سلووانیا

تړنې سمول
د ويکيپېډيا، وړیا پوهنغونډ له خوا

سلووانیا یاهم (سلوانیا) په سلوانیایي ژبه Slovenija) چې رسمي نوم یې د سلوانیا ولسمشریزه ده د مرکزي اروپا په سویل کې پروت یو هیواد دی چې پلازمېنه او لوی ښار یې د لیوبلیانا ده.

سلوانیا، په رسمي ډول د سلوانیا جمهوریت په مرکزي اروپا کې یو هېواد دی. له لویدیځ لوري څخه له ایټالیا، له شمال څخه له اطریش، له شمال ختیځ څخه له هنګري، له سوېل ختیځ څخه له کرواسیا او له سویل لویدیځ لوري له ادریاتیک سمندرګي سره ګاونډی دی. سلوانیا تر ډېره غرنی او ځنګلي هېواد دی چې د ۲۰۲۷۱ کیلومتر مربع (۷۸۲۷ مایل مربع) مساحت په لرلو سره ۲.۱ میلیونه (۲۱۰۸۷۰۸ تنه) وګړي لري. سلوانیايي وګړي (سلواني نژاد لرونکي) د دغه هېواد ۸۰ سلنه وګړي جوړوي. سلواني او سوېلی سلاوي ژبې یې رسمي ژبې دي. سلوانیا، د سلواني د سواحلو او دیناریک الپ غرونو پرته په غالبه توګه  قاره يي اقلیم لري. مدیترانه يي هوا د دیناریک الپ غرونو په امتداد د دغه هېواد په شمال لویدیځ – سوېل ختیځ لوري کې چلېږي. په شمال لویدیځ کې بیا جولیان الپ غرونه آلپي اقلیم لري. د دغه هېواد پلازمېنه او لوی ښار لیوبلیانا دی چې نږدې د دغه هېواد په مرکز کې موقعیت لري.[۱][۲][۳][۴][۵][۶][۷][۸][۹][۱۰][۱۱][۱۲][۱۳][۱۴]

سلوانیا له تاریخي پلوه د سلاوي، جرمني او رومانس ژبو او کلتورونو د یوځای کېدو ځای و. د دغه هېواد قلمرو د ګڼ شمېر واکمنیو، لکه: د روم د سترواکۍ، د بیزانس سترواکۍ، کارولینژ سترواکۍ، د سپېڅلي روم د سترواکۍ، د هنګري د پاچاهۍ، د وینیز د جمهوریت، د فرانسې د لومړنۍ ناپلیوني سترواکۍ د ایالتونو، د اطریش د سترواکۍ او د اطریش-هنګري د سترواکۍ برخه و. د ۱۹۱۸ ز کال په اکتوبر میاشت کې سلواني وګړو د سلوانیا، کرواسیا او صربیا دولت رامنځته کړ. د ۱۹۱۸ ز کال په ډسمبر میاشت کې دوی د صربستان د پاچهۍ د برخې په توګه د یوګوسلاویا له پاچهۍ سره ادغام شول. د دویمې نړیوالې جګړې پر مهال جرمني، ایټالیا او هنګري سلوانیا و نیوله او له ځان سره یې الحاق کړه، په داسې حال کې چې یوه ډېره کوچنۍ برخه یې کرواسیا ته پاتې شوه او په کې د نازي لاس پوڅي دولت رامنځته شو. په ۱۹۴۵ ز کال کې دغه هېواد د یوګوسلاویا په بنسټ اېښودونکي غړي واوښت. له جګړې وروسته، یوګوسلاویا له ختیځ بلاک سره مل شوه، خو په ۱۹۴۸ ز کال کې له تیتو-ستالین جلاوالي وروسته، هېڅکله له وراسا تړون سره یوځای نه شوه او په ۱۹۶۱ ز کال کې د بې پلوي خوځښت یو له بنسټګړو غړو څخه وګرځېده. د ۱۹۹۱ ز کال په جون میاشت کې سلوانیا لومړنی جمهوریت و چې له یوګوسلاویا جلا شو او په یوه خپلواک ملي حاکمیت لرونکي هېواد واوښت. [۱۵][۱۶][۱۷][۱۸][۱۹]

