منځپانگې ته ورتلل

سلووانيا

وېبتړنې سمول
د ويکيپېډيا، وړیا پوهنغونډ له خوا
(له سلووانیا نه مخ گرځېدلی)

سلووانیا یاهم (سلوانیا) په سلوانیایي ژبه Slovenija) چې رسمي نوم یې د سلوانیا ولسمشریزه ده د مرکزي اروپا په سویل کې پروت یو هیواد دی چې پلازمېنه او لوی ښار یې د لیوبلیانا ده.

سلوانیا، په رسمي ډول د سلوانیا جمهوریت په مرکزي اروپا کې یو هېواد دی. له لویدیځ لوري څخه له ایټالیا، له شمال څخه له اطریش، له شمال ختیځ څخه له هنګري، له سوېل ختیځ څخه له کرواسیا او له سویل لویدیځ لوري له ادریاتیک سمندرګي سره ګاونډی دی. سلوانیا تر ډېره غرنی او ځنګلي هېواد دی چې د ۲۰۲۷۱ کیلومتر مربع (۷۸۲۷ مایل مربع) مساحت په لرلو سره ۲.۱ میلیونه (۲۱۰۸۷۰۸ تنه) وګړي لري. سلوانیايي وګړي (سلواني نژاد لرونکي) د دغه هېواد ۸۰ سلنه وګړي جوړوي. سلواني او سوېلی سلاوي ژبې یې رسمي ژبې دي. سلوانیا، د سلواني د سواحلو او دیناریک الپ غرونو پرته په غالبه توګه  قاره يي اقلیم لري. مدیترانه يي هوا د دیناریک الپ غرونو په امتداد د دغه هېواد په شمال لویدیځ – سوېل ختیځ لوري کې چلېږي. په شمال لویدیځ کې بیا جولیان الپ غرونه آلپي اقلیم لري. د دغه هېواد پلازمېنه او لوی ښار لیوبلیانا دی چې نږدې د دغه هېواد په مرکز کې موقعیت لري.[۱][۲][۳][۴][۵][۶][۷][۸][۹][۱۰][۱۱][۱۲][۱۳][۱۴]

سلوانیا له تاریخي پلوه د سلاوي، جرمني او رومانس ژبو او کلتورونو د یوځای کېدو ځای و. د دغه هېواد قلمرو د ګڼ شمېر واکمنیو، لکه: د روم د سترواکۍ، د بیزانس سترواکۍ، کارولینژ سترواکۍ، د سپېڅلي روم د سترواکۍ، د هنګري د پاچاهۍ، د وینیز د جمهوریت، د فرانسې د لومړنۍ ناپلیوني سترواکۍ د ایالتونو، د اطریش د سترواکۍ او د اطریش-هنګري د سترواکۍ برخه و. د ۱۹۱۸ ز کال په اکتوبر میاشت کې سلواني وګړو د سلوانیا، کرواسیا او صربیا دولت رامنځته کړ. د ۱۹۱۸ ز کال په ډسمبر میاشت کې دوی د صربستان د پاچهۍ د برخې په توګه د یوګوسلاویا له پاچهۍ سره ادغام شول. د دویمې نړیوالې جګړې پر مهال جرمني، ایټالیا او هنګري سلوانیا و نیوله او له ځان سره یې الحاق کړه، په داسې حال کې چې یوه ډېره کوچنۍ برخه یې کرواسیا ته پاتې شوه او په کې د نازي لاس پوڅي دولت رامنځته شو. په ۱۹۴۵ ز کال کې دغه هېواد د یوګوسلاویا په بنسټ اېښودونکي غړي واوښت. له جګړې وروسته، یوګوسلاویا له ختیځ بلاک سره مل شوه، خو په ۱۹۴۸ ز کال کې له تیتو-ستالین جلاوالي وروسته، هېڅکله له وراسا تړون سره یوځای نه شوه او په ۱۹۶۱ ز کال کې د بې پلوي خوځښت یو له بنسټګړو غړو څخه وګرځېده. د ۱۹۹۱ ز کال په جون میاشت کې سلوانیا لومړنی جمهوریت و چې له یوګوسلاویا جلا شو او په یوه خپلواک ملي حاکمیت لرونکي هېواد واوښت. [۱۵][۱۶][۱۷][۱۸][۱۹]

