آغا خان اول
| حسنعلی شاه محلاتی | |
|---|---|
 | |
| Spouse | سروجهان خانم |
| ماشومان | آقا علیشاه (جانشین) |
| مور او پلار |
|
| نور معلومات | |
| رتبه | ۴۶ام نزاریه |
حسن علي شاه محلاتي یا آغا خان I (1804–1881 AD) یو سیاستوال او د نزاري اسماعیلي امامانو څخه و. هغه څه موده د کرمان واکمن و او له فتح علي شاه سره یې نفوذ درلود او له هغه څخه یې د صفر آغا خانصه لقب ترلاسه کړ. په 1838 کې، هغه د ګوښه کولو امر په وړاندې بغاوت وکړ، مګر هغه ناکام شو. [۱ـ بیا افغانستان ته وتښتید او له افغانانو سره یې د هرات په نیولو کې له انګرېزانو سره مرسته وکړه، چې بریالی نه شو. له هغه وروسته سنده ته ولاړ او د انګریزانو سره یې د هغه ځای په فتح کولو کې مرسته وکړه او انګریزانو ورته حقوق ورکړل. بیا یې په هند کې نوی ژوند پیل کړ او د ژوند تر پایه یې د هند ښارونو ته سفر وکړ او د اسماعیلیانو او د هغه د پلویانو په چارو کې یې معامله وکړه. [۲] هغه د فتح علي شاه قاجار زوم او د چانسلر ناصرالدین شاه د جنرال بجنق میرزا حسین خان زوم وو.
لومړنی ژوند او کورنۍ
[سمول]حسن علي شاه محلاتي
شخصي معلومات
د سروجهان خانم ښځه
د اغا علي شاه اولادونه (جانشین)
والدین
شاه خلیل الله (پلار)
بي بي سرکاره (مور)
پوځي خدمت
۴۶ ټولګي یې نظریه ده
حسن علي شاه محلاتي یا آغا خان I (1804–1881 AD) یو سیاستوال او د نزاري اسماعیلي امامانو څخه و. هغه څه موده د کرمان واکمن و او له فتح علي شاه سره یې نفوذ درلود او له هغه څخه یې د صفر آغا خانصه لقب ترلاسه کړ. په 1838 کې، هغه د ګوښه کولو امر په وړاندې بغاوت وکړ، مګر هغه ناکام شو. [۱ـ بیا افغانستان ته وتښتید او له افغانانو سره یې د هرات په نیولو کې له انګرېزانو سره مرسته وکړه، چې بریالی نه شو. له هغه وروسته سنده ته ولاړ او د انګریزانو سره یې د هغه ځای په فتح کولو کې مرسته وکړه او انګریزانو ورته حقوق ورکړل. بیا یې په هند کې نوی ژوند پیل کړ او د ژوند تر پایه یې د هند ښارونو ته سفر وکړ او د اسماعیلیانو او د هغه د پلویانو په چارو کې یې معامله وکړه. [۲] هغه د فتح علي شاه قاجار زوم او د چانسلر ناصرالدین شاه د جنرال بجنق میرزا حسین خان زوم وو.
