Jump to content

اډمنډ برک

د ويکيپېډيا، وړیا پوهنغونډ له خوا
اډمنډ برک
اډمنډ برک
اډمنډ برک
د شخص مالومات
پيدايښت
مړینه
روغتيايي څرنګوالی
عملي ژوند
کار/مسلک
کاروونکي ژبه
د کړنې څانګه سیاسي علوم [۲]،  سياسي نظريه [۲]،  محافظه کاري [۲]،  فلسفه [۲]  ويکيډاټا کې (P101) ځانګړنې بدلې کړئ
مؤثر ارستو ،  سيسرو ،  مونټېسکیو ،  وليام بلاکسټون ،  جان لاک ،  ډيويډ هيوم   ويکيډاټا کې (P737) ځانګړنې بدلې کړئ
خوځښت لیبرالي محافظه کاري   ويکيډاټا کې (P135) ځانګړنې بدلې کړئ
لاسليک
اډمنډ برک
اډمنډ برک
  ويکيډاټا کې (P935) ځانګړنې بدلې کړئ
سمول کينډۍ لاسوند وګورئ

اډمنډ برک (Edmund Burke) (د نوي سيستم له مخې زوکړه: د ۱۷۲۹ جنوري ۱۲ او مړينه د ۱۷۹۷ جولای ۹) يو ايرلينډي زېږنده بریتانوي سياستپوه، اقتصادپوه او فيلسوف و. برک چې په Dublin کې زېږېدلی دی، د ۱۷۶۶ او ۱۷۹۴ ز کلونو تر منځ يې له ويګ ډلې (Whig Party) سره د سترې بریتانيې د عوامو مجلس کې د پارلمان د غړي په توګه خدمت وکړ. [۳]

برک (Burke) په ټولنه کې له دود او کړو وړو سره د ارزښتونو د تکيې او د اخلاقي ثبات او د دولت د ښه والي لپاره د مذهبي بنسټونو د ارزښت ملاتړ کوونکی و. ياد نظريات «د طبيعي ټولنې يو سپيناوی يا ملاتړ:A Vindication of natural Society) تر سرليک لاندې د هغه په ليکنه کې څرګند شول. نوموړي د ماليې د ټاکنې تګلارو په ګډون د امريکايي مستعمرو پر وړاندې د بریتانوي حکومت کړنو باندې نيوکه وکړه. هغه د ښاري اوسېدونکو د واک د مخنيوي په موخه د مستعمراتي اوسېدونکو د حقونو ننګه وکړه، که څه هم د خپلواکۍ تر لاسه کولو د هڅې مخالفت يې وکړ. له کاتوليک خپلواکۍ څخه د نوموړي د ملاتړ، د ختيځ هند کمپنۍ څخه د Warren Hastings د استحضا او د فرانسوي اوښتون پر وړاندې د مخالفت له امله د نوموړي يادونه کېږي. [۴]

په«فرانسه کې د اوښتون په اړه غبرګونونه» په نوم د نوموړي کتاب کې برک څرګنده کړه چې اوښتون د غوره ټولنې جوړښت او د دولت او ټولنې دوديز بنسټونه له منځه وړل او نوموړي د کاتوليک کليسا پلټنه وغندله، چې د دې [اوښتون] پايله وه. د برک یاده کړنه د ويګ ګوند په محافظه کاره ډله کې د هغه د مخکښه کېدلو لامل شوه، چې نوموړي د چارلس جيمز فوکس (Charles James Fox) په مشرتابه د فرانسوي اوښتون پلوي نوي ويګ مخالف «پخواني ويګ (Old Whigs)» وګڼه.[۵]

برک په ۱۹ پېړۍ کې د محافظه کار او ليبرال دواړو ډلو له لورې وستايل شو. په پای کې په ۲۰ پېړۍ کې په ځانګړي ډول متحده ايالتونو کې د محافظه کارۍ د يو فسلفي بنسټګر په توګه، نوموړی په پراخ ډول د درنښت وړ شخص شو. [۶][۷][۸]

لومړنی ژوند

[سمول]

