د روسیې او اوکراین جګړه

ټوليز مالومات
عمومي مالومات	لړۍ... جګړه ; international conflict (en) ; intervention (en) ; undeclared war (en) ; تاريخي پېر ; war of aggression (en)
پېښې نېټه	القرن 21 ( القرن 21)
ځای	Sea of Azov (en) — روستوف اوبلاست — اوکراين — کريميا
هېواد	لړۍ... اوکراين; روسیه; بېلاروس; کينډۍ:د هېواد مالومات د ډونيټسک د خلکو جمهوريت; کينډۍ:د هېواد مالومات د لوهانسک د خلکو جمهوریت
مهمې پېښې	د روسیې له فدراسیون سره د کریمیې تړښت ; د مینسک هوکړې ; پر اوکراین د روسیې د ۲۰۲۲ ز کال یرغل ;
برخې	لړۍ... 2014 Russian invasion of Crimea (en) ; په دونباس کې جګړه; Kerch Strait incident (en) ; پر اوکراين باندې د روسيې د ۲۰۲۲ز کال يرغل پېژندګلوي; پر اوکراین د روسیې د ۲۰۲۲ ز کال یرغل; 2022 annexation referendums in Russian-occupied Ukraine (en) ; Russian annexation of Donetsk, Kherson, Luhansk and Zaporizhzhia oblasts (en) ; warfare in the Russo-Ukrainian War (en)
برخه د	د شوروي د وخت شخړې — دویمه سړه جګړه
پيل موده	۲۰ فبروري ۲۰۱۴
ګډونوال	لړۍ... روسي وسله وال ځواکونه ; Armed Forces of Ukraine (en) ; International Legion of Territorial Defense of Ukraine (en) ; Georgian Legion (en) ; DPR People's Militia (en) ; LPR People's Militia (en) ; د ډونيټسک د خلکو جمهوريت
لامل	Revolution of Dignity (en) ; Russian colonialism (en) ; eastward expansion of NATO (en) ; د شوروي اتحاد ړنګېدل

د روسیې او اوکراین تر منځ (له روسي پلوه جلاغوښتونکو ځواکونو سره) یوه تل روانه جګړه ده. د ۲۰۱۴ کال په فبرورۍ کې د اورکراین د حیثیت/ پېژندګلوۍ تر انقلاب وروسته پیل شوه چې په لومړیو کې ېي د دونباس پر ځینو برخو او د کریميې پر ایالتونو تمرکز درلود چې په نړیواله کچه د اوکراین د خاورې په توګه پېژندل شوي وو. د نښتو په لومړیو اتو کلونو کې له روسیې سره د کریمیې یوځای کېدل (۲۰۱۴ز کلونه) او په دونباس کې د اوکراین او د روسیې له ملاتړ سره مل جلاغوښتونکو تر منځ جګړه (۲۰۱۴ - لا تراوسه) او همدارنګه سمندري پېښې، سایبیري جګړه او سیاسي ترينګلتيا شامل وو. د ۲۰۲۱ کال په وروستیو کې د روسیې او اوکراین پر پوله د روسیي د پوځي ځواک د رامنځته کولو په دوام کله چې روسیې د ۲۰۲۲ ز کال د فبرورۍ په ۲۴ مه د اوکراین پر بشپړ یرغل لاس پورې کړ، نښته د پام وړ پراخه شوه.^[۵]

د یورومېډان تر لاریونونو او هغه انقلاب وروسته چې د ۲۰۱۴ ز کال په فبرورۍ کې د روسي پلوه ولسمشر یونکوویچ د لرې کېدلو لامل شو، روسي پلوه نارامۍ د اوکراین په ځینو برخو کې پیل شوې. روسي سرتېرو له ملي نښان پرته په کریمیه کې د اوکراین تر قلمرو لاندې د ستراتیژیکو موقعیتونو او بېخبیناوو کنترول په لاس کې واخیست او د کریمیې پارلمان یې ونیو. روسیي له پراخي نیوکې سره یوه ټول پوښتنه ترتیب کړه چې په پایله کې یې کریمیه له روسیې سره یو ځای شوه، چې وروسته یې کریمیه د خپلې خاورې ضمیمه کړه. د ۲۰۱۴ ز کال په اپرېل کې د اوکراین په دونباس سیمه کې د روسي پلوه ډلو لاریونونه د اوکرایني پوځ او د روسي له ملاتړ سره مل جلاغوښتونکو تر منځ چې د لوهانسک او ډونستېک د خپلو جمهوریتونو غوښتونکي وو په جګړې بدل شو.