لومړنی ژوند او کورنۍ
حسن علي په کاهک، دلجان کې د اسماعیلیانو د ۴۵ امام شاه خلیل الله دریم او د محمد صادق محلاتي (مړ ۱۸۱۵) لور بي بي سرکاري ته زیږیدلی و. [ [۳] شاه خلیل الله په ۱۸۱۵ کال کې یزد ته ولاړ، شاید د خپلو هندي پیروانو د اندېښنې له امله چې د خپل امام د لیدو لپاره ایران ته روان وو، او یزد د کوهاک په پرتله د دوی لپاره خورا نږدې او خوندي ځای و. په همدې حال کې د هغه مېرمن او ماشومان (د حسن علي په ګډون) په کهک کې پاتې شول او د خپلې کورنۍ د شتمنیو په عاید سره په محلات کې اوسېدل. دوه کاله وروسته په ۱۸۱۷ کال کې شاه خلیل الله په یزد کې د خپلو یو شمېر پلویانو او ځايي هټیوالو ترمنځ د جګړې په ترڅ کې ووژل شو. له هغه وروسته د هغه مشر زوی حسن علي شاه چې په محمد حسن مشهور و، ۴۶ امام شو. [۴]
کله چې خلیل الله په یزد کې اوسېده، په کهک کې یې جایداد د هغه د زوم ایماني خان فراهاني له خوا اداره کېده، چې د شاه بي بي خانم خاوند و. د خلیل الله له مړینې وروسته د ایماني خان فراهاني او ځايي نزاریانو (د امام خلیل الله د پیروانو) تر منځ شخړه رامنځ ته شوه چې په پایله کې د خلیل الله کونډه او د خلیل الله اولادونه بې کوره شول. [۵] [۶] د زندیه د واکمنۍ پر مهال د حسن علي نيکه ابوالحسن خان چې د نزاري اسماعيلیه امام و، د کرمان واکمن و، خو کله چې اغا محمد خان قاجار واک ته ورسېد، له دې مقامه ګوښه او د هغه ځای ته ولاړ. په قم کې د کوهک کلي. [۷] ځوان امام او مور یې قم ته ولاړل، خو مالي وضعیت یې خراب شو. مور پریکړه وکړه چې په تهران کې د قاجار محکمې ته لاړ شي ترڅو د خپل میړه حقونه وغواړي او بالاخره بریالۍ شوه. د شاه خلیل الله په وژنه کې ښکېلو کسانو ته سزا ورکړل شوه. او فتح علي شاه خپله لور شهزاده سرو جهان خانم له حسن علي شاه جاوان سره واده کړه او د محلات سیمې په ځمکو کې یې د شهریري مهر وټاکه. شاه حسن علي د قم د والي په توګه وټاکه او هغه ته یې د «Aga Khan» لقب ورکړ. په دې توګه د «Aga Khan» لقب کورنۍ ته داخل شو. حسن علي شاه د آغا خان محلاتي په نوم مشهور شو او د آغا خان لقب د هغه ځای ناستو ته په میراث پاتې شو. د آغا خان مور وروسته هند ته لاړه او په ۱۸۵۱ کې مړه شوه. حسن علي شاه په ۱۸۳۴ کال کې د فتح علي شاه تر مړینې پورې سوله ییز ژوند درلود او د قاجار په دربار کې یې ډېر درناوی کاوه.
. [۱]
د کرمان والي
[سمول]حسن علي شاه محلاتي
شخصي معلومات
د سروجهان خانم ښځه
د اغا علي شاه اولادونه (جانشین)
والدین
شاه خلیل الله (پلار)
بي بي سرکاره (مور)
پوځي خدمت
۴۶ ټولګي یې نظریه ده
حسن علي شاه محلاتي یا آغا خان I (1804–1881 AD) یو سیاستوال او د نزاري اسماعیلي امامانو څخه و. هغه څه موده د کرمان واکمن و او له فتح علي شاه سره یې نفوذ درلود او له هغه څخه یې د صفر آغا خانصه لقب ترلاسه کړ. په 1838 کې، هغه د ګوښه کولو امر په وړاندې بغاوت وکړ، مګر هغه ناکام شو. [۱ـ بیا افغانستان ته وتښتید او له افغانانو سره یې د هرات په نیولو کې له انګرېزانو سره مرسته وکړه، چې بریالی نه شو. له هغه وروسته سنده ته ولاړ او د انګریزانو سره یې د هغه ځای په فتح کولو کې مرسته وکړه او انګریزانو ورته حقوق ورکړل. بیا یې په هند کې نوی ژوند پیل کړ او د ژوند تر پایه یې د هند ښارونو ته سفر وکړ او د اسماعیلیانو او د هغه د پلویانو په چارو کې یې معامله وکړه. [۲] هغه د فتح علي شاه قاجار زوم او د چانسلر ناصرالدین شاه د جنرال بجنق میرزا حسین خان زوم وو.