سلوانیا یو له پرمختللو هېوادونو څخه دی چې لوړ عاید لرونکی اقتصاد او د انساني ودې د شاخص له مخې لوړ ځایګی لري. د جیني شاخص له مخې د عاید د نابرابرۍ په برخه کې په نړۍ کې په تر ټولو ټیټه کچه نابرابر عاید لرونکو هېوادونو کې راځي. دغه هېواد د ملګرو ملتونو، اروپايي ټولنې، یورو زون، شنګن سیمې، د اروپا د امنیت او همکارۍ سازمان، د اقتصادي پراختیا او همکاریو د سازمان، اروپایي شورا او ناټو غړیتوب لري.[۲۰][۲۱]

دولت او سیاسي نظام

سلوانیا د څوګوندي سیسټم په لرلو سره د پارلماني دیموکراسي جمهوري نظام لري. ولسمشر د دولت رئیس دی، د عامو رایو پر بنسټ ټاکل کېږي چې د دولت د قواوو ترمنځ د یو موټي توب په برخه کې تر ټولو مهم رول لري. ولسمشر د پنځه کلنې دورې لپاره ټاکل کېږي چې کولای شي، د دوو پرله پسې دورو لپاره ولسمشري وکړي. ولسمشر د استازي رول لري او د سلوانیا د وسله والو ځواکونو اعلی قوماندان هم دی.[۲۲][۲۳]

د سلوانیا د حکومت (Vlada Republike Slovenije) اجرائیوي او اداري واک د لومړي وزیر او د کابینې یا د وزیرانو د شورا په واک کې دی چې د ولسي جرګې  (Državni zbor Republike Slovenije) له خوا ټاکل کېږي. د قانون جوړونې واک بیا د سلوانیا د دوو جرګې لرونکي پارلمان په لاس کې دی. د واک ډېره برخه د ملي اسمبلۍ په واک کې ده چې ۹۰ غړي لري. له دغو څخه ۸۸ یې د ټولو وګړو له خوا د تناسبي استازولۍ په سیسټم ټاکل کېږي او پاتې دوه نور بیا د هنګري او ایټالوي لږه کیو د ثبت شوو غړو له خوا ټاکل کېږي. ټاکنې په هرو څلورو کلونو کې یوځل ترسره کېږي. ملي شورا (Državni svet Republike Slovenije) څلوېښت غړي لري چې د ټولنیزو، اقتصادي، حرفوي، او سیمه ئیزو پانګوالو ډلو په استازیتوب ټاکل کېږي او د مشوري ورکولو او واک د کنټرول په برخه کې لږ واک لري. له ۱۹۹۲ ز کال څخه تر ۲۰۰۴ ز کال پورې د لیبرال دیموکراسۍ تر ولکې لاندې دوره په تدریجي ډول له تئتویستي اقتصاد څخه کپیټلیسټي اقتصاد ته د دغه هېواد د اقتصاد د بدلون مسئولیت پر غاړه لري. د لیبرال دیموکرات ګوند مشر یانزدرنوشک، چې له ۱۹۹۲ ز کال څخه یې تر ۲۰۰۲ ز کال پورې د لومړي وزیر په توګه خدمت وکړ، په ۱۹۹۰ مه لسیزه کې د دغه هېواد د ولسمشر میلان کوچان (چې د ۱۹۹۰ ز کال څخه یې تر ۲۰۰۲ ز کال پورې ولسمشري وکړه) په خوا کې د سلوانیا یو له اغېزمنو سیاستوالو ګڼل کېږي.[۲۴][۲۵][۲۶][۲۷][۲۸]