سلوانیا یو له پرمختللو هېوادونو څخه دی چې لوړ عاید لرونکی اقتصاد او د انساني ودې د شاخص له مخې لوړ ځایګی لري. د جیني شاخص له مخې د عاید د نابرابرۍ په برخه کې په نړۍ کې په تر ټولو ټیټه کچه نابرابر عاید لرونکو هېوادونو کې راځي. دغه هېواد د ملګرو ملتونو، اروپايي ټولنې، یورو زون، شنګن سیمې، د اروپا د امنیت او همکارۍ سازمان، د اقتصادي پراختیا او همکاریو د سازمان، اروپایي شورا او ناټو غړیتوب لري.[۲۰][۲۱]

دولت او سیاسي نظام

سلوانیا د څوګوندي سیسټم په لرلو سره د پارلماني دیموکراسي جمهوري نظام لري. ولسمشر د دولت رئیس دی، د عامو رایو پر بنسټ ټاکل کېږي چې د دولت د قواوو ترمنځ د یو موټي توب په برخه کې تر ټولو مهم رول لري. ولسمشر د پنځه کلنې دورې لپاره ټاکل کېږي چې کولای شي، د دوو پرله پسې دورو لپاره ولسمشري وکړي. ولسمشر د استازي رول لري او د سلوانیا د وسله والو ځواکونو اعلی قوماندان هم دی.[۲۲][۲۳]

د سلوانیا د حکومت (Vlada Republike Slovenije) اجرائیوي او اداري واک د لومړي وزیر او د کابینې یا د وزیرانو د شورا په واک کې دی چې د ولسي جرګې  (Državni zbor Republike Slovenije) له خوا ټاکل کېږي. د قانون جوړونې واک بیا د سلوانیا د دوو جرګې لرونکي پارلمان په لاس کې دی. د واک ډېره برخه د ملي اسمبلۍ په واک کې ده چې ۹۰ غړي لري. له دغو څخه ۸۸ یې د ټولو وګړو له خوا د تناسبي استازولۍ په سیسټم ټاکل کېږي او پاتې دوه نور بیا د هنګري او ایټالوي لږه کیو د ثبت شوو غړو له خوا ټاکل کېږي. ټاکنې په هرو څلورو کلونو کې یوځل ترسره کېږي. ملي شورا (Državni svet Republike Slovenije) څلوېښت غړي لري چې د ټولنیزو، اقتصادي، حرفوي، او سیمه ئیزو پانګوالو ډلو په استازیتوب ټاکل کېږي او د مشوري ورکولو او واک د کنټرول په برخه کې لږ واک لري. له ۱۹۹۲ ز کال څخه تر ۲۰۰۴ ز کال پورې د لیبرال دیموکراسۍ تر ولکې لاندې دوره په تدریجي ډول له تئتویستي اقتصاد څخه کپیټلیسټي اقتصاد ته د دغه هېواد د اقتصاد د بدلون مسئولیت پر غاړه لري. د لیبرال دیموکرات ګوند مشر یانزدرنوشک، چې له ۱۹۹۲ ز کال څخه یې تر ۲۰۰۲ ز کال پورې د لومړي وزیر په توګه خدمت وکړ، په ۱۹۹۰ مه لسیزه کې د دغه هېواد د ولسمشر میلان کوچان (چې د ۱۹۹۰ ز کال څخه یې تر ۲۰۰۲ ز کال پورې ولسمشري وکړه) په خوا کې د سلوانیا یو له اغېزمنو سیاستوالو ګڼل کېږي.[۲۴][۲۵][۲۶][۲۷][۲۸]

قضایه قوه

په سلوانیا کې قضایه قوه، د هغو قاضیانو په واک کې ده چې د ولسي رګې له خوا ټاکل کېږي. قضایه واک د عمومي مسئولیت لرونکو محاکمو او ځانګړو محاکمو له لوري چې د ځانګړو قانوني حوزو چارو ته اړوندې دي؛ کارول کېږي. د دولتي څارنوال چوکۍ یوه خپلواکه دولتي چوکۍ ده چې په جنایي جرمونو باندې د تورونو کسانو د دوسیو څېړلو مسئولیت پر غاړه لري. د اساسي قانون محکمه له ۹ قاضیانو جوړه ده چې د ۹ کلنې دورې لپاره ټاکل کېږي او له اساسي قانون سره د نورو قوانینو د سمون اړوند پرېکړې کوي. په دغه هېواد کې ټول قوانین او مقررات باید د نړیوالو قوانینو او تصویب شوو هوکړه لیکونو له عمومي اصولو سره مطابقت ولري.[۲۹]

