Jump to content

چلوونکی سيستم

تړنې ورگډول
د ويکيپېډيا، وړیا پوهنغونډ له خوا


چلوونکی يا عملیاتي سیسټم ( OS ) د سیسټم سافټویر دی چې د کمپیوټر هارډویر ، سافټویر سرچینې اداره کوي، او د کمپیوټر پروګرامونو لپاره عام خدمتونه وړاندې کوي.

د وخت شریکولو چلوونکي سیسټمونه د سیسټم د اغېزمنې کارونې لپاره دندې مهالوېش کوي او ممکن د پروسیسر وخت ، ډله يیزې زېرمې ، چاپ کولو او نورو سرچینو لګښت مالومولو لپاره د محاسبې سافټویر هم پکې شامل وي.

د هارډویر د دنني او بېروني دندو او د حافظې تخصیص لپاره، عملیاتي سیسټم د پروګرامونو او کمپیوټر هارډویر ترمنځ د منځګړي په توګه کار کوي، [۱] [۲] که څه هم د اپلېکېشن کوډ معمولا د هارډویر له خوا مستقیم اجرا کیږي او په مکرر ډول سیسټم ته زنګ وهي . د چلوونکي سيستم فعالیت یا د هغې له خوا مداخله کیږي. عملیاتي سیسټمونه په ډېری وسیلو کې موندل کیږي چې د هغې له ډلې کمپیوټر او هغې پورې تړلي وسايل – د ګرځنده تلیفونونو او ویډیو لوبو کنسولونو څخه تر وېب سرورونو او سوپر کمپیوټرونو پورې يادولای شو.

تر ډېره بريده د شخصي کمپیوټر عملیاتي سیسټم مایکروسافټ وینډوز دی چې شاوخوا 76.45٪ د بازار ونډه په لاس کې لري. د Apple Inc. لخوا macOS په دوهم ځای کې دی (17.72٪)، او د لینکس ډولونه په ټولیز ډول د (1.73٪) برخې په لرلو په دریم ځای کې دي . [۳] د ګرځنده سکټور (د سمارټ فونونو او ټابلیټونو په ګډون) کې، د Android ونډه په 2020 کال کې 72٪ ته رسیدلې ده [۴] د ۲۰۱۶ کال د دریمې ربعې د مالوماتو له مخې، په سمارټ فونونو کې د انډرایډ ونډې په کال کې د ۱۰.۳ سلنې ودې سره ۸۷.۵ سلنې ته رسېدلې دي، ورپسې د ایپل iOS ۱۲.۱ سلنې سره په کال کې د بازار ونډه ۵،۲ سلنه کمیږي، په داسې حال کې چې نور چلوونکي پوستغالي او سیسټمونه یوازې 0.3 سلنه ونډه په لاس کې لري. [۵] د لینوکس توزیع په سرور او سوپر کمپیوټینګ سکتورونو کې بيا غالبه بريښي. د عملیاتي سیسټمونو نور ځانګړي ټولګي (د ځانګړي هدف عملیاتي سیسټمونه) بلل کيږي، [۶] [۷] لکه سرایت شوي او ریښتیني وخت سیسټمونه، د ډېری غوښتنلیکونو لپاره شتون لري. د امنیت متمرکز عملیاتي سیسټمونه هم شتون لري. ځینې عملیاتي سیسټمونه د ټیټ سیسټم اړتیاوې لري (د بېلګې په توګه د سپک وزن لینکس ویش ). نور ممکن د لوړ سیسټم اړتیاوې ولري.

ځینې چلوونکي پوستغالی نصب ته اړتیا لري یا کېدای شي د پیرل شوي کمپیوټرونو سره مخکې له مخکې نصب شوي وي ( OEM -installation)، په داسې حال کې چې نور کېدای شي په مستقیم ډول د میډیا څخه چلیږي (د بیلګې په توګه ژوندی CD ) یا فلش میموری (یانې USB سټیک).

د چلوونکو سیسټمونو ډولونه

[سمول]

يوه دنديز او څو دنديز

[سمول]

یو واحد کاري سیسټم کولی شي په یو وخت کې یوازې یو پروګرام پرمخ بوځي، په داسې حال کې چې د څو کاري عملیاتي سیسټم اجازه ورکوي چې په یو وخت کې له یو څخه زیات پروګرامونه پرمخ بوځي . دا د وخت شریکولو له مخې کار کوي، چېرې چې د پروسیسر موجود وخت د ډېری پروسو ترمنځ وېشل شوی. دا پروسې هر یو د عملیاتي سیسټم د کاري مهالویش سب سیسټم لخوا د وخت په سلائسو کې په مکرر ډول ترسره کیږي. څو دندې کول ممکن په مخکینۍ او کوپراتیف ډولونو کې مشخص شي. په مخکینۍ ملټي ټاسک کولو کې، عملیاتي سیسټم د CPU وخت ويشي او هر پروګرام ته یو سلاټ وقف کوي. د یونیکس په څېر عملیاتي سیسټمونه لکه لینکس - او همدارنګه غیر یونکس په څیر، لکه AmigaOS - د مخکینۍ ملټي ټاسک کولو ملاتړ کوي. د کوپراتیف ملټي ټاسک کول په هره پروسه تکیه کولو سره ترلاسه کیږي ترڅو نورو پروسو ته په ټاکل شوي ډول وخت چمتو کړي. د مایکروسافټ وینډوز 16-bit نسخې د کوپراتیف ملټي ټاسک کولو سيستم کارولی؛ د وینډوز NT او Win9x دواړو 32-bit نسخې د مخکینۍ ملټي ټاسکنګ کارولی.

