ایتوپیا

اېتوپیا چې رسمي نوم یې د ایتوپیا فدرالي دموکراتیک جمهوریت په انګلیسي Federal Democratic Republic of Ethiopia) دی افریقا،د افریقا ښکر کې په وچې پورې تړلی یو هیواد دی. پلازمینه یې آدیس آبابا او مساحت یې ۳۰۰'۱۰۴'۱ کیلومتره دی. ایتوپیا ۶۳۵'۱۳۵'۱۱۰ میلیونه وګړي لری او د پیسو واد یې د ایتوپیا بیر (ETB) ده.

بيرغ نښان
نخشه موقعيت
حکومت
-	ولسمشر	ساحل-وارک زیود
-	لومړی وزیر	ابی احمد علی
-	د لومړی وزیر مرستیال	دیمک مکونین
-	د پارلمان رئیس	تاګیسس چافو
-	د ایتوپیا ستره محکمه	مازا اشنفي
Legislature		ولسي جرګه
-	Upper House	فدراسیون خونه
-	Lower House	د وکیلانو کور
-	اکسوم پاچاهي	c. ۱۰۰ {{{1}}}
-	زاګوی دیناستي	۹۰۰
-	د ایتوپیا ټولواکمنې	۱۱۳۷
-	له ایټالیا خپلواکي ایټالیا	۱۹۳۶
-	د ایتوپیا د خلکو دیمکرااتیکه ولسمشریزه	۱۹۸۷
-	د اریتریا او ایتوپیا جنګ	۱۹۹۳
ارتوالی
-	ټولټال	۱,۱۰۴,۳۰۰[۱] کيلومتر2 (۲۸th) ۴۲۶,۳۷۱ sq mi
-	اوبه (%)	۰.۷
د وګړو شمېر
-	کينډۍ:UN Population estimate	کينډۍ:UN Populationکينډۍ:UN Population (۱۲th)
-	۲۰۰۷ census	73,750,932
-	ګڼه ګونه	۹۲.۷/km2 (۱۲۳rd) ۲۴۰.۱/sq mi
نا خالص داخلي تولید (PPP)		۲۰۱۹ اټکل
-	ټولټال	$240.168 billion
-	پر کس	$2,701
GDP (nominal)		۲۰۲۰ اټکل
-	ټولټال	$۱۰۳.۶۰۷ billion
-	پر کس	$1,066
Gini (۲۰۱۱)		۳۳.۶
بشري پرمختيا (2018)		۰.۴۷۰ (۱۷۳rd)
د وخت سيمه		(UTC+۳)
د موټر چلولو لوری		ښوی
د انټرنټ مخکښ شپول		.et
پيل ګڼ		+۲۵۱
Patron saint		Saint George

تاریخ

A Homo sapiens idaltu hominid skull

جغرافیه

Köppen climate classification of Ethiopia

Wonchi Lake

Semien Mountains

کلتور

Hager Fikir Theatre in Addis Ababa, founded 1935

د اېتوپيا ژبې

د ایتوپیا ژبې د ۲۰۰۷ د سرشمېرنې له مخې[6]

 اورومو (33.8%)
 اماریک (29.3%)
 سومالی (6.2%)
 تیگرینیا (5.9%)
 سیدامو (4.0%)
 ولایتا (2.2%)
 ګورج (2.0%)
 افار (1.7%)
 هادیه (1.7%)
 ګمو (1.5%)
 نور (11.6%)

