پښتو ابېڅي

پښتو ابېڅې
ﺍ ﺏ پ ﺕ ټ ﺙ ﺝ چ ﺡ ﺥ څ ځ ﺩ ډ ﺫ ﺭ ړ ﺯ ژ ږ ﺱ ﺵ ښ ﺹ ﺽ ﻁ ﻅ ﻉ ﻍ ﻑ ﻕ ک گ ﻝ ﻡ ﻥ ڼ ﻭ ه ي ې ی ۍ ئ
غځېدلی عربي ليکدود
پېښليک ليک نښې همزه شمېري گڼ

پښتو ابېڅې، لکه د پارسي او د اردو ژبې د ابېڅو په شان د عربي ژبې نه اشتقاق شوې ابېڅې دي چې د هغو غږونو او ځليزو ښکارندويي وکړي کوم چې يوازې په پښتو ژبه کې دي او په عربي ژبه کې نه موندل کېږي. دا هغه ابېڅې دي چې د ځينو تورو، ټکو او يا نښو په ځانگړي کېدو سره د څانگړو غږونو لپاره کارېږي.

همدا مخ د ژباړلو لپاره نومول شوی ددې ليکنې په ژباړلو کې د پښتو ويکيپېډيا سره ستاسو مرستې ته اړ يو. يواځې هغه کارونکي چې په همدې ژبې لاسبری لري، کولای شي دا مخ پښتو ته واړوي. که چېرته تاسو د دغه مخ د ژباړې اړونده لارښوونې او يا هم کوم وړانديزونه لری، نو مهرباني وکړی د همدې مخ د خبرو اترو په برخه کې خپلې څرگندونې وليکی. د ژباړې لپاره نومېدلي، نور مخونو دلته وگورۍ.

تاريخ

The seventeenth century saw the rise of a polemic debate which also was polarized along lines of script. The heterodox Roshani movement wrote their literature mostly in the Persianate style called the Nasta'liq script. The followers of the Akhund Darweza, and the Akhund himself, who viewed themselves as defending the religion against the influence of syncretism, wrote Pashto in the Arabicized Naskh, which is the generally used script in the modern era of Pashto with some individualized exceptions, due to its greater adaptability for typesetting. Even lithographically reproduced Pashto has been calligraphied in Naskh as a general rule, since it was adopted as standard.

پښتو ابېڅې

د پښتو ابېڅو دوه څانگړي توري: ṣ̌in او ẓ̌e

په پښتو ابېڅو کې داسې توري شته چې په عربي او يا هم د پارسي ژبې په ابېڅو کې نشته. د ساري په توگه، هغه توري representing the retroflex consonants /ʈ/, /ɖ/, /ɺ̡/ and /ɳ/ are written like the standard Arabic te, dāl, re and nun with a "panḍak", "γaṛwandai" or also called "skəṇai" attached underneath, which looks like a small circle: ړ ,ډ ,ټ, and ڼ, respectively. It also has the letters ṣ̌in and ẓ̌e (representing voiceless and voiced retroflex fricatives), which look like a sin and reh respectively with a dot above and beneath: ښ and ږ. The letters representing the Voiceless alveolar affricate /ts/ and Voiced alveolar affricate/d͡z/ look like a ح with three dots above and an hamza (ء) above; څ and ځ, and are also specific to Pashto, although څ was also used in the related extinct language of Khwarezmian to represent both /t͡s/ and /d͡z/. Pashto has ى ,ې ,ۀ, and ۍ for additional vowels and diphthongs as well.

په پښتو ابېڅو کې د عربي ژبې ۲۸ پور شوي توري او د پارسي ژبې ۳ پور شوي توري (چ ,پ, او ژ) شامل دي، پاتې ۱۲ توري د پښتو ابېڅو خپل ځانگړي توري دي.

توري

دلته لاندې په پښتو ژبه کې کارېدلي ۴۴ توري راغونډ شوي. د ابداليانو گړدود د (A) په توري، د غلزيانو گړدود د (G) او د يوسفزو گړدود د (Y) په تورو ښکاره شوي.

