کمپیوټر ساینس

سولگرپوهنه (انگرېزي: Computer Science) د مالوماتو او شميرنى انديزي او بنسټيزې زده كړې ته وايي،او په سولگریيزو غونډالونو كي ددوي كاريالونو او اوزارونو ته. ^[۱]^[۲]^[۳] چي دا په واروار د الگوريتم غونډاليزه زده كړه ،بهير او منځ ته راتلل څرگندوې او مالومات ليږدوي.

د Peter J. Denning, په وينا بنسټيزه پوښتنه په سولگر پوهنه كي داده چې, "څه كيداي شې جي اغيزمن وي په خپلجاري ډول?"^[۴] کمپيوټر پوهنه ډير څيرمه ډگرونه لرې .لكه:سولگر كښنيزې،د شميرني پر ځانگړي پايلو د تاكيد،او څه هم نور اندونه .لكه:جړيزه شميريزه نظريه او د ځانگړتياوو زده كړه له محاسباتي ستونزو څخه

مخينه او پېښلیک

د کمپيوټر پوهنې لومړنۍ موندنې د نن ورځې د شمروزمې (Digital ) کمپيوټرونو د پنځوونې بنسټ گڼل کېږي . د (چوکاټي شمرني) ابکوس په مټ د دقيقو شمېرلو شمېرلوستونه د حلولو په موخه د انټيک پير له وختونو څخه گڼل کېږي . ويلهېلم شيکارډ په لومړي ځل د ميخانيکي شمېرني لومړنی ډوليزه بڼه په کال ۱۶۲۳م زېږيز کې وپنځووله ، خو وې نشو کولی چې بشپړ ېې ورغوي . بلېز پاسکال په لومړي ځل همدا ميخانيکي شمېرنی د کار لپاره په کال ۱۶۴۲م زېږيز کې چمتو کړ چې ورته ېې نوم پاسکالين ورکړ. چارلز بېبېج يو بېل ډول انجن وپنځاوه ، او بيا ېې د عمومي اړتيا له کبله شنننيز انجن (Analytical Engine) د ويکټورين پير په مهال رامنځته کړ ، چې له مخې ېې لولېس د هغه ماشين لارښودلیک (Manual) وليکه . د همدې لارښود لیک د ليکنې په وجه هغې ته د نړۍ تر ټولو لومړنۍ پروگرامره يا خپرونه لیکونکې وايي . د ۱۹۰۰ م زېږيز شاوخوا د پنچکارډ‌ ماشين په نوم يو ماشين نوی راووت . د ۱۹۴۰م زېږيز شاوخوا د پخوانيو ماشينونوپه پرتله په نوې بڼه د شمېرماشين يا شمېرنی په تکړه کاروونکې بڼه راووت ، د کمپيوټر اصطلاح د ماشين لپاره راوتلې نه دا چې د جوړوونکي نوم په هغه پنځوونه ايښوول شوی وي . وروسته له هاغه چې د همدغو شمېرنيو (کمپيوټري ماشينونو) څخه دا څرگنده شوه چې د لا پرمختگ په بهير کې نور هم غټ کارونه پرته له شمېرو پرې اسانه کيدی شي نو په کال ۱۹۵۰ م زېږيز کې د کمپيوټر ساينس په نوم د زده کړې اکاډميک ډگر جوړ شو . د