لومړنی ژوند او کورنۍ
حسن علي په کاهک، دلجان کې د اسماعیلیانو د ۴۵ امام شاه خلیل الله دریم او د محمد صادق محلاتي (مړ ۱۸۱۵) لور بي بي سرکاري ته زیږیدلی و. [ [۳] شاه خلیل الله په ۱۸۱۵ کال کې یزد ته ولاړ، شاید د خپلو هندي پیروانو د اندېښنې له امله چې د خپل امام د لیدو لپاره ایران ته روان وو، او یزد د کوهاک په پرتله د دوی لپاره خورا نږدې او خوندي ځای و. په همدې حال کې د هغه مېرمن او ماشومان (د حسن علي په ګډون) په کهک کې پاتې شول او د خپلې کورنۍ د شتمنیو په عاید سره په محلات کې اوسېدل. دوه کاله وروسته په ۱۸۱۷ کال کې شاه خلیل الله په یزد کې د خپلو یو شمېر پلویانو او ځايي هټیوالو ترمنځ د جګړې په ترڅ کې ووژل شو. له هغه وروسته د هغه مشر زوی حسن علي شاه چې په محمد حسن مشهور و، ۴۶ امام شو. [۴]
کله چې خلیل الله په یزد کې اوسېده، په کهک کې یې جایداد د هغه د زوم ایماني خان فراهاني له خوا اداره کېده، چې د شاه بي بي خانم خاوند و. د خلیل الله له مړینې وروسته د ایماني خان فراهاني او ځايي نزاریانو (د امام خلیل الله د پیروانو) تر منځ شخړه رامنځ ته شوه چې په پایله کې د خلیل الله کونډه او د خلیل الله اولادونه بې کوره شول. [۵] [۶] د زندیه د واکمنۍ پر مهال د حسن علي نيکه ابوالحسن خان چې د نزاري اسماعيلیه امام و، د کرمان واکمن و، خو کله چې اغا محمد خان قاجار واک ته ورسېد، له دې مقامه ګوښه او د هغه ځای ته ولاړ. په قم کې د کوهک کلي. [۷] ځوان امام او مور یې قم ته ولاړل، خو مالي وضعیت یې خراب شو. مور پریکړه وکړه چې په تهران کې د قاجار محکمې ته لاړ شي ترڅو د خپل میړه حقونه وغواړي او بالاخره بریالۍ شوه. د شاه خلیل الله په وژنه کې ښکېلو کسانو ته سزا ورکړل شوه. او فتح علي شاه خپله لور شهزاده سرو جهان خانم له حسن علي شاه جاوان سره واده کړه او د محلات سیمې په ځمکو کې یې د شهریري مهر وټاکه. شاه حسن علي د قم د والي په توګه وټاکه او هغه ته یې د «Aga Khan» لقب ورکړ. په دې توګه د «Aga Khan» لقب کورنۍ ته داخل شو. حسن علي شاه د آغا خان محلاتي په نوم مشهور شو او د آغا خان لقب د هغه ځای ناستو ته په میراث پاتې شو. د آغا خان مور وروسته هند ته لاړه او په ۱۸۵۱ کې مړه شوه. حسن علي شاه په ۱۸۳۴ کال کې د فتح علي شاه تر مړینې پورې سوله ییز ژوند درلود او د قاجار په دربار کې یې ډېر درناوی کاوه.