برک (Burke) د ايرلينډ په Doblin کې وزېږېد. د نوموړي مور Mary, nee Nagle (۱۷۷۰ – ۱۷۰۲ ز کلونه)  يوه رومن کاتوليک وه، چې دCountry Cork  په يوه declasse کورنۍ کې يې سترګې پرانيستې او د کاتوليک ښوونکي Nano Nagle د کاکا لور وه. پلار يې ريچارد (Richard) چې په ۱۷۶۱ کې مړ شو، يو بریالی وکيل او د ايرلينډ کليسا غړی و. د انګلينډ د دويم هنري د ۱۱۷۱  ز کال له بريد څخه وروسته راغی. ويليم ډي برغ د ستر تر اوسه معلومه نه ده، چې ايا دا هماغه ريچارډ برک دی چې له کاتوليک پلوي څخه واوښت. د Burgh یعنې برک (Burke) کورنۍ د انګليس-نورمن له پښت ويليم ډي برغ «William de Burgh» څخه ده، چې ايرلينډ ته په ۱۱۸۵ ز کال کې پردې هېواد باندې Gall يا د پخواني انګليس له کورنيو څخه ده، چې د سکاتلنډ اصلي ټولنې (Gaelic society) سره ورته شوه. د “de Burgh” کورنی نوم چې لاتيني بڼه يې “de Burgo” ده، ايرلنډي ژبه کې د “de Burca” يا “Burc” بڼو ته اوښتی دی، چې د پېړيو په تېرېدلو سره “Burke” شو. [۹][۱۰][۱۱]

برک د خپل پلار د عقيدې پېروي وکړه او په خپل ټول ژوند کې د خپلې خور خلاف د انګليسي کليسا پورې تړلی پاتې شو، چې خور يې Juliana رومن کاتوليک وروزل او پر همدې عقيده پاتې شوه. وروسته د هغه سياسي دښمنانو په پرله پسې ډول هغه د فرانسې Calais ته نږدې د St. Omer پوهنتون په Jesuit کې په زده کړو کولو تورن کړ. نوموړی يې هغه مهال کاتوليک خواخوږو ته د پټې پناه ورکولو له امله هم تورن کړ، چې د کاتوليک کليسا غړيتوب ښايي په ايرلينډ کې د جزا قوانينو له مخې د دولتي دندې له حق څخه بې برخې کړی وی. لکه څرنګه چې برک Frances Crewe ته وويل: [۱۲]

«د برک دښمنانو زياتره وختونه د هغه نړۍ د هڅولو هڅه وکړه، چې نوموړي په کاتوليک عقيده کې ساتلې وه او کورنۍ يې په همغه باور وه او دا چې هغه په خپله په St. Omer کې لوستی شوی و، مګر دا هر څه ځکه ناسم وو، چې د هغه پلار په Dublin کې د قانوني عادي پلی کوونکی و، چې د کليسا له رامنځته کېدنې څخه پرته دا ډول نه شو اوسېدلی او دا په دې ډول وشول، چې ښاغلی بي (Mr. B) دوه ځلې پاريس کې و او د St. Omer ښارګوټي له لارې تلل يې هيڅکله نه دي پېښ شوي. [۱۳]

د استازو مجلس ته له ټاکنې څخه وروسته له برک څخه وغوښتل شول، چې د ژمنتيا او نه منلو (د لوړوالي سوګند) وکړي او د یو جنس پر بل د بدلون مخالفت څرګند کړي. [۱۴]

نوموړي د يوه کوچني په توګه ځيني وختونه د Dublin له ناسالمې هوا څخه لرې، په Country Cork کې Killavullen ته نږدې د Blackwater په نوم دره کې د خپلې مور له کورنۍ سره تېر کړل. هغه خپلې لومړنۍ زده کړې له ډوبلين څخه ۶۷ کیلومتره (۴۲ ميل) لرې د Ballitore په يو Quaker ډلې په ښوونځي کې تر لاسه کړي او ښايي د خپل تره زوی (Nano Nagle) غوندې يې Killavullen ته نږدې په Hedge ښوونځي کې زده کړې کړې وي. برک له هغه ځايه له خپلې ټولګيوالې Mary Leadbeater سره ټول عمر په اړيکه کې پاتې شو. ماري د ښوونځي د څښتن لور وه. [۱۵]

