بابيزم

د هیکل ټابلیټ، د باب لاس لیک، د بابيزم نښان. د دې سمبول نښه یو پنځه ګونی ستوری دی چې په مرکز کې یې پنځه څنډيز (پینټاګرام) دی. بابیت یا بابي مذهب ( بیاني ) يا بابيزم هغه مذهب دی چې په ۱۲۶۰ میلادي کال کې په ایران کې د سید علي محمد شیرازي له خوا چې د باب په نوم یادیږي تاسیس او د ټولنې ټولو طبقو او ډلو او د ایران له مختلفو سیمو څخه پیروان لري. سید علي محمد باب خپل ځان ته یو نوی پیغمبر او د دین مبلغ بللی دی چې له هغه وروسته به د "من يظهره الله" (چې خدای به یې ظهور کوي) ظهور کوي او په خپلو اثارو کې یې څو ځله د هغه ظهور ذکر کړی دی. د باب له وژلو وروسته د هغه پلویان چې په "بابي" مشهور وو، د باب د وینا له مخې د " من یظهره الله " په لټه کې وو. په 1279 میلادي کال کې بهاء الله ځان ته " من یظهره اللهمن یظهره اللهه " یا د وحې د کتابونو څخه د وعده شوي یو په نوم یادیږي. ډېری بابيانو په هغه باور درلود چې اوس يې بهايي بولي. هغه وړه ډله چې له مرزا یحیی سوب عزل څخه وروسته پاتې شوه، بابي یې عزلي بلل کېده چې اوس یې شمېر لږ دی. سيد علي محمد باب اول د باب دعوه وکړه او بيا يې د وخت د امام دعوه وکړه او څه موده وروسته يې د پېغمبرۍ دعوه وکړه او داسې خبرې يې وکړې چې د الهي دعوې سره توپير نه لري. د هغه د افکارو ریښې په ځینو صوفیانو، نعتویہ او شیعیه عقایدو کې ګڼل شوې دي، چې یو مخینه یې هم وه. د محمد علي ناظم الشریعه په وینا، باب د نعتیه تعلیمات په مکو کې زده کړل او په مستقیم ډول یې د بیان په کتاب کې شامل کړل. که څه هم دا ثابته شوې نه ده، د نقطویه او بابیانو تر منځ بې له شکه ورته والی شتون لري: د روحونو د لیږد په اړه عقیدې، د قرآن او احادیثو ډیر تفسیر، د اسلامي شریعت د فسخ کولو ادعاوې، او په 19 شمیره کې قوي دلچسپي. . باب په خپلو اثارو کې د ښځو د وضعیت په ښه والي، د پادریانو له منځه وړل، د روحاني حقایقو په خپلواکه لټون، د مذهبونو د ظهور پر پراختیا او دوام، او په پیغمبر باندې د ایمان اهمیت چې له هغه وروسته به راڅرګند شي ډېر تاکيد کړی دی. د باب له دعوې څخه تر مهدویت پورې د شیخانو له نظره راپورته شوې ادعاوې دا دي چې دوی امامان د الهی مظهر او د غوره صفاتو او د مخلوقاتو څلور لاملونه ګڼل، او دوی په دې باور وو چې د غیبت په وخت کې یو څوک شتون لري چې د ابن له استدلال سره مستقیم تړاو لري. حسن او د فضل منځګړی دی، او دوی هغه څلورم رکن بولي. دې کار د علي محمد باب د افکارو د راڅرګندېدو لپاره لاره هواره کړه. احمد احساسي او سید کاظم رشتي چې د شیخانو له نظره څلورم رکن وو، د حجه بن الحسن د ظهور ژمنه وکړه. باب خپلې ادعاوې په تدریجي ډول د څو مرحلو له لارې وړاندې کوي. په پیل کې ځان ته باب یا د غیبت امام منځګړی وایي، بیا یې اعلان کوي چې هغه پخپله وعده شوی مهدي دی، او په پای کې اعلان کوي چې هغه د خدای له خوا نوی پیغمبر دی چې د خلکو د تیارولو لپاره نوی دین راوړی. د نړیوال ظهور وعده وکړه، چې هغه ورته وویل "من يظهره الله" (هغه څوک چې خدای به یې ښکاره کړي) یاد کړي، چمتو کړي. د ده په وينا له پيله يې د خپلې وروستۍ دعوې د نه څرګندېدو لامل دا و، چې خلک يې د دعوت منلو ته چمتو کړي، څو خلک ورو ورو د نوي دين له تعليماتو او دين سره اشنا شي او قبول يې کړي له اسلام څخه د نوي دين ناڅاپه انحطاط د خلکو د سختې انديښنې او له هغه څخه د شا اړولو لامل ګرځي. باب په خپلو لومړنیو اثارو کې ځان ته باب (د ارتباط وسیله) او د دولسو امامی شیعه ګانو د غیاب امام نایب (استازی) وایی. یو بل لقب چې یې کارولی دی ذکر یا ذکر الله العظیم دی. په لومړي سر کې د هغه ادعا دا وه چې هغه د غیر حاضر امام لخوا د هغه د راتګ اعلانولو لپاره لیږل شوی و. وروسته په مکو کې د خپل بند په موده کې، باب په ښکاره توګه د امام د پراکسي یا جانشین څخه بهر خپله ادعا اعلانوي او ځان د وعده شوي مهدي شخص بولي. په هغه محکمه کې چې د تبریز په چهرقیق کې د هغه له رسیدو لږ وروسته جوړه شوې وه، ورته ادعا یې عامه کړه او د یو شمیر عالمانو لخوا په اعدام محکوم شو. په 1847 میلادي کال کې د بیان فارسي په نامه په خپل خورا مهم کار کې، هغه د اسلامي دورې پای ته اشاره کوي، ځان د "الهی منشور" او یو نوی پیغمبر بولي چې د عین بیان په نوم یې نوي احکام او تعلیمات راوړي دي. په همدې کار کې هغه په وار وار د یوې نړیوالې