رادرفورد بیرچارد هېز

رادرفورد بیرچارد هېز
د شخص مالومات
زېږون نوم
پيدايښت
مړینه
د مړینې لامل	د زړه حمله (ناروغي)
تابعیت	د امریکا متحده ایالات
قد	174 سانتي متره
ګوند	جمهوري غوښتونکی ګوند (متحده ایالات)
واک
عملي ژوند
کار/مسلک
مورنۍ ژبه	انګرېزي ژبه
کاروونکي ژبه
پوځي خدمت
مقام	بريد جنرال
جګړه/جګړې	د امریکا کورنۍ جګړه
لاسليک

رادرفورد بیرچارد هېز(د اکتوبر ۴ مه ۱۸۲۲- د جنوری ۱۷ مه ۱۸۹۳ ز) امریکایي وکیل او سیاستوال و چې په کانګرس کې له خدمت او د اوهایو د والي په توګه له دندې ترسره کولو وروسته یې له ۱۸۷۷ ز کال څخه تر ۱۸۸۱ ز کال پورې د امریکا د نولسم ولسمشر په توګه خدمت وکړ. د امریکا د کورنۍ جګړې څخه وړاندې هغه سخت سری ابولیشنېسټ (abolitionist) یا د غلامۍ مخالف و، چې په محاکمو کې یې د مهاجرو غلامانو دفاع کوله. ولسمشرۍ ته له رسېدو وړاندې هغه د اتحادیې په ځواکونو او کانګرس کې خدمت وکړ. د هغه ولسمشري د امریکا په تاریخ کې د عطف ټکی دی، ځکه تاریخ پوهان د ده ولسمشري د بیارغونې رسمي پای بولي. هېز د سویلي دموکراتانو په کرارولو ټولو هغو فدرال هڅو ته چې نژادي توپیر یې رامنځته کاوه، د پای ټکی کېښود.

په اوهایو ایالت کې د وکیل په توګه، هېز له ۱۸۵۸ ز کال څخه تر ۱۸۶۱ ز کال پورې د سیسیناټي (Cincinnati) ښار وکالت وکړ. د کورنۍ جګړې د پیل پر مهال، هغه خپل نوي سیاسي مسلک ته شا کړه او د اتحادیې له ځواکونو سره د افسر په توګه یوځای شو. هېز پنځه ځله ټپي شو، چې په سخت ډول په ۱۸۶۲ ز کال کې د جنوبي غرونو په جګړه (Battle of South Mountain) کې و. هغه په جګړه کې د شجاعت ښوولو له امله، د سرلښکر تورن جنرال رتبې ته ارتقا وکړه. له جګړې وروسته نوموړي له ۱۸۶۵ ز کال څخه تر ۱۸۶۷ ز کال پورې د کانګرس د جمهوري غوښتونکي استازي په توګه خدمت وکړ. هېز د اوهایو ایالت د والي څوکۍ د ترلاسه کولو په موخه کانګرس پرېښود او له ۱۸۶۸- ۱۸۷۲ ز کال پورې، د دوو پرله پسې دورو لپاره دغې څوکۍ ته وټاکل شو. هغه وړاندې له دې چې د ولسمشر په توګه لوړه وکړي، له ۱۸۷۶ تر ۱۸۷۷ ز کال پورې د خپلې درېیمې دوه کلنې دورې نیمایي پوره کړې وه.

په ۱۸۷۷ ز کال کې، الکترال کالج د ۱۸۷۶ ز کال په ټاکنو کې، چې د امریکا د تاریخ تر ټولو جنجالي ټاکنې وې، هېز د ولسمشر په توګه اعلان کړ. هغه د دیموکرات نوماند سامویل جی ټایلډېن (Samuel J. Tilden) په وړاندې ډېرې عامه رایې له لاسه ورکړې، خو وروسته له هغې په ډېر کم اختلاف یې ټاکنې وګټلې، کله چې د کانګرس کمیسیون هغه ته د الکترال کالج ۲۰ رقابتي رایې د ۱۸۷۷ ز کال د جوړجاړي په ترڅ کې ورکړې. د ټاکنو جنجال د تړلو دروازو شاته هوکړې ته په رسېدو حل شو، دیموکراتانو په دې شرط له هېز ملاتړ اعلان کړ، چې نوموړی به د پخواني کنفدریشن د ایالتونو په بیارغونه کې په مستقیمه توګه فدرال ملاتړ غوڅ کوي.

