ګوجري ژبه

ګوجري
Gojri, Gurjari
Native to	افغانستان، پاکستان، هند
سيمې	کشمير، سوېل ختيځ افغانستان
Native speakers	1 ميليون  (date missing)
ژبې کورنۍ	Indo-European اندو-ايراني ژبې اندو-اريايي ژبې اندو-اريايي ژبې راجستاني – ماروري راجستاني ژبه ګوجري
د ژبې کوډونه
آيسو 639-3	gju
Glottolog	guja1253

ګوجري ژبه ( انګليسي:Gujjari) په پاکستان ، هند ، افغانستان او کشمیر کې په پراخه پیمانه ویل کیږي، په منځني پېړیو کې دا خلک په ګوجرات او راجستان وغيره کې د لویو سلطنتونو واکمن وو، په یوولسمه، دولسمه او ديارلسمه پیړیو کې دوی پر هند برید وکړ. د نولسمې پېړۍ د عربو او ترکي يرغلګرو خپل ستر دولتونه له منځه له امله يې د ګوجر قوم د رسمي سرپرستۍ ژبه او له مرکزيت څخه بې برخې شول، له هغه وروسته دغو خلکو کشمير ته مخه کړه او هلته مېشت شول. دا خلک په پنجاب کې د جهلم سيند دواړو غاړو ته او له بلې خوا هزاره ډويژن، ملاکنډ ولسوالۍ او افغانستان ته تللي دي. ځینې یې سندهـ، بلوچستان او ګلګت بلتستان ته کډه شول، د عربو او ترکي یرغلګرو په لاس د خپل واک له لاسه ورکولو وروسته پر دې ولس د ظلم او ستم دوره پیل شوه، په همدې حال کې په کشمیر او پنجاب کې هم دا خلک تل ارام او با ثباته وو. خو په پښتونخوا، ګلګت بلتستان، سنده، بلوچستان او افغانستان کې د دوی وضعيت چندانې ښه نه ويو وخت وو چې د لويو امپراتوريو خاوندان وو او يو وخت و چې د نورو د خياطۍ په توګه جوړ شو، چترال، سيند کوهستان، ملاکنډ ډویژن، هزاره ډویژن، سند، بلوچستان، ګلګت بلتستان او افغانستان په هر ځای کې مختلفو قومونو پر دوی د ظلمونو غرونه وغورځول او د غلامانو په توګه یې وساتل، د یوتھ فورم او دې ته ورته نورو پلیټ فارمونو له لارې دې ولس د یوه اساسي او قانوني لاریون پیل وکړ. د خپلو حقونو لپاره مبارزه، دې مبارزې ډېرې مثبتې اغېزې درلودې، اوس په دې سیمو کې مېشت ګوجران له ټولنیز، اقتصادي او سیاسي پلوه د پخوا په پرتله ډېر باثباته او هوسا دي، د خپل له لاسه وتلي مرکزيت د بېرته ترلاسه کولو لپاره دا ولس د یوه جلا ولایت د جوړولو لپاره مبارزه کوي. پخپله پاکستان کې په داسې حال کې چې په مقبوضه کشمیر کې دوی د ګجرات په نوم د خپلې برخې جوړولو هڅې کوي، په پاکستان کې بېلابېل غورځنګونه د ګجرات صوبې، ګوجر دیس صوبې، هزاره صوبې، ګجرات صوبې، ګوجرانواله په نومونو د جلا صوبې د جوړولو غوښتنه کوي. - ګجرات، او داسې نور، په کوم کې چې ګوجرانواله ډویژن دی، د ګجرات ډویژن، د پوټوهار سیمې ضلعې، هزاره ډویژن او ملاکنډ ډویژن دې یوه صوبه جوړه شي چې باید د ګجرات صوبه، ګوجرانواله صوبه، ګوجرانواله صوبه، ګوجردیس صوبه، ګجرات یا مالاکنډ ګوجرانواله، هزاره ګجرات، پوتوهار ګردیز، پوتوهار، ګوجرانواله، هزاره ګجرات وغیره باید وساتل شي. د دې تر څنګ په ديارلسمه پېړۍ کې د خپل له لاسه وتلي مرکزيت بېرته ترلاسه کول، د کشمير يو جلا خپلواک او خپلواک دولت جوړول هم د ګوجر ملتپالو دنده ده، بايد څرګنده شي چې ګوجر قوم د هندي کشمير او پاکستاني کشمير له څلورو لويو قومونو څخه يو دی. پاتې درې لوى قومونه يې كشمير، ډوګري او پاهاري دي، د كشمير د آزاد او خپلواك هېواد جوړېدل په ټوليزه توګه د كشمير د ټولو قومونو او په ځانګړې توګه د ګوجر قوم په ګټه دي، نو له همدې امله د پاكستان، هند، افغانستان او د كشمير د ګوجر ملتپالو داسې. لکه ګل رحمن، همدرد او نور د کشمیر د خپلواک دولت د جوړولو په حق کې غږ پورته کوي.