برک (Burk) په ۱۷۴۴ ز کال کې د ډوبلن Trinity College پيل کړ، چې د پروتستانتو له لورې رامنځته شوی و او تر ۱۷۹۳ ز کال پورې يې کاتوليکانو ته د بري ليکونو د تر لاسه کولو اجازه ور نه کړه. نوموړي په ۱۷۴۷ ز کال کې يو د Edmun Burke’s Club په نوم يوه بحث کوونکې ټولنه جوړه کړه، چې په ۱۷۷۰ ز کال کې د TCD له تاريخي کلب سره د پوهنځي تاريخي ټولنې (College Historical Society) د رامنځته کولو په موخه راڅرګنده شوه. کالج تاريخي ټولنه په نړۍ کې د پوهنځي د محصلينو تر ټولو پخوانۍ ټولنه ده. د برک د کلب د کتنو دقيقې د تاريخي ټولنې په ټولګه کې پاتې کېږي. نوموړی په ۱۷۴۸ ز کال کې له Trinity څخه فارغ شو. پلار يې ورڅخه غوښتل چې حقوق ولولي او نوموړی په همدې فکر يا نظر سره په ۱۷۵۰ ز کال کې لندن ته لاړه او مخکې له دې، چې د اروپا لويه وچه کې د يون په موخه حقوقي زده کړه پرېږدي، هملته [لندن کې] منځنۍ کليسا ته ننوت. [۱۶][۱۷][۱۸]

لومړنۍ ليکنه

[سمول]

«د تاريخ د څېړنې او کارونې په اړه د Lord Bolingbroke ليکونه» په ۱۷۵۲ ز کال کې چاپ شو او ټوليز فعاليتونه يې په ۱۷۵۴ ز کال کې راښکاره شول. دې چارې برک (د طبيعي ټولنې ملاتړ: د انسان پر وړاندې را پور ته کېدونکې بدبختۍ او بدۍ) په نوم د خپل لومړني چاپ شوي کار [کتاب] ليکنې ته وهڅاوه، چې د ۱۷۵۶ ز کال په پسرلي کې راښکاره شو. برک د بې دينۍ عقل اصالت لپاره د خپلو دلايلو په يو (reduction ad adsudum) کې د هغوی د پوچوالي د روښانه کولو په موخه د Bolingbroke د سبک او نظريو پېروي (تقليد) وکړ. [۱۹][۲۰]

برک ادعا وکړه، چې د څرګند مذهب پر وړاندې د Bolingbroke دلايل پر ټولو ټولنيزو او کورنيو بنسټونو باندې پلي کېدلی شول. Lord Chesterfield او Bishop Warburton او همدرانګه نورو په لومړيو کې فکر وکړ، چې ياد کار په سوچه توګه د Bolingbroke له لورې له ملنډو پرته نور څه نه و. د کار ټولې کتنې په هغو کره کتنو سره مثبتې وې، چې په ځانګړي ډول د برک د ليکنې د کيفيت نمنځونکې وې. ځيني کره کتونکي د کتاب د کنايي طبيعت په پېژندلو کې بې پايلې شول، چې له امله يې برک د دويم چاپ (۱۷۵۷  ز کال) په سريزه کې څرګنده کړه، چې ياد کار يوه ملنډه او غندنه وه. [۲۱][۲۲][۲۳]

ريچارډ هرډ (Richard Hurd) باور درلود، چې د برک تقليد او پېښې نږدې بشپړې وې. هرډ زياتوي چې: ياد کار د نوموړي موخې ته په دې دليل ماته ورکړه، چې يو «پېغور ورکوونکی» بايد د پېښو کولو له لارې د ملنډې کولو په موخه د يوې ثابتې مبالغې له مخې پام وکړي. په داسې حال کې چې دا سپيناوی (Vindication) په هر ځای کې (نه يوازې په ژبه او د L. Bol. پر اصولو باندې، مګر په خورا روښانتيا يا يو څه رښتيني لېوالتيا سره) تر زور يا فشار لاندې دی، چې د نوموړي نيمايي نيت او پلان له نورو څخه قرباني کېږي. لږ شمېر پوهانو دا درېځ غوره کړی دی، چې برک بايد په حقيقت کې په ټينګوالي يا جديت کې سپيناوی ليکلی وی، چې وروسته يوازې د سياسي دلايلو له امله له ياد سپيناوي څخه سرغړونه کوي. [۲۴][۲۵][۲۶]