وعدې خبره کوي چې د نوي دین د اظهار پایله او میوه باید په هغه باندې ایمان وي، هغه دا وعده د «من یظهر الله» په نوم یادوي. که څه هم باب خپل بلنه په تدریج سره څرګنده کړه، په عین وخت کې، د پیل څخه، د رسالت او وحی ادعا د هغه په کارونو کې په څرګنده توګه لیدل کیدی شي. هغه خپل کارونه د خدای له خوا نازل شوی او د قرآن مترادف ګڼي. د حاجي محمد کریم خان کرماني په اثارو کې چې د شیخیه مکتب (رکنیه څانګې) مشر و، چې د باب یې سخت مخالفت کاوه، د باب دغه ادعا ذکر شوې ده. د کریم خان په وینا، دا د قیوم الاسماء په نوم د څپرکي له لومړي کار څخه دی چې هغه باب د پیغمبرۍ ادعا کړې. په ورته وخت کې په کربلا کې هم د شیعه او سني علماوو او د شیعه ګانو او تصوف یو شمېر مشرانو په یوه ډله ییزه فتوا کې همدې پایلې ته ورسېدل. په ځنګل کې د شرعي بیان د پیل اعلان په تنصیح بوساط سوب ازل کې د سید علي باب لاسلیک شوې بڼه د باب په لومړنیو لیکنو کې د هغه د پیروانو پر اړتیا ټینګار شوی و چې د اسلام د دین حکمونه تعقیب کړي - حتی په مستحباتو او نوافلو کې - او داسې شواهد شتون لري چې بابیان لکه څنګه چې وروسته د دین د ردولو لپاره پیژندل شوي. په دې دوره کې د اسلام د بشپړ اطاعت لپاره پیژندل شوي، دوی د اسلامي دودونو سره سم وو. په هرصورت، د باب په ادعا کې داسې عناصر شتون درلود چې د خدای رسمي اجنټ و چې د باب محافظه کار دریځ یې ګواښلی و. داسې بریښي چې طاهره په دیني چارو کې د باب د لوړ ځواک تصور له باب څخه مخکې هم د ځان سره اخیستی و او له هغه افکارو سره یې تړلی و چې له شیخانو څخه سرچینه اخلي. قرات العین شاید په ۱۸۴۸ کال کې د بدشت د پیښو تر شا د محرک ځواک و. د بدعت پیښه د ۱۲۶۴ هجري قمري کال د رجب په پای او د شعبان په لومړیو کې د باب د پیروانو تر منځ غونډه وه چې د ۱۸۴۸ میلادي کال د جون له پای او د جولای له پیل سره برابره وه. دا کنفرانس د باب غورځنګ په تاریخ کې یو مهم بدلون و. د ریچارډ فلټز په وینا، دا طاهره قرة العین وه چې په تهران کې د ټولو مشهورو بابیانو په شتون کې د غونډې د جوړولو فکر کاوه. د بابي پاچاهانو د هغه بلنه ومنله او د ۱۲۶۴ هجري قمري کال د ربیع الثاني په میاشت کې په آذربایجان کې د سید علي محمد باب له محاکمې سره سم دا غونډه د شاهرود په بادشت کلي کې جوړه شوه د تهران – مشهد سړک او مازندران – هزارجریب – شاهرود بودیجه جوړه شوه. افشانه نجم آبادي په بدخشان کې د بابيانو د غونډې د موخو په اړه وويل، چې د بابيانو د جبر له شدت وروسته، د بابيانو مشران په بدخشان کې سره راټول شول، څو د نوي مذهب د لارښوونې او راتلونکي په اړه پرېکړه وکړي. د ځوان کول له نظره، د بادشت د غونډې موخه د سید علي محمد باب آزادول وو، چې په هغه وخت کې د ماکو په کلا کې بندي و. ماریون ووډمن د کنفرانس موخه د اسلام څخه د عین باب جلا کول او بشپړه خپلواکي اعلان کړه. طاهره د بادشت په غونډه کې وینا وکړه او له پردې پرته یې حاضرین حیران کړل. هغه دغه راز له اسلام څخه د بابي مذهب د جلا کېدو او د زړو اصولو او دودونو د لغوه کېدو اعلان وکړ. دې پېښې د هغه وخت د حکومتي چارواکو او علماوو اندېښنې زیاتې کړې. د بابيانو يوې ډلې د محمد علي برفروشي په مشرۍ له هغه سره مخالفت وکړ. په پای کې طاهره وتوانېده چې محمد علي بارفروشي په یوه بحث کې قانع کړي چې د اسلامي شریعت احکام لغوه شوي دي. په دې موقع طاهره هم يو شعر وليکل او د اسلامي احکامو ختمول يې داسې بيان کړل:   د بابيزم درسونه خدای او پیغمبران د باب لیکنې د خدای په مطلق برترۍ او د هغه په اړه د هر ډول انساني تصور په رد ټینګار کوي. د باب له مخې، څرنګه چې د خدای حقیقت نړۍ ته د لاسرسي وړ نه دی، خدای د خپلې مینې له مخې د خپل مخلوقاتو د پیژندلو لپاره د پیغمبرانو له لارې ځان تعریف او بیانوي. له همدې امله پیغمبران په نړۍ کې د خدای ترټولو لوی مظهر او د الهی ځان بیان دی او د دوی په پیژندلو سره خدای پیژندل کیږي. د باب په وینا ټول پیغمبران یو شان دي. دوی د پاکو او پاکو شیانو په څیر پاتې کیږي چې د تنوع په وخت کې په خپل ځان کې د لمر (د یو خدای استعاره) منعکس کوي. د باب په وینا، د وحی، پیغمبرانو او مذهبونو پای نشته. د مذهبونو دوام او تکامل یو له بنسټیزو تعلیماتو څخه د دینونو د دوام او تکامل په اړه دی. د تاریخ په اوږدو کې د انسان د پرمختګ سره، الهی مظهر