سیستان، ایران
د سیستان سیمه یا د ایران سیستان یا لویدیځ سیستان د لوی سیستان د ځمکې یوه برخه ده چې نن ورځ د ایران په هیواد کې موقعیت لري. [۱] د ایران په سیستان کې د سیستان او بلوچستان ولایت شمالي برخې، د جنوبي خراسان ولایت جنوبي برخې او د کرمان ولایت ختیځې برخې شاملې دي. [۲]
نیټه[سمول]
سیستان هغه سیمه ده چې تاریخ یې د ایران له افسانوي دورې څخه تیریږي. د هلمند یا سیستان ځمکه د وندیداد (اویستا) د لومړي فصل په 13 او 14 فصلونو کې د احورا مزدا لخوا رامینځته شوې یوولسم ښه ځمکه بلل شوې ده. [۳]د افسانوي متنونو له مخې، د عترت بن شهر بن قرنګ بن بداسب بن تور بن جمشید الملک بن نوجهان بن انجد بن عشنګ بن خروک بن سیامک بن موسی بن کیومرت سیستان ښار جوړ کړ. [۴]ده د يو داسې ښار د جوړولو هڅه کوله چې دهقان ورته رسيدلى نه و، ځکه يې د دنيا په پراخوالي کې يې وژل او ويجاړول، تر دې چې د سفر په ترڅ کې دې سيمې ته ورسېد او د انارو او خرما ونې يې وليدې، غوښتل يې يو ښار جوړ کړي [۵] په دې سیمه کې. [۶]. [۷]د خرافاتو له مخې د سیستان د جوړېدو او د اسلام د ظهور تر منځ واټن څلور زره شل کاله دی. [۸]د سیستان اصلي ځمکه د کرمان او ننني سیستان تر منځ په سیمه کې له اوسني موقعیت څخه لیرې موقعیت درلود چې د "رام شهرستان" او "ابرشهریار" په نوم یادیږي [۹] . د هیرمند د سیند د بدلون او د دې سیمې د دښتې بدلولو له امله خلک اړ شول چې د رام ښار پریږدي او د زرنګ ښار تاسیس کړي. سره له دې چې ښار د دښتې د شګو لاندې ښخ شوی و، ځینې ودانۍ او کورونه یې تر څلورمې پیړۍ پورې ولاړ وو. [۱۰] [۱۱]سیستان چې په پخوانیو وختونو کې د ایران د پلازمېنې ختیځ ټولې سیمې شاملې وې او د تاریخي متنونو له مخې، په لرغونو وختونو کې د تبت سیمه د سیستاني امیرانو او واکمنانو پورې اړه درلوده، په عصري وختونو کې د پاریس او زردسمیت د تړون له مخې. سیستان په دوو برخو وویشل شو، ایران او افغانستان [۱۲] [۱۳]په لرغونې زمانه کې بست، روخد، ضامن داور، کابل او سواد، سیفزار، بوزستان، لیوالستان، غور او کشمیر د سیستان د لرغونو ښارونو څخه وو. [۱۴]
جغرافيه[سمول]
د پاریس او ګولډسمید له تړون وروسته لوی سیستان په دریو برخو وویشل شو: د ایران سیستان، د افغانستان سیستان او د پاکستان سیستان، د زاهدان ښارونه، زابل ، ضحاک ، هیرمند ، هامون ، نیمروز ، نهبندان ، شوف ، سربیشه. او د دوی معاونین د ایران سیستان ګڼل کیږي [۱۵] [۱۶] [۱۷]
ژبه[سمول]
بشپړې ليکنې لپاره ولولئ: گویش سیستانی
سيستاني ژبه يا سيستاني ژبي د پارسي ژبو يوه له هغو ژبو څخه ده چي د سيستانيانو له خوا ويل کيږي. [۱۸]
له یوې خوا دغه قاموس د خراساني له موجوده او پخوانیو ژبو سره خورا لغوي او ګرامري تړاو لري او له دې ورهاخوا د نهري او تاجکي ژبو له مړو ژبو سره او له بلې خوا ډېری کلمې هم ورسره ګډې دي. بلوڅي ژبه چې د تاریخي اړیکو او جغرافيايي اړیکو او د قومي مهاجرتونو او قبیلوي خپلوي له امله یوه طبیعي خبره ده. [۱۹]
اصل[سمول]