واحد- او څو کاروونکي

[سمول]

د واحد کاروونکي چلوونکي سیسټمونه د کاروونکو توپیر کولو لپاره هیڅ اسانتیا نه لري مګر ممکن ډېری پروګرامونو ته اجازه ورکړي چې په ټنډم کې پرمخ بوځي. [۸] یو څو کاروونکي عملیاتي سیسټم د اسانتیاوو سره د څو کارونو بنسټیز مفهوم پراخوي چې پروسې او سرچینې پیژني، لکه د ډیسک ځای، د ډیرو کاروونکو پورې تړاو لري، او سیسټم ډیری کاروونکو ته اجازه ورکوي چې په ورته وخت کې سیسټم سره اړیکه ونیسي. د وخت شریکولو عملیاتي سیسټمونه د سیسټم د مؤثره کارونې لپاره دندې مهالویش کوي او ممکن د پروسیسر وخت لګښت تخصیص لپاره د محاسبې سافټویر هم شامل وي ، ډله ایز ذخیره کول ، چاپ کول ، او ډیری کاروونکو ته نورې سرچینې.

وېشل شوي

[سمول]

یو توزیع شوی عملیاتي سیسټم د جلا، شبکې شوي کمپیوټرونو یوه ډله اداره کوي او داسې ښکاري چې دوی یو واحد کمپیوټر وي، ځکه چې ټول کمپیوټرونه وېشل شوي (د اجزاو کمپیوټرونو ترمنځ وېشل شوي). [۹]

بڼه شوي

[سمول]

د OS په وېشل شوي او کلاوډ کمپیوټري شرایطو کې ، ټیمپلیټنګ د مېلمه عملیاتي سیسټم په توګه د یو واحد مجازي ماشین انځور رامنځته کولو ته اشاره کوي ، بیا یې د څو چلولو مجازي ماشینونو لپاره د وسیلې په توګه خوندي کوي. دا تخنیک دواړه په مجازي کولو او کلاوډ کمپیوټري مدیریت کې کارول کیږي، او په لوی سرور ګودامونو کې عام دی. [۱۰]

تړل شوي

[سمول]

امبیډ شوي عملیاتي سیسټمونه ډیزاین شوي ترڅو په تړل شوي کمپیوټر سیسټمونو کې وکارول شي. دوی ډیزاین شوي ترڅو په کوچني ماشینونو کې د لږ خپلواکۍ سره کار وکړي (د مثال په توګه PDAs ). دوی د ډیزاین له مخې خورا کمپیکټ او خورا اغېزمن دي او د محدودو سرچینو سره کار کولو وړ دي. وینډوز CE او Minix 3 د ایمبیډ شوي عملیاتي سیسټمونو ځینې بېلګې دي.

رېښتنی وخت

[سمول]

د ريل ټايم عملیاتي سیسټم یو عملیاتي سیسټم دی چې په وخت کې د یوې ځانګړې شیبې لخوا د پېښو یا ډیټا پروسس کولو تضمین کوي. د ریښتیني وخت عملیاتي سیسټم ممکن واحد یا څو دندې وي ، مګر کله چې څو دندې ترسره کوي ، دا د ځانګړي مهالویش الګوریتمونه کاروي ترڅو د چلند ټاکونکی طبیعت ترلاسه شي. دا ډول پیښې پرمخ وړونکی سیسټم د دوی د لومړیتوبونو یا بهرنیو پیښو پراساس د دندو تر منځ بدلوي ، په داسې حال کې چې د وخت شریکولو عملیاتي سیسټمونه د ساعت مداخلو پراساس دندې بدلوي.