په اوسني وخت کې د ګوجر قوم او د ګوجري ژبې تر ټولو لوی علمي، ادبي او کلتوري مرکز کشمیر دی، چې هلته په مختلفو کچو د ژبې په نصاب کې شامله شوې او د دې ژبې اهمیت په اساسي قانون کې په رسمیت پیژندل شوی، که کشمیر آزاد وي او که کشمیر. که خپلواک هیواد شي نو د ګوجري ژبې او کلتور د ودې او ساتنې او د ګوجري قوم د پرمختګ او هوساینې لپاره به ښه وي.

سربېره پردې د ګوجري ژبې هريانوي ژبه د هند په هریانا ایالت کې غالبه ده. په پاکستان کې هغه خلک چې د هند له هشیارپور څخه مهاجر شوي او پاکستان ته راغلي په ګوجري ژبه خبرې کوي، په هند کې هریانوي، راجستاني، ګجراتي، میواتي او داسې نورې ژبې په اصل کې د ګوجري ژبې یوه بڼه ده.

ګوجري ژبه د هند په جمو او کشمیر ، هماچل پردیش ، هریانا ، اتراکنډ ، راجستان ، ګجرات (هند) ، پنجاب، هند او ډیلي کې په پراخه کچه ویل کیږي. په پاکستان کې ګوجر په شمالي پنجاب، ګوجرانواله ډويژن، ګجرات ډويژن او پوټوهار سيمه کې په زيات شمېر کې ژوند کوي، په سندهـ، بلوچستان او پښتونخوا کې هم ګوجر په زيات شمېر کې اوسېږي، په ملاکنډ ډويژن او هزاره ډويژن کې د دوی شتون زيات دی. د دې تر څنګ په آزاد کشمیر، مقبوضه کشمیر، ګلګت بلتستان، انډس کوهستان، چترال او داسې نورو سیمو کې هم ګوجران شته چې په ګوجري ژبه خبرې کوي، د افغانستان په شمالي او ختیځو سیمو کې هم ګوجر شته چې ګوجري ژبه وايي. او د کشمیر ګوجري ژبه د ایالت په شپږو ټاکل شویو ژبو کې شامله شوې ده.

د ګوجر قوم مشهور شخصیتونه

1. چودري رحمت علي ۲. چودري فضل الهي ۳. فانوس ګوجر ۴. چوهدري اسلم پرویز صدر انجمن ګجران پاکستان / ډایریکټر انټرنیشنل ګوجران سیکرټریټ ګوجران چیمبر اسلام آباد 5. جګړن طفیل شهيد ۶. سردار محمد یوسف ګجر (د مذهبي چارو پخوانی وفاقي وزیر، پاکستان) ۷. پوهاند ګل رحمان همدرد، فیلسوف پوه (د ګجرات ولایت د غورځنګ بنسټ ایښودونکی) ۸. جاوید چوهدري (کالم لیکونکی، ژورنالیست) ۹. نامتو څېړونکی او لیکوال ډاکټر رفیق انجم ۱۰. قمر زمان کائره ۱۱. چوهدری لطیف اکبر، د آزاد کشمیر اسمبلی ۱۲ غړی. ډاکټر جاوید راهي، دیارلس مشهور محقق او لیکوال، ژوند لیکونکی ګجري مفتي محمد ادریس ولي پسوال.

