Jump to content

اشوريان

د ويکيپېډيا، وړیا پوهنغونډ له خوا
(له اشوري خلک نه مخ گرځېدلی)
اشوريان
ټوليز مالومات
عمومي مالومات
وګړو شمېر
۱٬۲۳۰٬۰۰۰ ددې ځانګړني سمول پر ویکي‌ډېټا
ځانګړې وېشنيزه
هېواد
  لړۍ...
 عراق
 د امریکا متحده ایالات
 سوريه
 سويډن
 ايران
 تورکيه
 آسټراليا
 روسیه
 ارمنستان
 کاناډا
 ګرجستان
 اوکراين
 يونان[۱][۲][۳]
 آزربایجان[۱][۲][۳] ددې ځانګړني سمول پر ویکي‌ډېټا
دین
  لړۍ...
عيسويت — Assyrian Church of the East (en) ژباړل — Chaldean Catholic Church (en) ژباړل — Syriac Orthodox Church (en) ژباړل — د روسیې ارتودوکس کلیسا ددې ځانګړني سمول پر ویکي‌ډېټا
نور اړين مالومات
برخه د

سمول - سرچینه سمول - ويکي‌ډېټا سموللاسوند وګورئ

اشوريان یوه توکمیزه ډله ده چې په منځني ختیځ کې مېشت دي. ځینې یې ځانونه د سریانیانو، کلدانیانو او ارامیانو په توګه معرفي کوي. دوی په هغو هېوادونو کې چې مېشت دي، د سامي ژبو د نوې ارامیک څانګې په ژبو خبرې کوي. عصري اشوريان، سوريايي عيسويان دي، دوی ادعا کوي چې د اشور دي، چې د نړۍ له پخوانیو تمدنونو څخه دی او لرغونوالی یې په لرغوني بین النهرین کې تر ۲۵۰۰ مخکې له میلاد کاله پورې رسېږي.[۴][۵]

هغه قبایلي سیمې چې د اشوریانو ټاټوبی جوړوي، د اوسني شمالي عراق برخې (د نینوا دښتې او دحوک ولایت)، سویل ختیځ ترکیه (حکري او تور عبدین)، شمال لویدیځې ایران (ارومیه) او په دې وروستیو کې د سوریې شمال ختیځ (الحسکه ولایت) برخې دي.[۶][۷][۸]

ډېری یې د تېرې پیړۍ په اوږدو کې د شمالي امریکا، شام، استرالیا، اروپا، روسیې او قفقاز په ګډون د نړۍ نورو سیمو ته کډوال شوي دي. کډوالي د عثماني سترواکۍ او متحدو کردانوله خوا د لومړۍ نړیوالې جګړې په بهیر کې د دیارباکر عام وژنه، د اشوریانو نسل وژنه (له ارمنیانو او یوناني نسل وژنې سره یوځای)، په ۱۹۳۳ ز کال کې په عراق کې د سیمله عام وژنه، په ۱۹۷۹ ز کال کې د ایران انقلاب سره پیل شوې، په عراق کې د عرب ملتپال بعثي سیاست (د ۱۹۶۸-۲۰۰۳ ز کلونو ترمنځ) او سوریه، په سوریه او عراق کې ډېری برخې په ځانګړې توګه د ۲۰۱۴-۲۰۱۷ ز کلونو ترمنځ د اسلامي دولت له خوا د نینوا دښتې ونیول شوې.[۹][۱۰][۱۱][۱۲][۱۳][۱۴]

تاریخ

[سمول]

له مسیحیت څخه دمخه تاریخچه

[سمول]

اشور، د اشوريانو ټاټوبی دی، چې په لرغوني نږدې ختیځ کې موقعیت لري. په پخوانیو وختونو کې، هغه سیمه چې د اشوریا (او سبارتو) په نوم پیژندل شوې وه، د د لومړنیو انسانانو د اوسېدو ځای و چې د هغو پاتې شوې نښې چې د شانیدار په سمڅه کې موندل شوې دي.