پوځ

د سلوانیا وسله وال ځواکونه په خپلواک ډول، یا د نړیوالو هوکړو پر بنسټ له کوم اتحاد پرته دفاعي چارې ترسره کوي. وروسته له هغه چې په ۲۰۰۳ ز کال کې اجباري خدمت کول لغو شول، دغه هېواد یو بشپړ حرفوي پیاوړی ځواک جوړ کړ. د وسله والو ځواکونو اعلی سرقوماندان د سلوانیا د جمهوریت ولسمشر دی، په داسې حال کې چې د عملیاتي برخې مشري یې د سلوانیا د پوځ د لوی درستیز پر غاړه ده. په ۲۰۱۶ ز کال کې د دغه هېواد نظامي لګښتونه د داخلي ناخالصو تولیداتو نږدې  ۰.۹۱ سلنه برخې ته رسېدل. وروسته له هغې چې د ناټو غړیتوب یې ترلاسه کړ، د سلوانیا وسله والو ځواکونو د نړیوالې سولې په ملاتړیزو چارو کې فعاله ونډه لرلې. دوی د سولې د ملاتړ په عملیاتو او بشرپالو چارو کې ونډه اخیستې. د سلوانیا سرتېرو په بوسنیا او هرزګوینا، کوسوو او افغانستان کې د نړیوالو ځواکونو د برخې په توګه خدمت کړی.[۳۰][۳۱]

اداري وېش

ښاروالۍ

په رسمي ډول سلوانیا په ۲۱۲ ښاروالیو وېشل شوې (دوولس هغه یې د ښاري ښاروالیو په حالت کې دي). ښاروالۍ په سلوانیا کې یوازني خپلواک سیمه يیز بنسټونه دي. هره ښاروالۍ د یوه ښاروال (župan) له خوا چې د عامه رایو پر بنسټ د هرو څلورو کلونو لپاره ټاکل کېږي او د ښاري شورا (občinski svet) له خوا اداره کېږي. په ګڼ شمېر ښاروالیو کې، ښاري شورا د تناسبي استازولۍ د سیسټم له مخې ټاکل کېږي؛ یوازې ډېر کم شمېر ښاروالۍ د عامه رایو له سیسټم کار اخلي. په ښاري ښاروالیو کې، ښاري شورا ته د ښار یا ښارګوټي شورا ویل کېږي. هره ښاروالي یو اداري رئیس (načelnik občinske uprave) هم لري؛ چې د ښاروال له خوا ټاکل کېږي.[۳۲]

دین

له دویمې نړیوالې جګړې وړاندې، د دغه هېواد ۹۷ سلنه وګړو خپل ځانونه کاتولیک (د رومي آئین)، نږدې ۲.۵ سلنه لوتري او ۰.۵ سلنه نورو هم ځان د نورو فرقو پیروان ګڼل. په ۲۰۱۸ ز کال کې د ایروبارومتر شمېرې ښيي چې ۷۳.۴ سلنه وګړي یې کاتولیک دي چې دغه کچه په ۲۰۱۹ ز کال کې ۷۲.۱ سلنه ته راټیټه شوه. د کاتولیک کلیسا د شمېرو له مخې په ۲۰۰۹ ز کال کې له ۷۸.۰۴ سلنه کاتولیک وګړو څخه دغه شمېره په ۲۰۱۹ ز کال کې ۷۲.۱۱ سلنه ته راټیټه شوې. [۳۳][۳۴][۳۵][۳۶]