د کرمان له والي څخه ګوښه کول او د هغه وخت حکومت سره تاوتریخوالی
[سمول]د قاجار حکومت ته د هغه د خدماتو سره سره، حسن علي په 1837 کې، کرمان ته د هغه له راتګ څخه دوه کاله لږ وروسته له والي څخه لیرې شو، او د هغه پر ځای د محمد شاه قاجار کشر ورور فیروز مرزا نصرت الدوله لومړی وټاکل شو. . . حسن علي د ځان له لرې کولو نه انکار کولو سره، له خپلو ځواکونو سره د ارګ بام کلا ته په شا شو او له خپلو دوو وروڼو سره یې د دولتي ځواکونو پر وړاندې مقاومت ته چمتوالی وښود. هغه شاوخوا څوارلس میاشتې په بام کې محاصره شوی و. کله چې څرګنده شوه چې مقاومت ته دوام ورکول کومه ګټه نه لري، حسن علي شاه خپل یو ورور شیراز ته واستاوه چې د فارس له والي سره خبرې وکړي ترڅو د هغه په استازیتوب مداخله وکړي او له کرمان څخه خوندي لاره برابره کړي. د والي په شفاعت سره حسن علي تسلیم شو او د بام له کلا څخه د تیریدو لپاره راووت. پر هغه برید وکړ او د هغه شتمنۍ د دولتي ځواکونو لخوا لوټ شوې. حسن علي او خپلوان يې کرمان ته ولېږل شول او اته مياشتې هلته بندي پاتې شول.
د پاچا سره لیدنه او بیا بغاوت
[سمول]بالاخره د ۱۸۳۸-۳۹ کلونو په پای کې هغه ته اجازه ورکړل شوه چې تهران ته ولاړ شي او هلته یې وکولای شول خپله قضیه شاه ته وړاندې کړي. پاچا هغه ته په دې شرط بخښنه وکړه چې بېرته به په سوله ییز ډول خپل ټاټوبي ته ستون شي. حسن علي شاه شاوخوا دوه کاله په محلات کې پاتې شو او په دې وتوانید چې لښکر راټول کړي، چې محمد شاه یې اندیښمن کړ او د حسن علي په اړه د راپورونو د حقیقت معلومولو لپاره محلت ته نږدې دلجان ته لاړ. حسن علي په دې وخت کې په ښکار بوخت و، خو هغه یو قاصد ولېږه چې له پاچا څخه اجازه وغواړي چې مکې ته د حج لپاره لاړ شي. اجازه ورکړل شوه او د حسن علي مور او خپلوان یې نجف او د عراق نورو مقدسو ښارونو ته ولیږدول شول چیرې چې د هغې د پلرونو ، شیعه امامانو قبرونه موقعیت لري.
۹حسن علي له کليو څخه د وتلو مخکې د کرمان والي ته د ټاکلو لپاره په لیکونو سمبال کړ. هغه له خپلو وروڼو، ورونو او نورو خپلوانو او ګڼو شاګردانو سره يزد ته ولاړ او هلته يې له خپلو ځينو ځايي شاګردانو سره د ليدو پلان جوړ کړ. حسن علي د کرمان والي ته د خپل راستنیدو اسناد د یزد والي بهمن میرزا بها الدوله ته ولیږل. بهمن میرزا حسن علي ته وړاندیز وکړ چې په ښار کې پاتې شي، خو حسن علي انکار وکړ او غوښتل یې چې د یزد په شاوخوا کې له خپلو پیروانو سره وګوري. حاجي میرزا اغاسي بهمن میرزا ته یو قاصد واستاوه چې د حسن علي د اسنادو د جعل په اړه خبر کړي او د بهمن میرزا او حسن علي ترمنځ جګړه پیل شوه چې بهمن میرزا په کې ماتې وخوړه. په نورو کوچنیو جګړو کې حسن علي شهرباک ته له رسیدو مخکې بریالی شو او پلان یې