قضایه قوه

په سلوانیا کې قضایه قوه، د هغو قاضیانو په واک کې ده چې د ولسي رګې له خوا ټاکل کېږي. قضایه واک د عمومي مسئولیت لرونکو محاکمو او ځانګړو محاکمو له لوري چې د ځانګړو قانوني حوزو چارو ته اړوندې دي؛ کارول کېږي. د دولتي څارنوال چوکۍ یوه خپلواکه دولتي چوکۍ ده چې په جنایي جرمونو باندې د تورونو کسانو د دوسیو څېړلو مسئولیت پر غاړه لري. د اساسي قانون محکمه له ۹ قاضیانو جوړه ده چې د ۹ کلنې دورې لپاره ټاکل کېږي او له اساسي قانون سره د نورو قوانینو د سمون اړوند پرېکړې کوي. په دغه هېواد کې ټول قوانین او مقررات باید د نړیوالو قوانینو او تصویب شوو هوکړه لیکونو له عمومي اصولو سره مطابقت ولري.[۲۹]

پوځ

د سلوانیا وسله وال ځواکونه په خپلواک ډول، یا د نړیوالو هوکړو پر بنسټ له کوم اتحاد پرته دفاعي چارې ترسره کوي. وروسته له هغه چې په ۲۰۰۳ ز کال کې اجباري خدمت کول لغو شول، دغه هېواد یو بشپړ حرفوي پیاوړی ځواک جوړ کړ. د وسله والو ځواکونو اعلی سرقوماندان د سلوانیا د جمهوریت ولسمشر دی، په داسې حال کې چې د عملیاتي برخې مشري یې د سلوانیا د پوځ د لوی درستیز پر غاړه ده. په ۲۰۱۶ ز کال کې د دغه هېواد نظامي لګښتونه د داخلي ناخالصو تولیداتو نږدې  ۰.۹۱ سلنه برخې ته رسېدل. وروسته له هغې چې د ناټو غړیتوب یې ترلاسه کړ، د سلوانیا وسله والو ځواکونو د نړیوالې سولې په ملاتړیزو چارو کې فعاله ونډه لرلې. دوی د سولې د ملاتړ په عملیاتو او بشرپالو چارو کې ونډه اخیستې. د سلوانیا سرتېرو په بوسنیا او هرزګوینا، کوسوو او افغانستان کې د نړیوالو ځواکونو د برخې په توګه خدمت کړی.[۳۰][۳۱]

اداري وېش

ښاروالۍ

په رسمي ډول سلوانیا په ۲۱۲ ښاروالیو وېشل شوې (دوولس هغه یې د ښاري ښاروالیو په حالت کې دي). ښاروالۍ په سلوانیا کې یوازني خپلواک سیمه يیز بنسټونه دي. هره ښاروالۍ د یوه ښاروال (župan) له خوا چې د عامه رایو پر بنسټ د هرو څلورو کلونو لپاره ټاکل کېږي او د ښاري شورا (občinski svet) له خوا اداره کېږي. په ګڼ شمېر ښاروالیو کې، ښاري شورا د تناسبي استازولۍ د سیسټم له مخې ټاکل کېږي؛ یوازې ډېر کم شمېر ښاروالۍ د عامه رایو له سیسټم کار اخلي. په ښاري ښاروالیو کې، ښاري شورا ته د ښار یا ښارګوټي شورا ویل کېږي. هره ښاروالي یو اداري رئیس (načelnik občinske uprave) هم لري؛ چې د ښاروال له خوا ټاکل کېږي.[۳۲]

دین

له دویمې نړیوالې جګړې وړاندې، د دغه هېواد ۹۷ سلنه وګړو خپل ځانونه کاتولیک (د رومي آئین)، نږدې ۲.۵ سلنه لوتري او ۰.۵ سلنه نورو هم ځان د نورو فرقو پیروان ګڼل. په ۲۰۱۸ ز کال کې د ایروبارومتر شمېرې ښيي چې ۷۳.۴ سلنه وګړي یې کاتولیک دي چې دغه کچه په ۲۰۱۹ ز کال کې ۷۲.۱ سلنه ته راټیټه شوه. د کاتولیک کلیسا د شمېرو له مخې په ۲۰۰۹ ز کال کې له ۷۸.۰۴ سلنه کاتولیک وګړو څخه دغه شمېره په ۲۰۱۹ ز کال کې ۷۲.۱۱ سلنه ته راټیټه شوې. [۳۳][۳۴][۳۵][۳۶]