متني بڼه				نوم	Transliteration	ALA-LC رومي بڼه.	IPA	يونيکوډ (Hex)
اصلي بڼه	د کلمې په پای کې	د کلمې په مينځ کې	د کلمې په پيل کې
آ ,ا	ـﺎ			الف	ā / ʾ	ā / ʾ	[ɑ] / [ʔ]	U+0627, U+0622
ب	ـﺐ	ـﺒـ	بـ	بې	b	b	[b]	U+0628
پ	ـﭗ	ـﭙـ	پـ	پې	p	p	[p]	U+067E
ت	ـﺖ	ـﺘـ	تـ	تې	t	t	[t̪]	U+062A
ټ	ـټ	ـټـ	ټـ	ټې	ṭ (or 'tt')	ṭ	[ʈ]	U+067C
ث	ـﺚ	ـﺜـ	ثـ	سې	s	s̱	[s]	U+062B
ج	ـﺞ	ـﺠـ	جـ	جيم	ǰ	j	[d͡ʒ]	U+062C
ځ	ـځ	ـځـ	ځـ	ځيم (dzim)	j (or 'dz') / z	ż	[d͡z] (A, G) / [z] (Y)	U+0681
چ	ـﭻ	ـﭽـ	چـ	چې	č	ch	[t͡ʃ]	U+0686
څ	ـڅ	ـڅـ	څـ	څيم (tsim)	c (or 'ts')	ṡ	[t͡s] (A, G) / [s] (Y)	U+0685
ح	ـﺢ	ـﺤـ	حـ	حې	h	ḥ	[h] / [x]	U+062D
خ	ـﺦ	ـﺨـ	خـ	خې	x	kh	[x]	U+062E
د	ـﺪ			دال	d	d	[d̪]	U+062F
ډ	ـډ			ډال	ḍ (or 'dd')	ḍ	[ɖ]	U+0689
ﺫ	ـﺬ			ذال	z	ẕ	[z]	U+0630
ﺭ	ـﺮ			رې	r	r	[r]	U+0631
ړ	ـړ			ړې	ṛ (or 'rr')	ṛ	[ɺ̡], [ɻ]	U+0693
ﺯ	ـﺰ			زې	z	z	[z]	U+0623
ژ	ـﮋ			ژې	ž	zh	[ʒ] (A, G) / [d͡z] (Y)	U+0698
ږ	ـږ			ږې (A) / γ̌e (G) / ge (Y)	ẓ̌ (A) / γ̌ (G) / g (Y)	ẓh (A) / g'h (G) / g (Y)	[ʐ] (A) / [ʝ] (G) / [ɡ] (Y)	U+0696
س	ـﺲ	ـﺴـ	سـ	سين	s	s	[s]	U+0633
ش	ـﺶ	ـﺸـ	شـ	شين	š	sh	[ʃ]	U+0634
ښ	ـښ	ـښـ	ښـ	ښين (A) / x̌in (G) / xin (Y)	ṣ̌ (A) / x̌ (G) / x (Y)	ṣh (A) / k'h (G) / kh (Y)	[ʂ] (A) / [ç] (G) / [x] (Y)	U+069A
ص	ـﺺ	ـﺼـ	صـ	صات	s	ṣ	[s]	U+0635
ض	ـﺾ	ـﻀـ	ضـ	ضوات	z, d	z̤	[z], [d̪]	U+0636
ط	ـﻂ	ـﻄـ	طـ	توې	t	ṭ	[t̪]	U+0637
ظ	ـﻆ	ـﻈـ	ظـ	زوې	z	ẓ	[z]	U+0638
ع	ـﻊ	ـﻌـ	عـ	عين	ʻ	ʻ	[ʔ]	U+0639
غ	ـﻎ	ـﻐـ	غـ	غﺉن	γ	gh	[ɣ]	U+063A
ف	ـﻒ	ـﻔـ	فـ	فې	f	f	[f] / [p]	U+0641
ق	ـﻖ	ـﻘـ	قـ	قاف	q	q	[q] / [k]	U+0642
ك	ـك	ـكـ	كـ	کاف	k	k	[k]	U+0643
گ	ـگ	ـگـ	گـ	گاف	g	g	[ɡ]	U+06AB
ل	ـﻞ	ـﻠـ	لـ	لام	l	l	[l]	U+0644
م	ـﻢ	ـﻤـ	مـ	ميم	m	m	[m]	U+0645
ن	ـﻦ	ـﻨـ	نـ	نون	n	n	[n]	U+0646
ڼ	ـڼ	ـڼـ	ڼـ	نوڼ	ṇ (or 'nn')	ṇ	[ɳ]	U+06BC
و	ـﻮ			واو	w, u, o	w, u, o	[w], [u], [o]	U+0648
ه	ـﻪ	ـﻬـ	هـ	gərda he round he	هې, a, ə/ë	h, a, ə	[h]/[ʔ], [a], [ə]	U+0647
ۀ	ـﮥ			هې حمزه (يا 'زوره کی')	ə (or 'ë')	ə	[ə]	U+06C0
ي	ـﻲ	ـﻴـ	يـ	klaka ye hard ye	y, i	y, ī	[j], [i]	U+064A
ې	ـﯥ	ـﯧـ	ېـ	pasta ye soft ye	e	e	[e]	U+06D0
ى	ـى			nərina ye masculine ye	ai, y	ay, y	[ai], [j]	U+0649
ۍ	ـۍ			ṣ̌əjina ye feminine ye	əi (or 'ëi')	ạy	[əi]	U+06CD

