پښتو ابېڅي

پښتو ابېڅې
ﺍ ﺏ پ ﺕ ټ ﺙ ﺝ چ ﺡ ﺥ څ ځ ﺩ ډ ﺫ ﺭ ړ ﺯ ژ ږ ﺱ ﺵ ښ ﺹ ﺽ ﻁ ﻅ ﻉ ﻍ ﻑ ﻕ ک گ ﻝ ﻡ ﻥ ڼ ﻭ ه ي ې ی ۍ ئ
غځېدلی عربي ليکدود
پېښليک ليک نښې همزه شمېري گڼ

پښتو ابېڅې، لکه د پارسي او د اردو ژبې د ابېڅو په شان د عربي ژبې نه اشتقاق شوې ابېڅې دي چې د هغو غږونو او ځليزو ښکارندويي وکړي کوم چې يوازې په پښتو ژبه کې دي او په عربي ژبه کې نه موندل کېږي. دا هغه ابېڅې دي چې د ځينو تورو، ټکو او يا نښو په ځانگړي کېدو سره د څانگړو غږونو لپاره کارېږي.

همدا مخ د ژباړلو لپاره نومول شوی ددې ليکنې په ژباړلو کې د پښتو ويکيپېډيا سره ستاسو مرستې ته اړ يو. يواځې هغه کارونکي چې په همدې ژبې لاسبری لري، کولای شي دا مخ پښتو ته واړوي. که چېرته تاسو د دغه مخ د ژباړې اړونده لارښوونې او يا هم کوم وړانديزونه لری، نو مهرباني وکړی د همدې مخ د خبرو اترو په برخه کې خپلې څرگندونې وليکی. د ژباړې لپاره نومېدلي، نور مخونو دلته وگورۍ.

پښتو ابېڅې

د پښتو ابېڅو دوه څانگړي توري: ṣ̌in او ẓ̌e

په پښتو ابېڅو کې داسې توري شته چې په عربي او يا هم د پارسي ژبې په ابېڅو کې نشته. د ساري په توگه، هغه توري representing the retroflex consonants /ʈ/, /ɖ/, /ɺ̡/ and /ɳ/ are written like the standard Arabic te, dāl, re and nun with a "panḍak", "γaṛwandai" or also called "skəṇai" attached underneath, which looks like a small circle: ړ ,ډ ,ټ, and ڼ, respectively. It also has the letters ṣ̌in and ẓ̌e (representing voiceless and voiced retroflex fricatives), which look like a sin and reh respectively with a dot above and beneath: ښ and ږ. The letters representing the Voiceless alveolar affricate /ts/ and Voiced alveolar affricate/d͡z/ look like a ح with three dots above and an hamza (ء) above; څ and ځ, and are also specific to Pashto, although څ was also used in the related extinct language of Khwarezmian to represent both /t͡s/ and /d͡z/. Pashto has ى ,ې ,ۀ, and ۍ for additional vowels and diphthongs as well.

په پښتو ابېڅو کې د عربي ژبې ۲۸ پور شوي توري او د پارسي ژبې ۳ پور شوي توري (چ ,پ, او ژ) شامل دي، پاتې ۱۲ توري د پښتو ابېڅو خپل ځانگړي توري دي.

توري

دلته لاندې په پښتو ژبه کې کارېدلي ۴۴ توري راغونډ شوي. د ابداليانو گړدود د (A) په توري، د غلزيانو گړدود د (G) او د يوسفزو گړدود د (Y) په تورو ښکاره شوي.

