Jump to content

تکامل

تړنې سمول
د ويکيپېډيا، وړیا پوهنغونډ له خوا
تکامل
ټوليز مالومات
عمومي مالومات
ځانګړې وېشنيزه
نور اړين مالومات
لامل

سمول - سرچینه سمول - ويکي‌ډېټا سموللاسوند وګورئ

تکامل د پرله پسې نسلونو په اوږدو کې د بیولوژیکي نفوس په ارثي ځانګړتیاوو کې بدلون ته ویل کېږي. دغه ځانګړتیاوې د جین څرګندوی دي چې د بیا زیږون پرمهال له موراو پلار څخه بچیانو ته لیږدول کیږي. بېلابېلې ځانګړتیاوې کېدای شي چې  په مشخص شوي نفوس کې د تغییر، جنیټیک ترکیب او د جینیتیکي بدلون د نورو سرچینو په پایله کې شتون ولري. تکامل هغه وخت رامنځته کیږي چې تکاملي پروسې لکه طبیعي انتخاب (د جنسي انتخاب په شمول) او جنیټیک جریان په دې تغییر عمل وکړي چې په پایله کې ځینې ځانګړتیاوې په نفوس کې ډیرې عامې یا نادره کېږي.[۱][۲][۳][۴]

هغه شرایط چې دا مشخص کوي چې ایا یو خصوصیت باید په نفوس کې عام یا نادر وي، په دوامداره توګه بدلون ومومي، د میراثي ځانګړتیاوو د تغییر چې د راتلونکو نسلونو په اوږدو کې رامینځته کېږي، لامل ګرځي.  دا د تکامل پروسه ده چې د بیولوژیکي  تشکیلاتو په هره کچه کې بیولوژیکي تنوع رامنځته کوي، لکه د نوعې کچې، انفرادي اورګانیزمونه او مالیکولونو په کچه. د طبیعي انتخاب په واسطه د تکامل ساینسي تیوري د ۱۹ پیړۍ په مینځ کې د چارلس داروین او الفرید رسال والیس له خوا په خپلواکه توګه تصور شوې وه او د داروین په کتاب  کې د انواعو په اصل کې توضیح شوې.[۵][۶][۷]

د طبیعي ټاکنې په واسطه تکامل لومړی د مشاهدې له خوا ښودل شوی چې ډیر اولادونه زیاتره د احتمالي ژوندي پاتې کیدو په پرتله پیداکیږي. دا د ژونديو موجوداتو په اړه درې د لید وړ حقایق تعقیبوي:[۸][۹]

ځانګړتیاوې د اشخاصو ترمنځ نظر د دوی په مورفولوژي، فزیولوژي او چلند پورې توپیر لري (ظاهري تغییر)، مختلفې ځانګړتیاوې د بقا او تکثیر مختلفې  اندازې وړاندې کوي (توپیریز وړوالی) او ځانګړتیاوې له نسل څخه نسل ته لیږدول کېږي ( د فټنس میراثیت). په دې توګه، په پرله پسې نسلونو کې د نفوس غړي ډیر احتمال لري د والدینو د اولادونو له خوا د غوره ځانګړتیاوو سره عوض شي چې هغوی ته توانایي وربښي چې په اړوند چاپېریال کې ژوندي پاتې او بیا تکثر وکړي.  

د شلمې پیړۍ په پیل کې، د تکامل نور رقابتي نظریات، لکه د ارث تغییر او اورتوجینیسیس (د اثر نه بدلون) رد شول، ځکه چې په عصري ترکیب کې د ډاروین تکامل د کلاسیک جنیټیک نظریات سره یو ځای کړل، چې د تطابق وړتکامل یې جوړکړې چې د طبیعي انتخاب له امله رامینځته کیږي او په مینډیلین جینیتیک تغییر باندې عمل کوي. په ځمکه کې د ژوند ټول دوران له یو تېر نړیوال مشترک پلار (LUCA) سره تړاو لری چې تقریبا  ۳.۵ نه تر ۳.۸ میلیارد کاله دمخه یې ژوند کاوه. د فوسیل په ریکارډ کې د لومړني بایوجینک ګیرافیت څخه سلسله،  میکروبي فوسیلونو ته، فوسیلي کثیرحجروي ژوندیو موجوداتو ته شامله ده.   [۱۰][۱۱][۱۲][۱۳][۱۴][۱۵][۱۶]

د حیاتي تنوع موجوده نمونې د نوې نوعې د تکراري جوړښتونو (نوع جوړونو)، په نوع کې د بدلونونو (اناجینیسیس) او په ځمکه کې د ژوند د تکامل تاریخ په اوږدو کې د نوعې زوال (له منځه تللو) په وسيله جوړې شوې دي. مورفولوژیک او بایو کیمیکل ځانګړتیاوې، د هغو ډولونو ترمنځ خورا ورته دي چې نږدې لومړنی عام جد سره تراړ لري او د فیلوجنیټیک شجرو د بیا رغونې لپاره کارول کیدی شي.  [۱۷][۱۸][۱۹]

