آین رنډ

آین رنډ
(انګلیسي: Ayn Rand)
آین رنډ
د شخص معلومات
زیږون نوم	(روسي: Алиса Зиновьевна Розенбаум) (انګلیسي: Alisa Zinovyevna Rosenbaum)
پيدايښت	۲ فبروري ۱۹۰۵ سینټ پیټرزبورګ
مړینه	6 مارچ 1982 (77 کاله)  منهټن نيويارک
د مړینې لامل	زړه نابری
تابعیت	روسي سترواکي (–۱۹۱۷) د شوروي سوسياليستي جمهوريتونو اتحاد (۱۹۱۷–۱۹۳۱) د امریکا متحده ایالات (۱۳ مارچ ۱۹۳۱–) د شوروي اتحاد فدراتیف سوسیالیست جمهوریت
نسل	یہودی
طبی کیفیت	د سږو سرطان
عملي ژوند
کار/مسلک	فیلسوف سکرين ليکوال خبريال ليکوال
مورنۍ ژبه	روسي
کاروونکي ژبه(ي)	روسي انگليسي
د کړنې څانګه	عینیت
مؤثر شخصیات	ارستو لوډیګ وون مېزس ټوماس آکوینس فيودور ميخايلوويچ داستاېفسکي وېکټور هوګو
لاسليک
آین رنډ
ويبپاڼه
ويبپاڼه	د تاييدولو سرچينه (انگليسي )
	مخ پر IMDB مخونو

الیس اوکانر (الیسا زینوفیونا روزنبام، ۲ فبروري ۱۹۰۵ – ۶ مارچ ۱۹۸۲ زکال) چې تر ډېره په خپل مستعار نوم آین رنډ پېژندل کېږي روسي الاصله امریکايي لیکواله او فیلسوفه وه. نوموړې د خپلو داستانونو او د عینیت پالنې (Objectivism) په نوم د یو فلسفي سیسټم د پراختیا له امله شهرت وموند. په روسیه کې وزېږېده او همالته یې زده کړې وکړې، هغه په ۱۹۲۶ زکال کې متحده ایالاتو ته کډه شوه. له دوه ناولونو چې په پیل کې بریالي نه و او همدارنګه له دوه براډوې تیاترونو وروسته هغې په ۱۹۴۳ زکال کې د سرچینې (The Fountainhead) په نوم خپل بل ناول له امله شهرت وموند. په ۱۹۵۷ زکال کې رنډ خپل تر ټولو پېژندل شوی اثر، اطلس شراګډ خپور کړ. له دې وروسته نوموړې په ۱۹۸۲ زکال کې تر خپلې مړینې پورې د خپلې فلسفې د ترویج په موخه غیر داستاني ادبیاتو ته مخه کړه خپله periodicals فلسفي مجله او د مقالاتو ګڼ شمېر ټولګې یې خپرې کړې.

رنډ له عقل څخه د پوهې د ترلاسه کولو د یوازنۍ وسیلې په توګه دفاع کوله. هغې مذهب او باور رد کاوه. له عقلاني او اخلاقي ځان پالنې یې ملاتړ کاوه او اخلاقي فداکاري یې رد کوله. د سیاست په برخه کې هغې له زور کار اخیستل د غیر اخلاقي چارې په توګه محکوم کول او همدارنګه یې له جمع پالنې، دولت پالنې او انارشېزم سره مخالفت درلود. پر ځای یې هغې له لسه فر (آزاد) کپیټلېزم څخه ملاتړ کاوه چې د دې د تعریف له مخې هغه سیستم و چې بنسټ یې د شخصي مالکیت د حقونو په ګډون د فردي حقونو د رسمیت پېژندلو له مخې و. له دې سره چې رنډ له آزادۍ پالنې سره مخالفت درلود او هغې ته یې د انارشېزم په سترګه کتل، خو په متحده ایالاتو کې یې له معاصر آزادي پالونکي خوځښت سره اړیکې لرلې. رنډ په هنر کې رومانتیکه واقعیت پالنه رواج کړه. هغې یوازې له ارسطو، توماس اکویناس او کلاسیکو لیبرالانو پرته په ډېری فیلسفونو او فلسفي سنتونو نیوکې کولې.

د رنډ داستانونه د ادبي منتقدینو له مختلفو نقدونو سره مخ شول. په داسې حال کې چې د هغې له عقایدو سره عملي لیوالتیا د هغې له مړینې وروسته زیاته شوه، خو علمي فیلسوفانو د هغې فلسفه د جدلي کړنلارې او همدارنګه د میتودولوژیکي دقت د نشتوالي له امله په عموم ډول رد او یا هم له پامه غورځوله. د هغې لیکنو له سیاسي پلوه پر یو شمېر آزادي غوښتونکو او محافظه کارانو اغېز درلود. ورته مهال عینیت پالونکی خوځښت هڅه کوي د هغې نظریاتو ته په عامه او همدارنګه علمي ډګر کې پراختیا ورکړي.

