توماس جفرسون

د ويکيپېډيا، وړیا پوهنغونډ له خوا
توماس جفرسون
(انګلیسي: Thomas Jefferson د (P1559) برخه د ويکيډاټا له لارې سمه کړئ
توماس جفرسون
توماس جفرسون

د شخص معلومات
پيدايښت ۲ اپرېل ۱۷۴۳[۱][۲]
مړینه 4 جولای 1826 (83 کاله)[۱][۲][۳][۴][۵][۶][۷][۸][۹][۱۰][۱۱][۱۲][۱۳][۱۴][۱۵][۱۶][۱۷][۱۸][۱۹][۲۰][۲۱]  د (P570) برخه د ويکيډاټا له لارې سمه کړئ
تابعیت د امریکا متحده ایالات  د (P27) برخه د ويکيډاټا له لارې سمه کړئ
قد 1.89 متر[۲۲]  د (P2048) برخه د ويکيډاټا له لارې سمه کړئ
مذهب ډئيزم[۲۳][۲۴]  د (P140) برخه د ويکيډاټا له لارې سمه کړئ
ګوند ډیموکرات-جمهوریت غوښتونکی ګوند  د (P102) برخه د ويکيډاټا له لارې سمه کړئ
د اولادو شمېر 6   د (P1971) برخه د ويکيډاټا له لارې سمه کړئ
واک
عملي ژوند
دنده ښوونکی
ليکوال[۲۵]
ډیپلوماټ
سياستوال
فیلسوف  د (P106) برخه د ويکيډاټا له لارې سمه کړئ
مورنۍ ژبه انگليسي  د (P103) برخه د ويکيډاټا له لارې سمه کړئ
کاروونکي ژبه(ي) انگليسي[۲][۲۶]
فرانسوي[۲۷]
ایټالیایي ژبه[۲۷]
لاتين ژبه[۲۷]
يوناني ژبه  د (P1412) برخه د ويکيډاټا له لارې سمه کړئ
د کړنې څانګه کرهڼه
فلسفه[۲۸]
ديپلوماسي[۲۸]
معماري[۲۸]  د (P101) برخه د ويکيډاټا له لارې سمه کړئ
لاسلیک
توماس جفرسون
توماس جفرسون

ويبپاڼه
ربط=انٹرنیٹ مووی ڈیٹابیس مخ پر IMDB باندې  د (P345) برخه د ويکيډاټا له لارې سمه کړئ
  د (P935) برخه د ويکيډاټا له لارې سمه کړئ

تاماس جفرسن (۱۷۴۳، د اپريل ۱۳ مه – ۱۸۲۶ز، د جولای ۴) يو امريکايي سياستمدار، ديپلومات، وکيل، معمار، فيلسوف او د امريکا جوړوونکی و، چا چې له ۱۸۰۱ز څخه تر ۱۸۰۹ز کال پورې د متحده ايالاتو د ولسمشر په توګه کار وکړ. له دې وړاندې، هغه د ۱۷۹۷ز او ۱۸۰۱ز کلونو په منځ کې د جان اډمز په اداره کې د متحده ايالاتو د دویم مرستيال ولسمشر په توګه دنده تر سره کړې وه، همدا راز د جورج واشنګټن په اداره کې يې د ۱۷۹۰ز او ۱۷۹۳ز کلونو تر منځ د متحده ايالاتو د بهرنيو چارو د لومړي وزير په توګه کار کړی و. د خپلواکۍ د اعلاميې اصلي ليکونکی جيفرسن د ديموکراسۍ، جمهوريت غوښتنې او فردي حقوقو پلوی و، امريکايي مستعمرې يې هڅولې، چې د لويې بریتانيې له پاچهۍ سره اړيکې پرې او نوی ملت جوړ کړی؛ هغه په ملي او ايالتي کچه  بنسټيز اسناد جوړ او پریکړې وکړې.