د تکامل  بیولوژي پوهان د فرضیې د رامینځته کولواو ازمویلو په واسطه د تکامل د بېلابېلو اړخونو، د ساحې یا لابراتواري شواهدو پراساس تیوري رامینځته کولو او د ریاضياتي او تیوریکي بیولوژی میتودونو له خوا رامینځته شوو معلوماتو پراساس، مطالعې ته دوام ورکړی. د دوی کشفونو، نه یوازې د بیولوژي په پراختیا، بلکې ډېری نور ساینسي او صنعتي ساحې، د کرنې، درملو او کمپیوټر ساینس  په شمول اغېزه کړې.[۲۰]

انسان پېژندنه
اړيکې
د ټولنيز او کلتوري انسان پېژندنې څنګزن سرليکونه
د لرغونپوهنې او
چاپېريالي انسان پېژندنې څنګزن سرليکونه
څېړنيزه تګلار
ځانګړي اندونه
اړينې منځپانګې
اړوند ليکنې

د تکاملي فکر تاریخ

[سمول]

کلاسیک لرغونوالی

[سمول]

هغه وړاندیز چې یو ډول ژوندی موجود له بل ډول څخه راوتلی شي، د سقراط د مخه یوناني فیلسوفانو، لکه اناکسیمندر او امپیډوکلس ته را جع کېږي. دا ډول وړاندیزونه د رومیانو په دوران کې ژوندي پاتې شول. شاعر او فیلسوف لوکریټیس په خپل شاهکار De rerum natura (د شیانو په طبیعیت) کې امپیډوکلس، چی یو یونانی شاعر و، تعقیب کړ.[۲۱][۲۲][۲۳]

منځنۍ دورې 

[سمول]

د دې مادیاتي نظریاتو برعکس، د ارستو طرفدارانو ټول طبیعي شیان د ثابت طبیعي امکاناتو د واقعیتونو په صفت، چې د شکلونو په نوم پیژندل کیږي ، فرض کړل. دا د طبیعت د منځنيو پیړیو د تیولوژیکي (علت پېژندنه) پوهې برخه وه، چې په هغه کې ټول شیان په الهي کاسمیک ( کیهاني) نظم کې د لوبیدو لپاره تعیین شوی رول لري. دا نظر د منځنۍ دورې معیاري پوهه شوه او په عیسوي زده کړې کې مدغم شو، مګر ارستو نه وو ویلي چې د ژوندیو موجوداتو ریښتیني ډولونه تل د دقیق میتافزیکی شکلونو سره یو له بل سره مطابقت ولري او په ځانګړي ډول یې مثالونه ورکړي چې څنګه د ژوندیو شیانو نوي ډولونه رامینځته کیدای شي.   [۲۴][۲۵][۲۶]

مخکې له ډاروین

[سمول]

په ۱۷مه پیړۍ کې، د عصري ساینس نوې میتود د ارستو تګلاره رد کړه. دې د فزیکي قوانینو له مخې د طبیعي پیښو توضیحات تعقیب کړل چې دا د ټولو مریي (د لیدلو وړ) شیانو لپاره یو شانته وو او د کومو ثابتو طبیعي کتګوریو یا الهی کائناتو د نظم شتون ته اړتیا نه درلوده.    [۲۷][۲۸]

جان ری له  یوې  پخوانی عمومي اصطلاح څخه  د ثابت طبیعي ډولونو، "نوعې"  بوټو او حیواني ډولونو  لپاره استفاده وکړه، مګر هغه د ژوندیو شیانو هر ډول په سختۍ سره د ډولونو په توګه پیژندلی او وړاندیز یې کړی چې هره نوع د هغه د ځانګړتیاوو له مخې تعریف کیدی شي ، چې نسل  په نسل دوام لري. بیولوژیکي طبقه بندي په ۱۷۳۵ز کې د کارل لینیوس له خوا معرفي شوه چې په څرګند ډول يې  د نوعې د اړیکو د طبقه بندی طبیعت پیژندلی، مګر لاهم هغه نوع د الهی پلان سره په تابته اړیکه کې په نظر کې نیولې.    [۲۹][۳۰][۳۱][۳۲][۳۳][۳۴]

د دې وخت نورو طبیعت پوهانو د طبیعي قوانینو سره سم د وخت په تېرېدو سره د نوعې د تکاملي بدلون اټکل کړی. په ۱۷۵۱ ز کې، پییر لوئس ماوپرټویس د طبیعي بدلونونو په اړه لیکلي دي چې د تکثیر پرمهال پېښیږي او د ډېری نسلونو راټولولو لپاره نوې نوعې تولیدوي. جورجس-لویس لیکلرک، کامټ دي بوفون وړاندیز وکړ چې نوعه په مختلفو ارګانیرمونو کې تخریب کېدی شي او ایراسموس ډاروین وړاندیز وکړ چې ټول ګرمه وینه لرونکي حیوانات کېدی شي، د یو مایکرو ارګانیزم (یا "فلامینټ") څخه منځ ته راغلي وي.  