ژوند

لومړنی ژوند

رنډ د ۱۹۰۵ زکال د فبروري په دویمه د الیسا زینوفیونا روزنبام په نوم په یوه بورژوازي روسي- یهوده کورنۍ کې چې په سن پترزبرګ کې اوسېده؛ وزېږېده. هغه د درمل جوړونکي زینوي زاخاروویچ روزنبام او انا بوریسوونا (کورنی نوم یې کاپلان و) د دریو لوڼو مشره وه. نوموړې ۱۲ کلنه وه چې د اکتوبر انقلاب او همدارنګه د ولادمیر لینین تر مشرۍ لاندې د بلشویکانو حکومت د هغې د کورنۍ پخوانی خوشاله ژوند ګډوډ کړ. د پلار کسب او کار یې مصادره شو او کورنۍ یې د کریمه یفپاتوریا ته وتښتېده، هغه سیمه چې د روسیې د کورنۍ جګړې په لومړیو کې د سپین پوځ په ولکه کې وه. د ۱۹۲۱ زکال په جون میاشت کې له عالي لیسې څخه له فراغت وروسته نوموړې له خپلې کورنۍ سره پتروګراد (وروسته یې نوم سن پترزبرګ شو) ته راوګرځېده، چېرې چې له ډېرو ناهیلو کوونکو شرایطو سره مخ شوه او آن ډېر مهال به وږې پاتې کېدله.

هغه مهال چې له انقلاب وروسته روسي پوهنتونونه د ښځو پر مخ پرانیستل شول هغه له لومړیو هغو ښځینه و څخه و چې د پتروګراد په دولتي پوهنتون کې یې نوم ثبت کړ. هغې په ۱۶ کلنۍ کې د ټولنیزو علومو د تاریخ په څانګه کې په زده کړو پیل وکړ. هغه له یو شمېر نورو بورژوازي زده کړیالانو سره یوځای له فراغت وړاندې له پوهنتون اخراج شوه. خو د بهرنیو پوهانو له ډله ئیز شکایت وروسته ډېری اخراج شوو زده کړیالانو اجازه ترلاسه کړه چې خپلې زده کړې بشپړې کړي او فراغت ترلاسه کړي همدا و چې د ۱۹۲۴ زکال په اکټوبر میاشت کې له پوهنتون فارغه شوه. وروسته یې د یو کال لپاره د نمایشي هنر په برخه کې د لینن ګراد په دولتي تخنیکوم کې زده کړې وکړې. هغې د خپل کار زده کړې د برخې په توګه د پولنډي لوبغاړي پولا نګري په اړه مقاله ولیکله چې د هغې په لومړني اثر واوښته. دغه مهال و چې هغې پرېکړه وکړه د لیکوالۍ لپاره یې تخلص رنډ وي، او خپل لومړی نوم یې هم آین وټاکه.

د ۱۹۲۵ زکال په وروستیو کې هغې په شیکاګو کې د خپلو خپلوانو د لیدو په موخه وکولای شول ویزه ترلاسه کړي. هغې د ۱۹۲۶ زکال د جنوري په ۱۷ مه حرکت وکړ او د ۱۹۲۶ زکال د فبروري په ۱۹ مه نیویارک ته ورسېده. هغې چې هوډ درلود په متحده ایالاتو کې پاتې شي څو فیلمنامه لیکونکې شي، هالیوډ ته له تلو وړاندې یې څو میاشتې په کالیفورنیا کې له خپلو خپلوانو سره ژوند وکړ.

په هالیوډ کې له مشهور ډایرکټر سیسل بي. ډمیل سره د هغې ناڅاپي لیدنه د دې لامل وګرځېده چې د پاچایانو د پاچا (The King of Kings) په فلم کې د اضافي لوبغاړې په توګه رول ولوبوي او وروسته له هغې یې د یوې تازه کارې فیلمنامې لیکونکې په توګه دنده ترلاسه کړ. په The King of Kings کې د کار پر مهال هغه له یو هڅاند لوبغاړي فرانک اوکانر سره بلده شوه. دوی دواړو د ۱۹۲۹ زکال د اپرېل په ۱۵ مه واده وکړ. هغې د ۱۹۲۹ زکال په جولای میاشت کې د امریکا دایمي اقامت ترلاسه کړ او د ۱۹۳۱ زکال د مارچ په دریمه د امریکايي وګړې په توګه وپېژندل شوه. هغې ډېره هڅه وکړه خپل والدین او خویندې متحده ایالاتو ته راولي، خو هغوی ونشو کولای د مهاجرت اجازه ترلاسه کړي.