د امريکايي انقلاب پر مهال، جفرسن د لويې وچې په کانګريس کې د ويرجينيا استازيتوب وکړ، چې د خپلواکۍ اعلاميه يې تصويب کړه. د ويرجينيايي قانون جوړوونکي په توګه، هغه د مذهبي ازادۍ لپاره د ايالتي قانون مسوده چمتو کړه. نوموړي د امريکا د انقلابي جګړې په اوږدو کې  له ۱۷۸۱ز څخه تر ۱۷۷۹ز کال پورې د ويرجينيا د والي په توګه دنده تر سره کړه. په ۱۷۸۵ز کال کې جفرسن د متحده ايالاتو د ماليې وزير وټاکل شو او په تعقيب يې له ۱۷۹۰ز څخه تر ۱۷۹۳ز کال پورې د ولسمشر جورج واشنګټن په حکومت کې د هېواد د بهرنيو چارو د لومړي وزير په توګه وټاکل شو. په لومړي ځل د ګوندونو د نظام تر جوړېدو وروسته جفرسن او تاماس ماډيسن د فدراليسټ ګوند پر ضد ډيموکراتيک-جمهوري ګوند جوړ کړ. هغه په ۱۷۹۸ز او ۱۷۹۹ز کلونو کې له ماډيسن سره يو ځای په ناڅرګند نوم د کينتاکي او ويرجينيا پاروونکی پریکړه ليک ولیکه، چې د پرديو او فتنې د قوانينو په لغوه کولو سره د ايالتونو د حقوقو د پياوړتيا په لټه کې و.

د ولسمشر په توګه جفرسن د بېړيو په وسیله د لېږد او هېواد سوداګريزې ګټې د سمندري غلو او بریتانيې د يرغليزو سوداګريزو تګلارو پر ضد وکارولې. له ۱۸۰۳ز کال څخه جفرسن د لويديځې پراختيا غوښتنې سياست ته وده ورکړه، د لويزيانا رانيولو ته يې لاره برابره کړه ،چې په دې سره يې د هېواد ځمکه دوه برابره لوړه کړه. د مېشتېدو لپاره د ځای برابرولو په موخه جفرسن د نوو رانيولو سيمو څخه د هندي قبايلو د لرې کولو پر جنجالي بهير پيل وکړ. له فرانسې سره د سولې د مذاکراتو په پايله کې د جفرسن ادارې پوځي ځواک کم کړ. هغه په ۱۸۰۴ز کال کې بيا وټاکل شو. د هغه دویم ځل ولسمشري له کورنيو ستونزو سره هممهاله وه، چې په هغې کې د پخواني مرستیال ولسمشر آرون بور محاکمه هم شامله وه. په ۱۸۰۷ز کال کې د امريکا بهرنۍ سوداګري هغه مهال کمه شوه، کله چې جفرسن د بریتانيې له خوا د متحده ايالاتو د بېړيو د ګواښلو په ځواب کې د اقتصادي بنديزونو قانون عملي کړ. په همدې کال جفرسن د مريانو د واردولو قانون هم لاسليک کړ.

جفرسن، هغه څوک چې په لومړي سر کې يو بزګر، وکيل او سياستمدار و، په ډېرو برخو کې يې پوهه درلوده، چې له نقشې جوړولو او رياضياتو څخه پيل او بيا تر بزګرۍ او ميخانيک پورې رسېږي. هغه د لرغوني سبک يو معمار هم و. له دين او فلسفې سره د جفرسن زياته لېوالتيا د دې لامل شوه چې، هغه د امريکا د فلسفي ټولنې مشر شي؛ هغه له منظم مذهب څخه ډډه وکړه؛ خو مسيحيت، خوند پالنې او د رب شتون عقايدو پرې اغېز درلود. جفرسن چې يو ژبپوه و، ډېرې ژبې يې زده وې. نوموړی چې ډېر ليک ليکونکی و، د ايډوارډ کارينګتون، د کارولينا جان تيلور او جيمز ماډيسن په ګډون يې له پياوړو خلکو سره د ليک له لارې اړیکه درلوده. د هغه له کتابونو څخه يو هم د ويرجينيا ايالت په اړه يادښتونه (۱۷۸۵ز) دی، چې شونې ده، له ۱۸۰۰ز کال مخکې تر ټولو ډېر مهم خپور شوی کتاب وي. جفرسن له اصولو، ارزښتونو او روښنايۍ له لارښوونو دفاع کوله.   [۲۹][۳۰]

جفرسن د خپل ژوند په اوږدو کې، له ۶۰۰ زيات مريان درلودل، ټول د هغه په کور او کرونده کې ساتل کېدل. د جفرسن له وخت څخه د «سالي همينګز» په نوم له يوه مخلوط توکم له وينزې او د هغه د مړې شوې مېرمنې له ميرنۍ خور سره د هغه د اړيکې په اړه ګونګوسې خپرې وې. د هغه د پاتې اولادونو د ډي اين ای د معايناتو او شفاهي تاريخ سره سم، جفرسن له همينګز څخه شپږ بچيان درلودل، چې څلور يې بلوغ ته رسېدلي وو. شواهد ښيي چې : جفرسن له «همينګز» سره هغه مهال اړيکې پيل کړې، کله چې دوی په پاريس کې وو، همينګز پاريس ته هغه مهال راورسېده، چې څوارلس کلنه وه او جفرسن څلور څلوېښت کلن واو کله چې هغه په شپاړس کلنۍ کې متحده ايالاتو ته راستنه شوه هغه اميندواره وه. [۳۱][۳۲]

