یې سرته رسولې. د اريايانو مېلې زياتره په شنيليو او د دامان د گلونو په سينو کېدلې ځکه چې گل اميدواري، خوشحالي او د ژوند خندا تمثيلوي. څرنگه چې زموږ مطلب په هېواد کې د ځينو پسرلنيو مېلو څخه يادونه ده، نو بايد ووايو، چې د لرغونو ميلو اصلي شکل او بڼه هم د وخت په تېرېدلو او اوښتلو سره اوښتې ده. ځينې يې په بدله بڼه پاتې دي او ځينې خو يې له منځه تللي دي.
او هغه مېلې، چې تر اوسه پورې پاتې دي، د بېلگې په ډول د پسرلنيو مېلو په لړ کې د ټولو نه لويه او ستره ميله چې ستر نوم لري، د بلخ د مزارشريف د شاه ولايت گلاب د جنډې د پورته کولو مېله ده، چې په خامو د رندو مراسمو سره پيل کيږي. گلاب د جنډې د پورته کولو مېله ده، چې په خاصو درندو مراسمو سره پيل کيږي، د هېواد او د هېواد نه دباندې په زرگونه خلک ورته راځي او دجنډې د پورته کولو مراسم گوري، چې بيا وروسته دغه مېلې ته د گل سرخ ميله وايي، ځکه چې د هغې سيمې ټولې غر او غونډۍ په سرو گلونو کې نغښتې وي او د طبیعت شاهکاري په کې خپل ځان څرگندوي او داسې د وطن نورې مېلې.
سرچينې
[سمول]- ↑ يادښت: دا د ميلو د لړۍ مقاله د کېږدۍ په مجله کې په کال ۱۳۸۲ لمريز د حمل په گڼه کې خپره شوې ده.
- حافظ، نصرالله، تاترې، کابل: د سرحدونو وزارت، ملي مطبعه، ۱۳۶۶ لمريزکال.
- حافظ، نصرالله، د شمشاد له هسکې څوکې، کابل: د ليکوالو انجمن، د پوهنې وزارت مطبعه، ۱۳۶۲ لمريز کال
- حافظ، نصرالله، ستا د چم گلونه، کابل: د کتاب چاپولو وزارت، ملي مطبعه، ۱۳۶۴ لمريز کال.
- حافظ، نصرالله، دردونه تکلونه، کابل: د ليکوالو انجمن، ملي مطبعه، ۱۳۷۰ لمريز کال.
- حافظ، نصرالله، زړه پگړۍ، پېښور: سېلاب صافي ټولنه، تر چاپ لاندې ده.
- حافظ، نصرالله، ويرستاينې، کابل: صميم ادبي ټولنه، تر چاپ لاندې ده.
- د نصرالله حافظ شخصي يادښتونه او يادونې
۱- https://www.pashtovoa.com/a/1789962.html
۲- https://www.farda.org/Articles_new/13_updates/131100/articles_Maria_Daro1.htm