د سوکرات محاکمه
سوکرات ، ستر یوناني فیلسوف ، خپل ملګري اتنیان د "په ځان متمرکز شه" شعار سره، وهڅول چې د دوی د معبودانو څخه، د هغوی ارزښتونه او د ځان په اړه پوښتنې او ارزونه وکړي . په ۳۹۹ مخزېږديز کې سوکرات د ځوانانو په فساد تورن شو. د هغه بل تور په خدایانو کفر و. سوکرات محکمې ته راوغوښتل شو او قاضیانو د سوکرات لپاره د مرګ د سزا غوښتنه وکړه. په داسې حال کې چې د هغه زده کونکي هغه ته د تېښتې وړاندیز کوي، هغه د تېښتې پرځای مرګ غوره کوي. اپلاتون، د هغه شاګرد، د خپل ښوونکي ژوند او محاکمه په خپلو اثارو بښنه ، کریټون او فیډون کې بیان کړې ده. د محاکمې شرایط[سمول]که څه هم د سوکرات څخه مخکې، لوی فیلسوفان او مفکران وو لکه پیتاګورس ، هیراکلیټس او پارمینایډس ؛ مګر د دوی فکر ډیر پراخ و او په طبیعي شیانو تمرکز درلود. په هرصورت، سقراط د نړیوالو تعریفونو، فلسفې ته د اخلاقو معرفي کولو، او د انسان ځان ته د پام وړ مبلغ و. سقراط د ښار ځوانان خپل شاوخوا راټول کړل او هغوی یې وهڅول چې د دوی په خبرو فکر وکړي. هغه خپل ملګري اتنیان وهڅول چې د دوی معبودان، د دوی ارزښتونه او خپل ځان پوښتنه او ارزونه وکړي. لکه څنګه چې هغه ولیدل چې خلک په اسانۍ سره د عدالت په اړه خبرې کوي، هغه ورو ورو وپوښتل چې دا څه دي؟ دا عزت ، فضیلت ، اخلاق او هېوادپالنه چې تاسو یې خبرې کوئ؛ څه دي؟ [۱] که فضیلت د حکمت او پوهې په واسطه تعریف شوی وای، نو خلک کولی شي د خپلو عملونو اوږدمهاله پایلو وړاندوینه وکړي. او خپلې غوښتنې او غوښتنې تر نظم لاندې راولي. که څه هم په یو پوه انسان کې خواهشات شتون لري، هغه کولی شي خپل ځان د ناپوه سړي په پرتله ښه کنټرول کړي. همدارنګه په هغه ټولنه کې چې د عقل او پوهې پر بنسټ ولاړه وي، د هر وګړی په ګټه به وي چې د اصولو پیروي وکړي. [۲] كه حكومت پخپله بې وسه او بې نظمه وي او هدف يې د خلكو خدمت او مرسته نه وي او د خلكو له لارښوونې او لارښوونې پرته حكومت وكړي، نو كيداى شي په داسې حكومت كې خلك تعقيب كړي؟ قوانین او د هغوی ځانګړې ګټې باید د عامو خلکو د ګټو تابع وګڼل شي؟ [۳] سقراط غوښتل چې وړ کسان واک ته ورسوي. هغه د اتلانو له ځوان څخه وپوښتل: "که زه غواړم یو بوټ جوړ کړم، څوک باید وګمارم؟" او تاسو ځواب واورئ، "سقراط، خپل بوټان لرې کړه. هغه د دواګرانو، میسګارانو او نورو یادونه هم کوي او په پای کې داسې پوښتنه کوي: "څوک باید د دولت کښتۍ ترمیم کړي؟" [۴] په ۳۹۹ ق م کې سقراط د ځوانانو په فساد تورن شو. د هغه بل تور په خدایانو کفر و. سقراط محکمې ته راوغوښتل شو. د محکمې څارنوالان انیټس او میلیتس مشهور وو او لایکون نامعلوم وو. چا چې سقراط ته د مرګ د سزا غوښتنه وکړه. [۵] د سوکرات دفاع[سمول]د هغه څه له مخې چې اپلاتون، چې د محکمې په غونډه کې حاضر و، په خپله بښنه کې لیکلي؛ په لومړي سر کې، د