د ۲۰۱۴ ز کال په اګست کې د روسیې بې نښې پوځي وسایط له پولې څخه ډونېتسک جمهوریت ته تېر شول. له یوې خوا د اوکرایني ځواکونو تر منځ یوه نا اعلام شوې جګړه پیل شوه او په بل لور کې جلاغوښتونکي له روسي ځواکونو سره ګډ شول، که څه هم روسیې د خپلې ښکېلتیا د پټولو هڅه وکړه. جګړه د اوربند لپاره د پرله پسې ناکامو هڅو سره پر یوې ولاړې نښتې بدله شوه. په ۲۰۱۵ ز کال کې د روسیې او اوکراین تر منځ د مېنسک دوه تړون لاسلیک شو، خو ځینې اختلافونو د هغه د بشپړ پلي کېدلو مخه ډپ کړه. تر ۲۰۱۹م کال پورې د اوکراین د خاورې ۷ سلنه برخه د اوکراین د دولت له خوا د لنډمهالې اشغال شوې سیمې په توګه طبقه بندي شوې وه، حال دا چې د روسیې دولت په غیر مستقیم ډول په اوکراین کې د خپلو پوځیانو موجودیت تایید کړی و.

د ۲۰۲۱ او د ۲۰۲۲ ز کال په لومړیو کې په لویه کچه روسي پوځیان د اوکراین پر پولو ځای پرځای شول. ناټو روسیه د برید د طرحې پر جوړولو تورنه کړه چې روسیې رد کړه. د روسیې ولسمشر ولادي میر پوتین د ناټو له پراخېدو څخه د خپل هېواد لپاره د ګواښ په توګه نیوکه وکړه او له دغه ائتلاف سره یې د اوکراین د یو ځای کېدو د مخنیوي غوښتنه وکړه. هغه د روسیي د بېرته ولکه کولو نظریې هم وړاندې کړې او د اوکراین موجودیت یې تر پوښتنې لاندې راووړ او ویې ویل چې: اوکراین په تېروتنې سره د شوري روسیې له خوا رامنځته شوی. د ۲۰۲۲ ز کال د فبرورۍ په ۲۱ مه روسیې په دونباس کې د خپل جمهوریت دوه جلاغوښتونکي هېوادونه په رسمي ډول په رسمیت وپېژندل او په څرګند ډول یې خپل پوځیان یادو سیمو ته واستول. روسیې درې ورځې وروسته پر اوکراین یرغل وکړ. د نړیوالې ټولنې ډېری غړو تر انقلاب وروسته په اوکراین کې د روسیې د اقداماتو له امله پر روسیه نیوکه وکړه او روسیه يې د نړیوالو قوانینو او د اوکراین د حاکمیت په تر پښو لاندې کولو تورنه کړه. ډېری هېوادونو په ځانګړي ډول د ۲۰۲۲ ز کال تر یرغل وروسته پر روسیه، روسي وګړو او شرکتونو اقتصادي بندیزونه ولګول.^[۶]

مخینه

نارنجي انقلاب او تر شوروي وروسته اوضاع

په ۱۹۹۱ ز کال کې د شوروي اتحاد له منځه تللو څخه وروسته، اوکراین او روسیې خپلې نږدې اړیکې خوندي کړې. په ۱۹۹۴ ز کال کې اوکراین د اتومي وسلې د نه لرونکي هېواد په توګه د اتومي وسلو له خپرولو څخه د مخنیوي له تړون سره یو ځای شو. په اوکراین کې د پخواني شوروي اتومي وسلې راټولې او روسیې ته ولېږدول شوې. په بدل کې روسیې، بریتانیا (UK) او متحده ایالاتو (US) توافق وکړ چې د امنیتي تضمینونو په اړه د اوکراین له سیاسي خپلواکۍ او ځمکنۍ بشپړتیا څخه د بوداپست یادښتونو له لارې ملاتړ وکړي. روسیه په ۱۹۹۹ ز کال کې د اروپا د امنیت د منشور له لاسلیک کوونکو څخه وه، چې د خپلواکۍ یا د خپلو امنیتي ترتیباتو د بدلون لپاره يې د هر یو ګډون کوونکي هېواد ذاتي حق د تکامل پر مهال تایید کړ، چې د اتحاد تړونونه په کې شامل وو. د شوروي اتحاد تر انحلال وروسته تر یوې کچې د سیمه‌ییزو امنیتي ګواښونو په ځواب کې، لکه په روسیه کې په ۱۹۹۳ ز کال کې د روسیې د اساسي قانون کړکېچ، په ابخازیا جګړه (۱۹۹۲-۱۹۹۳ ز) او د چیچن لومړۍ جګړه (۱۹۹۴-۱۹۹۶) چې روسیه په کې ښکېله وه، د پخواني ختیځ بلوک څو هېوادونه له ناټو سره یوځای شول. روسي چارواکو دا پراخېدل د ختيځ لور ته د ناټو د نه خپرېدو په اړه د لویدیځو ځواکونو د غیر رسمي تضمینونو تر پښو لاندې کول وبلل. ^[۷]^[۸]^[۹]^[۱۰]^[۱۱]^[۱۲]