هېز شتمنۍ، ټولنیز ځایګي او یا هم نژاد ته له پام کولو پرته پر ښایسته سالارۍ د باور لرلو له امله خپله ولسمشري پر مخ وړه. د هغه د ولسمشرۍ پر مهال تر ټولو اغېزمنه پېښه، د ۱۸۷۷ ز کال د اوسپنې د پټلۍ د کارګرانو اعتصاب (د بالتیمور او اوهایو ترمنځ د درېیم ځل لپاره د اوسپنې د پټلۍ پرې کول و) ، چې د وسله والو ځواکونو په کارولو یې دغه ستونزه حل کړه. د کاریګرانو او اعتصاب ماتونکو ترمنځ د تر ټولو خونړي کړکېچ په توګه پاتې شوی. د ولسمشر په توګه، هېز د مدني خدمتونو د اصلاحاتو په برخه کې یو لړ ګامونه واخیستل، چې په ۱۸۸۰ مه او ۱۸۹۰ مه لسیزه کې یې نورو اصلاحاتو ته زمینه برابره کړه. هغه د ۱۸۷۸ ز.کال بلنډ- الیسون (Bland–Allison Act of 1878) قانون، چې د سپینو زرو پیسې یې په بازار کې دودولې او اسمي قیمتونه یې لوړول،ویټو کړ. هېز د اقتصادي ودې لپاره د سروزرو د سټنډرډ ساتل اړین بلل. د لویدیځو سور پوستو لپاره د هغه پالیسي، د ۱۸۷۸ ز کال د داویس قانون (Dawes Act) د یو شان کېدو د پروګرام وړاندوینه کوله.

هېز ولسمشرۍ ته د بیاځلي نوماندي څخه د ډډه کولو په خپله ژمنه عمل وکړ، په اوهایو کې په خپل کور کې کښېناست او د ټولنیزو او روزنیزو اصلاحاتو ملاتړی شو. ژوندلیک لیکونکی اري هوګن بوم (Ari Hoogenboom) لیکي چې:  د هېز لویه لاسته راوړنه دا وه، چې په ولسمشرۍ یې بېرته عامه باور رامنځته او د اجرائیي واک زوال یې معکوس څرګند کړ، چې په ۱۸۶۵ ز کال کې د ابراهام لېنکولن له ترور وروسته تثبیت شوی و. د هغه ملاتړي، د مدني خدمتونو په برخه کې د هغه ژمنتیا ستایي. متنقدین یې بیا د پخواني کنفدریشن له ایالتونو سره د ده په نرم چلند او د افریقايي الاصله امریکایانو د رایو کارولو او مدني حقونو څخه په مستقیم ډول د فدرال ملاتړ څخه په پر شا کېدو ملنډې وهي. تاریخ پوهان او څېړونکي هېز، د منځنې کچې او یا هم له هغې لږ ښکته پوړۍ ولسمشر بولي.

کورنۍ او لومړنی ژوند

رادرفورد بریچارد هېز د ۱۸۲۲ ز کال د اکتوبر په ۴ مه د اوهایو په ډېلاور(Delaware, Ohio) سیمه کې د جی ار.رادرفورد هېز(Rutherford Hayes, Jr.) او سوفیا بریچارد(Sophia Birchard) په کورنۍ کې وزېږېد. د هېز پلار په وېرمونټ کې د یوې مغازې ساتونکی و، هغه په ۱۸۱۷ ز کال کې خپله کورنۍ اوهایو ته وړې وه. هغه د هېز له زېږون ۱۰ اونۍ وړاندې ومړ. سوفیا د کورنۍ مسئولیت پر غاړه واخیست، هېز او د هغه خور، فني (Fanny)، یې لوی کړل، د دې له څلورو بچیانو څخه دوه وو، چې تر لوی والي ژوندي پاتې شول. هغې بیا واده ونه کړ، د سوفیا کوچنی ورور ساردېس بریچارد یو څه مودې لپاره د دوی له کورنۍ سره و اوسېد. هغه تل هېز ته نږدې و او د هغه لپاره یې د پلار رول درلود، چې د هغه په لومړنیو زده کړو کې یې هم مرسته کوله.

