اورومو ژبه

اورومو ژبه

Afaan Oromoo (اورومو)

ټوليز مالومات

عمومي مالومات	ژبه لويه ژبه ژوندۍ ژبه
ځانګړې وېشنيزه	کوشي ژبې Oromoid (en)
سیمييزتوب د	Oromia Region (en) Oromo people (en)
ليکدود	لاتين ليکدود Geʽez script (en)
ويونکو شمېر	۲۴٬۰۰۰٬۰۰۰ (۲۰۰۷) ۳۶٬۰۰۰٬۰۰۰
آيسو ۶۳۹-۱ کوډ	om
د ژبې کوډ	om
هېواد	اېتوپيا سوماليا کېنيا

اورومو ژبه (په اورومو: Afaan Oromoo) د افریقايي آسیايي ژبو کورنۍ د کوشي څانګې یوه ژبه ده. اورومو په اېتوپیا کې د اورومیا سیمې د وګړو مورنۍ ژبه ده چې ډېروال يې هم په اېتوپيا او کینیا کې ژوند کوي.

اورومو د اېتوپیا د ۳۳.۸٪ خلکو مورنۍ ژبه ده او په هېواد کې ترټولو ډېره ويل کېدونکې ژبه ده، تر اورومو ژبې وروسته د ۲۹.۳٪ وګړي په امهري ژبه خبرې کوي . اورومو د کوشي کورنۍ تر ټولو پراخه ژبه ده او په افریقا کې له عربي ، هاوسا او سواهيلي وروسته څلورمه لویه ژبه ده. د په اېتوپيا کې ۳۶ ميلیونه وګړي ارومو ژبه د خپلې لومړنۍ ژبې په توګه کاروي، د دې ترڅنګ ۵۰۰۰۰۰ زره تنه نور بيا د کینیا په شمال او ختيځ کې ياده ژبه د خپلې لومړنۍ ژبې په توګه کاروي. همدارنګه، یو شمېر اورومو خبرې کوونکي کډوال په افریقایي هېوادونو لکه سوېلي افریقا ، لیبیا ، مصر او سوډان کې هم ژوند کوي.

اورومو د اورومیا، هریر او دیرداوه ،امارا سیمه، د اورومیا سیمې رسمي ژبه ده. او د دې ترڅنګ د اورومیا، هراري ، دیرداوه ، بینیشنګول-ګوموز او ادیس ابابا، امارا سیمه او د اورومیا سیمه کې د لومړنیو زده کړو ژبه هم ده. دا ژبه د تیګرینیا سره يوځای د فدرال وېبپاڼو کې کارول کېدونکې ژبه ده.

ژبسيمې

د اورومو ژبې ويناوالو کابو ۸۵٪ په اېتوپیا (اکثره د اورومیا سیمه ) کې ژوند کوي. سربېره پردې، په سومالیا کې هم د دې ژبې یو شمېر ویونکيشته. په کینیا کې، د ۷۲۲,۰۰۰ ویونکو توکمیز سیمې د بورانا او اورما ژبو د ويوونکو په توګه اټکل شوي دي، دا دوه ژبې د اېتوپیا د اورومو سره نږدې تړاو لري. اېتوپیا د اورومو ژبې اصلي ویناوالو ترټولو لوی شمېر لري. په افریقا کې، له عربي، سواهیلي او هاوسا وروسته اورومو څلورمه ژبه ده چې د ویونکو ترټولو لوی شمېر لري.

له اورمو وګړو سربېره، د نورو توکمیزو ډلو یو شمېر غړي چې د اورمو وګړو ترمنځ اوسږي، دا ژبه د دویمې ژبې په کاروي، د بېلګې په توګه، په شمال لوېدیځه اورومیا کې د اوموتيژبي بامباسي وګړي او د نیلو سسارايين ژبې کوما خلک ارومو ژبه د دوهمې ژبې په توګه کاروي.

لیکدود

اورومو په یو ډول لاتیني ليکدود چې کوبي (Qubee) نومیږي لیکل کيږي چې دا ليکدود په ۱۹۹۱ زېږديز کې په رسمي ډول د ارومو ژبې لپاره ومنل شو. په تېرو وختونو کې، د لاتیني ليکدود بېلابېلې نسخې د اورومو ژبې ليکلو لپاره کارول شوي. د ارومو ژبې لپاره د کوبي ليکدود د رسمي ليکدود منلو ۱۹۹۱-۱۹۹۷ زېږديز پورې په اورمو ژبه ليکل شوې ليکنې له هغې دمخه سلو کلونو له ليکنو څخه زياتې او ډېرې شوې دي. په کینیا کې، د بورانا او وټا خلک لاتیني ليکدود په بېلابېلو بڼو کاروي، خو د دې ترڅنګ عربي ليکدود هم د اوروموز ژبو مسلمانانو ترمنځ کارول کیږي.

