تېلوګو

تېلوگو
Native to	هند; ټوله نړۍ کې تیت و پرک
سيمې	اندرا پردېش, تېلنگانا, یانم and neighbouring states
نسل	تېلوگو وگړي
Native speakers	L2 speakers: ca. 5 million (1997–1999)
ژبې کورنۍ	Dravidian Southern South-Central تېلوگو ژبه تېلوگو
ليکنې نظام	Telugu alphabet (Brahmic) Telugu Braille
رسمي حالت
رسمي ژبه په	هند in the following states and union territories: اندرا پردېش تېلنگانا یانم
د ژبې کوډونه
آيسو 639-1	te
آيسو 639-2	tel
آيسو 639-3	tel
Glottolog	telu1262  (Telugu) oldt1249  (پخوانۍ تېلوګو)
Distribution of native Telugu speakers in India (as of 1961)

تیلوګو ژبه (تیلوګویي/تلوګویي ژبه) تېلګو يا تېلوګو(/ˈtɛlʊɡuː/;[5] తెలుగు ، تېلګو تلفظ : [ˈteluɡu]) يوه دراوډيايي ژبه ده چې د تېلوګو خلکو له خوا ويل کيږي چې په عمده توګه د هند په اندرا پردېش او تېلنګانا ايالتونو کې ژوند کوي، چېرې چې دا رسمي ژبه هم ده.

دا يوازېنۍ ژبه ده چې د هندي او بنګالي ترڅنګ له يوه څخه په زياتو هندي ايالتونو کې د رسمي ژبې حيثيت لري. [6][7]

تېلوګو د اوډيشا، کرناټکال، تامل ناډو، کيرالا، پنجاب، چتيسګر، مهاراشترا او لنډامان او نېکوبار ټاپوګانو په ايالتونو کې هم يو ژبنی اقليت دی.

دا د شپږ ژبه څخه يوه ده چې د هند د حکومت له خوا د کلاسيکې ژبې په توګه ټاکل شوې. [8][9]

د 2011 کال د سرشمېرنې له مخې د نږدې 82 ميليونه ويونکو سره، تېلوګو په هند کې څلورمه تر ټولو زيات کارېدونکې ژبه ده. [10]

او د ژبو د توکميزو ژبو په لېست کې د اصلي ويونکو د شمېرې له مخې 11 [12]دا د دراوېډي ژبې د کورنۍ تر ټولو پراخه ويل کېدونکې ژبه ګڼل کيږي. 11 [12]

او د هند د جمهوريت له 22 ټاکل شوو ژبو څخه يوه ده. [14]

دا په متحده ايالاتو کې تر ټولو ګړندۍ وده کوونکې ژبه هم ده، چېرې چې د تېلوګو ژبو يوه لويه ټولنه شتون لري. [15]

په تېلوګو ژبه کې نږدې 10،000 د استعمار دمخه ليکونه شتون لري. [16]

پېښلیک

د روسي ژبپوه انډرونوف په وینا چې تېلوگو ژبه د پروټو-ډراوېډین ژبو څخه د 1500–1000 BC کلونو ترمنځ رابېله شوې ده.

د مسلمانانو واکمني

پرته له ساحلي اندار، د تلنګانيا او رايلسيما په سيمه کې د مسلمانانو د نفوذ له کبله يوه جلا ژبه ( لهجه ) رامنځته شوه.

د 14 مې پېړۍ په لومړيوکې د تغلق کورنۍ په شمالي دکن کې د تغلق سلطاني واکمنۍ بنسټ کېښود چې د 17 مې پېړۍ په وروستۍ نيمايي کې د مسلمانانو واکمني نوره هم سوېل لوري ته وغځېده، چې په 1472 عيسوي کال د اصف جاه د سلطنت له خوا د حيدراباد شاهي دولت په رامنځته کېدو سره پای ته ورسېده.

په ياده سيمه کې د مسلمانانو د واکمنيو رامنځته کېدل او غځېدل د دې سبب وګرځېده چې په تېلوګو ژبه د فارسي او عربي ژبې اغېز پرېوځي، چې ښکاره اغېز يې د 19 مې پېړۍ په شعر او نثر کې ليدلای شو. ^[3]

په 1921 عيسوي کال د نظام په شاهي دولت کې د اندراجناسنګم په نوم پروسه پيل شوه چې موخه يې تېلوګو ژبې ته وده ور کول و.

په ياده پروسه کې ادبيات، ادبي ليکنې، تاريخي ليکنې او پلټنې شاملې وې چې مشري يې سوراورام پرتاپريدي، مادپتي هنومنت راو، کماراجو وينکاتا لکشمنا راو او نورو په غاړه درلوده.