سقراط تورونه هغه ته تشریح شوي، او بیا سقراط د ځان دفاع کوي. هغه دا ردوي چې ځوانان یې فاسد کړي دي. سوکرات تشریح کوي چې نه یوازې عام خلک بلکې د ډیلفي معبد هم هغه د انسانانو ترټولو هوښیار ګڼلی و، په داسې حال کې چې یوازینی پوهه هغه لري. پوهه د ځان ناپوهي ده او د خدای د پوهې په پرتله د انسان د پوهې بې ارزښته ده. سوکرات وايي چې هغه د اتن د خدایانو څخه انکار کوي، هغه پخپله یو خدای باور لري. هغه د فلسفې ښوونه د خدای لخوا ورته سپارل شوی دنده ګڼي، او هغه د خلکو اطاعت کولو په پرتله د خدای اطاعت غوره ګڼي. د دې وینا له پای ته رسېدو وروسته قاضیان د زهرو د پیالې د نافرمانۍ حکم صادروي او سوکرات وروستۍ وینا کوي چې په هغه کې د مرګ وروسته ژوند باندې د هغه د باور په اړه نور خبرې کوي. لومړۍوينا[سمول]لومړۍ برخه[سمول] سوکرات لومړی په انیتوس او میلتوس تور پورې کړ او دا تورونه یې رد کړل چې دوی په هغه باندې لګولي وو. هغه وايي چې هغه یوازې په ریښتیا ویلو کې هوښیار دی. که هغه د خپل عادت سره سم خبرې وکړي نه د لیکل شوي وینا په بڼه چې په هنري او مضافاتو سمبال وي، دوی باید په غوسه نشي. د هغه عمر له ۷۰ کالو څخه زیات دی او تر اوسه په محکمه کې نه دی حاضر شوی، نو که د هغه څرګندونې د محکمې د دود خلاف وي، باید معاف شي. [۶] بیا وايي چې د رسمي څارنوالانو سربیره، هغه د غیر رسمي څارنوالانو یوه لویه ډله هم لري، چې د هغه وخت راهیسې چې قاضیان د ماشومانو څخه زیات نه وو، هر ځای د "سقراط، چې یو هوښیار سړی دی او د آسماني فکرونو په اړه فکر کوي. اسمانونه، او د ځمکې لاندې نړۍ لټوي او بد ښه ښکاري." دوی وویل. د عامه افکارو دا اوږدمهاله تورونه د رسمي تورونو په پرتله خورا خطرناک دي، په ځانګړې توګه ځکه چې هغه نه پوهیږي چې د دې تورونو واردونکي څوک دي. [۷] د دې اوږدې دښمنۍ په ځواب کې سوکرات وايي چې هغه د پوهې سړی نه دی. سوکرات وايي چې یو ځل یې له ډیلفیک معبد څخه د تر ټولو هوښیار خلکو په اړه پوښتنه وکړه او ځواب یې دا و چې هغه تر سقراط نه هوښیار دی. سقراط پخپله هم په دې خبره حیران او حیران شو. ځکه پوهېږي چې پوهه نه لري. او خدای هم دروغ نشي ویلای. د دې دلیل لپاره، سقراط هغو کسانو ته ځي چې د دوی د حکمت لپاره پیژندل کیږي. لومړی، هغه یو سیاستوال ته ځي چې "ځینې خلک هغه هوښیار ګڼي، او هغه پخپله ځان ډیر هوښیار ګڼي." مګر هغه ژر پوه شو چې هغه هوښیار نه دی. بیا هغه شاعرانو ته ځي او له هغوی څخه غواړي چې د خپلو اثارو ځینې برخې ورته تشریح کړي. خو شاعران دا کار نه کوي. "بیا پوه شوم چې شاعران د زیاتې پوهې له امله شعر نه لیکي، بلکې د یو ډول هوښیارتیا او الهام له امله لیکي." بیا هغه هنرمندانو ته ځي، مګر هغه ورته ورته نا امیده ګوري. [۸] سوکرات وايي چې د دې پروسې په ترڅ کې يې ډېر دښمنان پيدا کړل. په پای کې، هغه دې پایلې ته رسیږي چې "یوازې خدای پوهیږي." په دې حساب، ولې خدای سوکرات د خلکو تر ټولو هوښیار ګڼلی دی؟ سوکرات په ځواب کې وویل چې خدای د سوکرات په مانا نه دی، بلکې خدای د سقراط نوم د مثال په توګه کارولی دی. لکه: هغه څوک هوښیار دی چې د سوکرات په څېر پوهیږي چې د هغه پوهه هیڅ ارزښت نلري. د سقراط په ټول وخت کې د هغو کسانو د رسوا کولو کار چې د پوهې ښکارندوی کوي او په دې توګه خلک غولوي. او هغه يې بې وسه او بې ارزښته کړ. خو سوکرات دا خپله دنده ګڼي چې د هغه څه حقیقت ثابت کړي چې خدای خلکو ته ویلي دي. ځوانان خوښوي چې د هغه خبرې واوري چې حقیقت څرګند کړي؛ او بیا دا ځوانان پخپله دا کار کوي؛ او په دې توګه دوی د هغه د دښمنانو شمیر ته اضافه کوي "ځکه چې خلک دا نه مني چې د دوی د پوهې ادعاګانې وڅیړل شي." [۹] سوکرات بیا خپل ملګري میلتوس ته مخ واړوه او پوښتنه یې وکړه چې دا څوک دي چې ځوانان اصلاح کوي؟ میلتوس لومړی د قاضیانو نومونه اخلي، بیا ګام په ګام دې ته اړ کیږي چې د اتن ټول خلک له سوکرات پرته ځوانان اصلاح کړي! دلته سوکرات اتنیانو ته د داسې نیکمرغۍ په مناسبت مبارکي وایي چې د اتن ښار ته ورکړل شوې ده. بیا وايي چې د نیکو خلکو په منځ کې ژوند کول د فاسدو خلکو په مینځ کې ژوند کول غوره دي، نو دا نشي ویل کیدی چې سقراط دومره احمق دی چې په پوهه او قصدي توګه د خپلو هیوادوالو د فاسدو هڅه کوي. او که هغه په ناخبره توګه دا کار وکړي، نو میلټس باید هغه ته لارښوونه وکړي، نه د هغه قضاوت.[۱۰] دویمه برخه[سمول]پاتې دفاع په بشپړه توګه مذهبي بنسټ لري. سقراط د فلسفې تدریس د خدای له خوا ورته سپارل شوی دیني وظیفه ګڼي، که د دې وظیفې پرېښودل به د نظامي وظیفې پرېښودلو په څېر د شرم وړ وي. که سوکرات ته په دې شرط ژوند ورکړل شي چې نور په فکر کې نه وي، هغه به ځواب ورکړي: "اې د اتن خلکو، زه ستاسو سره مینه لرم او مینه لرم. خو زه ستا په اطاعت د خدای اطاعت غوره ګڼم. او تر څو چې زه ژوند او ځواک لرم، زه به د هغه فلسفه او تعلیم نه پریږدم ... ځکه چې تاسو باید پوه شئ چې دا د خدای کار دی او زما په اند زما له خدمت څخه هیڅ لوی کار نشته. ; په ښار کې داسې نه دي شوي.» [۱۱] سوکرات دا نه ردوي چې قاضیان یې ووژني، یا یې جلاوطن کړي، یا یې له ټولنیزو حقونو محروم کړي. خو کله چې دوی داسې فکر کوي او نور هم داسې فکر کوي، نو سقراط ته لوی زیان رسېدلی دی. هغه له دوی سره موافق نه دی ځکه چې دا د دوی روح ته زیان رسوي د هغه زیان څخه ډېر دی چې سقراط ته یې کړی. [۱۲] سوکرات بیا وایي چې د سیاست په نړۍ کې هیڅ صادق سړی د ډیر وخت لپاره باثباته نشي پاتې کېدای. هغه دوه قضیو ته اشاره وکړه چې په سیاست کې یې له مداخلې پرته بله چاره نه درلوده: په اتن کې د ډیموکراسۍ مسله او د سیتن جبار مخالفت. [۱۳] په پای کې سوکرات یادونه وکړه چې په