نړۍ تر ټولو لومړنۍ د کمپيوټر ساينس پوهنې ډيپلوم ورکوونې بنسټ په ۱۹۵۳م زېږيز کې له کېمبرج پوهنتون څخه د کېمبرج ډيپلومه ان کمپيوټر ساينس په نوم راوواته . په امريکا کې په لومړي ځل د کمپيوټر ساينس بری لیک د پيورډيو پوهنتون څخه په کال ۱۹۶۲م زېږيز کې دود شو . په لومړنيو مهالونو کې ډېرو خلکو داسې نه گڼل چې کمپيوټر دې د زده کړې په ځانگړي ډگر واوړي او يوه زده کړيزه څانگه دې شي ، خو وروسته وروسته د پنځوسمو زېږدي کلونو په پای کې دا په زبات ورسېده چې د کمپيوټر اړونده زده کړې ځانته مسلک او ډگر لري . د هماغه کلونو په لومړنيو مخکښو کمپيوټر اړونده پېژندل شوو نومونو کې د IBM نښه ټولو ته د کمپيوټر ساينس په ډگر کې د پاڅونونو راوستنې څرک ورکوي . IBM ( International Business Machines ) لنډون دی . په لومړي سر کې ېې د IBM 704 وپنځاوه ، او بيا وروسته ېې IBM 709 کمپيوټر راووېست ، چې بيا په پراخه توگه په آزمويښتي ، او څېړنيزو مراکزو کې ترې کار اخيستل کېده . تر اوسه له IBM کمپيوټرونو څخه کار اخيستل يو لوی باج گڼل کږي ، ځکه په هغو کمپيوټرونو کې که څوک يو توری په نا وړه توگه بل ځای وکاروي نو ټول کمپيوټر بندېږي او خپرونه ټکر سره مخامخېږي ، نو ځکه باید چې ټول کمپيوتر له سره بيا ولگول شي چې لويه ستونزه رامنځته کوي . د ۱۹۵۰م زېږيزو کلونو شاوخوا د کمپيوټر ساينس ډگر د ودې پر مخ روان و ، او دا پورته ياده شوې ستونزه يوه عادي عامه ستونزه گڼل کېده . وختونو وښوده چې د کمپيوټر کاروونه اوپه کارونو کې ېې اغېزمنتيا يو د کمپيوټر ساينس او ټکنالوژي اړين اړخ جوړوي . د نن ورځې نوي پيرد کمپيوټر له اړخه ډېر اړين بدلونونه حس کړي چې له مخې ې ماهره انفرادي وگړو څخه ېې کاروونه په پراخه کچه د عام وگړو لاس ته ورغلې . په لومړنيو پيرونو کې د کمپيوټر لاسته راوړه گران و او د کمپيوټر بيې لوړې وې ، خو وروسته وروسته د کمپيوټر په خرڅلاو کې بدلون راغی او هر ځای په ارزانه بييه اخيستلی شو نو ځکه ېې د کاروونې لمن له مخکښو کمپيوټر کارپوهانو څخه نورو عامو خلکو ته وغځېده ، خو بیا هم د نن ورځې د کمپيوټر په برخه کې د نويو پنځونو له کبله دې ته اړتيا شته چې کارپوهانو ته مخه شي .