۴۱

حاجی شیر عالم ګجر، د ګوجر اجتماعی شورا رییس افغانانو 15 ن 14. حضرت رحمن ګوجر، د ګوجر قومی شورا رییس 16 ن 15 شعیب اختر ( پېژندل شوی پاکستانی تیز هلک 17 16 چوهدری عبدالحمید بابا د ګوجر یوتھ فورم بنسټ ایښودونکی ملک پاکسات. 17. خان کتانه ګوجر د پاکستان عوامي جمهوري ګوند مشر

تاریخ

ګوجري ژبه د برصغیر یو له پخوانیو ژبو څخه ده. په دې سیمه کې د ګوجرانو تاریخي شواهد له پنځمې پیړۍ وروسته په ښکاره ډول موندل کیږي او بیا د تیرې پیړۍ تر ديارلسمې میلادي پیړۍ پورې په هند کې د ګوجر ژبې د مختلفو دولتونو او سلطنتونو څرګند شواهد شته چې په دې دوره کې ګوجر ژبې د رسمي سرپرستۍ څخه برخمنې وې. سرپرستانو، لیکوالانو او شاعرانو د ګوجري ادب د پام وړ برخه جوړه کړې، خو په دې کې شعرونه زیات دي او هغه هم اکثره تصوف. په دغو شاعرانو کې د سید نورالدین ستګورو، حضرت امیر خسرو ، شاه میرانجي، شاه بازان، شاه علي جیوګامي، برهان الدین جانم، خوب محمد چشتي، جگت گرو او امین ګجراتي نومونه د یادولو وړ دي، هغه د تصوف په نامه یو بشپړ کتاب لیکلی دی. شاعري".

ګوجري چې د جمو او کشمیر په ایالت کې ویل کیږي د عربي او فارسي ژبو څرګند اغیز لري ځکه چې د دې ایالت ټول ګوجران د اسلام پیروان دي او د دوی دیني ادبیات په عربي او فارسي ژبو موجود وو او په فارسي ژبه به یې تدریس کاوه، نو دا اغیزې پیل شوې. د عامو خلکو په ژبه کې واقع کيږي، خو له تاريخ څخه ثابته ده چې کله اريايان هند ته داخل شول، په هندۍ ژبه يې خبرې کولې، د پراکرت په نوم رامنځته شوې او يوه څانګه يې Aap Bharnas ده.

د حکومت د سرپرستۍ په دوره کې د ګوجري ژبې د ګوجرات په سلطنت کې مرکزي موقعيت درلود(کوم چې د ګوجر سلطنت و چې د هند د ګجرات، راجستان او نورو ایالتونو څخه جوړ و). د اردو ژبې نامتو لیکوال ډاکټر جمیل جالبي په خپل "تاریک اردو ادب " کې لیکي:

"کله چې په دکن کې د اردو نوي مرکزونه راڅرګند شول، نو هلته پوهانو او ادبپوهانو په طبیعي توګه د ګوجري ادب دود خپل کړ. کله چې په دکن کې د اردو خبرې وشوې او د رسمي محکمې سرپرستي یې تر لاسه کړه، نو هلته د لیکوالو او شاعرانو سترګې ګوجري ادب ته واوښتې، دغه ادب یې معیاري وباله او د دې ادب ټول عناصر یې په خپل ادب کې جذب کړل.

ډاکټر جمیل جالبي د ګوجري ژبې ادبي حیثیت د اردو او ګوجري تر منځ د ژبني اړیکو د څېړلو په ترڅ کې پیژني. اردو ويونکي د ګوجري ژبې په پوهولو کې کومه ستونزه نه لري، البته، ګوجري ژبه او اردو خورا نږدې ژبنۍ اړيکې لري ځکه چې اردو ژبه پخپله د ګوجري ادب پر بنسټ ولاړه ده.

په کشمیر کې رامنځته شوی ګوجري ادب د سیمه ییزو ژبو اصلي بڼه ده، سندرې، فولکلوريکي کیسې او لوک سندرې ټول شته. ګوجري د خپل دود او پراخوالي له مخې د برصغیر تر ټولو مهمه ژبه ده، په پیل کې اردو له هغې څخه په ګجرات (هند) او دکن کې وده وکړه.

په دبستان دکن کې د ګوجري ژبې نفوذ د پام وړ دی. چوهدري اشرف ګجر په خپل کتاب "د اردو، ګوجري ژبې خالق" کې دا خبره په ډېره ښکلې توګه ثابته کړې ده. له دیارلسمې پېړۍ وروسته د عربو او ترکي یرغلګرو د پرله پسې بریدونو په پایله کې د ګوجر ایالتونه (د ګجرات او راجستان سلطنتونه) او په هند کې د ګوجر حکومتونه له منځه ولاړل.