په ۲۰۰۴ ز کال کې د اوکراین ولسمشریزې ټاکنې بحث پاروونکې وې. د ټاکنیزو مبارزو په بهیر کې مخالف نوماند وېکتور یوشچنکو له تترا کلورو هېګزیدين دای اوکسین TCDD)) سره مسموم شو، هغه وروسته دعوه وکړه چې روسیه په دې کار کې لا س لري. په نومبر کې لومړی وزیر ویکتور یانو کوويچ د ټاکنو د ناظرانو له خوا په رایو کې له درغلۍ سره سره ګټونکی اعلام شو. د یوې دوه میاشتینۍ دورې په بهیر کې چې د نارنجي انقلاب په نوم پېژندل کېږي، لویو سوله‌ییزو لاریونونو په بریالیتوب سره پايلې له ګواښ سره مخامخ کړې. وروسته له دې چې د اوکراین سترې محکمې په ټاکنو کې د پراخې درغلۍ له امله ټاکنې باطلې اعلام کړې، بیاځلي د ټاکنو دویم پړاو ترسره شو چې یوشچنکو د ولسمشر او یولیا تیموشنکو د لومړي وزیر په توګه واک ته ورسېدل او یانو کووېچ په اپوزسیون کې پاتې شو. د یووېشتمې پېړۍ په لومړیو کې نارنجي انقلاب تر ډېره د ګڼو نورو اعتراضي غورځنګونوسره په ځانګړې توګه د پخواني شوري اتحاد سره په یو ګروپ کې راځي چې د رنګین انقلاب په نوم پېژندل کېږي. د انتوني کوردزمن په وینا: د روسي پوځ افسرانو به دا ډول انقلابونه د ګاونډیو هېوادونو د بې ثباته کولو او د روسیې د ملي امنیت د کمزوري کولو لپاره د متحده ایالاتو او اورپايي هېوادونو له خوا یوه هڅه بلله. د روسیې ولسمشر ولادي میر پوتین د ۲۰۱۱ ـ ۲۰۱۳ ز کلونو د لاریونونو تنظیموونکي د یوشچنکو پخواني سلاکارانو یاد کړل او دا لاریونونه یې روسیې ته د نارنجي انقلاب د لېږد هڅه وبلله. په دې دوره کې د پوتین په ګټه لاریونونه «د نارنجي ضد لاریونونو» په نوم یادېږي. ^[۱۳]^[۱۴]^[۱۵]^[۱۶]^[۱۷]^[۱۸]^[۱۹]^[۲۰]

په ۲۰۰۸ز کال کې د بوکارېسټ په ناسته کې اوکراین او ګرجستان له ناټو سره د یو ځای کېدلو په لټه کې وو. ځواب د ناټو غړو تر منځ ووېشل شو. اروپايي هېوادونو له روسیې سره د دښمنۍ د مخنیوي په موخه د غړیتوب د اقدام پلان (MAP) له وړاندې کولو سره مخالفت وکړ، حال دا چې د متحده ایالاتو ولسمشر جورج ډبلیو بوش یې د منلو لپاره ټینګار کاوه. په پای کې ناټو د اوکراین او ګرجستان د غړیتوب د اقدام پلانونه رد کړل، خو موافقه یې وکړه چې «دا هېوادونه باید د ناټو غړیتوب ترلاسه کړي». پوتین د ناټو د غړیتوب لپاره د اوکراین او ګرجستان له غوښتنلیک سره سخت مخالفت څرګند کړ. د ۲۰۲۲ ز کال تر جنوري پورې له ناټو سره د اوکراین د يوځای کېدلو امکان ډېر لرې پاتې شو. ^[۲۱]^[۲۲]^[۲۳]