د اشو تاریخ، د اشور ښار په جوړولو سره پیل کیږي، چې ښایي د ۲۵ پیړۍ دمخه پیل شوې وي. د برونزو د دورې په لومړیو کې، سارګون اکاد ټول اصلي سامي ویونکي خلک (د اشوریانو په ګډون) او د بین النهرین سومریان یې د اکدي سترواکۍ (۲۳۳۵-۲۱۵۴ مخکې له میلاد) لاندې متحد کړل. د اشور او نینوا ښارونه (ننی موصل)، چې د لرغونې آشوري سترواکۍ ترټولو زوړ او لوی ښارونه وو، له یو شمېر نورو ښارګوټو او ښارونو سره یوځای، د ۲۵ مخکې له میلاد پیړۍ په پیل کې شتون درلود، که څه هم داسې ښکاري چې په دې وخت کې د خپلواکو دولتونو پر ځای د سومریانو د واکمنۍ اداري مرکزونه وو.[۱۵][۱۶][۱۷][۱۸][۱۹][۲۰][۲۱][۲۲][۲۳][۲۴][۲۵][۲۶]

عصري تاریخ

[سمول]

ډېری هغه اشوریان چې په نننۍ عصري ترکیې کې ژوند کوي، د ترکیې د خپلواکۍ په جګړه کې د ترکیې له بریا وروسته سوریې یا عراق ته وتښتیدل. په ۱۹۳۲ ز کال کې، اشوریانو د عراق د نوي جوړ شوي دولت برخه کېدل رد کړل او پرځای یې د یو ملت په توګه د دوی د رسمیت پیژندلو غوښتنه وکړه.

د اشوریانو مشر یوویشتم شیمون عیشایي د ملګرو ملتونو له ټولنې څخه وغوښتل چې د عراق په شمال کې د «اشوري مثلث» په نوم پیژندل شوې سیمه دې د اشوریانو د حکومت د حق په توګه په رسمیت وپیژني. د فرانسې د واکمنۍ په دوره کې ځینې آشوریان، چې په عراق کې د سمیل عام وژنې په بهیر کې له توکمیز پاکولو څخه تښتیدلي وو، د ۱۹۳۰ ز لسیزې په اوږدو کې د خابور سیند په اوږدو کې ډېری کلي جوړ کړل.[۲۷][۲۸][۲۹]

هېواد

[سمول]

د اشوریانو په هېواد کې د نینوا (موصل)، نوحدرا (دوهوک)، ارافا/بیت ګرمای (کرکوک)، القوش، تیسکوپا او اربیل (اربیل) په عراق کې، ارومیه په ایران کې، او حکري (یوه لویه سیمه)، په ترکیه کې د یوکسکووا، هاکري، چکورکا، سیمدینلي او اولودیر عصري ښارونه، اډیسا/اورهای (ارفا)، حران، امیدا (دیارباکر) او تور عبدین (میدیات او کافرو) ښارونه په کې شامل دي. ځینې ​​ښارونه اوس مهال د کردانو په ولکه کې دي او په ځینو کې یې لا هم اشوریان شتون لري، ځکه چې د ترکیې په سویل ختیځ کې د اشوریانو نفوس (لکه په حکري کې) د لومړۍ نړیوالې جګړې په بهیر کې د اشوریانو د نسل وژنې په جریان کې په توکمیز ډول پاک شوي وو. هغه کسان چې ژوندي پاتې شوي وو د عراق په شمال کې د اشوریانو د میشت ځایونو غیر اغیزمنو سیمو ته وتښتیدل، او نور یې په جنوب کې د عراق په ښارونو کې مېشت شول. که څه هم ډیری یې د قفقاز او منځني ختیځ په شاوخوا کې ګاونډیو هیوادونو لکه ارمنستان، سوریه، ګرجستان، سویلي روسیه، لبنان او اردن ته هم کډوال شوي وو.[۳۰][۸][۳۱]

هویت او فرعي وېش

[سمول]