سیاسي نفوذ

په داسې حال کې چې هغې پر ځان د «محافظه کار» او «آزادي غوښتونکې» د نوم لګول رد کړل خو د ښي اړخ په سیاستونو او آزادۍ پالنې باندې یې دوامداره اغېز درلود. رنډ تر ډېره پورې د امریکايي معاصرې آزادي پالنې په لومړنۍ پراختیا کې د دریو تر ټولو مهمو مېرمنو (د روز ویلډر لین او ایزابل پټرسون په خوا کې) په توګه په پام کې نیول کېږي. د لیبرټرین ګوند له بنسټ اېښودونکو څخه ډیوېډ نولان ویلي چې «له آین رنډ پرته آزادي غوښتونکي خوځښت شتون نه درلود». د دغه خوځښت د تاریخ له مخې خبریال براین دوهرتي هغه «د ټولو وګړو لپاره د شلمې پېړۍ د تر ټولو نفوذ لرونکې آزادي غوښتونکې» په توګه توصیف کړې. تاریخ لیکونکي جینیفر برنز هغه «په ښي اړخ کې د ژوندانه د درملو د وروستۍ دروازې» په توګه یاده کړې.

هغه سیاسي څېرې چې رنډ د اغېزمنې مېرمنې په توګه یادوي تر ډېره پورې محافظه کاران (ډیری یې د جمهوري غوښتونکي ګوند غړي دي) دي، آن له دې سره چې رنډ د محافظه کارانو لپاره یو شمېر غیر معمول دریځونه لکه د جنین د سقط پلویتوب او همدارنګه په خدای ناباوري توب غوره کول. هغه د جونیر ویلیام اف، باکلي او همدارنګه د نشنل ریویو په نامه د محافظه کارې مجلې د ګڼ شمېر همکارانو له مخالفت سره مخ شوه چې د هغې د لیکنو او نظریانو اړوند یې ګڼ شمېر نیوکې خپرې کړې. له دې سره هم په ۱۹۸۷ زکال کې د نیویارک ټایمز یوې مقالې هغه د ریګان د ادارې پر مهال «د غوره ناول لیکنې» د جایزې په ګټونکو کې یاده کړه. همدارنګه د کانګرس جمهوري غوښتونکو استازو او محافظه کاره کارپوهانو بیا په خپل ژوند کې د هغې اغېز منلی او د هغې د ناولونو د لوستنې توصیه یې کړې. نوموړې همدارنګه له متحده ایالاتو بهر په یو شمېر محافظه کاره سیاستوالو لکه په بریتانیا کې په ساجد جاوید، په ناروې کې په سیو جنسن او په اسرائیلو کې په ایلت شاکد اغېز لرلی.

د ۲۰۰۷ – ۲۰۰۸ زکال مالي کړکېچ یو ځل بیا د هغې له اثارو په ځانګړې توګه له اطلش شراګډ سره د لیوالتیا لامل وګرځېد ځکه یو شمېر دغه اثر د کړکېچ اړوند وړاندوینه بولي. یو شمېر نظري مقالو هم د واقعي دنیا پېښې د هغې د رمان له طرحې سره پرتله کړې. هغه نښې چې د رنډ او د هغې د داستان اتل جان ګالټ ته کارول شوې د چایو ګوند په لاریونونو کې څرګندې شوې. د هغې په نظریاتو مخ پر زیاتېدونکې نیوکې تر ډېره د سیاسي کیڼ اړخ له لوري دي. منتقدین یې، اقتصادي کړکېچ له ځان غوښتنې او آزاد بازار څخه د هغې د ملاتړ له امله بولي او په ځانګړې توګه هغه په الن ګرینسپن باندې د اغېز له امله پړه بولي. په ۲۰۱۵ زکال کې آدام وینر وویل چې «رنډ په اغېزمنه توګه د ګرینسپن په واسطه د متحده ایالاتو د اقتصاد جوش لرونکې خونې ته ساعتي بم وغورځاوه». لیزا دوګان وویل چې د رنډ ناولونو د نئولیبرال سیاسي نظریاتو د پراختیا په برخه کې «نه محاسبه کېدونی اغېز» لرلی. په ۲۰۲۱ زکال کې کاس سانسټاین وویل چې د رنډ نظریات کولای شو د ټرامپ د ادارې په مالیاتي او نظارتي سیاستونو کې وګورو، هغه چارې چې نوموړي د رنډ د ناولونو «تل پاتې اغېز» ته اړوندې وبللې.