په تدریج سره په دینونو کې څرګندیږي او د خپل ځان ډیر بشپړ او جامع څرګندونه وړاندې کوي. هر مذهب په خپل وخت کې کامل او د تېر په نسبت کامل دی او په عین حال کې د هغه احتمالي کمال د راتلونکي دین ظهور دی چې په هغه کې د پخواني دین او تمدن احتمالي کمالونه ممکن دي. د مثال په توګه د تورات کمال بایبل دی او د انجیل کمال قرآن دی او اوس د قرآن کمال د بیان په بڼه او په هغه رسم کې څرګند شوی چې باب یې راوړی دی. د همدې منطق له مخې، د باب له مخې هېڅ مذهب وروستی دین نه دی، بلکې د بشر د تاریخ د یوې محدودې دورې د اړتیاوو لپاره راڅرګند شو. د مذهبونو د تکامل او ودې د دې اصولو پر بنسټ، باب دې نتيجې ته رسېږي چې د ده د دين نتيجه او نتيجه بايد د بيان دين په وعده شوي " من يظهر الله " باندې پوهه او ايمان وي. دغه څپرکی د الهی عدالت غوښتنه هم کوي چې د انسان او ټولنې د نه ستړي کیدونکي تکامل سره سم د الهي لارښود د فضل دوام ته اړتیا لري او په پایله کې د نبوت او رسالت په پای کې باور د الهي عدالت بشپړ نفی دی. . دا د باب دین په اثارو کې یوه جدلیاتی پدیده ده. دین په انسانانو باندې د خدای د ارادې ابدي او پابند نه دی، بلکې د انسان د تکامل تاریخي پړاو سره د خدای د ارادې د تعامل محصول دی. لکه څنګه چې انسان تاریخي او بدلیدونکی دی، دین هم یو متحرک او پرمختللی واقعیت دی. د دې جدلاتي او تاریخي مفکورې یو له مهمو او مرکزي څرګندونو څخه د پیغمبر لخوا د "لوړښت" اصطلاح کارول دي، چې معنی یې له منځه وړل او لوړیدل دي. د باب په وینا، هر نوی مذهب د پخوانی مذهب لوړوالی دی. له یوې خوا نوی دین پخوانی دین لغوه او لغوه کوي او له بلې خوا یې لوړوي. نوى دين د پخوانيو دينونو په شان دى چې په لوړ او عالي شکل راڅرګند شوى دى. نو ځکه، فصل د دوو مخالفو معناوو د یووالي څرګندولو لپاره لوړوالی کاروي. د "لوړښت" اصطلاح د هیګل اف هیبونګ ورته مانا ورکوي. د قيامت له نظره، دا د تاريخ پای نه دی، بلکې دا د نوي پېغمبر د رالېږلو ورځ ده، چې د بشري تاريخ د پرمختګ يو نوی پړاو پيلېږي. د باب په وینا، د خدای کلام ژوندی او متحرک دی او غواړي چې د انسان له ارتقا سره موازي په خپل نوي شکل کې څرګند شي، او دا د ژورې خواشینۍ ځای دی چې مذهبي دود پالونکي د خدای سره د خپلې علاقې له امله د همدې کتاب د ارتقا مخه نیسي. کتاب او د هماغه کتاب نوې بڼه رد کړه، هغه خوري. قیامت، معاد، جنت او دوزخ د باب په وینا، د هغه اثار د لومړي ځل لپاره د اسلامي مفکورو او قرآني آیتونو پټ او باطني حقیقتونه په ډاګه کوي، هغه حقیقتونه چې د هغه په نظر د مسلمانانو له عام عقیدې څخه خورا توپیر لري. د فصل له مخې د قيامت او قيامت مفهوم د تاريخ پای نه دی، بلکې د انسان د تکامل د يوې مرحلې پای دی، يعنې د يو مذهب د دور پای او د بل دين د ظهور پيل دی. نو د عیسویت قیامت د اسلام د پیغمبر له ظهور سره او د اسلام قیامت په ۱۲۶۰ هجري کې د باب په ظهور سره شو. باب په دې اړه وايي: قیامت د حق د ونې د راښکاره کېدو ورځ ده او داسې نه لیدل کېږي چې کوم شیعه د قیامت په ورځ پوه شوی وي. بلکي هر چا د هغه څه تصور کړی دی چي د خدای په نزد رښتیا نه وي. او د قيامت له ورځې څخه مراد د خداى په نزد او د حق پرستانو د رواج له مخې دا دى چې له هغه وخته چې د حق ونه په هر وخت کې راښکاره شي، د قيامت ورځ ده. د بېلګې په توګه له هغه ورځې چې عیسی علیه السلام رالېږل شوی و له هغې ورځې د موسی علیه السلام بیا راژوندي کېده او په هغه وخت کې د خدای جل جلاله ظاهري بڼه د حقیقت په څرګندولو سره څرګنده شوه چې هر هغه څوک چې په موسی ایمان راوړي د هغه له مخې سزا ورکړل شوه. د هغه په خپلو الفاظو، او څوک چې مومن نه و، د هغه د وینا سره سم سزا ورکړل شوه. ځکه چې په هغه وخت کې د خدای شاهد په انجیل کې د خدای شاهد و؛ او د رسول الله صلی الله علیه وسلم له رالیږلو وروسته د عیسی علیه السلام قیامت ورځ وه، کله چې د محمدیه په معبد کې د حق ونه راښکاره شوه او هر هغه چا ته یې سزا ورکړه چې په عیسی یې ایمان راوړی و، او هر هغه چا ته یې سزا ورکړه چې ایمان یې نه درلود. دا او د بيع د ونې له راڅرګندېدو څخه د رسول الله صلی الله عليه وسلم د قيامت ماښام دی چې الله تعالی يې په قرآن کې وعده کړې ده. » د باب له نظره جنت او دوزخ د ځينو خلکو د ابدي عذاب او د نورو د جسمي او جنسي خوندونو ځای نه دی، بلکې