د بشپړ تکامل  لومړنۍ  طرحه د ۱۸۰۹ز د جین-بټیسټ لامارک د  "لېږد"  تیوري وه ، چې د نفوس غیر ارادي خلقت تر بحث لاندې نیسی او په دوامداره توګه، د ژوند ساده بڼې منځ ته راوړي او د نسب په موازي کرښو کې یی له ارثي تدریجی میل سره لویه پېچلتیا را منځ ته کړې ده او داسې یی فرض کړې چې په سمیه ییزه کچه، د نسب دغه  کرښې د ارثي تغییراتو په واسطه چې د دوی په والدینو کې د استفادې یا نه استفادې له امله دي، له چاپېریال سره سمون پیدا کړی.

(وروستۍ پروسه بیا لامارکیزم وبلل شوه). دغه نظریات د مشهورو طبیعت پوهانو له خوا د دسیسې په توګه وغندل شول چې تجربوي ملاتړ نه لري. په ځانګړي توګه، جورجز کووییر ټینګار وکړ چې نوعه، غیر مرتبطه او ثابته ده، د هغې ورته والی د وظیفوي اړتیاوو لپاره الهی طرح منعکس کوي. په ورته وخت کې، د رېو د سخاوتمندانه ډیزاین نظریات د ولیم پیل  له لوري طبیعي الهیات یا د موجودیت د شواهدو او د خدای ځانګړتیاوو ته (۱۸۰۲ز) پراختیا ورکړل شوه، چې پېچلی انطباق یې د خدای د طرحې د نښانې لپاره وړانډې کړ او د چارلز ډاروین له خوا و ستایل شو.[۳۵] [۳۶]