حاضرو کسانو کې د هغه ډېر پخواني شاګردان او د هغوی پلرونه او وروڼه هم شته. خو د دعوې په بیان کې له دوی څخه یو هم د شاهد په توګه نه دی پیژندل شوی. [۱۴] سوکرات د قاضیانو زړونو ته د رحم کولو لپاره محکمې ته د خپلو ژاړونکو ماشومانو د راوستلو عام دود ته مخه کړه. او وايي چې دا ډول صحنې تورن او محکمه مساوي کوي. هغه دا خپله دنده ګڼي چې قاضیان قانع کړي، نه دا چې دوی رحم وکړي. [۱۵] سوکرات د هیملاک په څښلو سره د مرګ د سزا صادرولو او د 30 جریمې وړاندیز ردولو وروسته خپله وروستۍ وینا وړاندې کوي. [۱۶] دوهمه وینا[سمول]د سزا له فیصلې وروسته سوکرات قاضیانو ته وړاندوینه وکړه چې دوی به ډیر ژر د هغه څه په پرتله خورا سخته سزا کې ونیول شي چې دوی ورته ورکړي دي. [۱۷] د سوکرات په وینا: "که تاسو فکر کوئ چې زما په وژلو سره تاسو کولی شئ یو څوک د خپل زیانمن ژوند له غندلو څخه منع کړئ، تاسو خورا غلط یاست. د تیښتې دا لاره ممکنه یا وقار نه ده. تر ټولو اسانه او غوره لاره د نورو له منځه وړل نه دي. بلکه، دا د ځان ښه کول دي." [۱۸] په لاندې ډول، هغه وايي: "په موږ کې هغه څوک چې مرګ بد ګڼي، غلط دي. ځکه مرګ یا خو بې خوبه خوب دی، یا بلې نړۍ ته د روح وتل؛ او ایا یو سړی د اورفیوس ، موسی ، هیسیوډ او هومر د خبرو په بدل کې هیڅ شی نه پریږدي؟ بلكې كه دا رښتيا وي، نو بيا دې مړ شم او بيا مړ شم. سقراط وايي چې په نوره نړۍ کې به له هغو کسانو سره وي چې شهادت یې څښلی وي. او له هرڅه پورته، هغه به په هغه نړۍ کې د پوهې لټون ته دوام ورکړي. او په پای کې سوکرات وايي: د مرګ وخت راغلی او موږ هر یو په خپله لاره روان یو. زه د مرګ لارې ته او ته د ژوند لارې ته. "کوم یو غوره دی، یوازې خدای پوهیږي." [۱۹] د تېښتې وړاندیز رد کول[سمول]د کریټو د معاهدې له مخې، د محاکمې له پای ته رسېدو او پرېکړې وروسته، سوکرات زندان ته وړل کیږي. د هغه د شاګردانو یوې ډلې هغه ته د ساتونکو په رشوت ورکولو سره د تېښتې لاره وړاندې کړه. سوکرات په ځواب کې وویل چې هغه د قانون له مخې غندل شوی دی او د مجازاتو د مخنیوي لپاره د قانون خلاف کار کول غلط کار دی. بیا هغه د اتن د قوانینو سره د خبرو اترو ښکارندوی کوي. او په دې خبرو کې قوانين وايي چې سوکرات په قوانينو کې همدومره حق لري لکه زوی چې پلار ته او غلام خپل بادار ته. دا خبرې په دې ډول پای ته رسېږي: «نو سقراط له موږ څخه واورئ چې تا را لوی کړی، خپل ژوند او اولادونه مو د عدالت په وړاندې وسپاره، خو لومړی د عدالت خیال وساته، تر څو د نړۍ د مشرانو په وړاندې ستا عمل سم شي. ځکه چې که تاسو داسې وکړئ لکه څنګه چې کریټو وايي، تاسو خپل ځان د خوښۍ یا تقدس یا نړیوال عدالت یا ابدي خوښۍ میرمن نه یاست او نه ستاسو خلک. ته اوس بې ګناه ځې، ته ځې په داسې حال کې چې تا ظلم نه دی کړی، خو دوی ستا سره ظلم کړی دی... ته