معنوي مانا لري. جنت د معنوي کمالاتو د ودې لپاره د خدای په رسول باندې د ایمان او د هغه د نوي ارزښتونو په عملي کولو سره د خدای پوهه او رضایت دی او دوزخ له دې تکامل څخه محرومیت دی. اسلام باب اسلام ته په احترام سره اشاره کوي، خو د مذهبونو د ارتقا او دوام د اصولو پر بنسټ، باب د اسلام دوره زر کاله ګڼي چې په ۱۲۶۰ هجري قمري کال کې په ظهور سره پای ته ورسېده، یعنې زر کاله. د حسن عسکري له مړینې وروسته د باب يو شمېر ليکنې د قرآني سورتونو د تفسير په بڼه ليکل شوې دي او د دغو آيتونو باطني او عرفاني معناوې څرګندوي. په اصفهان کې د باب د استوګنې په وخت کې د هغه واکمن منوچهر خان معتمد الدوله چې مسیحي سابقه یې درلوده او د اسلام په پیغمبر یې باور نه درلود، د علماوو په حضور کې له باب څخه وغوښتل چې د دې ثبوت په اړه یوه مقاله ولیکي. د اسلام د پیغمبر نبوت. باب سمدستي او پرته له ځنډه په ورته ګروپ کې یو مفصله مقاله ولیکه. د دې لیکنې نوم د رسالت د ثبوت رساله ده. دې کار منوچهر خان دومره اغېزمن کړ چې نه یوازې د اسلام په پیغمبر بلکې په باب یې هم باور وکړ او په جرګه کې د هغه پیروان شو. د ښځو وضعیت ښه کول د بابي د غورځنګ اکثره معاصران په دې موافق دي چې د دې غورځنګ یو له مهمو ټولنیزو اغېزو څخه د ښځو د وضعیت ښه والی و. باب په خپلو کارونو کې د ښځو د حقونو د دفاع سربېره، د طاهره قره العین، چې د هغه ترټولو مشهوره ښځینه پیروکاره او د بابي مذهب له مهمو شخصیتونو څخه وه، د پراخ ملاتړ سره د ښځو د وضعیت د ښه کولو هڅه وکړه. د حجاب په پرده کولو، د باب د ادعاو په ترويج او له اسلام څخه د باب د دين په ماتولو کې د طاهرې تخريبي فعاليتونه چې کله ناکله د ځينو بابيانو له اعتراضونو او شکايتونو سره مل وو، تل د باب له خوا ستايل او ستايل کېده. د بدخشان له غونډې لږ وروسته، چې طاهرې په کې مرکزي رول لوبولی و، باب په یوه لیکنه کې خپل مقام ته درناوی وکړ او هغه یې یوازې د های په لیکو کې د اوولس نورو خلکو سره مساوي وګڼله. حروف حي چې له هغو څخه طاهره هم وه، لومړني اتلس کسان وو چې په باب يې ايمان راوړ او له همدې امله د باب په تاريخ کې تر ټولو لوړ روحاني مقام لري. د عین بابي قواعد عموما د جنسیت په مساوات ټینګار کوي. په ځانګړې توګه، دا څپرکی په څو مواردو کې په ښځو باندې د اسلامي شریعت محدودیتونه او فشارونه ښه کوي. د بېلګې په توګه، هغه په دولس مياشتو ځنډ سره طلاق ستونزمن کوي، د ښځو په ټولنيزو اړيکو کې سخت محدوديتونه نرموي، او نارينه وو ته امر کوي چې ښځو ته زيان ونه رسوي او له ښځو سره په ډېر مهربانۍ چلند وکړي. په ځینو مواردو کې، باب حتی د نارینه وو په پرتله ښځې غوره کوي. د بېلګې په توګه، هغه د هغه چا لپاره سزا ټاکلې چې د بل غم وخوري؛ دا عذاب د هغو کسانو لپاره دوه چنده دی چې د ښځو د غم لامل ګرځي. هغه په خپلو لومړنيو اثارو کې له ښځو سره د چلند اصول او شاخص "احسن سبیل محبت" بیان کړی او لیکلي یې دي چې د سترګو د رپولو په اندازه د ښځو ځورول د خدای له حکم څخه سرغړونه ده. انساني کرامت باب انسانان هغه سپېڅلي انسانان ګڼي چې د فکر کولو ارثي ظرفیت لري او له همدې امله په خپلواکه توګه د حقیقت په لټه کې دي. دا پدې مانا ده چې هیڅ انسان باید په نورو باندې تکیه ونه کړي ترڅو د روحاني حقیقتونو پلټنه وکړي. د باب په کارونو کې د دې عقیدې دوه اصلي څرګندونه د پادریانو د واک لرې کول او د وحی د کلمو پر ځای د معجزو شواهدو ځای په ځای کول دي. څپرکی د دیني عالمانو د ادارې له منځه وړل او منبر ته وده ورکول منع کوي. په منبر باندې د علماوو لوړېدل او تر منبر لاندې د خلکو ناست هم د انساني کرامت سپکاوی ګڼي او حرام بولي. هغه د جماعت لمونځ هم اعلانوي، کوم چې د یو روحاني مشر تعقیب ته اړتیا لري، چې منع شي. د باب په وینا، د خدای عبادت د انسان منځګړیتوب ته اړتیا نلري، او هرڅوک چې کولی شي په خالص زړه سره په خصوصي توګه دعا وکړي. حتی کله چې څپرکی د مړو لپاره د جماعت لمونځ نه لري، دا ټینګار کوي چې هیڅوک باید د نورو په وړاندې ودریږي. هر څوک باید د مړو د درناوي لپاره په مساوي صفونو کې ودریږي. په دې باب هم ټينګار شوی چې د پېغمبر د پېژندلو لپاره بايد هر څوک خپله خپله څېړنه وکړي او له ديني عالم يا بل چا سره مشوره او نظر ونه لري. باب وايي چې د ظهور په وخت کې د ټولو انبياوو د اذهانو اصلي