د سیستاني ژبو یوه له هغو ژبو څخه ده چې د لویدیځې ایراني ژبو او د هغې له جنوبي څانګې څخه ده چې د ایراني ژبو په ډله پورې اړه لري. [۲۰]
ډاکټر محمد معین د برهان غیط د کتاب په سریزه کې د سیګزی او زوالی ژبی د ایرانی ژبو د فرعی مجموعې په توګه یاد کړی دی. [۲۱]
تاریخي پس منظر[سمول]
لغت پوهانو د سیستاني ژبي د څلورو پریښودو پارسي ژبو څخه یوه بللې ده. ابو ریحان البیروني په السیدنة کې د سیستاني ژبې ځینې کلمې وړاندې کړې دي. [۲۲]د سیستاني په لغتونو کې له زر کاله پخوا څخه ډېر بدلون نه دی راغلی. [۲۳] که څه هم اصلي ژبه، چې شاید سیګزي وي، لا دمخه له منځه تللې او یوازې د هغې ژبي پاتې دي. [۲۴]
په سیستاني ژبو کې یو مذهبي سندره پاتې ده چې د ساساني دورې وروستیو ته منسوب دی. د کاراکیو د اور د معبد سندره د سیستان د زردشتیانو یو له خورا ښکلي مذهبي سندرو څخه و چې د اور د ځایونو د رڼا کولو پرمهال په لوړ غږ ویل کیده. [۲۵]
مذهب[سمول]
د سیستاني اکثریت وګړي مسلمانان او شیعه ګان دي. د سیستانیانو په منځ کې د عیسوي ، زردشتي او زرواني مذهبونو خلک هم شته.
مازدا[سمول]
په مذهبي لحاظ دغه سیمه د زردشتیانو په منځ کې ځانګړی ځای لري. دوی په دې باور دي چې سیستان یوولسمه ښه ځمکه ده چې د اهورامزدا لخوا رامینځته شوې. د زردشتي کتابونو له مخې، دا سیمه نه یوازې د کیاني کورنۍ د زیږون ځای دی، بلکې هغه ځای هم دی چې د زردشتیزم درې ژمنې څرګندې شوې. له همدې امله، دوی د هامون او هیرمند جهيلونو ته ځانګړی ارزښت ورکوي. په وینډیداد کې ویل شوي چې د زردشت وعدې به د کینسیه (هامون) جهيل له غاړې څخه څرګند شي. د پهلوي کتابونو کې د توضیحاتو له مخې ، خدای ناریوسنګ د پیغمبر (د زردشت ژمنې) تخم د اوبو فرښتې ، وینس ته سپارلی و چې ساتي یې ، او میندې به یې د اوبو په څښلو سره خپل ماشومان زیږوي. دغه جهيل لومړۍ ژمنه دا ده چې د زردشتي زریزې د لسمې پېړۍ له پای څخه دېرش کاله مخکې د نامیګ پاد په نامه له یوې میرمنې څخه؛ دویمه ژمنه د هوشیدر د زریزې له پای ته رسیدو څخه دېرش کاله مخکې د وی پاډ په نوم له یوې بلې میرمنې څخه او دریمه ژمنه د مزداسیني سوشینت له پای ته رسیدو څخه دېرش کاله مخکې له یوې پنځلس کلنې پیغلې څخه چې د هوشیدر د زریزې له پای ته رسیدو وروسته شوې وه. ګواګ پاد، چې ټول د زردشتیانو اولادونه دي د آخمینید ، اشکان او ساسانیانو په دورو کې، سیستان ډیر سوکاله و او د زردشتیانو یو له مهمو مرکزونو څخه ګڼل کیده. همدارنګه د رستم او اسفندیار تر منځ د جګړې د علت په بیانولو کې راغلي دي چې کله زردشت د مزدسنه دین معرفي کړ او کله چې رستم دا دین ونه مانه نو د دواړو ترمنځ جګړه وشوه. همدارنګه، د ساسانیانو په دوره کې، سیستان د نسطوری عیسویانو د مرکز په توګه وپیژندل شو.
کلتور[سمول]
بشپړې ليکنې لپاره ولولئ: فرهنگ سیستانی
سیستاني کلتور د سیستاني خلکو د ځانګړو کلتوري ځانګړتیاوو یوې ډلې ته اشاره کوي او ټولنیز ارزښتونه او موجوده نورمونه او همدارنګه پوهه، عقیدې، هنرونه، قوانین او دودونه چې د سیستاني خلکو په منځ کې شتون لري شامل دي.