The German military used the Enigma machine (shown here) during World War II for communication they thought to be secret. The large-scale decryption of Enigma traffic at Bletchley Park was an important factor that contributed to Allied victory in WWII.[11]

سترې لاسته راوړنې

برسېره پر دې چې د کمپيوټر پېښلیک لنډ دی او اکاډميکه څانگه ېې لوی ډگر دی ، کمپيوټر ساينس په ساينس او ټولنه کې ډېره بنسټيزه ونډه لري او اخيستې چې پدې ډول يادېږي :

د شمېر وزم تخنيک پاڅون (digital revolution ) ، چې د نن مهال مالوماتي پیر او انټرنټ ونډه يادېږي .
د شمېرنې رسمي پېژندگلوي يا تشريح او په شمېرلو کې اسانتيا ، او ددې زبات چې په شمېر کې داسې شمېرنې لرو چې پرته له کمپيوټر څخه ېې حل اسانه نه برېښي نه هم ژر موندونکي ستونزې دي .
د پوستکاليو د ژبې آندود يا نظريه ، يو اوزار چې له مخې ېې په جوته توگه د راز رازو مالوماتو د تگلارې بېل پوړونه ورتلونکې لنډې لارې چارې يادېږي .
ساينسي شمېرنې د غټو ستونزو عملي حلونه رامنځته کړل ، همدا رنگه ېې د پوستکاليو په ترتيب کې تجربې رامنځته کړې . دغه کړنو د ماغزو د ودې لپاره ډېر پرمخ تللي سبقونه وپنځول ، د انسان د بدن د غړو همډوله نخشې د جينوم په نوم ترتيب کې د همدغو انساني جينومو پروژو کې وښکارېدې .
الگورتمي سوداگرۍ په لويه کچه د مصنوي ذهانت ، ماشيني زده کړې اونورو شمارنيو او گڼياليزو تخنيکونو په مرسته د سوداگريز بازار اغېزمنتيا او ثابته شتمني ډېره کړېده .
د کمپيوټري فردي ويډيويي چوکاټونو په مرسته د ويډيو په گډون مصنوي انځور جوړېدنه .

د سولگر پوهني ډگړونه

انديزه سولگرپوهنه

$P\rightarrow Q\,$				$\Gamma \vdash x:Int$
شمیرپوهنیزه سولپوهنه	اتوماتا آندپوهنه	شمیر آندپوهنه	گراف آندپوهنه	ډول آندپوهنه	ټولی آندپوهنه	محاسباتي هندسه	سولگر کوانتومي آندپوهنه

د شميرنې آندپوهنه

	P = NP ?
شميرنيزي اندوني	شميرنيزي جړې اندوې

د الگوريتومونو او اومتوكو جوړښت

$O(n^{2})$
د الگوريتم شننه	الگوريتمونه	د اومتوك جوړښت

خپرنيز ليلپوهنه او ژپې


ژباړني	خپرونيزې ژبې

د سولگر توكي او جوړونۍ


گڼيال سوليز	Microarchitecture	گڼبهيريز

شميريزه او پيلاميزه شميرنه

						$y=\sin(x)+c$
بیو انفورماتیک	Cognitive Science	شميريزه كيميا	شمیریزه اعصابپوهنه	شميرزه پږنپوهنه	شميريز الگورنيتم	شميرپوهنيز پيلاميال

كاريالونه

The following disciplines are often studied from a more theoretical, computer science viewpoint, as well as from a more practical, engineering perspective.


چليز غونډال	سولگر جالونه	سولگر كښنيز	سولگر ليد	توكبنسټونه

سولگر خونديتوب	مصنوعي زیرکتیا	رباټیک	انسان-سولگر غبرگون	هرځای شته شمیرنه

دا هم وگورئ

اخځونه

↑ "Computer science is the study of information" New Jersey Institute of Technology Archived 2009-05-29 at the Wayback Machine., Gutenberg Information Technologies
↑ "Computer science is the study of computation." Computer Science Department, College of Saint Benedict Archived 2007-02-03 at the Wayback Machine., Saint John's University
↑ "Computer Science is the study of all aspects of computer systems, from the theoretical foundations to the very practical aspects of managing large software projects." Massey University
↑ Denning, P.J. (2000). "Computer Science: The Discipline" (PDF). Encyclopedia of Computer Science. خوندي شوی له the original (PDF) on 2006-05-25. بياځلي په 2009-10-20.

باندنۍ تړني

[1] "Computer science is the study of information" New Jersey Institute of Technology Archived 2009-05-29 at the Wayback Machine., Gutenberg Information Technologies

[2] "Computer science is the study of computation." Computer Science Department, College of Saint Benedict Archived 2007-02-03 at the Wayback Machine., Saint John's University

[3] "Computer Science is the study of all aspects of computer systems, from the theoretical foundations to the very practical aspects of managing large software projects." Massey University

[Denning_cs_discipline-4] Denning, P.J. (2000). "Computer Science: The Discipline" (PDF). Encyclopedia of Computer Science. خوندي شوی له the original (PDF) on 2006-05-25. بياځلي په 2009-10-20.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]