کتابتون

[سمول]

د کتابتون عملیاتي سیسټم هغه دی چې په هغه کې هغه خدمات چې یو عادي عملیاتي سیسټم چمتو کوي، لکه شبکه کول، د کتابتونونو په بڼه چمتو شوي او د یونیکرنل جوړولو لپاره د غوښتنلیک او ترتیب کوډ سره جوړ شوي: یو ځانګړی، د واحد پته ځای ، د ماشین عکس چې بادل یا سرایت شوي چاپیریال ته ځای په ځای کېدی شي 

تاریخ

[سمول]

بشپړې ليکنې لپاره ولولئ: Kernel (operating system)
 لومړني کمپیوټرونه د یو شمېر کارونو د ترسره کولو لپاره جوړ شوي وو، لکه کیلکولیټر(شمېرګر). د عملیاتي سیسټم بنسټیزې ځانګړتیاوې په 1950 لسیزه کې رامنځته شوې، لکه د استوګنې د څارنې دندې چې کولی شي په اتوماتيک ډول مختلف پروګرامونه په پرله پسې ډول پرمخ بوځي ترڅو د پروسس عمليه چټکه کړي. عملیاتي سیسټمونه د 1960 لسیزې تر پیل پورې په خپل عصري او خورا پېچلې بڼو کې نه وو. [۱۱] د هارډویر ځانګړتیاوې اضافه شوي، چې د چلولو وخت کتابتونونو ، مداخلو ، او موازي پروسس کولو کارول فعال کړي. کله چې شخصي کمپیوټرونه په 1980 لسیزه کې مشهور شول، عملیاتي سیسټمونه د دوی لپاره د تصور سره ورته ورته جوړ شول چې په لویو کمپیوټرونو کې کارول کیږي.

په 1940s کې، لومړنیو بریښنایی ډیجیټل سیسټمونو هیڅ عملیاتي سیسټمونه نه درلودل. د دې وخت الکترونیکي سیسټمونه د میخانیکي سویچونو په قطارونو یا په پلګ بورډونو کې د جمپر تارونو په واسطه پروګرام شوي. دا د ځانګړي اهدافو سیسټمونه وو چې د بیلګې په توګه، د اردو لپاره د بالستیک میزونه رامینځته کول یا د پنچر شوي کاغذ کارتونو ډاټا څخه د معاشونو چکونو چاپول کنټرولول. وروسته له هغه چې د پروګرام وړ عمومي هدف کمپیوټرونه اختراع شول، د ماشین ژبې (د بائنری ډیجیټونو 0 او 1 په پنچ شوي کاغذ ټیپ کې د تارونو څخه جوړه شوې) معرفي شوه چې د پروګرام کولو پروسه یې ګړندۍ کړه (سټرن، 1981). 

OS/360 په ډېرو IBM مین فریم کمپیوټرونو کې په 1966 کې کارول کېده، په همدې ډول هغه کمپیوټرونه هم چې د اپولو پروګرام لخوا کارول کیږي.

د 1950 لسیزې په لومړیو کې، کمپیوټر کولی شول په یو وخت کې یوازې یو پروګرام پرمخ يوسي. هر کاروونکي د محدودې مودې لپاره د کمپیوټر څخه یوازې ګټه اخیستلای شوه او په ټاکل شوي وخت کې به د خپلې برنامې او ډیټا سره په پنچ شوي کاغذ کارتونو یا پنچ شوي ټیپ کې راشي. برنامه به په ماشین کې بار شي ، او ماشین به تر هغه وخته پورې کار کولو ته چمتو کېده چې برنامه به بشپړه یا خرابه شوه. پروګرامونه عموما د مخکینۍ پینل له لارې د توګل سویچونو او پینل څراغونو په کارولو سره ډیبګ کیدی شي. ویل کیږي چې الان تورینګ د مانچسټر مارک 1 ماشین په لومړیو کې پدې کې ماسټر و ، او هغه لا دمخه د یونیورسل ټورینګ ماشین له اصولو څخه د عملیاتي سیسټم لومړني تصور ترلاسه کړی و. [۱۱]

وروسته ماشینونه د پروګرامونو کتابتونونو سره راغلل، کوم چې به د کارونکي پروګرام سره وصل شي ترڅو په عملیاتو کې مرسته وکړي لکه د ان پټ او آوټ پوټ او تالیف (د انسان د لوستلو وړ سمبولیک کوډ څخه د ماشین کوډ رامینځته کول). دا د عصري ورځ عملیاتي سیسټم پیژندنه وه. په هرصورت، ماشینونه لاهم په یو وخت کې یو واحد دنده پرمخ وړي. د انګلستان په کیمبرج پوهنتون کې، د کار کتار یو وخت د مینځلو لاین (د جامو لاین) و چې له هغې څخه ټیپونه د مختلف رنګونو جامو سره ځړول شوي ترڅو د دندې لومړیتوب څرګند کړي. 

