قاشقايي ديلي ژبه
| قاشقايي ديلي | |
|---|---|
| قاشقایێ ديلي, Qaşqayı dili | |
| په مورنۍ ژبه | ایران |
| سيمه | فارس، چهارمحال و بختیاري، خوزستان، کهګیلویه و بویر احمد، اصفهان، شازند |
| قومیت | قشقايان |
شمېر ويناوال | ۹۴۹٬۰۰۰ (۲۰۱۵)[۱] |
| عربي، لاتین | |
| د ژبې کوډونه | |
| آيسو ۶۳۹-۳ | qxq |
| ژبپوهنه | part of 44-AAB-a |
قشقايي ژبه د تورکي ژبې د کورنۍ د جنوبي اوغز څانګې څخه يوه ژبه ده چې قشقيان پرې خبرې کوي. [۱] کوولسکي دغه ژبه خراساني تورکي او آذربایجاني تورکي ته تر ټولو نږدې ژبه ګڼلې ده. دا موضوع د انی ماري وانګابین او ګیرارډ ډویرفر له خوا په بېلابېلو لارو بیان شوې، مګر څوک و ه. مینګس دا ژبه د عثماني تورکي ژبې سره ډېره ورته ګڼي.
په قشقايي کې د i, e, ä, a, å, ï, u, ü, o, ö او د پی, b, m, f, v, t, d, n, s, z, š, ž توري توري دي., č, 3˘, k, g, q, γ, χ, ŋ, l, r, h شتون لري. د فارسۍ ژبې اغېز د قشقايي په لغتونو کې څرګند دی، په هغو متنونو کې چې دفرز آباد او د هغه د ملګرو له خوا راټول شوي دي، ډیری عربي اغیزې لیدل کیدی شي. دولتي او نظامي کلمې لکه قنسل ، پیکان او شاه په دې ژبه کې د فارسي په پرتله زیاتې راغلې دي. دیني لغت اکثره عربي ریښې لري، خو له فارسي څخه دې ژبې ته داخل شوی او د فارسي ځانګړنې یې ساتلي دي. طبي لغتونه هم د فارسي تر اغیز لاندې دي، لکه ناروغ ، درد او درمل .
د ويناوالو شمېر[سمول]
په 2016 کې، Ethnologue encyclopedia د قشقايي ژبې د ویونکو شمیر شاوخوا 959,000 اټکل کړی. [۲] په 1986 کې، د کانګرس کتابتون شاوخوا نیم ملیون د قشقايي ویناوالو اټکل وکړ. [۳] د ایران د احصایې ادارې په ۲۰۰۷ کال کې د کوچیانو د نفوسو په وروستۍ سرشمیرنه کې، د کوچیرو د قشقیس نفوس په فارس، بوشهر، اصفهان، چهارمحل او باختری ولایتونو کې ۱۱۲ زره ۴۳۰ تنه اټکل شوی و. [۴]
د يوې څيړنې له مخې په فيروز آباد کې د قشقې خلک د هر عمر خلک خپله مورنۍ ژبه په دوستانه او په کورنۍ کې کاروي، خو په شيراز کې تر شل کلنۍ کم عمره ترکي ژبي کورنۍ د خپلې مورنۍ ژبې کارولو ته ډېره لېوالتيا نه لري. په شیراز کې، په مختلفو سیمو کې، حاکمه ژبه فارسي ده، او په غیر رسمي حالاتو کې، مورنۍ ژبه کارول کیږي، په داسې حال کې چې په فیروز آباد کې، ترکي په ورته شرایطو کې غوره کیږي. په شيراز کې ترکي ژبه د فارسي تر اغېز لاندې ده او قشقايي ژبه ورو ورو د ځوانانو په منځ کې له لاسه ورکوي. [۵]
د ویناوالو سيمه[سمول]
۲- د چهارمحل او باختري ولايت د ښارونو په شمول: شهرکيان ، تګانک ، بن ، برده ، سمن ، هوره ، يان چشمه ، سيفيدشت ، فريدنبه ، بيلداجي ، سودجان ، جنقان او نقنح .
۳- د اصفهان په ولایت کې د زرینشهر ، چادګان ، سیمیرام ، دران ، دهغان ، فتح آباد او شهرزاده ښارونه شامل دي.
۴- د خوزستان ولایت د هفتل ښار په شمول
۵- د کوهګیلویه او بویر احمد ولایتونه د ګچسران ښار په شمول
۶- د دشتستان په شمول د بوشهر ولایت
د قشقايي څو متلونه[سمول]
ؤزؤنگه بیر ایگنه وور، اؤزگهیه بیر جوالدوز. [۶]
ائوینگی تمیس ساخلا قوناق گلر، اؤزؤنگؤ تمیس ساخلا اؤلؤم گلر[۷]
ایتین یولداش لومړی؛ چوماغی یلدن یاری قیمه. [۸]
آیش وختینده چلاقام؛ ییَنده قلچماق [۹]
بیچک اوز ساپین کسمیز. [۱۰]
تات گچیسینینگ گارخیمچلیگ ارگنیر. [۱۱]
تری استی نی ګوره یمس. [۱۲]
توتنگ شورفه قرده تنفه. [۱۳]
خروسونگ قیراغینه اینا نوم، تلکینینگ اندینا. [۱۴]
خوشاشت ادم، قاضي قاپسینا ګیدمس. [۱۵]
اړوندې پوښتنې[سمول]
- قشقايي قوم
- تورکي ژبې
- په ایران کې عامې ژبې
- د قشقايي قبیلې
پايليکونه[سمول]
- ↑ Ethnologue report for language code: qxq
- ↑ https://www.ethnologue.com/country/IR/languages
- ↑ Library of Congress-Qashqais)
- ↑ کينډۍ:یادکرد وب
- ↑ کينډۍ:پک
- ↑ یک سوزن به خودت بزن، یک جوالدوز به دیگری.
- ↑ خانه خود را تمیز نگه دار؛ شاید مهمان بیاید و خودت را تمیز نگه دار؛ چون مرگ ناگهان سر میرسد.
- ↑ با سگ دوستی کن؛ اما چماقت را بر زمین مگذار.
- ↑ وقت کار کردن چلاقم؛ اما زمان خوردن قلچماق.
- ↑ چاقو دسته خود را نمیبرد.
- ↑ با بز روستاییها چیدن موی بز را یادمیگیرد - کنایه از آزمایش و تمرین روی مال دیگران
- ↑ کسی که محبوب خدا باشد، طعمهٔ گرگ نمیشود.
- ↑ شرف رو بگیرین که طناب رو پاره میکند - کنایه از عصبانیت و سر و صدا کردن بیجا
- ↑ به زیبایی دم خروس و قسم خوردن روباه اطمینان نداشته باش.
- ↑ آدم خوش معامله راهش به در خانهٔ قاضی نخواهد افتاد.
سرچینې او توضیحات[سمول]
- آی سودا، د قاشقايي د ترکي شعرونو ټولګه، د محسن راجایپناه (قرخیلو)، رهګوشه خپرندویه کور، شیراز: ۲۰۰۱.
- فرهنګ معین ، امیر کبیر خپرندویه ټولنه، ۱۳۷۵ ل
- حسینآبادی، سیاوش. "د قاشقايي ترکي ژبي تدریجي زوال" ډیلیکولوژي (1 او 2): حسینآبادی، سیاوش. حسینآبادی، سیاوش. د نامعلوم پیرامیټر څخه | ماه= پریښودل ( مرسته )