سرچينې

↑ "Biden Accurately Pegs Putin as a Killer".
↑ "World News: Conflict Brewing in Eastern Europe".
↑ "Non-State Actors in the Russo-Ukrainian War".
↑ ذکر کېدنه: انټرنېټ ادارې دوتنه. دوتنې ټوليزه پېژندنه: 106969780X. Retrieved: ۱ فبروري ۲۰۲۴. Quotation: Beispiel für: Angriffskrieg. اثر ژبه: جرمني ژبه. ليکوال: جرمن ملي کتابتون.
↑ Snyder, Timothy (2018). The Road to Unfreedom: Russia, Europe, America. New York: Tim Duggan Books. p. 197. ISBN 978-0-525-57447-7. Almost everyone lost the Russo-Ukrainian war: Russia, Ukraine, the EU, the United States. The only winner was China.; Mulford, Joshua P. (2016). "Non-State Actors in the Russo-Ukrainian War". Connections. 15 (2): 89–107. doi:10.11610/Connections.15.2.07. ISSN 1812-1098. JSTOR 26326442.; Shevko, Demian; Khrul, Kristina (2017). "Why the Conflict Between Russia and Ukraine Is a Hybrid Aggression Against the West and Nothing Else". In Gutsul, Nazarii; Khrul, Kristina (eds.). Multicultural Societies and their Threats: Real, Hybrid and Media Wars in Eastern and South-Eastern Europe. Zürich: LIT Verlag Münster. p. 100. ISBN 978-3-643-90825-4.
↑ Overland, Indra; Fjaertoft, Daniel (2015). "Financial Sanctions Impact Russian Oil, Equipment Export Ban's Effects Limited". Oil and Gas Journal. 113 (8): 66–72.
↑ Budjeryn, Mariana. "Issue Brief #3: The Breach: Ukraine's Territorial Integrity and the Budapest Memorandum" (PDF). Woodrow Wilson International Center for Scholars. Retrieved 6 March 2022.
↑ (په 15 December 2009 باندې). On assurances without guarantees in a 'shelved document'.
↑ Harahan, Joseph P. (2014). "With Courage and Persistence: Eliminating and Securing Weapons of Mass Destruction with the Nunn-Luger Cooperative Threat Reduction Programs" (PDF). DTRA History Series. Defense Threat Reduction Agency. ASIN B01LYEJ56H. Archived from the original (PDF) on 28 February 2022. Retrieved 7 March 2022.
↑ "Istanbul Document 1999". Organization for Security and Co-operation in Europe. 19 November 1999. Archived from the original on 1 June 2014. Retrieved 21 July 2015.
↑ (په 15 February 2022 باندې). NATO's Eastward Expansion: Is Vladimir Putin Right?. Der Spiegel.
↑ Hall, Gavin E. L. (14 February 2022). "Ukraine: the history behind Russia's claim that Nato promised not to expand to the east". The Conversation. Retrieved 14 March 2022.
↑ (په 11 February 2009 باندې). Yushchenko: 'Live And Carry On'. CBS News. CBS
↑ "Study: Dioxin that poisoned Yushchenko made in lab". Kyiv Post. London: Businessgroup. Associated Press. 5 August 2009. ISSN 1563-6429. Archived from the original on 31 January 2022. Retrieved 29 January 2022.
↑ (په 28 October 2009 باندې). Yushchenko to Russia: Hand over witnesses. Businessgroup
↑ "The Supreme Court findings" (په اوکرايني). Supreme Court of Ukraine. 3 December 2004. Archived from the original on 22 June 2013. Retrieved 7 July 2008.
↑ "Ukraine-Independent Ukraine". Encyclopædia Britannica Online. Encyclopædia Britannica. 15 January 2008. Archived from the original on 15 January 2008. Retrieved 14 January 2008.
↑ Cordesman, Anthony H. (28 May 2014). "Russia and the 'Color Revolution'". Center for Strategic and International Studies. Retrieved 4 March 2022.
↑ (په 15 December 2011 باندې). Putin calls 'color revolutions' an instrument of destabilization – Dec. 15, 2011. Kyiv Post.
↑ (په 4 February 2012 باندې). Антиоранжевый митинг проходит на Поклонной горе.
↑ (په 3 April 2008 باندې). [{{{url}}} EU allies unite against Bush over Nato membership for Georgia and Ukraine]. The Independent.
↑ (په 5 April 2008 باندې). [{{{url}}} President tells summit he wants security and friendship]. The Times.
↑ (په 13 January 2022 باندې). NATO Won't Let Ukraine Join Soon. Here's Why.. The New York Times.

[c0bae7c1281bdff782f0e42171a2cb5217c80bff-1] "Biden Accurately Pegs Putin as a Killer".

[db7d0fefbf7545f8b8e178bbdf8487e296c7214c-2] "World News: Conflict Brewing in Eastern Europe".

[f97d9e92e597ad06cfaa14d3bbd0af502ef13cde-3] "Non-State Actors in the Russo-Ukrainian War".