د اورومو الفبا توري په لاندې ډول دي:

A a	B b	C c	D d	Dh dh	E e	F f	G g
H h	I i	J j	K k	L l	M m	N n	Ny ny
O o	P p	Ph ph	Q q	R r	S s	Sh sh	T t
X x	U u	W w	Y y	Z z

کتابونه

ګرامر

• Ali, Mohamed; Zaborski, A. (۱۹۹۰). Handbook of the Oromo Language. Wroclaw, Poland: Polska Akademia Nauk. ISBN 83-04-03316-X.
• Griefenow-Mewis, Catherine; Tamene Bitima (۱۹۹۴). Lehrbuch des Oromo. Köln: Rüdiger Köppe Verlag. ISBN 3-927620-05-X.
• Griefenow-Mewis, Catherine (۲۰۰۱). A Grammatical Sketch of Written Oromo (Language and dialect atlas of Kenya, 4.). Köln, Germany: Rüdiger Köppe Verlag. ISBN 3-89645-039-5.
• Heine, Bernd (۱۹۸۱). The Waata Dialect of Oromo: Grammatical Sketch and Vocabulary. Berlin: Dietrich Reimer. ISBN 3-496-00174-7.
• Hodson, Arnold Weinholt (۱۹۲۲). An elementary and practical grammar of the Galla or Oromo language. London: Society for Promoting Christian Knowledge.
• Owens, Jonathan (۱۹۸۵). A Grammar of Harar Oromo. Hamburg: Buske. ISBN 3-87118-717-8.
• Praetorius, Franz (۱۹۷۳). Zur Grammatik der Gallasprache. Hildesheim; New York: G. Olms. ISBN 3-487-06556-8.
• Roba, Taha M. (۲۰۰۴). Modern Afaan Oromo grammar: qaanqee galma Afaan Oromo. Bloomington, IN: Authorhouse. ISBN 1-4184-7480-0.
• Stroomer, Harry (۱۹۸۷). A comparative study of three Southern Oromo dialects in Kenya. Hamburg: Helmut Buske Verlag. ISBN 3-87118-846-8.

وييپانګې

• Bramly, A. Jennings (۱۹۰۹). English-Oromo-Amharic Vocabulary. [Typescript in Khartoum University Library].
• Foot, Edwin C. (۱۹۶۸). An Oromo-English, English-Oromo dictionary. Cambridge University Press (repr. Farnborough, Gregg). ISBN 0-576-11622-X.
• Gragg, Gene B. et al. (ed. , 1982) Oromo Dictionary. Monograph (Michigan State University. Committee on Northeast African Studies) no. 12. East Lansing, Mich. : African Studies Center, Michigan State Univ.
• Mayer, Johannes (۱۸۷۸). Kurze Wörter-Sammlung in Englisch, Deutsch, Amharisch, Oromonisch, Guragesch, hrsg. von L. Krapf. Basel: Pilgermissions-Buchsdruckerei St. Chrischona.
• Tamene Bitima (۲۰۰۰). A dictionary of Oromo technical terms. Oromo - English. Köln: Rüdiger Köppe Verlag. ISBN 3-89645-062-X.
• Stroomer, Harry (۲۰۰۱). A concise vocabulary of Orma Oromo (Kenya): Orma-English, English-Orma. Köln: Rudiger Köppe.
• Tilahun Gamta (۱۹۸۹). Oromo-English dictionary. Addis Ababa: University Printing Press.

بهرنۍ لینک

• آنلاین اورومو - کیوبي قاموس
• د امریکا غږ خبرونه په اورومو کې خپریږي .
• د اورومو فدرالي دیموکراتیک غورځنګ (OFDM) ویب پاڼه په اورومو او آډیو کې لیکل شوي ډیری مقالې لري.
• PanAfriL10n پاڼه په اورومو کې
• هورن مورفو Archived 2011-08-10 at the Wayback Machine. کې بایگانی‌شده</link> : د مورفولوژیکي تحلیل او د اورومو (او امهاري او تیګرینیا) کلمو نسل لپاره سافټویر
• د 500 کلمو اورومو قاموس
• اورومو - ورځنۍ خبرونه