لامل دا و چې خلکو د حق غوښتلو پر ځای د هغو کسانو خبرو ته غوږ کېښود چې له ځانه يې د پېغمبراکرم او د هغه له قوله نه بلکې له نورو څخه يې زده کړې او علم يې له نورو څخه زده کړ. په بل عبارت، د دین په شمول د هر څه په اړه د انفرادي فکر کولو اړتیا د داسې نظام له شتون سره په ټکر کې ده چې د علماو او منبر په نامه یادیږي. د باب تر ټولو مهم عقیده دا ده چې معجزه، چې د طبیعت د قوانینو ماتول دي، د پیغمبر او دین له وظیفې سره هیڅ تړاو نه لري، یعنې د انسان اخلاقي او معنوي تعلیم او په پایله کې. دا د پیغمبر د صداقت ثبوت نه دی. باب د عقلیت او تجربې او د ساینس د پرمختګ په لاره کې د کلتور او ټولنې له پرمختګ سره په ټکر کې د معجزو شواهد موندلي او غواړي چې د دین ډګر له توهیناتو او جادو پراساس منطق څخه پاک کړي او د خلکو د درناوي لامل شي. د طبیعت قوانین او د حکمت کارول. د باب له نظره د خدای د موجودیت دلیل او ثبوت د طبیعت قوانین او د وجود سپیڅلی نظام دی، نه هغه عجیبې پیښې چې د هغه نظام رد وي. له بلې خوا، د معجزو له نظره، دا هم د خدای له عدالت سره په ټکر کې دی. یوه معجزه، حتی که دا ریښتیا وي، یوازې د هغو کسانو لپاره اعتبار لري چې په دې وخت کې یې شاهدان وو. باب د پېغمبر د حقانيت ثبوت او اندازه يوازې يو عامل ګڼي او هغه د پېغمبر کلام دى، چې په خپل خلاقيت سره د زمانې له اړتياوو سره سمون خوري او نوي فرهنګ، ارزښتونه او ماناوې راوړي. خلکو ته او د انساني کمال درجې ته د هغوی سره مرسته کوي. د باب ځینې کارونه کيڼ|بټنوک| د کتاب قیوم الاسماء لومړی مخ سيد علي محمد شيرازي د فارسي بيان د شپږم ټوک په يوولسم فصل کې د ده په آثارو کې ٥٠٠٠٠ آيتونه اټکل کړي دي. له هغه وخته چې فارسي بیان د باب د شپږ کلن ماموریت په څلورم کال (۱۸۴۷-۱۸۴۸م) کې لیکل شوی، نو د هغه د اثارو اندازه باید له دې رقم څخه زیاته وي. په لاس انجلس کې د کلیفورنیا پوهنتون استاد نادر سعیدي په خپل کتاب "باب الفواد" کې چې د رسول الله صلی الله علیه وسلم اثارو ته هر اړخیزه کتنه کوي، د هغه اثار په دریو عمومي برخو ویشلي دي، او دا تقسیم دی. یو څه حده د دې کارونو تاریخي ترتیب. د باب د اثارو لومړی پړاو زیاتره د قرآن کریم د سورتونو یا آیتونو تفسیر ته وقف شوی دی. په دې اثارو کې تر ټولو مشهور د سوره یوسف تفسیر دی چې په دې باب یې د لومړي ځل لپاره خپله دعوه څرګنده کړه او د بابي روایت پیدا شو. بهاء الله دغه کار د لومړي او ستر کتاب په توګه يادوي او شوګي افندي دا د بابي دورې قرآن ګڼي. خو دا کار د باب لومړۍ لیکنه نه ده، بلکې دا د ده د بلنې له پیل وروسته د ده لومړۍ لیکنه ده. د بېلګې په توګه، تر دې مخکې يې د سورت بقرې په تفسير ليکل پيل کړي وو. خو دا تفسیر دوه برخې لري چې لومړۍ برخه یې د ۱۲۶۰ هجري قمري کال له پیله پیل او د کال په پای کې پای ته ورسېده، په داسې حال کې چې دویمه برخه یې د ده د بلنې له پیله وروسته وه. دویمه کټګوري اکثره فلسفي اثار دي چې په میټافزیک او دیني بحثونو ټینګار کوي. د صفيه عادليه له مهمو اثارو څخه د مرزا سعيد تقي (د دريو سوالونو ځواب)، تفسير حي، في الغنان، د غيبت د دعا تفصيل او د خاص نبوت ثبوت دي. د باب ځينې تفسیرونه لکه د کوثر او والعصر تفسیرونه چې په دې پړاو کې لیکل شوي، په دې ډول بحث ټینګار کوي. د لومړیو دوو پړاوونو کارونه زیاتره د باب د ماموریت په لومړیو دریو کلونو کې لیکل شوي وو. د باب د اثارو دریمه مرحله د تقنیني مرحله ده چې په هغه کې د باب ټولنیز تعلیمات او احکام د نوي دین په توګه څیړل کیږي. فارسی بیان، عربی بیان، دلای سبع، لوح ملا باقر ته خطاب، کتاب الاسماء او کتاب پنج شعبان له دې ډلې څخه دی. دا کتاب د بابي مذهب فارسي تفسیر دی، چې په هغه کې بابي ځان د اسلام د وعدې او نوي پیغمبر په توګه معرفي کوي، اسلامي شریعت له کاره لوېدلی بولي او په دې موخه نوي اصول او مقررات جوړوي چې خلک یې منلو ته چمتو وي. هغه وعده شوې نړۍ چې له هغه وروسته به راشي. نو د باب اثار درې مرحلې لري: لومړی تنزیل د تفسیر په توګه، دویم تنزیل د فلسفې تفسیر او دریم تنزیل د شرعي په توګه. د باب ځینې مهم کارونه په لاندې ډول دي: تفسیر سوره یوسف (قیوم الاسماء) بیان فارسی بیان عربی دلائل سبعه صحیفه عدلیه تفسیر سوره فاتحه تفسیر سوره والعصر تفسیر سوره الکوثر پنج شأن الأسماء کل‌شیئ - چهار شأن هیکل