سرچينې او ياداښتونه

[سمول]
  1. ↑ Hall & Hallgrímsson 2008, pp. 4–6
  2. ↑ "Evolution Resources". Washington, DC: National Academies of Sciences, Engineering, and Medicine. 2016. خوندي شوی له اصلي څخه په 2016-06-03.
  3. ↑ Futuyma & Kirkpatrick 2017, Chapter 4: Mutation and Variation
  4. ↑ Scott-Phillips, Thomas C.; Laland, Kevin N.; Shuker, David M.; Dickins, Thomas E.; West, Stuart A. (May 2014). "The Niche Construction Perspective: A Critical Appraisal". Evolution. 68 (5): 1231–1243. doi:10.1111/evo.12332. ISSN 0014-3820. PMC 4261998. PMID 24325256. Evolutionary processes are generally thought of as processes by which these changes occur. Four such processes are widely recognized: natural selection (in the broad sense, to include sexual selection), genetic drift, mutation, and migration (Fisher 1930; Haldane 1932). The latter two generate variation; the first two sort it.
  5. ↑ Hall & Hallgrímsson 2008, pp. 3–5
  6. ↑ Darwin 1859
  7. ↑ Voet, Voet & Pratt 2016, Chapter 1: Introduction to the Chemistry of Life
  8. ↑ Lewontin, Richard C. (November 1970). "The Units of Selection" (PDF). Annual Review of Ecology and Systematics. 1: 1–18. doi:10.1146/annurev.es.01.110170.000245. ISSN 1545-2069. JSTOR 2096764. خوندي شوی (PDF) له اصلي څخه په 2015-02-06.
  9. ↑ Futuyma & Kirkpatrick 2017, Chapter 1: Evolutionary Biology
  10. ↑ Kampourakis 2014, pp. 127–129
  11. ↑ Doolittle, W. Ford (February 2000). "Uprooting the Tree of Life" (PDF). Scientific American. 282 (2): 90–95. Bibcode:2000SciAm.282b..90D. doi:10.1038/scientificamerican0200-90. ISSN 0036-8733. PMID 10710791. خوندي شوی له the original (PDF) on 2006-09-07. بياځلي په 2015-04-05. {{cite journal}}: More than one of |archivedate= and |archive-date= specified (help); More than one of |archiveurl= and |archive-url= specified (help)
  12. ↑ Glansdorff, Nicolas; Ying Xu; Labedan, Bernard (July 9, 2008). "The Last Universal Common Ancestor: emergence, constitution and genetic legacy of an elusive forerunner". Biology Direct. 3: 29. doi:10.1186/1745-6150-3-29. ISSN 1745-6150. PMC 2478661. PMID 18613974.{{cite journal}}: CS1 maint: unflagged free DOI (link)
  13. ↑ Ohtomo, Yoko; Kakegawa, Takeshi; Ishida, Akizumi; et al. (January 2014). "Evidence for biogenic graphite in early Archaean Isua metasedimentary rocks". Nature Geoscience. 7 (1): 25–28. Bibcode:2014NatGe...7...25O. doi:10.1038/ngeo2025. ISSN 1752-0894.
  14. ↑ Borenstein, Seth (November 13, 2013). "Oldest fossil found: Meet your microbial mom". Excite. Yonkers, New York: Mindspark Interactive Network. Associated Press. خوندي شوی له اصلي څخه په June 29, 2015. بياځلي په 2015-05-31.
  15. ↑ Pearlman, Jonathan (November 13, 2013). "Oldest signs of life on Earth found". The Daily Telegraph. London. خوندي شوی له اصلي څخه په 2014-12-16. بياځلي په 2014-12-15.
  16. ↑ Noffke, Nora; Christian, Daniel; Wacey, David; Hazen, Robert M. (November 16, 2013). "Microbially Induced Sedimentary Structures Recording an Ancient Ecosystem in the ca. 3.48 Billion-Year-Old Dresser Formation, Pilbara, Western Australia". Astrobiology. 13 (12): 1103–1124. Bibcode:2013AsBio..13.1103N. doi:10.1089/ast.2013.1030. ISSN 1531-1074. PMC 3870916. PMID 24205812.
  17. ↑ Futuyma 2004, p. 33
  18. ↑ Panno 2005, pp. xv-16
  19. ↑ NAS 2008, p. 17 Archived 2015-06-30 at the Wayback Machine.
  20. ↑ Futuyma, Douglas J., ed. (1999). "Evolution, Science, and Society: Evolutionary Biology and the National Research Agenda" (PDF) (Executive summary). New Brunswick, New Jersey: Office of University Publications, Rutgers, The State University of New Jersey. OCLC 43422991. خوندي شوی له the original (PDF) on 2012-01-31. بياځلي په 2014-11-24.
  21. ↑ Kirk, Raven & Schofield 1983, pp. 100–142, 280–321
  22. ↑ Lucretius
  23. ↑ Sedley, David (2003). "Lucretius and the New Empedocles" (PDF). Leeds International Classical Studies. 2 (4). ISSN 1477-3643. خوندي شوی له the original (PDF) on 2014-08-23. بياځلي په 2014-11-25.
  24. ↑ Torrey, Harry Beal; Felin, Frances (March 1937). "Was Aristotle an Evolutionist?". The Quarterly Review of Biology. 12 (1): 1–18. doi:10.1086/394520. ISSN 0033-5770. JSTOR 2808399. S2CID 170831302.
  25. ↑ Hull, David L. (December 1967). "The Metaphysics of Evolution". The British Journal for the History of Science. 3 (4). Cambridge: Cambridge University Press on behalf of The British Society for the History of Science: 309–337. doi:10.1017/S0007087400002892. JSTOR 4024958.
  26. ↑ Mason 1962, pp. 43–44
  27. ↑ Mayr 1982, pp. 256–257
  28. ↑ Waggoner, Ben (July 7, 2000). "Carl Linnaeus (1707-1778)". Evolution (Online exhibit). Berkeley, California: University of California Museum of Paleontology. خوندي شوی له اصلي څخه په 2011-04-30. بياځلي په 2012-02-11.
  29. ↑ Bowler 2003, pp. 73–75
  30. ↑ "Erasmus Darwin (1731-1802)". Evolution (Online exhibit). Berkeley, California: University of California Museum of Paleontology. October 4, 1995. خوندي شوی له اصلي څخه په 2012-01-19. بياځلي په 2012-02-11.
  31. ↑ Lamarck 1809
  32. ↑ Lamarck 1809
  33. ↑ Ghiselin, Michael T. (September–October 1994). "The Imaginary Lamarck: A Look at Bogus 'History' in Schoolbooks". The Textbook Letter. OCLC 23228649. خوندي شوی له the original on 2008-02-12. بياځلي په 2008-01-23.
  34. ↑ Jablonka, Eva; Lamb, Marion J. (August 2007). "Précis of Evolution in Four Dimensions". Behavioral and Brain Sciences. 30 (4): 353–365. doi:10.1017/S0140525X07002221. ISSN 0140-525X. PMID 18081952. S2CID 15879804.
  35. ↑ Burkhardt & Smith 1991
  36. ↑ Sulloway, Frank J. (June 2009). "Why Darwin rejected intelligent design". Journal of Biosciences. 34 (2): 173–183. doi:10.1007/s12038-009-0020-8. ISSN 0250-5991. PMID 19550032. S2CID 12289290.
"https://ps.wikipedia.org/w/index.php?title=تکامل&oldid=324653" نه اخيستل شوی