اقتصاد

جغرافیه

کلتور

اداري ویش

  1. ↑ Wells, John C. (2008). Longman Pronunciation Dictionary (الطبعة 3rd). Longman. د کتاب نړيواله کره شمېره 9781405881180. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  2. ↑ Roach, Peter (2011). Cambridge English Pronouncing Dictionary (الطبعة 18th). Cambridge: Cambridge University Press. د کتاب نړيواله کره شمېره 9780521152532. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  3. ↑ "Slovenski pravopis 2001: Slovenija". الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  4. ↑ کينډۍ:IPA-sl. Source: "Slovenski pravopis 2001: Republika Slovenija". الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  5. ↑ کينډۍ:IPA-sl. Source: "Slovenski pravopis 2001: Republika Slovenija". الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  6. ↑ Černe, Andrej (2004). Orožen Adamič, Milan (المحرر). Gateway to Western, Central, and Southeastern Europe (PDF). Association of the Geographical Societies of Slovenia. د کتاب پاڼې 127. د کتاب نړيواله کره شمېره 961-6500-49-X. For centuries, the territory of Slovenia has been crossed by traditional transportation routes connecting northern Europe with southern, eastern, and western Europe. Slovenia's location in the northwestern part of the Mediterranean's most inland bay on the Adriatic Sea where the Alps, the plateaus of the Dinaric Alps, and the western margins of the Pannonian Basin meet gives [it] a relatively quite advantageous traffic and geographical position distinguished by its transitional character and the links between these geographical regions. In a wider macroregional sense, this transitional character and these links have not changed since prehistoric times. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  7. ↑ "Slovenia – History, Geography, & People". Encyclopedia Britannica. 5 June 2021. د لاسرسي‌نېټه ۱۶ جون ۲۰۲۱. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  8. ↑ Perko, Drago (2008). Slovenia at the Junction of Major European Geographical Units. Toronto: Vse Slovenski Kulturni Odbor [The All Slovenian Cultural Committee]. http://www.theslovenian.com/articles/2008/perko.pdf. 
  9. ↑ "Slovenia". InfoPlease. 3 February 2017. د لاسرسي‌نېټه ۱۶ جون ۲۰۲۱. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  10. ↑ "Population: Demographic situation, languages and religions". 10 October 2017. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  11. ↑ "Slovene language". Encyclopedia Britannica. د لاسرسي‌نېټه ۱۶ جون ۲۰۲۱. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  12. ↑ Fallon, Steve (2007). "Environment". Slovenia (الطبعة 5). Lonely Planet. د کتاب پاڼې 40. د کتاب نړيواله کره شمېره 978-1-74104-480-5. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  13. ↑ Ogrin, Darko (2004). "Modern Climate Change in Slovenia" (PDF). In Orožen Adamič, Milan (المحرر). Slovenia: A Geographical Overview. Association of the Geographical Societies of Slovenia. د کتاب پاڼې 45. د کتاب نړيواله کره شمېره 961-6500-49-X. د اصلي (PDF) آرشيف څخه پر 17 جولای 2013 باندې. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  14. ↑ "About Ljubljana". Mestna občina Ljubljana. 3 July 2017. د لاسرسي‌نېټه ۱۶ جون ۲۰۲۱. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  15. ↑ Trgovčević, Ljubinka (18 July 2016). "Yugoslavia". International Encyclopedia of the First World War (WW1). د لاسرسي‌نېټه ۱۸ جون ۲۰۲۱. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  16. ↑ "History and culture". I feel Slovenia. 4 March 2020. د لاسرسي‌نېټه ۱۶ جون ۲۰۲۱. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  17. ↑ (په 16 April 2005 باندې). Mejo so zavarovali z žico in postavili mine.