فونولوژي

د تیلو کلمې عموما په سرونو پای ته رسیږي. په زاړه تیلګو کې، دا مطلق و؛ په عصري ژبه کې "m, n, y, w" کیدای شي یوه کلمه پای ته ورسوي. په عموم کې د دراویډی ژبې لپاره، غږ شوي کنسوننټونه حتی د ژبې ترټولو زاړه ثبت شوي بڼه کې ځانګړي وو. د سنسکرت پورونو هم په زړه پوري او مرور شوي کنسونونه معرفي کړي دي. تیلګو متضاد فشار نه لري، او ویناوال په هغه ځای کې توپیر لري چې دوی فشار احساسوي. ډیری یې قضاوت کوي چې دا د کلمې او سر اوږدوالي پورې اړه لري په پای کې یا وروستی نحو پورې اړه لري.

سرونه

تیلوګو د vowel harmony بڼه لري په کوم کې چې د ډیسیلابیک اسم او صفت په ریښو کې دوهم سر بدلوي چې ایا لومړی واول ټینس وي یا لیکس. همدارنګه، که دوهم سر خلاص وي (د مثال په توګه /aː/ یا /a/)، نو لومړی سر به ډیر خلاص وي او مرکزي شوی (د مثال په توګه [mɛːka] 'وزه'، د [meːku] 'نخ' سره مخالف). کينډۍ:حوثیانو ته اړتیا ده تیلګو کلمې هم په انفلیکشني ضوابطو کې سرونه لري چې د مخکیني حرف له سرونو سره همغږي شوي

Vowels – అచ్చులు acchulu
ఇ i	ఈ iː			ఉ u	ఊ uː
ఎ e	ఏ eː			ఒ o	ఓ oː
	æː	అ a	ఆ aː

/æː/ only occurs in loan words.

Telugu has two diphthongs: ఐ [ai] and ఔ [au].

Consonants

The table below illustrates the articulation of the consonants.

Telugu consonants

		Bilabial	Labiodental	Denti- alveolar	Retroflex	"Palatal"	Velar
Plosive	tenuis	/p/ ప pa		/t̪/ త ta	/ʈ/ ట ṭa	/t͡ʃ/ చ ca	/k/ క ka
	voiced	/b/ బ ba		/d̪/ ద da	/ɖ/ డ ḍa	/d͡ʒ/ జ ja	/ɡ/ గ ga
	aspirated*	/pʰ/ ఫ pha			/ʈʰ/ ఠ ṭha	/t͡ʃʰ/ ఛ cha	/kʰ/ ఖ kha
	breathy voiced*	/bʱ/ భ bha		/d̪ʱ/ ధ dha	/ɖʱ/ ఢ ḍha	/d͡ʒʱ/ ఝ jha	/ɡʱ/ ఘ gha
Nasal		/m/ మ ma		/n̪/ న na	/ɳ/ ణ ṇa
Fricative*			/f/	/s̪/ స sa	/ʂ/ ష ṣa	/ɕ/ శ śa	/x/ హ ha
Approximant	central		/ʋ/ వ va			/j/ య ya
	lateral			/l̪/ ల la	/ɭ/ ళ ḷa
Flap				/r̪/

*The aspirated and breathy-voiced consonants occur mostly in loan words, as do the fricatives apart from native /s̪/.

ګرامر

[[دوتنه:دلته دې بې بڼې متن ځای پر ځای شي]][[د تړن سرليک]]

تېلوګو ګرامر ته vyākaranam (వ్యాకరణం)وايي.

د تېلوګو ژبې لومړنی ګرامر "اندرا سابدا چينتامني"د نانايا له خوا په سنسکريت ژبه ليکل شوی دی، ناناياد تېلوګو ژبې لومړنی شاعر او ژباړن ګڼل کيږي چې په ۱۱مه پېړۍ کې يې د مروجو نورو ګرامرونو سره سم د تېلوګو ژبې ګرامر وليکه.

لکه Aṣṭādhyāyī او Valmikivyākaranam مګر د Pāṇini برعکس، نانایا خپل کار په پنځو څپرکو ویشلی، چې سمجنا، سندھی، اجنتا، هلانتا او کریا. هر تیلګو ګرامري قاعده د پاڼيڼي له مفاهیمو څخه اخیستل شوې ده.

په 19مه پېړۍ کې چينای سوري د تانايا له نظرياتو او ګرامر نه په ګټې اخيستنې په تېلوګو ژبه کې يو ساده ګرامر چې د بالا واکرنمBāla Vyākaranam په نوم ياديږي.

Sentence	రాము బడికి వెళ్తాడు.
Words	రాము	బడికి	వెళ్తాడు.
Transliteration	rāmu	baḍiki	veḷtāḍu
Gloss	Ramu	to school	goes.
برخې	کړن	کړی	کړ
ژباړه	رامو ښوونځي ته ځي.