د 1950 لسیزې په وروستیو کې، هغه پروګرامونه چې یو به یې د عملیاتي سیسټم په توګه پیژني، څرګندیدل پیل شوي. ډیری وختونه د پیژندل شوي لومړني پیژندل شوي مثال GM-NAA I/O دی چې په 1956 کې په IBM 704 کې خپور شو. لومړۍ پیژندل شوې بیلګه چې واقعیا یې ځان ته راجع کړې د SHARE عملیاتي سیسټم و ، د GM-NAA I/O پرمختګ چې په 1959 کې خپور شو. د می 1960 په یوه مقاله کې چې سیسټم تشریح کوي، جورج ریکمن یادونه وکړه:

The development of computer operating systems have materially aided the problem of getting a program or series of programs on and off the computer efficiently.[۱۲]


یو له خورا مشهور مثالونو څخه چې ډیری وختونه د لومړني سیسټمونو په بحثونو کې موندل کیږي د اطلس څارونکي دي چې په 1962 کې په اطلس کې روان [۱۳] . دا د دسمبر 1961 په مقاله کې د سیسټم تشریح کولو کې ورته اشاره شوې وه، مګر د "عملیاتي سیسټم" شرایط د "سیسټم په فیشن کې کار کوي" په څیر ډیر دی. د اطلس ټیم پخپله د "څارونکي" اصطلاح کارولې، [۱۴] چې د "څارونکي" تر څنګ په پراخه کچه کارول کیده. برنچ هینسن دا د "عملیاتي سیسټمونو په تاریخ کې ترټولو مهم پرمختګ" وباله. [۱۵]

مین فریمونه

[سمول]

د 1950 لسیزې په اوږدو کې، ډیری مهمې ځانګړتیاوې په مین فریم کمپیوټرونو کې د عملیاتي سیسټمونو په برخه کې مخکښې شوې، پشمول د بیچ پروسس کول ، انپټ/آؤټ پوټ مداخله ، بفرینګ ، ملټي ټاسک کول ، سپول کول ، د چلولو وخت کتابتونونه ، لینک بار کول ، او په فایلونو کې د ریکارډونو ترتیبولو پروګرامونه. دا ځانګړتیاوې د اپلیکیشن سافټویر کې شامل شوي یا نه شامل شوي د اپلیکیشن پروګرامرانو په اختیار کې، په جلا عملیاتي سیسټم کې چې د ټولو غوښتنلیکونو لخوا کارول کیږي.

د 1960 لسیزې په جریان کې، د IBM OS/360 د یو واحد OS مفهوم معرفي کړ چې ټول محصول لاین پراخوي، کوم چې د سیسټم/360 ماشینونو بریالیتوب لپاره خورا مهم و. د IBM اوسني مین فریم عملیاتي سیسټمونه د دې اصلي سیسټم لرې اولادونه دي او عصري ماشینونه د OS/360 لپاره لیکل شوي غوښتنلیکونو سره شاته مطابقت لري . 

OS/360 دا مفهوم هم پیل کړ چې عملیاتي سیسټم د سیسټم ټولې سرچینې تعقیبوي چې کارول کیږي، پشمول د پروګرام او ډیټا ځای تخصیص په اصلي حافظه کې او په ثانوي ذخیره کې د فایل ځای، او د تازه معلوماتو په جریان کې د فایل بندول . کله چې یوه پروسه د کوم دلیل لپاره پای ته ورسیږي، دا ټولې سرچینې د عملیاتي سیسټم لخوا بیا ادعا کیږي.

د S/360-67 لپاره بدیل CP-67 سیسټم د IBM عملیاتي سیسټمونو ټوله کرښه پیل کړه چې د مجازی ماشینونو مفهوم باندې تمرکز کوي. نور عملیاتي سیسټمونه چې د IBM S/360 لړۍ مین فریمونو کې کارول کیږي د IBM لخوا رامینځته شوي سیسټمونه شامل دي: DOS/360 [lower-alpha ۱] (د ډیسک عملیاتي سیسټم)، TSS/360 (د وخت شریکولو سیسټم)، TOS/360 (ټیپ عملیاتي سیسټم)، BOS/360 (بنسټیز عملیاتي سیسټم)، او ACP (د هوایی کنټرول پروګرام)، او همدارنګه یو څو غیر IBM سیسټمونه: MTS (میشیګان ټرمینل سیسټم)، میوزیک (د متقابل کمپیوټر لپاره څو کاروونکي سیسټم)، او ORVYL (د سټینفورډ وخت شریکول ) سیسټم).

د کنټرول ډیټا کارپوریشن د بیچ پروسس کولو لپاره په 1960s کې د SCOPE عملیاتي سیسټم رامینځته کړ. د مینیسوټا پوهنتون سره په همکارۍ، کرونوس او وروسته د NOS عملیاتي سیسټمونه د 1970 لسیزې په اوږدو کې رامینځته شوي، کوم چې د یوځل بیاچ او وخت شریکولو کارولو ملاتړ کوي. د ډیری سوداګریزو وختونو شریکولو سیسټمونو په څیر، د دې انٹرفیس د Dartmouth BASIC عملیاتي سیسټمونو غزول و، د وخت شریکولو او پروګرام کولو ژبو کې یو له مخکښو هڅو څخه. د 1970 لسیزې په وروستیو کې، کنټرول ډیټا او د ایلینوس پوهنتون د PLATO عملیاتي سیسټم رامینځته کړ، کوم چې د پلازما پینل ډیزاینونه او د اوږد واټن وخت شریکولو شبکې کارولې. افلاطون د خپل وخت لپاره د پام وړ نوښتګر و، د ریښتیني وخت چیٹ، او څو کاروونکي ګرافیکي لوبې وړاندې کوي.