  18. ↑ "From Alignment to Non-Alignment: Yugoslavia Discovers the Third World". Wilson Center. 5 June 2019. د لاسرسي‌نېټه ۰۹ اپرېل ۲۰۲۱. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  19. ↑ Škrk, Mirjam (1999). "Recognition of States and Its (Non-)Implication on State Succession: The Case of Successor States to the Former Yugoslavia". In Mrak, Mojmir (المحرر). Succession of States. Martinus Nijhoff Publishers. د کتاب پاڼې 5. د کتاب نړيواله کره شمېره 9789041111456. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  20. ↑ "Slovenia Economy: Population, GDP, Inflation, Business, Trade, FDI, Corruption". The Heritage Foundation. 24 January 2021. د لاسرسي‌نېټه ۱۶ جون ۲۰۲۱. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  21. ↑ "Gini index (World Bank estimate) | Data". data.worldbank.org. د لاسرسي‌نېټه ۲۱ جولای ۲۰۲۱. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  22. ↑ Furtlehner, Petra (2008). "Slovenia". In Falkner, Gerda; Treib, Oliver; Holzleithner, Elizabeth (المحررون). Compliance in the Enlarged European Union: Living Rights Or Dead Letters?. Ashgate Publishing, Ltd. د کتاب پاڼي 126–127. د کتاب نړيواله کره شمېره 978-0-7546-7509-9. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  23. ↑ Šturm, Lovro (2006). "Slovenia". Encyclopedia of World Constitutions. Infobase Publishing. ISBN 978-0-8160-6078-8. 
  24. ↑ Borak, Neven; Borak, Bistra (2004). "Institutional Setting for the New Independent State". In Mrak, Mojmir; Rojec, Matija; Silva-Jáuregui, Carlos (المحررون). Slovenia: From Yugoslavia to the European Union. World Bank Publications. د کتاب پاڼې 58. د کتاب نړيواله کره شمېره 978-0-8213-5718-7. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  25. ↑ Prunk, Janko; Pikalo, Jernej; Milosavljevič, Marko (2007). Facts about Slovenia. Government Communication Office, Government of the Republic of Slovenia. د کتاب پاڼې 23. د کتاب نړيواله کره شمېره 978-961-6435-45-1. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  26. ↑ P. Ramet, Sabrina; Fink-Hafner, Danica (15 September 2006). "Key Trends in Slovenian Politics, 1988 – 2004". Democratic Transition in Slovenia: Value Transformation, Education, And Media. د کتاب پاڼې 30. د کتاب نړيواله کره شمېره 9781585445257. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)[مړه لينکونه]
  27. ↑ Ágh, Attila (1998). "The Regions in Comparative Transition". The Politics of Central Europe. SAGE. د کتاب نړيواله کره شمېره 978-0-7619-5032-5. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  28. ↑ "Življenje Janeza Drnovška :: Prvi interaktivni multimedijski portal, MMC RTV Slovenija". Rtvslo.si. د لاسرسي‌نېټه ۰۲ جون ۲۰۱۲. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  29. ↑ "About Slovenia – Culture of Slovenia". Culture.si. د لاسرسي‌نېټه ۰۲ جون ۲۰۱۲. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  30. ↑ Central Intelligence Agency (2009). The CIA World Factbook 2010. Skyhorse Publishing Inc. د کتاب پاڼې 617. د کتاب نړيواله کره شمېره 978-1-60239-727-9. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  31. ↑ "International Cooperation". Slovenian Armed Forces. د اصلي آرشيف څخه پر ۲۴ فبروري ۲۰۲۱ باندې. د لاسرسي‌نېټه ۱۵ فبروري ۲۰۱۱. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  32. ↑ "Sprejet zakon". .gov.si. 13 July 2000. د لاسرسي‌نېټه ۰۲ جون ۲۰۱۲. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  33. ↑ Šircelj, Milivoja (2003). Verska, jezikovna in narodna sestava prebivalstva Slovenije: Popisi 1921–2002 (PDF) (په سلووین ژبه کي). Statistični urad Republike Slovenije. د کتاب نړيواله کره شمېره 961-239-024-X. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  34. ↑ Source: Statistical Office of the Republic of Slovenia, Census of Population, Households and Housing, 2002.
  35. ↑ "Prebivalstvo in katoličani v Sloveniji (page 72)" (PDF). katoliska-cerkev.si. د لاسرسي‌نېټه ۱۵ مې ۲۰۲۱. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  36. ↑ "Uskoška dediščina Bele krajine na RTVS|Ljudje|Lokalno aktualno". Lokalno.si. 6 January 2012. د لاسرسي‌نېټه ۰۲ جون ۲۰۱۲. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
"https://ps.wikipedia.org/w/index.php?title=سلووانیا&oldid=301817" نه اخيستل شوی