خراساني تورکي ژبه

خراساني تورکي ژبه
خراساني تورکي ژبه
په مورنۍ ژبه	ایران
سيمه	خراسان
شمېر ويناوال	۴۰۰٬۰۰۰ (تخمین) (بې نېټې)
ژبې کورنۍ	تورکي ژبې مروجې تورکي ژبې اغوز خراساني تورکي ژبه; ; ;
ژبکوډونه
آيسو ۶۳۹-۲	tut
آيسو ۶۳۹-۳	kmz

ټوليز مالومات
عمومي مالومات	طبيعي ژبه ; ژوندۍ ژبه
ځانګړې وېشنيزه	ختيځه اوغوز
ليکدود	پارسي الفبا
ويونکو شمېر	۸۸۶٬۰۰۰ (۲۰۱۴)
د توکمپوهنې ژبې حالت	۶ ای ځواکمنه
د ژبې کوډ	kmz
هېواد	ايران

دخراسان تورکي ژبه د یو ډول ترکي ژبې نوم دی چې د خراسان د ترکانو له خوا ویل کیږي. دا ژبه د شمالي خراسان، رضوي خراسان په ځینو سیمو او د سمنان ولایت په شمال کې ( ناردینو د ګلستان د شاوخوا سیمو ښه نوم دی) کې ویل کیږي. د یونیسکو د وروستي اټکل له مخې په ایران کې د دغې ژبې د ویونکو شمیر ۲۰۰ زرو ته راټیټ شوی دی.

شاه ليد

په خراسان کې د ترکانو د شتون په اړه بېلابېل اقوال شته. ایوانوف د خراسان ترکان د هغو ترکي یرغلګرو پاتې شوني ګڼلي چې په دریمه پیړۍ کې یې له ترکستان څخه پر خراسان برید وکړ. فاري او سیدلي په ایران کې د اسلام له راتګ مخکې په خراسان او ترانش کې د ترکانو شتون تاریخ ته منسوب کړی دی. د هجري پېړۍ په لومړیو جغرافیایي منابعو کې هم د لوی خراسان په سیمو کې د خلجی ترکانو د شتون په اړه مواد شته. د جوهانسن په وینا په ایران کې زیاتره ترکان د سلجوقیانو مخالفان دي. سلجوقيان د غزا له قومونو څخه وو او د خراسان ترکان د همدغو غازي ترکانو له پاتې شونو څخه ګڼل کېږي ^[۶]

جغرافيايي سيمه

خراساني ترکي ژبه د خراسان ولایت د جوغتۍ ښار ، جوین ښار، خوشاب ښار، کلات ښار ، او د خراسان ولایت د رضوي ښار د نیشابور ښار په سرویلات او د شمالي خراسان ولایت د اسفرین ښار بام او صفي آباد برخو کې حاکمه ژبه ده. دا ژبه په بوجنورډ او شیروان کې هم ډیری ویونکي لري. دا ژبه د سمنان ولایت په شمال کې د کالپوش په سیمه کې مختلفې ژبې لري، چې تر ټولو پخوانۍ یې ناردین دی. دغه راز د شمالي خراسان ولايت په فروج ، ماني او سملغان او د خراسان ولايت د قوچان ، دراز ، فيروز ښار ، نيشابور او شهرګ په سيمو کې هم غږ لري، رضوي غږ لري. ^[۷] ^[۸]

د ورکېدو وېره

د یونیسکو سازمان د نړۍ له خطر سره مخامخ یا متروکه ژبو یو اتلس چمتو کړی چې د ګوګل نقشې په مرسته انلاین لیدل کیدی شي. په دغه نوملړ کې د ایران هېواد ۲۵ له خطر سره مخامخې ژبې ښودل شوي، چې خراساني ترکي یوه له دغو ژبو څخه ده او د زیانمنې ژبې په توګه یادېږي. ^[۹] ^[۱۰]

وينګ

د امریکایی پروفیسور ګیرنوټ وینډفور په وینا، خراسانی ترکیه په شپږو ژبو ویشل شوې ده:

۱- د خراسان په شمال لويديځ کې د بوجنوردي ژبه

۲- په شمالي خراسان کې د ګوچاني ژبه

۳- د خراسان په شمال ختیځ کې د مشهد د ګوجګي ژبه

٤- د سلطان آباد سبزوارې لهجې (جنوبي خراسان ترکي): دا له ژبپوهنې پلوه د ازري او ترکمن ژبو تر منځ پوله لري، خو د دواړو ژبو له جملې څخه نه ګڼل کېږي.