د ایتھنولوګ په وینا، په ایتوپیا کې 90 انفرادي ژبې ویل کیږي. [373] په هېواد کې ډېری وګړي د کوشیټیک یا سیمیټیک څانګو افریقایي ژبو خبرې کوي. په پخوانیو کې د اورومو ژبه شامله ده، چې د اورومو لخوا ویل کیږي، او سومالیا چې د سومالیانو لخوا ویل کیږي؛ په وروستي کې اماریک شامل دي، چې د امهارا لخوا ویل کیږي، او د تیګرینیا، چې د دګریانو لخوا ویل کیږي. په ګډه، دا څلور ډلې د ایتوپیا د نفوس درې پر څلورمه برخه جوړوي. نورې افریقایي ژبې چې د پام وړ شمیر ویونکي لري د کوشیټیک سیډامو، افار، هادیه او اګاو ژبې او همدارنګه د سامیتیک ګوراج ژبې، هراري، سلت، او ارګوبا ژبې شاملې دي.[6] عربي چې د افرواسیاټیک کورنۍ پورې اړه لري، په ځینو سیمو کې هم ویل کیږي. [374]

برسیره پردې، د اوموټیک ژبې د اوموټیک توکمیزو لږکیو ډلو لخوا ویل کیږي چې په سویلي سیمو کې اوسیږي. په دغو محاوراتو کې آری، بنچ، ډیم، ډیزین، گامو-ګوفا-داورو، مال، همر، او والیتا شامل دي.

د نیلو-سهاران کورنۍ ژبې هم د توکمیزو لږکیو لخوا ویل کیږي چې د هیواد په سویل لویدیز برخو کې متمرکز دي. په دې ژبو کې نور، انوک، نیانګاتوم، ماجنګ، سوري، میین او مرسي شامل دي.

انګلیسي هغه بهرنۍ ژبه ده چې په پراخه کچه ویل کیږي، په ثانوي ښوونځیو او ټولو دریمو زده کړو کې د لارښوونې وسیله؛ فدرالي قوانین هم په برتانوي انګلیسي ژبه د فدرالي نیګاریت ګزیټا په شمول د 1995 اساسي قانون کې خپاره شوي دي.[375]

اماریک د لومړنیو ښوونځیو د لارښوونو ژبه وه، خو په ډیرو سیمو کې د سیمه ایزو ژبو لکه اورومیفا، سومالیا یا تیگرینیا لخوا بدله شوې ده.[376] په داسې حال کې چې ټولې ژبې د ایتوپیا د 1995 په اساسي قانون کې د مساوي دولت پیژندنې څخه خوند اخلي او اورومو د اصلي ویونکو لخوا ترټولو نفوس لرونکې ژبه ده، اماریک د ټولو ویونکو د شمیر له مخې ترټولو نفوس لرونکی دی.[204]

د ایتوپیا مختلفې سیمې او چارټر شوي ښارونه د خپلو کاري ژبو ټاکلو لپاره وړیا دي.[376] امهاري د امهارا سیمې، بینیشنګول-ګومز، سویلي هیوادونو، ملیتونو، او خلکو سیمه، ګمبیلا سیمه، ادیس ابابا او ډار داوا کې د رسمي کاري ژبې په توګه پیژني.[377] د اورومو ژبه د رسمي کاري ژبې په توګه کار کوي او په اورومیا، [18] کې د هرار او ډار داوا او د امارا سیمه کې د اورومیا زون کې د زده کړې لومړنۍ ژبه ده. صومالیه د سومالیا د سیمې رسمي کاري ژبه ده او ډییر داوا، په داسې حال کې چې افار، [378] هاراري، [379] او تیگرینیا [380] په خپلو سیمو کې د رسمي کاري ژبو په توګه پیژندل شوي. په دې وروستیو کې د ایتوپیا حکومت اعلان وکړ چې افار، اماریک، اورومو، صومالیه او تیگرینیا د ایتوپیا د رسمي فدرالي کاري ژبو په توګه منل شوي دي. ایټالوی لا هم د خلکو د ځینو برخو لخوا ویل کیږي، ډیری یې د زاړه نسل په منځ کې، او په ځینو ښوونځیو کې تدریس کیږي (په ځانګړې توګه د اسټیټوټو سټالی ایټالیانو اومنیکمپرینسیو دی اډیس ابیبا). امهاریک او تیګرینیا دواړو د ایټالوي ژبې ځینې کلمې په پور اخیستي دي.[381][382]