الدین صحیفه رضویّه کتاب جزا صحیفه بین الحرمین تفسیر سوره حمد نقطه باء زیر بسم الله فی بیان المسائل الثلثة تفسیر سوره توحید تفسیر سوره القدر بیان عربی رساله ذهبیة الواح دوائر قسمتی از الواح حضرت نقطه و سید حسین کاتب لوح وصایت خطاب به صبح ازل دعا و مناجات زیارت نامه رجعت مجموعه ۴ ادعیه و تفاسیر نبوت خاصه مجموعه‌ای از الواح و جوابیه و ادعیه لوح خطاب به حجت زنجانی (دستخط اصل) آثار متفرقه از بیان جلد ۱ آثار متفرقه از بیان جلد ۲ مجموعه‌ای از الواح و مناجات زیارات و خطبات مجموعه‌ای از آثار نقطه اولی و صبح ازل زیارت نامه د مياشتو د نومونو او د ورځو د نومونو بشپړ تفصيل په بيعين کتاب کې ذکر شوی دی. د بابي کلیزه ۱۹ میاشتې او ۱۹ ورځې لري، او بابي خلک د لمر له لوېدو څخه تر لمر لوېدو پورې ټوله میاشت له خوراک او څښاک څخه ډډه کوي او خپل اخلاق سموي.     [[Image:cquote2.png بابيزم]] 320 / 5,000 د ژباړې پایلې له همدې امله معلومه شوه چې "باب" په زندان کې ډیر وخت تیر کړی او شکایت لري، او دا نسبتا اوږد دی، ځکه چې د اسنادو له مخې چې موږ بیان کړی، هغه په ​​1264 کې [مکو] ته لاړ او د هغه اعدام شو. په 27 شعبان 1266 کې اعدام شو. د جولای په 8 نیټه، 1850. خو د قتل د تر سره کولو نه مخکې يې د هغه زندان بدل کړ او له مکو څخه يې چهريق کلا ته يوړل.     [[Image:cquote1.png بابيزم]] لمونځ د بابيزم ځینې قواعد احکام او نصیحتونه سيد علي محمد باب د حلال او حرام په اړه وايي: د محمد (ص) حلال تر قيامت پورې حلال دى او حرام يې تر قيامت پورې هم حرام دي. د بابي عقيدې له مخې د باب ظهور د قيامت د ورځې په شان دى، يعنې د محمد صلى الله عليه وسلم حلال او حرام او د اسلام دين د باب د بيان تر وخته پورې پر خپل ځاى پاتې دى د باب ظاهري بڼه او د بابي مذهب پیل، ډېری شیان بدل شوي. د بابيزم ځينې احکام په لاندې ډول دي: د فارسي کتاب د پنځم ټوک په 19م فصل کې راغلي دي چې تر ټولو غوره عبادات د خلکو خوشحاله کول دي او تر ټولو بد عمل د خلکو غمجنول دی، د خدای په وړاندې تر ټولو غوره عمل يوه ساه ده چې د بل شخص د خوشاله کولو لپاره يې شخص ترسره کوي، څه هم زړه یې له غمه ډک وي. دبیان دکتاب په اتلسمه ماده کې دشرابو څښلو حتی دبیمارو لپاره هم سخته ممانعت راغلی دی . د الکولي مشروباتو څښل حرام دي، هر ډول بوی، غوړي، تریاک او هر ډول تنباکو . د څلورم څپرکي په پنځم فصل کې ځان وژنه په ښکاره ډول حرامه ده . د 11 فقرې په 16 فصل کې د انسان د بدن د غړو وژل او پرې کول حرام دي. د کتاب د شپږم څپرکي په اتلسمه برخه کې د پلټونکي نظر څرګندول او د خلکو د شخصي چارو پلټنه حرامه ده . د کتاب د نهم ټوک په شپاړسمه برخه کې د وهلو سخت ممانعت بیان شوی او دا موضوع د لسم ټوک په شپږم فصل کې تکرار شوې ده. د شپږم واحد په یوولسم فصل کې، جسمي مجازات منع دي . د کتاب د نهم څپرکي په ۱۱م فصل کې غلامي او انساني قاچاق په رسمي توګه مخالف او منع شوي دي . د کتاب د لسم ټوک په پنځلسم فصل کې د حیواناتو د حالت درناوي او په حیواناتو باندې د ډیر وزن د نه اچولو امر شوی دی. د کتاب د ١١مې فقرې په نهم فصل کې راغلي دي چې له داسې غونډو څخه بايد ځان وساتې چې پکې مېلمه پالنه او خدمت نه وي او د انسان د عزت او مرتبې په مانا نه وي. د نهم څپرکي په اوومه ماده کې د تنباکو او تنباکو پېر او پلور په کلکه منع شوی دی چې د زقم چادر په نامه یادېږي . زنا حرام دی او ښځه د خدای له رحمت څخه محرومه ده. د بیان د پنځم واحد په څوارلسم سورت کې په پاکوالي، نرمۍ او پاکوالي ټینګار شوی دی: او له خدای سره د محبت په اظهار کې له پاکوالي، نرمۍ او پاکوالي پرته بل هیڅ شی نشته او خدای نه خوښوي چې له روح پرته د یو نفس شاهدي ورکړي. هغه غواړي چې په هر حالت کې دوی د روحاني او رسمي پاکوالي څخه په بشپړ ډول منفي وي، ترڅو د دوی روح د دوی څخه ویره ونلري، څنګه او نور څه. د دریم واحد په 18 فصل کې ، دا ویل شوي چې تاسو باید هرڅه د خپل کمال کچې پای ته ورسیږئ. د څلور فضیلتونو په کتاب کې، د 4 واحد د 18 څپرکي کې راغلي چې تاسو باید ماشومانو ته هغه شیان مه ور زده کړئ چې د دوی لپاره ستونزمن وي، تاسو باید د دوی سره په پوره مهربانۍ او نرمۍ سره چلند وکړئ، او په دوی باندې هغه شیان مه اچوئ چې غیرقانوني دي. د دوی لپاره ګټور. د ځینو کتابونو پاکول باب د كتاب په يوه سوره كې راغلي دي چې د بيان شريعت پيروان بايد د بيع له كتاب او د كتاب له آيتونو پرته د نورو كتابونو له لوستلو ډډه وكړي او ټول كتابونه له منځه يوسي. بې شکه په بیان فارسي کتاب کې یې یادونه کړې ده چې د کتابونو له منځه وړل څه ډول دي؟ دوی په مختلفو برخو کې د پوهانو او فقهاوو لخوا لیکل شوي کتابونو ته اشاره کوي. د بېلګې په توګه هغه کتابونه چې د اسلامي فقهاوو له خوا د علومو په مسايلو کې ليکل شوي، ټول اعتراضونه، ستونزې او يو پر بل اعتراضونه، جګړې، شخړې او داسې نور هغه څه دي چې د نړۍ په ګټه نه دي. ډیری کتابونه چې د فیلسوفانو لخوا په بیلابیلو مسلو لیکل شوي د هیچا په ګټه نه دي پرته له دې چې د لوستونکو لپاره اندیښنه او ګډوډي رامینځته کړي. سيد علي محمد باب په شېراز کې نيول او بندي کول بابي مذهب د نورو الهی مذهبونو څخه د یو خپلواک مذهب په توګه، خپل لمونځ لري، دا لمونځ د 19 رکعت لمونځ دی چې هر بالغ بابي شخص ته واجب دی. روژه د بابي مذهب بله قاعده روژه ده. د بابي مذهب له نظره په هر بالغ بابي انسان د روژې د مياشتې روژه نيول فرض دي، د بيعين د کتاب د اتم فصل په اتلسمه سوره کې راغلي دي چې د بييان کال د اخري نولس ورځې روژه نيول پکار دي. په هغه چا روژه فرض نه ده چې يوولس کلنۍ ته نه وي رسېدلې او له دوه څلوېښتو کالو وروسته هم نه فرض کېږي او د هرې ورځې موده د لمر ختو څخه تر لمر لوېدو پورې ده او د روژې حق په قرآن کې بيان شوى دى. تفصیل په دې فصل کې. په هغه وخت کې د اصفهان واکمن منوچهرخان معتمد الدوله و او علي محمد باب یې په درناوي ومانه او د یو کال لپاره یې د هغه میلمه پالنه او ملاتړ وکړ. اډوارډ براون په دې اړه لیکي: «د شیراز دروغ په دې مسله کې ښکیل وو، که نه نو د خپلو دوو پیروانو سره دویم ښار (اصفهان) ته د هغه د بندیانو چټک انتقال به ناشونی و. دا پیښه د می 1846 په شاوخوا کې وشوه. باب کابو یو کال په اصفهان کې پاتې شو. هغه د هغه وخت د ډیرو پیاوړو مشرانو تر ملاتړ لاندې و، چې د خپلو دښمنانو د بدمرغۍ په مقابل کې یې د هغه ملاتړ او ملاتړ غوښتل، چې د هغو له جملې څخه علماء تر ټولو خطرناک وو. خو د ۱۸۴۷ کال په لومړیو کې د هغه سرپرست مړ شو او ګرګین خان چې د اصفهان د حکومت ځای ناستی شو، د پخواني واکمن په څېر احساس نه کاوه او سمدستي یې باب د یوه وسله وال سپرلۍ لاندې تهران ته ولېږه چې د محمد شاه او د هغه تر واکمنۍ لاندې و. ناپوه وزیر حج میرزا اغاسي د بیان رسم تاریخ د شمسي تقویم سره سم تنظیم شوی. نوروز د کال پیل دی او کال په 19 میاشتو ویشل شوی چې په نولس ورځو کې 4 یا 5 اضافي ورځې دي. هر 19 کاله یو "یونټ" بلل کیږي او هر نولس واحدونه "ټول څیز" بلل کیږي. د بیان د رسم تاریخ د بیابيزم کليز او تقویم ګریګورین تقویم ته د آیین بیاني تقویم بدلول د جلالي (ایرانی) تقویم په عین بیاني تقویم بدلول د بابيزم په قانون کې مهمې پېښې   په تبریز کې د سید علي محمد باب محاکمه په لومړي سر کې، حکومت او پادریانو د بابي غورځنګ ته ډیره پاملرنه ونه کړه، مګر د 1845 د اوړي په وروستیو کې، کله چې دوی د دې چټک پراختیا څخه خبر شول، دوی پریکړه وکړه چې دا کنټرول کړي. له همدې امله باب چې له مکې څخه بوشهر ته راغلی و، شیراز ته یووړل شو او زنداني شو. د فارس حاکم له هغه سره ډېر ظلم وکړ. د پادریانو د مشر له خوا د حاکم په وړاندې تر پوښتنو ګروېږنو لاندې ونیول شو او د هغه له خوا مرتد اعلان شو او حکم وشو چې په مرګ محکوم شي او د عبدالحمید خان درګاه په کور کې زنداني شي. قدوس چې د سيد علي محمد شيرازي په امر شيراز ته تللی و او يو بل بابيان د فارس د واکمن په امر په دغه ښار کې ونيول شول او ډېر شکنجه يې وکړل او له شيراز څخه وشړل شول. سید علي محمد باب اصفهان ته جلاوطن شو څه موده وروسته د شیراز په ښار کې کولرا خپره شوه او په همدې وخت کې باب شیراز ته لاړ. هغه د ۱۸۴۶ کال په سپټمبر کې اصفهان ته جلاوطن شو. په لومړي سر کې په اصفهان کې د هغه ښار د امام جمعه په کور کې اوسېده. د مک ایون باب په وینا، هغه په غیر رسمي ډول د مجلس علماوو د ډیرو حاضرو علماوو لخوا په غیر رسمي توګه په اعدام محکوم شو. خو په دې وخت کې د باب د اعدام د مخنیوي لپاره د جنون رایه پورته شوه. ماکو ته د سید علي محمد باب جلاوطني څه موده وروسته د ۱۸۴۷ کال د جنورۍ په میاشت کې د محمد شاه قاجار په امر د تهران په لور