۵- د نیشابور پورتنۍ خرو ژبه (د خراسان سویل ختیځ ترکي)

۶- د مانه په دره او سملغان کې د لنګر ژبه ^[۱۱]

سربیره پردې، په یوه بله کټګورۍ کې، د آلمان د ګوتینګن پوهنتون د ترکيې د مطالعاتو د څانګې د مشر، پروفیسور ګیرارډ ډورفر د نظر له مخې، خراساني ترکیه په دریو سیمه ایزو ژبو ویشل شوې ده: ^[۱۲]

1. لويديځ بولۍ: بوجنورد او لاندې کلي

2. شرقي ژبي: شيروان، فروج، قوچان، درګز، کلات او لاندې کلي

3. سویلي ژبي: نیشابور، خارو علیا، سروولایت او ماتحت کلي

ډلبندي

خراساني ترکي د اوغز ژبې له کورنۍ سره تړاو لري. په دې ډله کې اذربایجاني ترکي، استانبول ترکي ، ګګوز ژبه، ترکمن ژبه، سالار ژبه او قشقايي ترکي هم شامل دي.

اړوندې پوښتنې

د خراسان ترکان
شمالي خراسان ولایت

سرچینې

↑ سرچينې تړی: https://iso639-3.sil.org/code/kmz.
↑ "اېتنولوګ" (in انګليسي ژبه). SIL International.{{cite web}}: CS1 maint: unrecognized language (link)
↑ "اېتنولوګ" (in انګليسي ژبه). SIL International. بياځلي په ۱۰ می ۲۰۱۹.{{cite web}}: CS1 maint: unrecognized language (link) د سي‌اس۱ تېروتنې: نېټې (link)
↑ "ScriptSource - Iran". بياځلي په ۲۱ اگست ۲۰۲۳.{{cite web}}: د سي‌اس۱ تېروتنې: نېټې (link)
↑ Boeschoten, H. "The speakers of Turkic languages". In L. Johanson and É. Á. Csató (eds) (ed.). The Turkic languages. لندن: Routledge. ISBN 978-0-415-41261-2. {{cite book}}: |editor= has generic name (help)CS1 errors: unsupported parameter (link)
↑ نجفیان، آرزو. زبان ها و گویش های خراسان، انتشارات کتابخانه دانشنامه جهان اسلام، ۱۳۹۱
↑ "شاهرگ (قوچان)". ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد (in فارسي). 2019-05-22.
↑ خسروی، محمد رضا، کلات نادری، انتشارات آستان قدس رضوی، 1367
↑ http://www.unesco.org/languages-atlas/
↑ https://en.wikipedia.org/wiki/List_of_endangered_languages_in_Asia#Iran
↑ نجفیان، آرزو. زبان ها و گویش های خراسان، انتشارات کتابخانه دانشنامه جهان اسلام، ۱۳۹۱
↑ [فصل ۲ از بخش دوم کتاب "آشنایی با زبان ترکی خراسانی" تألیف جلال قلی‌زاده مزرجی]

مشارکت‌کنندگان ویکی‌پدیا. «Khorasani Turkic language». در دانشنامهٔ ویکی‌پدیای انگلیسی، بازبینی‌شده در ۲۴ مرداد ۱۳۸۹.

[108a1f32f59fac57e1158e4f024d8b25f6f75e6e-1] سرچينې تړی: https://iso639-3.sil.org/code/kmz.

[bbce006f564081dfe9cec54ac71461bb12a73cd1-2] "اېتنولوګ" (in انګليسي ژبه). SIL International.{{cite web}}: CS1 maint: unrecognized language (link)

[4edea518e70e88d56b79e12346300e11d4c07405-3] "اېتنولوګ" (in انګليسي ژبه). SIL International. بياځلي په ۱۰ می ۲۰۱۹.{{cite web}}: CS1 maint: unrecognized language (link) د سي‌اس۱ تېروتنې: نېټې (link)

[baa0a3c0ca9989b4131458fc08a7ce57a68e9772-4] "ScriptSource - Iran". بياځلي په ۲۱ اگست ۲۰۲۳.{{cite web}}: د سي‌اس۱ تېروتنې: نېټې (link)

[5] Boeschoten, H. "The speakers of Turkic languages". In L. Johanson and É. Á. Csató (eds) (ed.). The Turkic languages. لندن: Routledge. ISBN 978-0-415-41261-2. {{cite book}}: |editor= has generic name (help)CS1 errors: unsupported parameter (link)

[6] نجفیان، آرزو. زبان ها و گویش های خراسان، انتشارات کتابخانه دانشنامه جهان اسلام، ۱۳۹۱

[7] "شاهرگ (قوچان)". ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد (in فارسي). 2019-05-22.

[8] خسروی، محمد رضا، کلات نادری، انتشارات آستان قدس رضوی، 1367

[9] ttp://www.unesco.org/languages-atlas/

[10] ttps://en.wikipedia.org/wiki/List_of_endangered_languages_in_Asia#Iran

[11] نجفیان، آرزو. زبان ها و گویش های خراسان، انتشارات کتابخانه دانشنامه جهان اسلام، ۱۳۹۱

[12] [فصل ۲ از بخش دوم کتاب "آشنایی با زبان ترکی خراسانی" تألیف جلال قلی‌زاده مزرجی]

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

[۱۰]

[۱۱]

[۱۲]