د قانون قرباني نه یې، بلکې د خلکو قرباني یې. خو که د بدۍ په بدل کې بدۍ راوباسئ او د ضرر په بدل کې ضرر ورسوئ او په دې ډول مو له موږ سره کړې وعده ماتوئ او پر هغو کسانو ظلم کوئ چې لږ مستحق یاست، یعنې تاسو، ستاسو ملګري، ستاسو هیواد. او موږ. د زغم ظلم، نو موږ به تر هغه وخته له تاسو څخه ناراضه یو چې تاسو ژوندي یاست، او زموږ وروڼه، چې د نورې نړۍ قوانین دي، هم به ستاسو څخه کرکه وکړي. ځکه چې دوی به پوه شي چې تاسو زموږ د ویجاړولو په لاره کې هیڅ شی نه دی پریښی. » [۲۰] اعدام[سمول] سوکرات د تېښتې د وړاندیز د ردولو د دلیل له بیانولو وروسته شاګردانو ته وویل: اندېښنه مه کوه او ځان ته ووایه چې یوازې زما جسد به ښخ کړي. [۲۱] اپلاتون د فایدو په ډیالوګ کې لیکي چې د دې جملو له ویلو وروسته سوکرات بلې کوټې ته د حمام لپاره لاړ. له حمام وروسته، هغه د یو څه وخت لپاره په ورته خونه کې پاتې کیږي تر هغه چې د لمر لوېدو ته نږدې خپلو شاګردانو ته راستون شي. په همدې وخت کې زنداني راغی او سقراط ته یې ووایه چې دی دې زندان ته تر ټولو غوره او باعزته او غوره ګڼي. "زه پوهیږم چې بیا به هم ته په ما غوسه نه شې او ستا غوسه به په اصلي مجرمینو باندې تیریږي چې تاسو یې پیژنئ." جیلر بیا په غم کې پریږدي. [۲۲] سوکرات د خپلو شاګردانو په مخ کې د زنداني ستاينه کوي او هغه ځوان بولي. بیا یې له کریټو څخه وغوښتل چې د زهرو پیاله ورته راوړي. کریټو سقراط ته وویل چې بیړه مه کوه ځکه چې د لمر وړانګې لاهم په غونډۍ کې دي او سقراط لاهم د ژوند کولو چانس لري. د هغه په موقف کې خلک ښه خوري او څښي او ځینې یې حتی مینه کوي. سقراط په ځواب کې وویل: هغه څوک چې داسې کوي بې دلیله نه دي. ځکه چې دوی فکر کوي چې دوی به له دې څخه ګټه پورته کړي ... زه وروسته د زهرو پیالې څښلو کومه ګټه نه وینم. که زه لږ وروسته وخورم، زه به د ځان سره مسخره کړم؛ ځکه چې زه به خپل ځان د ژوند سره علاقه وښیم او زه به د ځان لپاره د هغه څه پلورنځی جوړ کړم چې زه فکر کوم هیڅ نه دی. [۲۳] سوکرات په زندان کې له یو نوکر څخه پوښتنه وکړه چې څه باید وکړي، هغه ځواب ورکړ چې هیڅ کار نه لري پرته له دې چې زهر وخوري او یو څه وخت وګرځي تر څو چې پښه یې درنه احساس کړي، او له هغې وروسته بايد کرار سملي،ترڅو زهر خپر کار وکړي. [۲۴] سوکرات د شاګردانو د چیغو او ژړا په منځ کې دا کار کوي، بدن یې ورو ورو سوړ او بې هوښه کیږي. د هغه وروستۍ خبرې وې، "ای کریټو، موږ باید اسکلیپیوس ته یو چرګ ورکړو؛ د دین ادا کول مه هېروئ." [۲۵] تشریح کوي چې د لرغوني یونان خلکو د اسکلیپیوس لپاره نذر کاوه کله چې دوی د ناروغۍ څخه روغ شول. او هغه د ژوند له تبې څخه روغ شو. [۲۶] یوه شېبه وروسته سقراط ولړزاوه او سترګې یې بې حرکته پاتې شوې. [۲۷] اړوندې پوښتنې[سمول]پايليکونه[سمول]
بهرنۍ لینک[سمول]
|