متني بڼه				نوم	Transliteration	ALA-LC رومي بڼه.	IPA	يونيکوډ (Hex)
اصلي بڼه	د کلمې په پای کې	د کلمې په مينځ کې	د کلمې په پيل کې
آ ,ا	ـﺎ			الف	ā / ʾ	ā / ʾ	[ɑ] / [ʔ]	U+0627, U+0622
ب	ـﺐ	ـﺒـ	بـ	بې	b	b	[b]	U+0628
پ	ـﭗ	ـﭙـ	پـ	پې	p	p	[p]	U+067E
ت	ـﺖ	ـﺘـ	تـ	تې	t	t	[t̪]	U+062A
ټ	ـټ	ـټـ	ټـ	ټې	ṭ (or 'tt')	ṭ	[ʈ]	U+067C
ث	ـﺚ	ـﺜـ	ثـ	سې	s	s̱	[s]	U+062B
ج	ـﺞ	ـﺠـ	جـ	جيم	ǰ	j	[d͡ʒ]	U+062C
ځ	ـځ	ـځـ	ځـ	ځيم (dzim)	j (or 'dz') / z	ż	[d͡z] (A, G) / [z] (Y)	U+0681
چ	ـﭻ	ـﭽـ	چـ	چې	č	ch	[t͡ʃ]	U+0686
څ	ـڅ	ـڅـ	څـ	څيم (tsim)	c (or 'ts')	ṡ	[t͡s] (A, G) / [s] (Y)	U+0685
ح	ـﺢ	ـﺤـ	حـ	حې	h	ḥ	[h] / [x]	U+062D
خ	ـﺦ	ـﺨـ	خـ	خې	x	kh	[x]	U+062E
د	ـﺪ			دال	d	d	[d̪]	U+062F
ډ	ـډ			ډال	ḍ (or 'dd')	ḍ	[ɖ]	U+0689
ﺫ	ـﺬ			ذال	z	ẕ	[z]	U+0630
ﺭ	ـﺮ			رې	r	r	[r]	U+0631
ړ	ـړ			ړې	ṛ (or 'rr')	ṛ	[ɺ̡], [ɻ]	U+0693
ﺯ	ـﺰ			زې	z	z	[z]	U+0623
ژ	ـﮋ			ژې	ž	zh	[ʒ] (A, G) / [d͡z] (Y)	U+0698
ږ	ـږ			ږې (A) / γ̌e (G) / ge (Y)	ẓ̌ (A) / γ̌ (G) / g (Y)	ẓh (A) / g'h (G) / g (Y)	[ʐ] (A) / [ʝ] (G) / [ɡ] (Y)	U+0696
س	ـﺲ	ـﺴـ	سـ	سين	s	s	[s]	U+0633
ش	ـﺶ	ـﺸـ	شـ	شين	š	sh	[ʃ]	U+0634
ښ	ـښ	ـښـ	ښـ	ښين (A) / x̌in (G) / xin (Y)	ṣ̌ (A) / x̌ (G) / x (Y)	ṣh (A) / k'h (G) / kh (Y)	[ʂ] (A) / [ç] (G) / [x] (Y)	U+069A
ص	ـﺺ	ـﺼـ	صـ	صات	s	ṣ	[s]	U+0635
ض	ـﺾ	ـﻀـ	ضـ	ضوات	z, d	z̤	[z], [d̪]	U+0636
ط	ـﻂ	ـﻄـ	طـ	توې	t	ṭ	[t̪]	U+0637
ظ	ـﻆ	ـﻈـ	ظـ	زوې	z	ẓ	[z]	U+0638
ع	ـﻊ	ـﻌـ	عـ	عين	ʻ	ʻ	[ʔ]	U+0639
غ	ـﻎ	ـﻐـ	غـ	غﺉن	γ	gh	[ɣ]	U+063A
ف	ـﻒ	ـﻔـ	فـ	فې	f	f	[f] / [p]	U+0641
ق	ـﻖ	ـﻘـ	قـ	قاف	q	q	[q] / [k]	U+0642
ك	ـك	ـكـ	كـ	کاف	k	k	[k]	U+0643
گ	ـگ	ـگـ	گـ	گاف	g	g	[ɡ]	U+06AB
ل	ـﻞ	ـﻠـ	لـ	لام	l	l	[l]	U+0644
م	ـﻢ	ـﻤـ	مـ	ميم	m	m	[m]	U+0645
ن	ـﻦ	ـﻨـ	نـ	نون	n	n	[n]	U+0646
ڼ	ـڼ	ـڼـ	ڼـ	نوڼ	ṇ (or 'nn')	ṇ	[ɳ]	U+06BC
و	ـﻮ			واو	w, u, o	w, u, o	[w], [u], [o]	U+0648
ه	ـﻪ	ـﻬـ	هـ	gərda he round he	هې, a, ə/ë	h, a, ə	[h]/[ʔ], [a], [ə]	U+0647
ۀ	ـﮥ			هې حمزه (يا 'زوره کی')	ə (or 'ë')	ə	[ə]	U+06C0
ي	ـﻲ	ـﻴـ	يـ	klaka ye hard ye	y, i	y, ī	[j], [i]	U+064A
ې	ـﯥ	ـﯧـ	ېـ	pasta ye soft ye	e	e	[e]	U+06D0
ى	ـى			nərina ye masculine ye	ai, y	ay, y	[ai], [j]	U+0649
ۍ	ـۍ			ṣ̌əjina ye feminine ye	əi (or 'ëi')	ạy	[əi]	U+06CD