له دولتي دندې څخه تر تقاعد وروسته، جفرسن د ويرجينيا پوهنتون جوړ کړ. جفرسن او د هغه ملګری جان اډمز دواړه، د ۱۸۲۶ز کال د جولای په څلورمه مړه شول، کومه نېټه چې د متحده ايالاتو د خپلواکۍ زرينه لمانځنه کېږي. د ولسمشرۍ څېړونکي او تاريخ ليکونکي عموماً د جفرسن د لاسته راوړنو ستاينه کوي، چې په هغې کې له مذهبي خپلواکۍ څخه د هغه دفاع او په ويرجينيا کې د هغه زغم شامل دي. جفرسن د متحده ايالاتو په ولسمشرانو کې د لوړې مرتبې څښتن بلل کېږي، په عمومي توګه په تر ټولو پنځو غوره هغو کې.

د ژوند لومړي کلونه او مسلک[سمول]

تاماس جفرسن، د ۱۷۴۳ز کال د اپريل په ديارلسمه نېټه د ويرجينيا مستعمرې په شاډويل پلانټيشن کې د خپلې کورنۍ په کور کې زېږېدلی دی، د خپلو لسو خوېندو او وروڼو په منځ کې درېيم و. هغه په اصل کې د انګلستان او شونې ده چې د ويلز و، چې بریتانوي تبعه زېږېدلی وې. د هغه پلار پيټر جفرسن يو کروندګر او نقشه جوړوونکی و او هغه وخت مړ شوی و، چې جفرسن څوارلس کلن و، مور يې جين رانډولف نومېده. د خپل ملګري او کروندې د څښتن ويليام رانډولف درېيم له مرګ وروسته پيټر جفرسن، په ۱۷۴۵ز کال کې خپله کورنۍ د «تاکاهو» کروندځای ته ولېږدوله، رانډولف په خپله وصيتنامه کې پيټر د خپلو بچيانو پالونکی نومولی و. د جفرسن کورنۍ، په ۱۷۵۲ز کال کې بېرته «شادويل» ته راستنه شوه او پيټر همدلته په ۱۷۵۷ز کال کې مړ شو، د هغه شتمني يې د زامنو ټاماس او رانډولف تر منځ ووېشل شوه. مشر جان هاروي د توماس سرپرست شو. په ۱۷۵۳ز کال کې هغه د خپل اکا فيلډ جفرسن او ميري الين هانډ په واده کې ګډون وکړ، چې الين بيا د هغه نژدې ملګرې او لومړۍ ښوونکې شوه. توماس نږدې پنځه زره جريبه ځمکه په ميراث يووړه، چې «مونتيچيلو» هم په کې شامله وه. هغه په يو وېشت کلنۍ کې د خپلې شتمنۍ بشپړ واک تر لاسه کړ. [۳۳][۳۴][۳۵][۳۶][۳۷][۳۸]

زده ک ړه، د کورنۍ د ژوند لومړي کلونه[سمول]