سرچينې

[سمول]
  1. ↑ ۱٫۰ ۱٫۱ پیوستون : 118517708  — د نشر نېټه: ۲۶ اپرېل ۲۰۱۴ — منښتلیک: Creative Commons CC0 License
  2. ↑ NL CR AUT ID: https://aleph.nkp.cz/F/?func=find-c&local_base=aut&ccl_term=ica=jn20000703035 — د نشر نېټه: ۷ نومبر ۲۰۲۲
  3. ↑ The exact year of his birth is the subject of a great deal of controversy; 1728, 1729, and 1730 have been proposed. The month and day of his birth also are subject to question, a problem compounded by the Julian–Gregorian changeover in 1752, during his lifetime. For a fuller treatment of the question, see F. P. Lock, Edmund Burke. Volume I: 1730–1784 (Clarendon Press, 1999), pp. 16–17. Conor Cruise O'Brien (2008; p. 14) questions Burke's birthplace as having been in Dublin, arguing in favour of Shanballymore, Co. Cork (in the house of his uncle, James Nagle).
  4. ↑ Richard Bourke, Empire and Revolution: The Political Life of Edmund Burke (Princeton University Press, 2015), pp. 220–221, passim.
  5. ↑ Burke lived before the terms "conservative" and "liberal" were used to describe political ideologies, cf. J. C. D. Clark, English Society, 1660–1832 (Cambridge University Press, 2000), pp. 5, 301.
  6. ↑ Dennis O'Keeffe; John Meadowcroft (2009). Edmund Burke. Continuum. p. 93. ISBN 978-0826429780.
  7. ↑ Andrew Heywood, Political Ideologies: An Introduction. Third Edition. (Palgrave Macmillan, 2003), p. 74.
  8. ↑ F. P. Lock, Edmund Burke. Volume II: 1784–1797 (Clarendon Press, 2006), p. 585.
  9. ↑ Clark 2001, p. 26.
  10. ↑ Paul Langford, Burke, Edmund (1729/30–1797), Oxford Dictionary of National Biography, Oxford University Press, September 2004; online edn, January 2008, accessed 18 October 2008.
  11. ↑ James Prior, Life of the Right Honourable Edmund Burke. Fifth Edition (London: Henry G. Bohn, 1854), p. 1.
  12. ↑ O'Brien, Connor Cruise (1993). The Great Melody. p. 10.
  13. ↑ "Extracts from Mr. Burke's Table-talk, at Crewe Hall. Written down by Mrs. Crewe, pp. 62.", Miscellanies of the Philobiblon Society. Volume VII (London: Whittingham and Wilkins, 1862–63), pp. 52–53.
  14. ↑ Clark, p. 26.
  15. ↑ "DistanceFrom.com Dublin, Ireland to Ballitore, Co. Kildare, Ireland". DistanceFrom.com. softusvista. 2014. بياځلي په 18 December 2014.
  16. ↑ "Alumni Dublinenses : a register of the students, graduates, professors and provosts of Trinity College in the University of Dublin (1593–1860) George Dames Burtchaell/Thomas Ulick Sadleir p114: Dublin, Alex Thom and Co, 1935
  17. ↑ "Catholics and Trinity College Dublin. (Hansard, 8 May 1834)". hansard.millbanksystems.com. بياځلي په 23 January 2014.{{cite web}}: CS1 errors: archive-url (link) CS1 errors: unsupported parameter (link)
  18. ↑ "Edmund Burke". The Basics of Philosophy. بياځلي په 21 March 2017.
  19. ↑ Prior, p. 45.
  20. ↑ Jim McCue, Edmund Burke and Our Present Discontents (The Claridge Press, 1997), p. 14.
  21. ↑ Allibone, Samuel Austin (1908). A critical dictionary of English literature and British and American authors, living and deceased, from the earliest accounts to the latter half of the nineteenth century. Containing over forty-six thousand articles (authors), with forty indexes of subjects. Vol. 1. J. B. Lippincott & Co. p. 289. OL 7102188M.
  22. ↑ Lock, Burke. Vol. I, p. 85.
  23. ↑ McCue, p. 145.
  24. ↑ Rothbard, Murray. "Edmund Burke, Anarchist". بياځلي په 14 October 2007.
  25. ↑ Sobran, Joseph, Anarchism, Reason, and History: "Oddly enough, the great conservative Edmund Burke began his career with an anarchist tract, arguing that the state was naturally and historically destructive of human society, life, and liberty. Later he explained that he'd intended his argument ironically, but many have doubted this. His argument for anarchy was too powerful, passionate, and cogent to be a joke. Later, as a professional politician, Burke seems to have come to terms with the state, believing that no matter how bloody its origins, it could be tamed and civilized, as in Europe, by "the spirit of a gentleman, and the spirit of religion". But even as he wrote, the old order he loved was already breaking down."
  26. ↑ Lock, Burke. Vol. I, p. 85.
"https://ps.wikipedia.org/w/index.php?title=اډمنډ_برک&oldid=335120" نه اخيستل شوی