په 1961 کې، Burroughs Corporation B5000 د MCP (ماسټر کنټرول پروګرام) عملیاتي سیسټم سره معرفي کړ. B5000 یو سټیک ماشین و چې په ځانګړي ډول د لوړې کچې ژبې ملاتړ کولو لپاره ډیزاین شوی و چې هیڅ راټولونکی نه وي. [lower-alpha ۲] په حقیقت کې، MCP لومړنی OS و چې په ځانګړې توګه د لوړې کچې ژبې ( ESPOL ، د ALGOL یوه ژبه) کې لیکل شوی و. MCP ډیری نور ځمکني نوښتونه هم معرفي کړل، لکه د مجازی حافظې لومړی سوداګریز پلي کول. د AS/400 د پراختیا په جریان کې، IBM د AS/400 هارډویر چلولو لپاره د MCP جواز ورکولو لپاره بروروز ته لاره هواره کړه. دا وړاندیز د بروروز مدیریت لخوا د خپل موجوده هارډویر تولید ساتلو لپاره رد شو. MCP نن ورځ د یونیسیس شرکت MCP/ClearPath لاین کمپیوټرونو کې کارول کیږي.

UNIVAC ، لومړی سوداګریز کمپیوټر جوړونکی، د EXEC عملیاتي سیسټمونو لړۍ تولید کړه. [۱۶] [۱۷] [۱۸] د ټولو لومړنیو اصلي چوکاټ سیسټمونو په څیر، دا د بیچ پر بنسټ سیسټم مقناطیسي ډرمونه، ډیسکونه، د کارت لوستونکي او لاین پرنټرونه اداره کوي. په 1970 لسیزه کې، UNIVAC د ریښتیني وخت بنسټیز (RTB) سیسټم تولید کړ ترڅو د لوی پیمانه وخت شریکولو مالتړ وکړي، هم د ډارټموت BC سیسټم وروسته نمونه.

جنرال بریښنا د عمومي بریښنا جامع عملیاتي څارونکي (GECOS) ته وده ورکړه، کوم چې په ابتدايي توګه د بیچ پروسس ملاتړ کوي. د هني ویل لخوا د ترلاسه کولو وروسته، دا د عمومي جامع عملیاتي سیسټم (GCOS) په نوم بدل شو.

Bell Labs ، [lower-alpha ۳] General Electric او MIT د ملټي پلیکس معلوماتي او کمپیوټري خدمت ( Multics ) ته وده ورکړه، کوم چې د امنیتي امتیازاتو حلقو مفهوم معرفي کړ.

د ډیجیټل تجهیزاتو کارپوریشن د خپل مختلف کمپیوټر لاینونو لپاره ډیری عملیاتي سیسټمونه رامینځته کړي ، پشمول د TOPS-10 او TOPS-20 وخت شریکولو سیسټمونه د 36-bit PDP-10 ټولګي سیسټمونو لپاره. د UNIX د پراخه کارونې دمخه، TOPS-10 په پوهنتونونو او د ARPANET په لومړیو کې په ځانګړي ډول مشهور سیسټم و. RT-11 د PDP-11 ټولګي مینی کمپیوټر لپاره یو واحد کارونکي ریښتیني وخت OS و ، او RSX-11 ورته څو کارونکي OS و.

د 1960 لسیزې له وروستیو څخه تر 1970 پورې، د هارډویر ډیری وړتیاوې رامینځته شوې چې ورته یا پورټ شوي سافټویر ته اجازه ورکوي چې له یو څخه ډیر سیسټم پرمخ بوځي. پخوانیو سیسټمونو په خپلو سیسټمونو کې د ځانګړتیاوو پلي کولو لپاره د مایکروپروګرام کولو څخه کار اخیستی ترڅو د کمپیوټر مختلف جوړښتونو ته اجازه ورکړي چې په لړۍ کې د نورو په څیر ورته ښکاري. په حقیقت کې، د 360/40 څخه وروسته ډیری 360s (د 360/44، 360/75، 360/91، 360/95 او 360/195 پرته) د مایکرو پروګرام شوي تطبیق شوي.