حرکت وکړ. خو د هغه لومړی وزير حاجي ميرزا اګاسي په تهران کې د سيد علي محمد باب د شتون په اړه اندېښمن شو او له شاه سره يې پرېکړه وکړه چې هغه مکو ته ولېږدوي چې د ايران په شمال لوېديځ کې پروت دی، پرته له دې چې باب تهران ته ننوځي. په همدې خاطر سيد علي محمد شيرازي د تهران نه بهر څه موده تيرولو او د شاه سره د ملاقات کولو نه پس تبريز ته د شاه د يو خط له مخې جلاوطن شو او بيا په همدې نوم د ماکو په قلعه کښې بندي شو. د حاجي میرزا اګاسي په وینا دا ځای ځکه مناسب و، چې هلته اکثره خلک سني او ترکي ژبي وو، او د روسیې او عثماني دولتونو له خوا محاصره او له هر ځای څخه لیرې پروت و، چې په پایله کې یې څوک باب ته متوجه نه شول. . مګر حتی په ماکو کې، دوی نشي کولی د باب سره د خپلو مینه والو سره اړیکه ونیسي، او حتی هلته به، لیکونه باب ته ورسیږي یا د هغه مینه وال به هغه ته ورځي. د طبرسي کلا جګړه کيڼ|بټنوک| په تبریز کې د سید علي محمد باب سره د علماوو د غونډې ځای چې اوس د صاحب الامر جومات په نوم یادیږي. باب بیا تبریز ته ولیږل شو او علماء کرامو ته یې امر وکړ چې د هغه په اړه وروستۍ پریکړه وکړي. علماوو هم یوه غونډه جوړه کړه او د هغه د ادعا په اړه یې پوښتنې وکړې. اډوارډ براون لیکي: د باب په وړاندې قانوني اجراات ټول د خورا شرمونکي بې عدالتۍ او بې عزتۍ سره مل وو. دوی ورته وویل: "که تاسو د پوهې دروازه یاست، البته تاسو باید د هرې پوښتنې ځواب ورکړئ چې موږ یې غوره کوو او پوښتنه کوو. او سمدلاسه یې د طب، ګرامر، فلسفې او منطق او داسې نورو اصطلاحاتو او تخنیکي توضیحاتو په اړه پوښتنې پیل کړې. محمد توربیان په دې اړه د پوهاند شهاب فردوسي د حالاتو او مقالو په کتاب کې لیکي: چې په ځینو کتابونو کې یې لیکلي چې سید باب مغروره او لېونی و، دا له عدل او انصاف څخه لرې خبره ده، ځکه چې د ده ټول اثار ښيي چې هغه متوجه دی. د هغه په افکارو او په هر حالت کې د سپېڅلو شیانو له نظره، اسلام د اخلاقو او ټولنیزو اصولو درناوی او پوره خبر دی او د هغه په کارونو کې د لیونۍ نښې نه لیدل کیږي. سيد علي محمد باب چهريق کلا ته جلاوطن شو په 2008 کې د چهارق قلعې پاتې شوني، چې د سیلماس ښار کې د زولا سیند په څنګ کې موقعیت لري کيڼ|بټنوک| په ۲۰۱۰ کال کې د چهارق کلا (د سید علي محمد باب د زندان ځای) د ډبرو پاتې شوني اډوارډ براون لیکي:     له همدې امله "باب" په زور له چهریق قلعه څخه تبریز ته یوړل شو او یو ځل بیا د قاضیانو په وړاندې چې پریکړه یې حتمي وه، تحقیق وکړ. هغه محکمه چې هغه اوس ورته سپارل شوې وه د پرله پسې سپکاویو او بې احترامۍ لړۍ پرته بل څه نه و. په هرصورت، د هغه ځورونکي د یوې پایلې د ترلاسه کولو په اړه اندیښمن وو، او هغه دا دی چې په رسمي توګه "باب" هغه درسونه پریږدي چې هغه زده کوي. خو دوی یې نشو کولی.     په ایران کې د فرانسې د سفارت لومړی سکرتر مونسیور نیکولاس لیکي: د اډوارډ براون لخوا د 132 ټکي کتاب په بل مخ کې د دې کلا او سیند تر عکس لاندې لیکل شوي.     قلعه چهریق در نزدیک ارومیه در آذربایجان که میرزا علی محمد باب قبل از کشته‌شدنش درآنجا محبوس بوده و به جبل شدید از آن تعبیر می‌کند     دلته یوازې یو لیک چې په اخروټ کې پټ شوی یا لیکونه په اوبو کې ګنډل شوي او په شیدو کې ډوب شوي او ورته ورته د باب او د هغه د پیروانو ترمینځ اړیکه ممکنه وه. اوس چې له دریو کلونو څخه ډیر په بند محکوم شوی، باب په عملي توګه نشي کولی د خپلو پیروانو لخوا د ممکنه وسله وال دفاع په لور د تمایل لپاره مستقیم مسؤل وګڼل شي. په هرصورت، حکومت هغه د هغه تعلیماتو سرچینه ګڼي چې د ایران ټوله امپراتوري یې غصب کړې وه او د هغه د وژلو پریکړه یې کړې وه. دوی فکر کاوه چې د هغه په مرګ سره باید ټول غورځنګ له مینځه یوسي. اډوارډ براون د طبرسي کلا د جګړې په تشریح کې لیکي:     پیروان سید علی محمد باب تحت تأثیر سخنان قرةالعین در واقعه بدشت، در مکانی که مزار شیخ طبرسی در آنجا بود گردهم آمدند. در اینجا، مردان تعلیم دیده برای صلح با شجاعت و مهارت باورنکردنی، ماه‌ها مجبور به جنگ با قوای سلطنتی بودند و بارها و بارها نیروهای دولتی را شکست داده و موجب شده بودند که حتی برخی از قوای دولتی ناامید شوند. رهبر شجاع ایشان ملاحسین بشرویه‌ای بود.     سرچینې Wikipedia, the free encyclopedia →Bábism (بازدید: ۱۳ دی ۱۳۹۰)