Vocabulary

Sanskrit influenced Telugu of Andhra and Telangana regions, for about 1500 years, however, there are evidences which suggest older origin of the influence. During 1000–1100 AD, Nannaya's re-writing of the Mahābhārata in Telugu (మహాభారతము) re-established its use, and it dominated over the royal language, Sanskrit. Telugu absorbed tatsamas from Sanskrit.

The vocabulary of Telugu, especially in Telangana state, has a trove of Persian-Arabic borrowings, which have been modified to fit Telugu phonology. This was due to centuries of Muslim rule in these regions, such as the erstwhile kingdoms of Golkonda and Hyderabad. (e.g. కబురు, /kaburu/ for Urdu /xabar/, خبر or జవాబు, /dʒavaːbu/ for Urdu /dʒawɑːb/, جواب)

Modern Telugu vocabulary can be said to constitute a diglossia, because the formal, standardized version of the language is lexically Sanskrit or is heavily influenced by Sanskrit, is taught in schools and used by the government and Hindu religious institutions. However, everyday Telugu varies depending upon region and social status.

لیکنې سېسټم

The name تېلوګو ژبه په تېلوګو ليکدود ليکل کيږي

[[دوتنه:دلته دې بې بڼې متن ځای پر ځای شي]][[د تړن سرليک]] تېلوگو ژبه له کیڼ څخه ښي اړخ ته لیکل کېږي.

د شمېرو سېسټم

تېلوگو ژبه خپله شمېرنې حساب لري چې په لاندې توگه ښودل کېږي. له دې سره سره دا شمېرې په عمومي توگه نه کارول کېږي.

0	1	2	3	4	5	6	7	8	9
0	౧	౨	౩	౪	౫	౬	౭	౮	౯
sunna (Telugu form of Sanskrit word śūnyam)	okati	rendu	moodu	naalugu	aidu	aaru	yedu	enimidi	tommidi

ابیڅي

د تېلوگو ابیڅي له ۶۰ سېمبولونو-۱۶ غږیزو، ۳ غږیز تعدیل کوونکی او ۴۱ بې غږه توري لري. سانسکرېټي او تېلوگو ابیڅي ډېر سره ورته دي. Some are introduced to express fine shades of difference in sounds.

Consonants – hallulu (హల్లులు)

Telugu Gunintalu:
క కా కి కీ కు కూ కృ కౄ కె కే కై కొ కో కౌ క్ కం కః
ఖ ఖా ఖి ఖీ ఖు ఖూ ఖృ ఖౄ ఖె ఖే ఖై ఖొ ఖో ఖౌ ఖ్ ఖం ఖః

دا هم وگورئ

• تېلوگو وگړي
• تېلوگو گرامر
• د هندي ژبو لېست د وويونکو د شمېر له مخې
• د تېلوګو تلويزيونونو لېست
• په هند کې تېلوګو مېشت ايالاتونه
• د تېلوګو ژبې کړنلاره

د کتابونو لړ

• Albert Henry Arden, A Progressive Grammar of the Telugu Language (1873).
• Charles Philip Brown, English–Telugu dictionary (1852; revised ed. 1903; online edition)
• Charles Philip Brown, A Grammar of the Telugu Language (1857)
• P. Percival, Telugu–English dictionary: with the Telugu words printed in the Roman as well as in the Telugu Character (1862, google books edition)
• Gwynn, J. P. L. (John Peter Lucius). A Telugu–English Dictionary Delhi; New York: Oxford University Press (1991; online edition).
• Uwe Gustafsson, An Adiwasi Oriya–Telugu–English dictionary, Central Institute of Indian Languages Dictionary Series, 6. Mysore: Central Institute of Indian Language (1989).
• Vēlcēru Nārāyaṇarāvu, David Dean Shulman, Velcheru Narayana Rao, Classical Telugu Poetry: An Anthology (2002).
• Callā Rādhākr̥ṣṇaśarma, Landmarks in Telugu Literature: A Short Survey of Telugu Literature (1975).
• Wilkinson, Robert W. (1974). [ "Tense/lax vowel harmony in Telugu: The influence of derived contrast on rule application"]. Linguistic Inquiry 5 (2): 251–270کينډۍ:Inconsistent citations 

بهرنی تړن

• د تېلوگو ژبې زده کړې سرچینې
• پرلیکه انگلیسي-تېلوگو ډېکشنري
• 'تېلوگو-انگلیسي' او 'انگلیسي-تېلوگو' ډېکشنري
• Dictionary of mixed Telugu By Charles Philip Brown
• Origins of Telugu Script
• Online English – Telugu dictionary portal which includes many popular dictionaries
• Telugu literature online
• English–Telugu Dictionary