• ^  In the beginning of a word, آ (alif with madda) represents the long vowel /ɑ/ (eg. آس - ās, "horse"), and ا (alif) represents the consonant /ʔ/ (eg. اسلام - ʾislām or islām, "Islam"). In the middle or end of a word, ا represents the long vowel /ɑ/ preceded by a consonant (eg. كال - kāl, "year"; and نيا - nyā, "grandmother").
• ^  The pronunciations of ږ and ښ depend on the dialect - eg. Kandahar: /ʐ/ and /ʂ/; Quetta: /ʒ/ and /ʃ/; southern Wazirwola: /ʑ/ and /ɕ/; Wardak: /ʝ/ and /ç/; Yusufzai: /ɡ/ and /x/.
• ^  The pronunciation of the letter ځ merges with /z/ in northern and eastern dialects, and څ merges with /s/ in eastern dialects.
• ^  The letter ړ represents /ɺ̡/ if it is not at the final position of a syllable; if it is final, it represents /ɻ/.
• ^  ف tends to be pronounced as پ.
• ^  The letter ۀ representing /ə/ is not used in many texts; instead ه is used which can also represent /ə/.
• ^  ى represents /ai/ if preceded by a consonant (eg. لرگى - largai, "wood"), and represents /j/ if preceded by a vowel (eg. دوى - duy, "they").
• ^  Ten of the alphabets, ق ف ع ظ ط ض ص ح ﺫ ث, appear only in loanwords which are mostly of Arabic origin. Eight of them, ع ظ ط ض ص ح ﺫ ث, represent no additional phonemes of Pashto, and their pronunciation merges with other phonemes.

In the earliest known Pashto manuscript written in 1651 CE, ڊ (dāl with subscript dot) was used for /t͡s/ and /d͡z/, which was still used in the Diwan of Mirza written in 1690 CE, but this sign was soon replaced by څ which was first attested in 1696-7 CE. څ is now used for only /t͡s/.

Diacritic marks

The Pashto diacritic marks: zwarakai, pesh, zer, and zwar

The four diacritic marks are:

Diacritic	Name	Translit.	IPA
ــَ	zwar	a	[a]
ــِ	zer	i	[i]
ــُ	peš	u	[u]
ــٌ	zwarakai	ə (or ë)	[ə]

• ^  The diacritic marks are not considered separate letters. Their use is optional and are usually not written; they are primarily used to distinguish between two words which appear similar.

"ی" گانې

توری	نوم	سپوڼ	موقف	څرگندونه	بېلگه
ي	کلکه ي	[j], [i]	هر ځای	هېڅ	يم [jəm] ('I am')
ې	پسته ې	[e]	د لغت په منځ يا پای کې	هېڅ	ډېوه [ɖewa] ('lamp')
ى if preceded by a consonant	نارينه ی	[ai]	د لغت په پای کې	the word is masculine singular in direct case	ستورى [ستوری]
ى if preceded by a vowel	نارينه ی	[j]	end of the word	none	دوى [duj] ('they')
ۍ if in a name	ښځينه ۍ	[əi]	end of the word	the name is feminine	نجلۍ [nd͡ʒələi] ('girl')
ۍ if in a verb	ښځينه ۍ	[əi]	end of the word	the verb is in second person plural form	كوۍ [kawəi] ('you (plur.) do')

• ^  It is also common to use ئ (ye with an hamza above) at the end of a second-person plural verb, for example كوئ - kawəi, "you (plur.) do".

سرچينې

• Awde & Sarwan (2002). "Pashto dictionary & phrasebook", page 24.