حوالې[سمول]
- کينډۍ:یادکرد
- د سیستان او بلوچستان صوبې د کلتوري میراث، لاسي صنایعو او ګرځندوی سازمان ---> دقیقا د دې مقالې سره تړاو لري
- کينډۍ:یادکرد
- کينډۍ:یادکرد
- د سیستان او بلوچستان د کلتوري میراثونو اداره
- کينډۍ:یادکرد
- ↑ یغمایی، اقبال، بلوچستان و سیستان، تهران، وزارت فرهنگ و هنر، ۱۳۵۵، ص۸۹.
- ↑ بارتلد، ویلهلم (۱۳۷۷). جغرافیایی تاریخی ایران. ترجمهٔ همایون صنعتی زاده. تهران: بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار.
- ↑ یغمایی، اقبال، بلوچستان و سیستان، تهران، وزارت فرهنگ و هنر، ۱۳۵۵، ص۸۹.
- ↑ مؤلف ناشناس، تاریخ سیستان، به تصحیح محمد تقی بهار (ملک الشعرا)، تهران، معین، ۱۳۸۱، ص۴۹–۵۰.
- ↑ مؤلف ناشناس، تاریخ سیستان، به تصحیح محمد تقی بهار (ملک الشعرا)، تهران، معین، ۱۳۸۱، ص۵۰–۵۱.
- ↑ سیستانی، ملک شاه حسین بن ملک، محمود احیاء الملوک، به اهتمام منوچهر ستوده، تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب، ۱۳۴۴، ص۲۳.
- ↑ مؤلف ناشناس، تاریخ سیستان، به تصحیح محمد تقی بهار (ملک الشعرا)، تهران، معین، ۱۳۸۱، ص۵۰.
- ↑ مؤلف ناشناس، تاریخ سیستان، به تصحیح محمد تقی بهار (ملک الشعرا)، تهران، معین، ۱۳۸۱، ص۵۰.
- ↑ مشکور، محمدجواد، جغرافیای جهان باستان، تهران، دنیای کتاب، ۱۳۷۱، ص۶۵۹.
- ↑ اصطخری، ابواسحاق، المسالک و الممالک، لیدن (افست بیروت)، دار صادر، بی تا، ص۲۴۳.
- ↑ ابوالفداء، اسماعیل بن نورالدین، تقویم البلدان، ترجمه عبدالمحمد آیتی، تهران، بنیاد فرهنگ ایران، بی تا، ص۳۸۷.
- ↑ بارتلد، ویلهلم، جغرافیایی تاریخی ایران، ترجمه همایون صنعتی زاده، تهران، بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار، ۱۳۷۷، ص۸۰.
- ↑ رئیس طوسی، رضا، سرزمین سوخته: دیپلماسی بریتانیا در سیستان، تهران، گام نو، ۱۳۸۵.
- ↑ مؤلف ناشناس، تاریخ سیستان، به تصحیح محمد تقی بهار (ملک الشعرا)، تهران، معین، ۱۳۸۱، ص۶۶–۶۷.
- ↑
- ↑ https://www.sbportal.ir/fa/news/5486/جغرافیای-استان
- ↑
- ↑ بهاری، محمدرضا. زبانشناسی عملی، بررسی گویش مردم سیستان. ناشر: مؤلف، ۱۳۷۸، ص ۱۲.
- ↑ محمدی خمک، جواد. واژهنامه سکزی. تهران. سروش، ۱۳۷۹، ص ۱۱.
- ↑ برجسته دلفروز، بهروز. واژهنامه ریشه شناسانه و تطبیقی گویش سیستانی. پایاننامه فوق لیسانس. دانشگاه شیراز، ۱۳۷۲.
- ↑ خلف تبریزی، محمد حسین. برهان قاطع، به اهتمام محمد معین. تهران، امیرکبیر، ۱۳۶۲(چاپ پنجم)، ص ۳۰.
- ↑ فرهنگ معین، ج ۵، زیر عنوان «سیستانی».
- ↑ محمدی خمک، جواد، مقاله «گویش سیستانی در ترجمه قرآن قدس» در ماتیکان سیستان، مجموعه مقالات سیستانی، مشهد، و اژیران، ۱۳۷۸، ص ۴۷۱.
- ↑ بهار، محمدتقی، سبکشناسی. ج ۱، تهران، امیرکبیر، ۱۳۵۵، ص ۲۹.
- ↑ سیستانی، محمداعظم. مقاله «سرود آتشکده کرکوی یا قدیمیترین شعر در لهجه محلی سیستان» در ماتیکان سیستان، مجموعه مقالات سیستانشناسی. مشهد، و اژیران، ۱۳۷۸، ص ۳۹۴.