ولسمشری(۱۸۷۷-۱۸۸۱ ز)

لوړه (تحلیف)

له دې امله چې د ۱۸۷۷ ز کال د مارچ ۴ مه د یکشنبې ورځ وه، هېز د مارچ په درېیمه د شنبې په ورځ په خصوصي ډول د سپینې ماڼۍ په سره خونه کې لوړه وکړه، نوموړی لومړنی ولسمشر و چې د لوړې مراسم یې په اجرائیوي ماڼۍ کې ترسره کړل. هغه د مارچ په ۵ مه نېټه په عامه محضر کې د امریکا د متحده ایالتونو د کپیټول (United States Capitol) ماڼۍ په ختیځ پورټیکو کې لوړه وکړه. هېز په خپله اپرانستونکې وینا کې وویل: "خپل ګوند ته یې غوره خدمت کړی، کوم چې هېواد ته غوره خدمت کوي". هغه ژمنه وکړه چې، په سويل کې د"عاقلانه، رېښتوني او سوله ییز سیمه ییز حکومت" ، د مدني خدمتونو په برخه کې د اصلاحاتو او د طلا د ستڼډرډ د بیا جوړولو ملاتړ کوي. د هغه د پخلاینې په پیغام سربېره، ډېری دیموکراتانو د هېز د بریا ټاکنې روا نه بللې او تر راتلونکو څلورو کلونو پورې یې، هغه د "رادرفورد" او د هغه د "چلوټۍ په نوم" یادولې.

بهرنۍ پالیسي

د هېز د بهرنۍ پالیسۍ ډېری اندېښنې لاتینې امریکا ته اړوند کېدلې. په ۱۸۷۸ ز کال کې د پارګواین له جګړې وروسته، هغه د ارجنټاین او پاراګوای ترمنځ د ځمکې پر سر د شخړې منځګریتوب وکړ. هېز د ګران چاکو(Gran Chaco) سیمې جنجالي برخه پاراګوای ته ورکړه، د پاراګوای وګړو له هغه څخه د ستایلو په موخه یو ښار د هېز ویلا (Villa Hayes) او یو ډیپارټمنټ د ولسمشر هېز(Presidente Hayes) په نوم ونوماوه. هیز  د سویز کانال جوړوونکي فردیناند دي لیسپس (Ferdinand de Lesseps) له نقشې اندېښمن و، چې له مخې یې د پاناما په استموس کې چې هغه مهال د کولمبیا برخه وه، کانال جوړېده. هېز چې یو ځل بیا په مکزیک کې د فرانسویانو د ستونزې جوړولو له تکرار څخه اندېښمن و، د مونرو دکتورین یې په کلکه تفسیر کړل. هغه کانګرس ته په خپل پیغام کې د دغه کانال اړوند خپل نظر وړاندې کړ: "د دغه هېواد پالیسي د امریکا تر کنټرول لاندې کانال دی... د امریکا متحده ایالات نه شي کولای، هېڅ یو اروپایي ځواک او یا هم د اروپايي ځواکونو یو جوړښت ته د دغه کانال د کنټرول سپارلو سره هوکړه وکړي. "

مړینه

په ۱۸۸۹ ز کال کې د هېز د مېرمنې مړینې، هغه ډېر زیات خواشینی کړ. هغه مهال چې هغه مړه شوه، ده ولیکل: "ارواه یې تللې". د لوسي له مړینې وروسته، د هېز لور فني د هغه د سفر ملګرې شوه او هغه له خپلو لمسیانو څخه په لیدو خوند اخیست. په ۱۸۹۰ ز کال کې نوموړي د تور پوستو په مسئله کې د لیک موهونوک کنفرانس (Lake Mohonk Conference) په نامه، د اصلاح غوښتونکو د هغه کنفرانس مشري وکړه، چې په نیویارک کې د نژادي مسایلو اړوند راغونډ شوي وو. هېز د ۱۸۹۳ ز کال د جنوري میاشتې په ۱۷ مه نېټه، د اویا کلونو په عمر د زړه د سکتې له امله ومړ. د هغه وروستۍ خبره دا وه چې:  "زه پوهېږم چې هغه ځای ته ځم، چېرې چې لوسي ده. " ولسمشر، کلیولنډ او د اوهایو والي مک کینلي مؤظف کړل، تر هغو پورې چې د ده مړی په اوک ووډ(Oakwood) هدیره کې خاورو ته سپارل کېږي، د ده د جنازې مراسم رهبري وکړي.