اقتصاد

جغرافیه

کلتور

اداري ویش

د اروپايي اتحاديې غړي هېوادونه
اتريش • Finland اسپانیا • اسټونيا اسټونيا • سلواکيا • سلووانیا • ایټاليا • آيرلېنډ• انگلستان •  بلجيم • بلغاريه بلغاريه • پرتگال • جرمني • چېک جمهوريت چېک جمهوريت • ډېنمارک • رومانيا • سويډن سويډن •  فرانسه • Finland فېنلانډ • Cipru قبرس • Letonia لېتوانيا • لوگزامبورگ • Polonia پولېنډ • Lituania لېتوانيا • Malta مالټا • هنگري • نېدرلېنډ • يوناند اروپايي اتحادېې نښان
  1. ↑ Wells, John C. (2008). Longman Pronunciation Dictionary (3rd ed.). Longman. ISBN 9781405881180.
  2. ↑ Roach, Peter (2011). Cambridge English Pronouncing Dictionary (18th ed.). Cambridge: Cambridge University Press. ISBN 9780521152532.
  3. ↑ "Slovenski pravopis 2001: Slovenija".
  4. ↑ کينډۍ:IPA-sl. Source: "Slovenski pravopis 2001: Republika Slovenija".
  5. ↑ کينډۍ:IPA-sl. Source: "Slovenski pravopis 2001: Republika Slovenija".
  6. ↑ Černe, Andrej (2004). Orožen Adamič, Milan (ed.). Gateway to Western, Central, and Southeastern Europe (PDF). Slovenia: A Geographical Overview. Association of the Geographical Societies of Slovenia. p. 127. ISBN 961-6500-49-X. For centuries, the territory of Slovenia has been crossed by traditional transportation routes connecting northern Europe with southern, eastern, and western Europe. Slovenia's location in the northwestern part of the Mediterranean's most inland bay on the Adriatic Sea where the Alps, the plateaus of the Dinaric Alps, and the western margins of the Pannonian Basin meet gives [it] a relatively quite advantageous traffic and geographical position distinguished by its transitional character and the links between these geographical regions. In a wider macroregional sense, this transitional character and these links have not changed since prehistoric times.
  7. ↑ "Slovenia – History, Geography, & People". Encyclopedia Britannica. 5 June 2021. بياځلي په 16 June 2021.
  8. ↑ Perko, Drago (2008). "Slovenia at the Junction of Major European Geographical Units" (PDF). The Slovenian. Toronto: Vse Slovenski Kulturni Odbor [The All Slovenian Cultural Committee]. خوندي شوی له the original (PDF) on 2022-01-28. بياځلي په 2022-03-06.
  9. ↑ "Slovenia". InfoPlease. 3 February 2017. بياځلي په 16 June 2021.
  10. ↑ "Population: Demographic situation, languages and religions". 10 October 2017.
  11. ↑ "Slovene language". Encyclopedia Britannica. بياځلي په 16 June 2021.
  12. ↑ Fallon, Steve (2007). "Environment". Slovenia (5 ed.). Lonely Planet. p. 40. ISBN 978-1-74104-480-5.
  13. ↑ Ogrin, Darko (2004). "Modern Climate Change in Slovenia" (PDF). In Orožen Adamič, Milan (ed.). Slovenia: A Geographical Overview. Association of the Geographical Societies of Slovenia. p. 45. ISBN 961-6500-49-X. خوندي شوی له the original (PDF) on 17 جولای 2013.
  14. ↑ "About Ljubljana". Mestna občina Ljubljana. 3 July 2017. بياځلي په 16 June 2021.
  15. ↑ Trgovčević, Ljubinka (18 July 2016). "Yugoslavia". International Encyclopedia of the First World War (WW1). بياځلي په 18 June 2021.
  16. ↑ "History and culture". I feel Slovenia. 4 March 2020. بياځلي په 16 June 2021.
  17. ↑ Sečen, Ernest (16 April 2005). "Mejo so zavarovali z žico in postavili mine" [They Protected the Border with Wire and Set up Mines]. Dnevnik.si (in سلوواني). خوندي شوی له the original on 21 March 2015. بياځلي په 13 April 2012.