د منځني ختیځ سوریایي عیسویان او ډیاسپورا د خپلو ټولنو په اصل او هویت کې د متضادو باورونو پراساس د ځان پیژندنې لپاره بېلابېل شرایط کاروي. د ۱۹ مې پیړۍ په بهیر کې، انګلیسي لرغونپوه آسټین هینري لیارډ په دې باور و چې د اشور په تاریخي سیمه کې اصلي عیسوي ټولنې د پخوانیو اشوریانو له نسل څخه دي. که څه هم په ورته وخت کې هوراتیو ساوتگیت او جورج توماس بیټاني د بین النهرین له لارې د خپلو سفرونو په ترڅ کې ادعا وکړه چې سوریایي مسیحیان د ارامیانو اولادونه دي.[۳۲][۳۳][۳۴][۳۵][۳۶][۳۷][۳۸]

فرهنگ

[سمول]

اشوري کلتور تر ډېره بریده د عیسویت تر اغېز لاندې دی. د اشوریانو ډېری دودونه شتون لري چې د منځني ختیځ په نورو کلتورونو کې عام دي. اصلي جشنونه د مذهبي رخصتیو په بهیر کې پیښیږي ،لکه: ایسټر او کرسمس. دلته غیر مذهبي رخصتۍ هم شتون لري لکه خا ب-نیسان (پسرلنی انډول). خلک ډېری خپلوانو ته سلام کوي او په هر کال کې د ښکلولو سره او د «ܫܠܡܐ ܥܠܝܟ» Shlama/Shlomo lokh په ویلو سره، چې معنا یې په نويارامیک کې: «سلام پر تاسو» دی. نورو ته یواځې د ښي لاس په ورکولو سره ښه راغلاست ویل کیږي، د منځني ختیځ د دودونو له مخې کیڼ لاس له شر سره تړاو لري.[۳۹][۴۰]

ژبه

[سمول]

نوې-اراميک ژبې، د افریقایي اسیایي ژبې د کورنۍ له سامي څانګې څخه دي، چې په پای کې د زاړه ختیځ له آرامي ژبې، نوې اشوري سترواکۍ په وروستي پړاو کې له نړیوالو ژبو څخه یې سرچینه اخیستې. ارامیان او ډیری نور توکمونه د دوی له فتحې وروسته د اشوریانو سترواکۍ کې شامل شوو. په پای کې، دوی د اشوریانو په توګه ګڼل کېدل او ارامي ژبه د اکدي ژبې تر څنګ د اشوریانو رسمي ژبه شوه.[۴۱][۴۲][۴۱][۴۳][۴۴][۴۵][۴۳][۴۶]

ارامي د سوداګرۍ، راکړې ورکړې اواړیکو ژبه وه او په لرغوني زمانې کې د اشور عامه ژبه شوه. په لومړۍ وروسته له میلاد پیړۍ کې، اکدي ژبه له منځه تللې وه، که څه هم د معاصر ختیځ نوي-ارامیک ژبو اغېزې چې د آشوریانوله خوا ویل کیږي، د پام وړ دي او ځینې پورشوي لغاتونه لاهم په دې ژبو کې ژوندي پاتې دي.[۴۷][۴۸][۴۹]

موسیقي

[سمول]

د اشوري موسيقي، د دوديزې ولسي موسيقي او د لويديځ معاصرې موسيقي ژانرونو، لکه :پاپ او نرم راک او هم دبرېښنایی  نڅا موسيقي په کې شامله هم ده. هغه وسایل چې په دودیز ډول د آشوریانو له خوا کارول کیږ،ي زرنا او داوولا شامل دي، خو ګیتارونه، پیانو، ویولن، سینت‌سایزر (کیبورډونه او بریښنایی ډرمونه)، او نورو وسایلو هم وده کړې.