• ^  In the beginning of a word, آ (alif with madda) represents the long vowel /ɑ/ (eg. آس - ās, "horse"), and ا (alif) represents the consonant /ʔ/ (eg. اسلام - ʾislām or islām, "Islam"). In the middle or end of a word, ا represents the long vowel /ɑ/ preceded by a consonant (eg. كال - kāl, "year"; and نيا - nyā, "grandmother").
• ^  The pronunciations of ږ and ښ depend on the dialect - eg. Kandahar: /ʐ/ and /ʂ/; Quetta: /ʒ/ and /ʃ/; southern Wazirwola: /ʑ/ and /ɕ/; Wardak: /ʝ/ and /ç/; Yusufzai: /ɡ/ and /x/.
• ^  The pronunciation of the letter ځ merges with /z/ in northern and eastern dialects, and څ merges with /s/ in eastern dialects.
• ^  The letter ړ represents /ɺ̡/ if it is not at the final position of a syllable; if it is final, it represents /ɻ/.
• ^  ف tends to be pronounced as پ.
• ^  The letter ۀ representing /ə/ is not used in many texts; instead ه is used which can also represent /ə/.
• ^  ى represents /ai/ if preceded by a consonant (eg. لرگى - largai, "wood"), and represents /j/ if preceded by a vowel (eg. دوى - duy, "they").
• ^  Ten of the alphabets, ق ف ع ظ ط ض ص ح ﺫ ث, appear only in loanwords which are mostly of Arabic origin. Eight of them, ع ظ ط ض ص ح ﺫ ث, represent no additional phonemes of Pashto, and their pronunciation merges with other phonemes.

In the earliest known Pashto manuscript written in 1651 CE, ڊ (dāl with subscript dot) was used for /t͡s/ and /d͡z/, which was still used in the Diwan of Mirza written in 1690 CE, but this sign was soon replaced by څ which was first attested in 1696-7 CE. څ is now used for only /t͡s/.

Diacritic marks

The Pashto diacritic marks: zwarakai, pesh, zer, and zwar

The four diacritic marks are:

Diacritic	Name	Translit.	IPA
ــَ	zwar	a	[a]
ــِ	zer	i	[i]
ــُ	peš	u	[u]
ــٌ	zwarakai	ə (or ë)	[ə]

• ^  The diacritic marks are not considered separate letters. Their use is optional and are usually not written; they are primarily used to distinguish between two words which appear similar.

"ی" گانې

توری	نوم	سپوڼ	موقف	څرگندونه	بېلگه
ي	کلکه ي	[j], [i]	هر ځای	هېڅ	يم [jəm] ('I am')
ې	پسته ې	[e]	د لغت په منځ يا پای کې	هېڅ	ډېوه [ɖewa] ('lamp')
ى if preceded by a consonant	نارينه ی	[ai]	د لغت په پای کې	the word is masculine singular in direct case	ستورى [ستوری]
ى if preceded by a vowel	نارينه ی	[j]	end of the word	none	دوى [duj] ('they')
ۍ if in a name	ښځينه ۍ	[əi]	end of the word	the name is feminine	نجلۍ [nd͡ʒələi] ('girl')
ۍ if in a verb	ښځينه ۍ	[əi]	end of the word	the verb is in second person plural form	كوۍ [kawəi] ('you (plur.) do')

• ^  It is also common to use ئ (ye with an hamza above) at the end of a second-person plural verb, for example كوئ - kawəi, "you (plur.) do".

سرچينې

• Awde & Sarwan (2002). "Pashto dictionary & phrasebook", page 24.