جفرسن د ويرجينيا په تاکاهو کې د رانډولف له بچيانو سره يو ځای له ښوونکو زده کړې پيل کړې. د توماس پلار پيټر له خپل ځان سره زده کړې کړې وې او د رسمي زده کړو په نه تر لاسه کولو د پښېمانتيا له امله يې توماس ډېر وختي په پنځه کلنۍ کې په انګليسي ښوونځي کې داخل کړ. په ۱۷۵۲ز کال کې کله چې نهه کلن و، هغه يوه سيمه ييز ښوونځي ته تګ پيل کړ ،چې د يوه سکالنډي مسيحي مذهبي مشر له خوا اداره کېده.همدا راز د طبيعي نړۍ مطالعه يې هم پيل کړه، چې هغه په کې لېوالتيا پيدا کړې وه. دا مهال هغه لاتيني، يوناني او فرانسوي ژبو په لوستلو او پر اس د سپرېدلو زده کړه پيل وکړ. هغه د پلار له برابر کتابتون څخه هم کتابونه لوستل. له ۱۷۵۸ز څخه تر ۱۷۶۰ز کال پورې، هغه ته په ويرجينيا کې «ګوردونسويل» ته څېرمه مذهبي مشر «جيمز موري» زده کړې ورکړې، هغه هلته د ماوري له کورنۍ سره اوسېده، تاریخ، ساينس او لرغونی علم يې ولوست. په دې ځای کې جفرسن ډېر امريکايی هنديان وپېژندل او له هغوی سره ملګری شو، په دوی کې مشهور چيروکي مشر «اونتاسيتي» هم شامل و او ډېر ځله به «وليامزبرګ» ته د سوداګرۍ لپاره د تګ پر مهال، دوی د هغه د لېدلو لپاره په «شاډويل» کې تم کېدل. د هغو دوو کلونو په اوږدو کې چې جفرسن د موري له کورنۍ سره و، هغه وليامزبرګ ته سفر وکړ او هلته به د مارتا واشنګټن د پلار ډګروال «ډنډريج» سره مېلمه و. په وليامزبرګ کې ځوان جفرسن له «پاټريک هنري» سره وپېژندل، څوک چې له هغه څخه اته کاله مشر و او دواړو د وايلن غږولو سره مينه لرله.[۳۹][۴۰][۴۱][۴۲][۴۳][۴۴]

سرچينې او ياداښتونه[سمول]