  18. ↑ "From Alignment to Non-Alignment: Yugoslavia Discovers the Third World". Wilson Center. 5 June 2019. بياځلي په 9 April 2021.
  19. ↑ Škrk, Mirjam (1999). "Recognition of States and Its (Non-)Implication on State Succession: The Case of Successor States to the Former Yugoslavia". In Mrak, Mojmir (ed.). Succession of States. Martinus Nijhoff Publishers. p. 5. ISBN 9789041111456.
  20. ↑ "Slovenia Economy: Population, GDP, Inflation, Business, Trade, FDI, Corruption". The Heritage Foundation. 24 January 2021. بياځلي په 16 June 2021.{{cite web}}: د سي‌اس۱ تېروتنې: د آرشيپ لينک (link) د سي‌اس۱ تېروتنې: د نه منلو وړ پاراميټرونه (link)
  21. ↑ "Gini index (World Bank estimate) | Data". data.worldbank.org. بياځلي په 21 July 2021.
  22. ↑ Furtlehner, Petra (2008). "Slovenia". In Falkner, Gerda; Treib, Oliver; Holzleithner, Elizabeth (eds.). Compliance in the Enlarged European Union: Living Rights Or Dead Letters?. Ashgate Publishing, Ltd. pp. 126–127. ISBN 978-0-7546-7509-9.
  23. ↑ Šturm, Lovro (2006). "Slovenia". Encyclopedia of World Constitutions. Infobase Publishing. ISBN 978-0-8160-6078-8. 
  24. ↑ Borak, Neven; Borak, Bistra (2004). "Institutional Setting for the New Independent State". In Mrak, Mojmir; Rojec, Matija; Silva-Jáuregui, Carlos (eds.). Slovenia: From Yugoslavia to the European Union. World Bank Publications. World Bank Publications. p. 58. ISBN 978-0-8213-5718-7.
  25. ↑ Prunk, Janko; Pikalo, Jernej; Milosavljevič, Marko (2007). Facts about Slovenia. Government Communication Office, Government of the Republic of Slovenia. p. 23. ISBN 978-961-6435-45-1.
  26. ↑ P. Ramet, Sabrina; Fink-Hafner, Danica (15 September 2006). "Key Trends in Slovenian Politics, 1988 – 2004". Democratic Transition in Slovenia: Value Transformation, Education, And Media. p. 30. ISBN 9781585445257.[مړه لينکونه]
  27. ↑ Ágh, Attila (1998). "The Regions in Comparative Transition". The Politics of Central Europe. SAGE. ISBN 978-0-7619-5032-5.
  28. ↑ "Življenje Janeza Drnovška :: Prvi interaktivni multimedijski portal, MMC RTV Slovenija". Rtvslo.si. بياځلي په 2 June 2012.
  29. ↑ "About Slovenia – Culture of Slovenia". Culture.si. بياځلي په 2 June 2012.
  30. ↑ Central Intelligence Agency (2009). The CIA World Factbook 2010. Skyhorse Publishing Inc. p. 617. ISBN 978-1-60239-727-9.
  31. ↑ "International Cooperation". Slovenian Armed Forces. خوندي شوی له the original on 24 February 2021. بياځلي په 15 February 2011.
  32. ↑ "Sprejet zakon". .gov.si. 13 July 2000. بياځلي په 2 June 2012.
  33. ↑ Šircelj, Milivoja (2003). Verska, jezikovna in narodna sestava prebivalstva Slovenije: Popisi 1921–2002 (PDF) (in سلوواني). Statistični urad Republike Slovenije. ISBN 961-239-024-X (PDF).{{cite book}}: د سي‌اس۱ تېروتنې: د آرشيپ لينک (link) د سي‌اس۱ تېروتنې: د نه منلو وړ پاراميټرونه (link)
  34. ↑ Source: Statistical Office of the Republic of Slovenia, Census of Population, Households and Housing, 2002.
  35. ↑ "Prebivalstvo in katoličani v Sloveniji (page 72)" (PDF). katoliska-cerkev.si. بياځلي په 15 May 2021.
  36. ↑ "Uskoška dediščina Bele krajine na RTVS|Ljudje|Lokalno aktualno". Lokalno.si. 6 January 2012. خوندي شوی له the original on 8 February 2010. بياځلي په 2 June 2012.
"https://ps.wikipedia.org/w/index.php?title=سلووانيا&oldid=349438" نه اخيستل شوی