د 1960 لسیزې راهیسې د دې سیسټمونو لپاره په سافټویر کې خورا پراخه پانګونه د دې لامل شوې چې ډیری اصلي کمپیوټر جوړونکي د هارډویر سره مطابقت لرونکي عملیاتي سیسټمونو ته دوام ورکړي. د پام وړ ملاتړ شوي مین فریم عملیاتي سیسټمونه شامل دي:

  • د بروروز MCP – B5000 ، 1961 ته Unisys Clearpath/MCP، حاضر
  • IBM OS/360 – د IBM سیسټم/360 ، 1966 ته IBM z/OS ، حاضر
  • IBM CP-67 – IBM سیسټم/360 ، 1967 IBM z/VM ته
  • UNIVAC EXEC 8 – UNIVAC 1108 ، 1967، تر OS 2200 Unisys Clearpath Dorado، حاضر

مایکرو کمپیوټرونه

[سمول]
PC DOS یو لومړنی شخصي کمپیوټر چلوونکی سيستم و، چې د کمانډ لاین مخپاڼه یې درلود.
دوتنه:Apple Macintosh Desktop.png
د ایپل کمپیوټر لخوا ماک OS لومړی پراخه OS شو چې د ګرافیکي کارونکي مخپاڼې ځانګړتیا لري. د دې ډېری ځانګړتیاوې لکه وینډوز او شبیه به وروسته په GUIs کې عام شي.

لومړی مایکرو کمپیوټر د پراخو عملیاتي سیسټمونو ظرفیت یا اړتیا نه درلوده چې د مین فریمونو او ماینونو لپاره رامینځته شوي؛ لږترلږه عملیاتي سیسټمونه رامینځته شوي، ډیری وختونه د ROM څخه بار شوي او د مانیټرونو په نوم پیژندل شوي. یو د پام وړ لومړني ډیسک عملیاتي سیسټم CP/M و، کوم چې په ډیری لومړنیو مایکرو کمپیوټرونو کې ملاتړ شوی و او د مایکروسافټ MS-DOS لخوا نږدې تقلید شوی و، کوم چې د IBM PC لپاره غوره شوي عملیاتي سیسټم په توګه په پراخه توګه مشهور شو (د IBM نسخه ورته ویل کیده. IBM DOS یا PC DOS ). په 1980s کې، Apple Computer Inc. (اوس Apple Inc. ) د مایکرو کمپیوټرونو خپل مشهور ایپل II لړۍ پریښوده ترڅو د میک OS ته د نوي ګرافیکي کاروونکي انٹرفیس (GUI) سره د Apple Macintosh کمپیوټر معرفي کړي.

د 1985 په اکتوبر کې د Intel 80386 CPU چپ معرفي کول، [۱۹] د 32-bit جوړښت او پاڼې کولو وړتیاو سره، شخصي کمپیوټرونو ته د دې وړتیا چمتو کړه چې د پخوانیو کوچنیو کمپیوټرونو او مین فریمونو په څیر ملټي ټاسک عملیاتي سیسټمونه پرمخ بوځي. مایکروسافټ دې پرمختګ ته د ډیوی کټلر په ګمارلو سره ځواب ورکړ، چا چې د ډیجیټل تجهیزاتو کارپوریشن لپاره VMS عملیاتي سیسټم رامینځته کړی و. هغه به د وینډوز NT عملیاتي سیسټم پراختیا رهبري کړي، کوم چې د مایکروسافټ د عملیاتي سیسټم لاین لپاره د بنسټ په توګه کار کوي. سټیو جابز ، د Apple Inc. شریک بنسټ ایښودونکی، NeXT Computer Inc. پیل کړ، کوم چې د NEXTSTEP عملیاتي سیسټم رامینځته کړ. NEXTSTEP به وروسته د Apple Inc. لخوا ترلاسه شي او د FreeBSD د کوډ سره د Mac OS X (د وروستي نوم بدلولو وروسته macOS) د کوډ سره وکارول شي.

د GNU پروژه د فعال او برنامه کونکي ریچارډ سټالمن لخوا د ملکیت UNIX عملیاتي سیسټم ته د بشپړ وړیا سافټویر بدیل رامینځته کولو هدف سره پیل شوې. پداسې حال کې چې پروژه د UNIX د مختلفو برخو د فعالیت په نقل کولو کې خورا بریالۍ وه، د GNU هارډ کرنل پراختیا بې ګټې ثابته شوه. په 1991 کې، د فنلنډ د کمپیوټر ساینس زده کونکي لینس توروالډز ، د داوطلبانو په همکارۍ د انټرنیټ په مرسته، د لینکس کرنل لومړۍ نسخه خپره کړه. دا ډیر ژر د GNU کارونکي ځای اجزاو او سیسټم سافټویر سره یوځای شو ترڅو بشپړ عملیاتي سیسټم رامینځته کړي. له هغه وخت راهیسې، د دوو لویو برخو ترکیب معمولا د سافټویر صنعت لخوا په ساده ډول "لینکس" ته راجع کیږي، د نوم ورکولو کنوانسیون چې سټالمن او د وړیا سافټویر فاونډیشن مخالف دي، د GNU/Linux نوم ته ترجیح ورکوي. د برکلي سافټویر توزیع، چې د BSD په نوم پیژندل کیږي، د UNIX مشتق دی چې د کالیفورنیا پوهنتون، برکلي لخوا توزیع شوی، په 1970 کې پیل شوی. په وړیا توګه توزیع شوی او ډیری مینی کمپیوټرونو ته پورټ شوی ، دا په پای کې په کمپیوټرونو کې د کارولو لپاره لاندې هم ترلاسه کړ، په ځانګړې توګه د FreeBSD ، NetBSD او OpenBSD په توګه.