[b73cbcb0105308faf6a23329824e16a4ccaaf388-4] ذکر کېدنه: انټرنېټ ادارې دوتنه. دوتنې ټوليزه پېژندنه: 106969780X. Retrieved: ۱ فبروري ۲۰۲۴. Quotation: Beispiel für: Angriffskrieg. اثر ژبه: جرمني ژبه. ليکوال: جرمن ملي کتابتون.

[5] Snyder, Timothy (2018). The Road to Unfreedom: Russia, Europe, America. New York: Tim Duggan Books. p. 197. ISBN 978-0-525-57447-7. Almost everyone lost the Russo-Ukrainian war: Russia, Ukraine, the EU, the United States. The only winner was China.; Mulford, Joshua P. (2016). "Non-State Actors in the Russo-Ukrainian War". Connections. 15 (2): 89–107. doi:10.11610/Connections.15.2.07. ISSN 1812-1098. JSTOR 26326442.; Shevko, Demian; Khrul, Kristina (2017). "Why the Conflict Between Russia and Ukraine Is a Hybrid Aggression Against the West and Nothing Else". In Gutsul, Nazarii; Khrul, Kristina (eds.). Multicultural Societies and their Threats: Real, Hybrid and Media Wars in Eastern and South-Eastern Europe. Zürich: LIT Verlag Münster. p. 100. ISBN 978-3-643-90825-4.

[6] Overland, Indra; Fjaertoft, Daniel (2015). "Financial Sanctions Impact Russian Oil, Equipment Export Ban's Effects Limited". Oil and Gas Journal. 113 (8): 66–72.

[7] Budjeryn, Mariana. "Issue Brief #3: The Breach: Ukraine's Territorial Integrity and the Budapest Memorandum" (PDF). Woodrow Wilson International Center for Scholars. Retrieved 6 March 2022.

[8] (په 15 December 2009 باندې). On assurances without guarantees in a 'shelved document'.

[9] Harahan, Joseph P. (2014). "With Courage and Persistence: Eliminating and Securing Weapons of Mass Destruction with the Nunn-Luger Cooperative Threat Reduction Programs" (PDF). DTRA History Series. Defense Threat Reduction Agency. ASIN B01LYEJ56H. Archived from the original (PDF) on 28 February 2022. Retrieved 7 March 2022.

[10] "Istanbul Document 1999". Organization for Security and Co-operation in Europe. 19 November 1999. Archived from the original on 1 June 2014. Retrieved 21 July 2015.

[Wiegrefe_2022-11] (په 15 February 2022 باندې). NATO's Eastward Expansion: Is Vladimir Putin Right?. Der Spiegel.

[12] Hall, Gavin E. L. (14 February 2022). "Ukraine: the history behind Russia's claim that Nato promised not to expand to the east". The Conversation. Retrieved 14 March 2022.

[13] (په 11 February 2009 باندې). Yushchenko: 'Live And Carry On'. CBS News. CBS

[14] "Study: Dioxin that poisoned Yushchenko made in lab". Kyiv Post. London: Businessgroup. Associated Press. 5 August 2009. ISSN 1563-6429. Archived from the original on 31 January 2022. Retrieved 29 January 2022.

[15] (په 28 October 2009 باندې). Yushchenko to Russia: Hand over witnesses. Businessgroup

[16] "The Supreme Court findings" (په اوکرايني). Supreme Court of Ukraine. 3 December 2004. Archived from the original on 22 June 2013. Retrieved 7 July 2008.

[17] "Ukraine-Independent Ukraine". Encyclopædia Britannica Online. Encyclopædia Britannica. 15 January 2008. Archived from the original on 15 January 2008. Retrieved 14 January 2008.

[18] Cordesman, Anthony H. (28 May 2014). "Russia and the 'Color Revolution'". Center for Strategic and International Studies. Retrieved 4 March 2022.

[19] (په 15 December 2011 باندې). Putin calls 'color revolutions' an instrument of destabilization – Dec. 15, 2011. Kyiv Post.

[20] (په 4 February 2012 باندې). Антиоранжевый митинг проходит на Поклонной горе.

[21] (په 3 April 2008 باندې). [{{{url}}} EU allies unite against Bush over Nato membership for Georgia and Ukraine]. The Independent.

[22] (په 5 April 2008 باندې). [{{{url}}} President tells summit he wants security and friendship]. The Times.

[23] (په 13 January 2022 باندې). NATO Won't Let Ukraine Join Soon. Here's Why.. The New York Times.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

[۱۰]

[۱۱]

[۱۲]

[۱۳]

[۱۴]

[۱۵]

[۱۶]

[۱۷]

[۱۸]

[۱۹]

[۲۰]

[۲۱]

[۲۲]

[۲۳]