د مرکزيت له لاسه ورکولو وروسته، ګوجري ژبې خپله کومه ځانګړې سیمه نه درلوده، نو دوی د کشمیر په زرغونو کې پناه واخیسته او کشمیر یې خپل کلتوري، ادبي او ملي مرکز جوړ کړ، ډیر ژر د ګوجر قوم یو له اوو لویو قومونو څخه شو. د کشمیر ایالت نور شپږ قومونه کشمیری، ډوګری، لداخی، ګلګتی، بلتی او پاهاری (د یادولو وړ ده چې ګلګت بلتستان هم هغه وخت د کشمیر د ایالت برخه وه) د کشمیر ایالت ډیر حساس وو. د ژبو د ساتنې په اړه، ژبې ته رسمي ملاتړ هم ترلاسه شو، خو د هند له وېش وروسته د کشمیر پر سر شخړه راپورته شوه او د کشمیر یووالی ووېشل شو. پاکستان د کشمیر درې برخې (آزاد کشمیر، ګلګت او بلتستان) او هند درې برخې (کشمیر ویلی، جمو او لداخ) اشغال کړې. د کشمیر دې جغرافیایي ویش د شینا، بلتي، ډوګري او لداخي ژبې ویونکي لږ اغیزمن کړل، خو د کشمیري، ګوجر او پرهاري ژبو یووالی د دې جغرافیایي ویش له امله په بشپړه توګه ټوټه ټوټه شو او دا درې قومونه په حقیقت کې په دوو برخو وویشل شول. جغرافیایي واحدونه به وویشل شي، په دې توګه به د ګوجر قوم او ګوجر ژبه هم په برصغیر کې خپل وروستی پناه ځای له لاسه ورکړي. په ۲۰۱۹ کال کې هند د کشمیر د ځانګړي ایالت حیثیت لغوه کړ، چې له هغې وروسته په هندي کشمیر کې د نورو قومونو د اوسېدو لپاره لاره هواره شوه، په پاکستاني کشمیر کې د غیر قومونو د اوسېدو لړۍ لا له وړاندې پیل شوې وه، چې له امله یې ژبه او د کشمیر د ټولو قومونو کلتور له سختو ګواښونو سره مخامخ دی، له همدې امله د کشمیر اوسیدونکي ملتونه اندیښمن دي او په ټوله نړۍ کې یې د زړونو ژړا اوري.
 په کشمیر کې د ژوند او مرګ له دې سختو ننګونو سره سره، ګوجري ژبه د برصغیر په میدانونو او غرونو کې په ډیره انرژي سره د خپل وجود د ساتلو هڅه کوي. دا ژبه د هند په ګجرات، راجستان، هماچل پردیش ، جمو او کشمیر، شمالي پنجاب، هزاره ډویژن، ملاکنډ ډویژن، او ګلګت بلتستان، او همدارنګه د افغانستان، ایران، روسیې او چین په ځینو برخو کې ویل کیږي او پوهیږي. په پاکستان، هند او افغانستان کې د ګوجري ژبې د ويونکو شمېر له دوه ميليونو څخه زيات دی، د جغرافیې له لحاظه د برصغیر بله کومه ژبه له ګوجري سره سیالي نشي کولای.

ادب

ګوجري ادب د اسلامي ادب لویه سرمایه لري چې پکې د قرآن کریم ژباړه هم شامله ده. تفسیر قرآن. د پیغمبر سیرت. ملګري. د نبوي احادیثو، فقهې او حدیثو ترجمه موندل شوې ده.

سندرې او ولسي کیسې چې د داستان په نوم یادیږي په ګوجري فلکلور کې په پراخه کچه شتون لري، د "نورو"، "تاجو"، "نیرا"، "بیګوما"، "شوپیا"، "کونجاري" او "ماریان" په ګډون په سلګونو ګوجري سندرې خپرې شوې دي. په ګوجري ژبه کې د لیکلو دود هم عام شوی دی. مشهور لیکوالان سین قادر بخش، نون پونچی او نور شامل دي. په نورو ليکوالانو کې ميا نطام الدين، خدا بخش، زابي راجوري، شمس الدين مهجور پونچي، ميا بشير احمد ، جاويد راهي، رفيق انجم ، ملکي رام کوشان، سروري کاسانه، نسيم پونچي، مفتي محمد ادريس ولي شامل دي. د پاکستان د حکومت لخوا په 2021 کې د صدارتي جایزې سره).