بېلګې

[سمول]

د یونیکس او یونکس په څېر عملیاتي سیسټمونه

[سمول]
Evolution of Unix systems

یونیکس په اصل کې د مجلس په ژبه لیکل شوی و. [۲۰] کین تامپسن B لیکلی، په عمده توګه د BCPL پر بنسټ، د MULTICS پروژې کې د هغه د تجربې پراساس. B د C لخوا بدل شو، او یونیکس، په C کې بیا لیکل شوی، د یو بل سره تړلي عملیاتي سیسټمونو په یوه لویه، پیچلې کورنۍ کې رامینځته شوی چې په هر عصري عملیاتي سیسټم کې نفوذ لري ( تاریخ وګورئ).

د یونیکس په څیر کورنۍ د عملیاتي سیسټمونو متنوع ګروپ دی، د سیسټم V ، BSD ، او لینکس په شمول ډیری لوی فرعي کټګورۍ لري. د " UNIX " نوم د خلاص ګروپ یوه سوداګریزه نښه ده چې دا د هر عملیاتي سیسټم سره د کارولو لپاره جواز ورکوي چې د دوی تعریفونو سره مطابقت ښودل شوی. "UNIX-like" معمولا د عملیاتي سیسټمونو لوی سیټ ته راجع کولو لپاره کارول کیږي کوم چې د اصلي UNIX سره ورته وي.

پنځه عملیاتي سیسټمونه د یونیکس په توګه د خلاص ګروپ (د یونیکس سوداګریز نښه لرونکی) لخوا تصدیق شوي. د HP HP-UX او IBM's AIX دواړه د اصلي سیسټم V یونیکس اولادونه دي او یوازې د دوی اړوند پلورونکي هارډویر چلولو لپاره ډیزاین شوي. په مقابل کې، د سن مایکروسیسټم سولاریس کولی شي په ډیری ډوله هارډویرونو کې کار وکړي، په شمول د x86 او سپارک سرورونه، او PCs. د Apple's macOS ، د ایپل د مخکینۍ (غیر یونیکس) Mac OS لپاره بدیل، د هایبرډ کرنل پر بنسټ د BSD ډول دی چې د NeXTSTEP ، Mach ، او FreeBSD څخه اخیستل شوی. د IBM د z/OS UNIX سیسټم خدماتو کې د مورټیس کیرنز د انټر اوپن محصولاتو پراساس شیل او اسانتیاوې شاملې دي.

د یونکس مداخله د POSIX معیار په رامینځته کولو سره غوښتل شوې. د POSIX معیار په هر عملیاتي سیسټم کې پلي کیدی شي ، که څه هم دا په اصل کې د مختلف یونیکس ډولونو لپاره رامینځته شوی.

لینکس

[سمول]
اوبنټو ، د ډیسټاپ لینکس توزیع
لینکس ، د یونیکس په څېر عملیاتي سیسټم د لومړي ځل لپاره د سپتمبر په 17، 1991 کې د لینس توروالډز لخوا خپور شو. [۲۱] [۲۲] د پینګوین ټکس انځور، د لینوکس ماسکټ. [۲۳]

د لینکس کرنل په 1991 کې د لینس توروالډز پروژې په توګه رامینځته شوی ، پداسې حال کې چې په فنلینډ کې د پوهنتون زده کونکی. هغه د کمپیوټر زده کونکو او پروګرامرانو لپاره د نیوز ګروپ کې د خپلې پروژې په اړه معلومات خپاره کړل، او د رضاکارانو ملاتړ او مرسته یې ترلاسه کړه چې د بشپړ او فعال کارنل په جوړولو کې بریالي شول.