  1. ۱٫۰ ۱٫۱ پیوستون : 118711962  — د نشر نېټه: ۹ اپرېل ۲۰۱۴ — منښتلیک: Creative Commons CC0 License
  2. ۲٫۰ ۲٫۱ ۲٫۲ http://data.bnf.fr/ark:/12148/cb12085503q — د نشر نېټه: ۱۰ اکتوبر ۲۰۱۵ — دوتنه: Bibliothèque nationale de France — منښتلیک: Open License
  3. Thomas Jefferson
  4. SNAC ARK ID: https://snaccooperative.org/ark:/99166/w6w9576g — subject named as: Thomas Jefferson — د نشر نېټه: ۹ اکتوبر ۲۰۱۷
  5. Find a Grave memorial ID: https://www.findagrave.com/memorial/6435 — subject named as: Thomas Jefferson — د نشر نېټه: ۹ اکتوبر ۲۰۱۷
  6. Find a Grave memorial ID: https://www.findagrave.com/memorial/544 — subject named as: Thomas Jefferson — د نشر نېټه: ۹ اکتوبر ۲۰۱۷
  7. The Peerage person ID: https://wikidata-externalid-url.toolforge.org/?p=4638&url_prefix=https://www.thepeerage.com/&id=p32351.htm#i323510 — subject named as: Thomas Jefferson — د نشر نېټه: ۹ اکتوبر ۲۰۱۷ — دوتنه: Darryl Roger Lundy — پیدا کوونکی: Darryl Roger Lundy
  8. subject named as: Thomas Jefferson — IMSLP ID: https://imslp.org/wiki/Category:Jefferson,_Thomas — د نشر نېټه: ۹ اکتوبر ۲۰۱۷ — منښتلیک: Creative Commons Attribution-ShareAlike 4.0 International
  9. Discogs artist ID: https://www.discogs.com/artist/558708 — subject named as: Thomas Jefferson — د نشر نېټه: ۹ اکتوبر ۲۰۱۷
  10. Babelio author ID: https://www.babelio.com/auteur/wd/54443 — subject named as: Thomas Jefferson — د نشر نېټه: ۹ اکتوبر ۲۰۱۷
  11. KNAW past member ID: http://www.dwc.knaw.nl/biografie/pmknaw/?pagetype=authorDetail&aId=PE00001107 — subject named as: Thomas Jefferson — د نشر نېټه: ۹ اکتوبر ۲۰۱۷
  12. InPhO ID: https://www.inphoproject.org/thinker/3310 — subject named as: Thomas Jefferson — د نشر نېټه: ۱۹ اگسټ ۲۰۱۹ — سرليک: Internet Philosophy Ontology project
  13. https://brockhaus.de/ecs/julex/article/jefferson-thomas — د نشر نېټه: ۹ اکتوبر ۲۰۱۷ — سمونګر: Bibliographisches Institut & F. A. Brockhaus او Wissen Media Verlag
  14. subject named as: Thomas Jefferson — سرليک: Jefferson, Thomas — نشرونه لخوا د: Grove Art Online — https://dx.doi.org/10.1093/GAO/9781884446054.ARTICLE.T044540
  15. Gran Enciclopèdia Catalana ID (former scheme): https://www.enciclopedia.cat/ec-gec-0034443.xml — subject named as: Thomas Jefferson — سرليک: Gran Enciclopèdia Catalana — خپرونکی: Grup Enciclopèdia
  16. GeneaStar person ID: https://www.geneastar.org/genealogie/?refcelebrite=jefferson — subject named as: Thomas Jefferson
  17. Roglo person ID: https://wikidata-externalid-url.toolforge.org/?p=7929&url_prefix=https://roglo.eu/roglo?&id=p=thomas;n=jefferson — subject named as: Thomas Jefferson
  18. Proleksis enciklopedija ID: https://proleksis.lzmk.hr/28951 — subject named as: Thomas Jefferson — سرليک: Proleksis enciklopedija او Opća i nacionalna enciklopedija
  19. https://cs.isabart.org/person/144629 — د نشر نېټه: ۱ اپرېل ۲۰۲۱
  20. KNAW past member ID: http://www.dwc.knaw.nl/biografie/pmknaw/?pagetype=authorDetail&aId=PE00001107 — د نشر نېټه: ۱۹ مې ۲۰۲۱
  21. CTHS person ID: https://cths.fr/an/savant.php?id=123947 — subject named as: Thomas JEFFERSON — د نشر نېټه: ۹ اکتوبر ۲۰۱۷ — سرليک: Annuaire prosopographique : la France savante
  22. Thomas Jefferson Encyclopedia ID: https://www.monticello.org/site/research-and-collections/jeffersons-height
  23. Stanford Encyclopedia of Philosophy ID: https://plato.stanford.edu/entries/enlightenment/ — ارزښت: Deism plays a role in the founding of the American republic as well. Many of the founding fathers (Jefferson, Franklin, Madison, Paine) author statements or tracts that are sympathetic to deism; and their deistic sympathies influence the place given (or not given) to religion in the new American state that they found.
  24. Encyclopædia Britannica Online ID: https://www.britannica.com/topic/Deism — ارزښت: The second and third presidents of the United States also held Deistic convictions, as is amply evidenced in their correspondence. “The ten commandments and the sermon on the mount contain my religion,” John Adams wrote to Thomas Jefferson in 1816.
  25. د ټولټال کار کتنه په: https://www.bartleby.com/lit-hub/library — سمونګر: Charles Dudley Warner — سرليک: Library of the World's Best Literature
  26. CONOR.SI ID: https://plus.cobiss.net/cobiss/si/sl/conor/47343459
  27. Thomas Jefferson Encyclopedia ID: https://www.monticello.org/site/research-and-collections/languages-jefferson-spoke-or-read
  28. NL CR AUT ID: https://aleph.nkp.cz/F/?func=find-c&local_base=aut&ccl_term=ica=jn20000720116 — د نشر نېټه: ۸ جنوري ۲۰۲۳
  29. "From Thomas Jefferson to William Short, 31 October 1819". د اصلي آرشيف څخه پر ۲۴ مې ۲۰۱۹ باندې. د لاسرسي‌نېټه March 28, 2021. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  30. Bernstein, Richard B. (May 6, 2004). Thomas Jefferson: The Revolution of Ideas. Oxford University Press, p. 78.
  31. "Thomas Jefferson and Sally Hemings A Brief Account". د لاسرسي‌نېټه October 28, 2020. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  32. Gordon-Reed, Annette (1997). Thomas Jefferson and Sally Hemings: An American Controversy. University of Virginia Press. کينډۍ:ISBN.
  33. Tucker, 1837, v. 1, p. 18.
  34. Malone, 1948, pp. 5–6.
  35. Malone, 1948, pp. 31–33.
  36. Woods, Edgar (1901). Albemarle County in Virginia. Charlottesville, Virginia: The Michie Company, printers. د کتاب پاڼې 225. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  37. Bernstein, Richard B. (2003). Thomas Jefferson. New York: Oxford University Press. OCLC 51854624. د کتاب نړيواله کره شمېره 978-0-19-516911-9. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  38. Malone, 1948, pp. 437–40.
  39. Tucker, 1837, v. 1, p. 19.
  40. Bowers, 1945, pp. 12–13.
  41. Peterson, 1970, pp. 7–9.
  42. Bowers, 1945, p. 13
  43. Meacham, 2012, p. 36
  44. Bowers, 1945, pp. 14–15