په عصري وختونو کې ځینې پیژندل شوي اشوري سندرغاړي، د اشور بیټ سارګیس، سارګون ګبریل، ایون اګاسي، جانان ساوا، جولیانا جینډو، او لینډا جورج دي. آشوري سندرغاړي چې په دودیز ډول په نورو ژبو سندرې وايي، میلیچش، تیمز او اریل بریخا دي. اشوري-استراليايي ډله ازدوتا خپلې سندرې په اشوري ژبه کې وړاندې کوي، په داسې حال کې چې د لوېديځ سټایل وسيلې کاروي. د ارامي موسیقۍ لومړی نړیوال فیستیوال د ۲۰۰۸ ز کال د اګست په میاشت کې په لبنان کې د اشوریانو لپاره په نړیواله کچه ترسره شو.

سرچینې

[سمول]
  1. ↑ ۱٫۰ ۱٫۱ سرچينې تړی: http://diplomba.ru/work/88453. Archive URL: https://web.archive.org/web/20190929024336/http://diplomba.ru/work/88453. Archive date: ۲۹ سپټمبر ۲۰۱۹.
  2. ↑ ۲٫۰ ۲٫۱ سرچينې تړی: https://web.archive.org/web/20061106041651/http://www.educ.umu.se/presentation/publikationer/avhandlingar/vems_ar_historien.pdf.
  3. ↑ ۳٫۰ ۳٫۱ سرچينې تړی: http://www.refworld.org/docid/49749c9837.html. Archive URL: https://web.archive.org/web/20190503103556/https://www.refworld.org/docid/49749c9837.html. Archive date: ۳ مې ۲۰۱۹.
  4. ↑ A. Leo Oppenheim (1964). Ancient Mesopotamia (PDF). The University of Chicago Press.
  5. ↑ Laing-Marshall 2005، م. 149.
  6. ↑ "Falling for ISIS Propaganda About Christians". www.aina.org.
  7. ↑ Eden Naby. "Documenting The Crisis In The Assyrian Iranian Community".
  8. ↑ ۸٫۰ ۸٫۱ Laing-Marshall 2005، م. 149-150.
  9. ↑ Minahan, James (2002). Encyclopedia of the Stateless Nations: A-C. Greenwood Publishing Group. p. 206. ISBN 9780313321092. The Assyrians, although closely assiociated with their Christian religion, are divided among a number of Christian sects. The largest denominations are the Chaldean Catholic Church with about 45% of the Assyrian population, the Syriac Orthodox with 26%, the Assyrian Church of the East with 19%, the free Orthodox Church of Antioch or Syriac Catholic Church with 4%, and various Protestant sects with a combined 6%.
  10. ↑ For Assyrians as a Christian people, see
  11. ↑ "Assyrian Christians 'Most Vulnerable Population' in Iraq". The Christian Post. خوندي شوی له اصلي څخه په 8 December 2012. بياځلي په 2006-12-05.
  12. ↑ "U.S. Gov't Watchdog Urges Protection for Iraq's Assyrian Christians". The Christian Post. خوندي شوی له the original on 2007-12-11. بياځلي په 2007-12-31.
  13. ↑ "Video: Iraqi troops liberate Christian town of Bartella from IS group". France 24 (in انګليسي). 2016-10-23. بياځلي په 2022-02-16.
  14. ↑ Hanish 2015، م. 517.
  15. ↑ Georges Roux, Ancient Iraq, p. 187
  16. ↑ Michel, Cécile (2017). "Economy, Society, and Daily Life in the Old Assyrian Period". In E. Frahm (ed.). A Companion to Assyria. Hoboken: John Wiley & Sons. ISBN 978-1118325247. p. 81
  17. ↑ Deutscher, Guy (2007). Syntactic Change in Akkadian: The Evolution of Sentential Complementation. Oxford University Press US. pp. 20–21. ISBN 978-0-19-953222-3.
  18. ↑ "Nineveh". Max Mallowan.
  19. ↑ Düring, Bleda S. (2020). The Imperialisation of Assyria: An Archaeological Approach. Cambridge: Cambridge University Press. ISBN 978-1108478748. p. 145