درلود چې د کرمان د نیولو لپاره له هغې څخه د خپلې اډې په توګه کار واخلي. د ښار ببرک ته د ننوتلو په وخت کې یو محلي والي د ښار له کلا څخه د افغانانو د ایستلو کمپاین کاوه او حسن علي شاه هم ورسره ملګری شو او افغانان یې تسلیمولو ته اړ کړل. د ۱۸۴۱ کال د مارچ نه لږ وروسته حسن علي کرمان ته ولاړ. هغه په دې وتوانید چې دشتاب ته څېرمه د ۴۰۰۰ کسانو دولتي ځواک ته ماتې ورکړي او په بام کې د یو څه مودې لپاره له درېدو مخکې څو بریاوې ترلاسه کړي. ډیر ژر د 24,000 حکومتي ځواک حسن علي دې ته اړ کړ چې د بام څخه د بلوچستان په پوله ریګان ته وتښتي، چیرې چې هغه د پریکنده ماتې سره مخ شو. حسن علي شاه له خپلو ورونو، عسکرو او ډېرو نوکرانو سره افغانستان ته د تېښتې پرېکړه وکړه. [۲]
افغانستان او له انګرېزانو سره همکاري
[سمول]له ایران څخه تر تیښتې وروسته په ۱۸۴۱ کال کې کندهار ته ورسید - هغه ښار چې په ۱۸۳۹ کال کې د افغان-انګلیس د لومړۍ جګړې په ترڅ کې د انګلیس – هند د پوځونو لخوا نیول شوی و. د حسن علي او انګریزانو تر منځ نږدې اړیکې ټینګې شوې، چې د لومړۍ انګرېز-افغان جګړې (۱۸۳۸-۱۸۴۲) له وروستیو کلونو سره سمون خوري. حسن علي شاه د خپل راتګ نه وروسته سر ویلیم مکناټن ته یو لیک ولیکه او د انګریزانو لخوا د هرات د نیولو او اداره کولو په اړه یې خپل پلانونه مطرح کړل. که څه هم داسې ښکاریده چې دا وړاندیز تصویب شوی و، خو د دوست محمد د زوی محمد اکبر خان د پاڅون له لارې د انګریزانو پلانونه شنډ شول چې د ۱۸۴۲ کال د جنورۍ په میاشت کې یې له کابل څخه د وتلو پر مهال په ګندمک کې د برتانوي-هند ګارنیزیون مات او ویجاړ کړ.
د سند په فتحه کې د انګرېزانو مرسته
[سمول]حسن علي سمدستي سنده (اوسنۍ کراچۍ) ته لاړ او هلته يې انګرېزانو ته ډېر خدمتونه وکړل. انګریزانو وکولای شول چې سند سره الحاق کړي او حسن علي شاه د سند د برتانوي فاتح جنرال چارلس جیمز نیپیر څخه د خپلو خدمتونو په بدل کې دوه زره پونډه کلنۍ تقاعد ترلاسه کړ چې د هغه سره یې ښې اړیکې درلودې.
په ممبۍ کې
[سمول]د ۱۸۴۴ کال د اکتوبر په میاشت کې حسن علي له سنده څخه د بمبۍ ښار ته لاړ، د کڅ او کاتیاوار له لارې تېر شو او په سیمه کې یې د خپلو پیروانو له ټولنو سره یو څه وخت تېر کړ. د ۱۸۴۶ کال په فبرورۍ کې بمبۍ ته له رسېدو وروسته د ایران حکومت له هند څخه د هغه د سپارلو غوښتنه وکړه. انګریزانو انکار وکړ او یوازې یې موافقه وکړه چې د حسن علي استوګنځی کلکتې ته انتقال کړي، چیرې چې دا به د هغه لپاره د ایران د حکومت په وړاندې نوي بریدونه پیل کړي. انګرېزانو ايران ته د حسن علي شاه د خوندي راستنېدو په اړه خبرې اترې وکړې، چې د ده له خوښې سره سم وې. حکومت د هغه له راستنېدو سره په دې شرط ومنله، چې له بلوچستان او کرمان نه تېرېږي او په محلات کې په ارامه اوسېږي. حسن علي د ۱۸۴۷ کال د اپریل په میاشت کې کلکتې ته اړ شو او د محمد شاه قاجار د مړینې خبر تر هغه پورې پاتې شو. بیا هغه بمبۍ ته لاړ او انګریزانو هڅه وکړه چې هغه بیرته ایران ته راستانه کړي. که څه هم د هغه ځینې ځمکې د هغه د خپلوانو په واک کې ورکړل شوې، خو د هغه خوندي راستنیدل ممکن نه و او په هند کې پاتې شو. هغه په هند کې له انګریزانو سره خپلو نږدې اړیکو ته دوام ورکړ او حتی د ویلز شهزاده (راتلونکی پاچا اډوارډ VII ) هند ته په سفر کې له هغه سره لیدنه وکړه. [۳]
وروستي کلونه او مرګ
[سمول]حسن علي شاه د خپل ژوند وروستي کلونه په بمبۍ کې تېر کړل چې کله ناکله پونې ته ځي. د ایراني اشرافو د دودونو په ساتلو سره، هغه ښه استقلال ساتلی و او د بمبۍ د ریس په لاره کې یو مشهور شخصیت و. حسن علي شاه تر ۶۴ کاله امامت وروسته د ۱۸۸۱ کال په اپریل کې وفات شو. هغه د ممبۍ د مازګان ولسوالۍ په حسن آباد کې په ځانګړي جوړ شوي زیارت کې ښخ شو. له هغه څخه درې زامن او پنځه لوڼې پاتې شوې. له حسن علي شاه وروسته د هغه مشر زوی اغا علي شاه دویم اغا خان شو.
کتابونه او ژوندلیکونه
[سمول]د اغاخان اول له خوا په فارسي ژبه د ابرت افزا په نوم یو کتاب چاپ شوی دی. دا کتاب د اسماعیلیه مطالعاتو د انستیتوت لخوا په انګلیسي ژبه ژباړل شوی او د امامي اسماعیلي شیعه ګانو په تاریخ کې یو مهم کتاب دی.
بدیل
[سمول]د اغاخان اول له مړینې وروسته د هغه زوی علي شاه د اسماعیلیانو امام شو او د آغاخان دویم لقب یې خپل کړ. آغا خان دوهم د برتانوي امپراتورۍ سره خپلې اړیکې پراخې کړې او د هند د مقننه شورا غړی شو. هغه یوازې څلور کاله امام و.
اړونده لټونونه
[سمول]فاطمی خلافت
اغا خان
د آغا خان ماڼۍ
آغا خان II
آغا خان دریم
د آغا خان پرمختیایي شبکه
د اسماعیلیه مطالعاتو انستیتوت
سرچینې
[سمول]- ↑ Daftary, Farhad (1990). The Ismā'īlīs: Their History and Doctrines. Cambridge: Cambridge University Press. pp. 503–516. ISBN 0-521-42974-9.
- ↑ Daftary, Farhad (1990). The Ismā'īlīs: Their History and Doctrines. Cambridge: Cambridge University Press. pp. 503–516. ISBN 0-521-42974-9.
- ↑ Daftary, Farhad (1990). The Ismā'īlīs: Their History and Doctrines. Cambridge: Cambridge University Press. pp. 503–516. ISBN 0-521-42974-9.
[
- ↑ تاریخ وارد شده در
|تاریخ=را بررسی کنید (کمک) - ↑ شمیم، ایران در دوره سلطنت قاجار، ۱۳۸–۱۳۹
- ↑
- ↑ شمیم، ایران در دوره سلطنت قاجار، ص۱۳۶–۱۳۷.
- ↑ The Ismailis & their history
- ↑
- ↑ شمیم، ایران در دوره سلطنت قاجار، ص۱۳۶.
- ↑
- ↑
- ↑ شیعیان اسماعیلی ایران؛ اقلیتی به دور از جنجال، بیبیسی فارسی
- ↑
- ↑
- ↑