  20. ↑ "Ashur". World History Encyclopedia. بياځلي په 29 May 2016.
  21. ↑ Genesis 25:3
  22. ↑ "The Persian Wars by Herodotus: Book 6 - ERATO". parstimes.com.
  23. ↑ "Artifacts show rivals Athens and Sparta", Yahoo News, December 5, 2006.
  24. ↑ Olmatead, History of the Persian Empire, Chicago University Press, 1959, p.39
  25. ↑ http://media.hujada.nu/2019/03/Parpola-identity_Article_-Final1.pdf Archived 2020-11-19 at the Wayback Machine. کينډۍ:Bare URL PDF
  26. ↑ Yana 2008، م. 30.
  27. ↑ Len Dieghton, Blood Sweat and Tears
  28. ↑ Zubaida, S (July 2000). "Contested nations: Iraq and the Assyrians" (PDF). Nations and Nationalism. 6 (3): 363–82. doi:10.1111/j.1354-5078.2000.00363.x. بياځلي په 23 September 2011.
  29. ↑ "Biography of His Holiness, The Assyrian Martyr, The Late Mar Eshai Shimun XXIII". peshitta.org. Committee of the 50th Anniversary of the Patriarchate of Mar Eshai Shimun XXIII. بياځلي په 23 September 2011.
  30. ↑ Wigram, W.A., "The Ashiret Highlands of Hakkari (Mesopotamia)," Royal Central Asian Society Journal, 1916, Vol. III, pg. 40. -- The Assyrians and their Neighbors (London, 1929)
  31. ↑ Sherman (2013-09-13). The West in the World (in انګليسي). McGraw-Hill Higher Education. ISBN 9781259157059.
  32. ↑ Cross, Frank Leslie (2005). The Oxford Dictionary of the Christian Church. Oxford University Press. p. 119. ISBN 9780192802903. In the 19th cent. A. H. Layard, the excavator of Nineveh, first suggested that the local *Syriac Christian communities in the region were descended from the ancient Assyrians, and the idea was later popularized by W. A. Wigram, a member of the Abp. Of Canterbury's Mission to the Church of the East (1895-1915).
  33. ↑ Bettany 1888، م. 491.
  34. ↑ Southgate 1840، م. 179.
  35. ↑ Coakley 2011a، م. 45.
  36. ↑ Layard 1849b، م. 237.
  37. ↑ Layard 1849a، م. IX-X, 38, 241.
  38. ↑ Murre van den Berg 2015، م. 127.
  39. ↑ ASSYRIANS OF CHICAGO. "The Assyrian Academic Society" (PDF). www.aina.org.
  40. ↑ "The Assyrian New Year". خوندي شوی له the original on May 2, 2006.
  41. ↑ ۴۱٫۰ ۴۱٫۱ Parpola 2004، م. 5-22.
  42. ↑ worldhistory.org
  43. ↑ ۴۳٫۰ ۴۳٫۱ Bae 2004، م. 1–20.
  44. ↑ "Akkadian Words in Modern Assyrian" (PDF). بياځلي په October 12, 2019.
  45. ↑ Kaufman, Stephen A. (1974), The Akkadian influences on Aramaic. University of Chicago Press
  46. ↑ Lipiński 2000.
  47. ↑ Avenery, Iddo, The Aramaic Dialect of the Jews of Zakho. The Israel academy of Science and Humanities 1988.
  48. ↑ Khan, Geoffrey (1999). A Grammar of Neo-Aramaic: the dialect of the Jews of Arbel. Leiden: EJ Brill.
  49. ↑ Maclean, Arthur John (1895). Grammar of the dialects of vernacular Syriac: as spoken by the Eastern Syrians of Kurdistan, north-west Persia, and the Plain of Mosul: with notices of the vernacular of the Jews of Azerbaijan and of Zakhu near Mosul. Cambridge University Press, London.
"https://ps.wikipedia.org/w/index.php?title=اشوريان&oldid=340647" نه اخيستل شوی