لینکس د یونیکس په څیر دی، مګر د BSD او د هغې ډولونو برعکس، د یونیکس کوډ پرته رامینځته شوی. د دې د خلاص جواز ماډل له امله، د لینکس کرنل کوډ د مطالعې او ترمیم لپاره شتون لري، چې په پایله کې یې د سوپر کمپیوټر څخه تر سمارټ واچونو پورې د کمپیوټري ماشینونو پراخه لړۍ کې کارول کیږي. که څه هم اټکلونه وړاندیز کوي چې لینکس د ټولو "ډیسټاپ" (یا لپ ټاپ) کمپیوټرونو یوازې 1.82٪ کې کارول کیږي ، [۲۴] دا په پراخه کچه په سرورونو [۲۵] او سرایت شوي سیسټمونو [۲۶] لکه ګرځنده تلیفونونو کې کارول کیږي. لینکس په ډیرو پلیټ فارمونو کې یونیکس ته ځای ورکړی او په ډیری سوپر کمپیوټرونو کې کارول کیږي په شمول د 385 غوره [۲۷] ډیری ورته کمپیوټرونه په ګرین 500 کې هم دي (مګر په مختلف ترتیب کې) ، او لینکس په 10 کې پرمخ ځي. لینوکس معمولا په نورو کوچنیو انرژی وړ کمپیوټرونو کې هم کارول کیږي، لکه سمارټ فونونه او سمارټ واچونه . د لینکس کرنل په ځینو مشهورو توزیعونو کې کارول کیږي، لکه Red Hat ، Debian ، Ubuntu ، Linux Mint او د ګوګل انډرایډ ، کروم OS ، او کرومیم OS .

مایکروسافټ وینډوز

[سمول]

مایکروسافټ وینډوز د ملکیت عملیاتي سیسټمونو یوه کورنۍ ده چې د مایکروسافټ کارپوریشن لخوا ډیزاین شوي او په عمده ډول د انټل آرکیټیکچر پراساس کمپیوټرونو ته په نښه شوي ، د اټکل شوي 88.9 سلنې ټولټال ونډې سره د ویب سره وصل کمپیوټرونو کې. [۲۴] [۲۸] [۲۹] [۳۰] وروستی نسخه وینډوز 11 ده.

په 2011 کې، وینډوز 7 د وینډوز XP څخه د ډیرو عامو نسخو په توګه کار واخیست. [۳۱] [۳۲] [۳۳]

مایکروسافټ وینډوز په لومړي ځل په 1985 کې خپور شو، د یو عملیاتي چاپیریال په توګه چې د MS-DOS په سر کې روان و، کوم چې په هغه وخت کې په ډیری انټیل آرکیټیکچر شخصي کمپیوټرونو کې لیږل شوی معیاري عملیاتي سیسټم و. په 1995 کې، وینډوز 95 خپور شو چې یوازې MS-DOS د بوټ سټریپ په توګه کارول کیده. د شاته مطابقت لپاره، Win9x کولی شي د ریښتیني حالت MS-DOS [۳۴] [۳۵] او 16-bit وینډوز 3.x [۳۶] چلوونکي چل کړي. وینډوز ME ، په 2000 کې خپور شو، د Win9x کورنۍ کې وروستی نسخه وه. وروستنۍ نسخې ټول د وینډوز NT کرنل پراساس دي. د وینډوز اوسنۍ پیرودونکي نسخې په IA-32 ، x86-64 او ARM مایکرو پروسیسرونو چلیږي. سربیره پردې Itanium لاهم په زاړه سرور نسخه کې ملاتړ کیږي وینډوز سرور 2008 R2 . په تیرو وختونو کې، وینډوز NT د اضافي جوړښتونو ملاتړ کاوه.

نور

[سمول]

ډېری عملیاتي سیسټمونه شتون لري چې د دوی په وخت کې د پام وړ وو مګر اوس داسې نه دي، لکه AmigaOS ؛ OS/2 د IBM او مایکروسافټ څخه؛ کلاسیک ماک OS ، د ایپل میکوس ته غیر یونکس مخکینۍ؛ BeOS ; XTS-300 ; RISC OS ; مورفوس ; هایکو ; BareMetal او FreeMint ځینې یې لاهم په مناسب بازارونو کې کارول کیږي او د لیوالتیا ټولنو او متخصص غوښتنلیکونو لپاره د اقلیت پلیټ فارمونو په توګه پراختیا ته دوام ورکوي. OpenVMS ، پخوا د DEC څخه، اوس هم د VMS سافټویر شرکت لخوا د فعال پراختیا لاندې دی. بیا هم نور عملیاتي سیسټمونه تقریبا په ځانګړي توګه په اکاډیمیا کې کارول کیږي، د عملیاتي سیسټمونو زده کړې لپاره یا د عملیاتي سیسټم مفکورو په اړه څیړنې ترسره کولو لپاره. د سیسټم یوه بیلګه چې دواړه رولونه پوره کوي MINIX دی ، پداسې حال کې چې د مثال په توګه واحدیت په خالص ډول د څیړنې لپاره کارول کیږي. بله بیلګه یې د Oberon سیسټم دی چې په ETH Zürich کې د نیکلوس ویرت ، جورګ ګوتکنیچ او د پخواني کمپیوټر سیسټمونو انسټیټیوټ کې د زده کونکو یوې ډلې لخوا په 1980s کې ډیزاین شوی. دا په عمده توګه د Wirth ګروپ کې د څیړنې، تدریس، او ورځني کار لپاره کارول کیده.

اجزا

[سمول]

د عملیاتي سیسټم ټولې برخې شتون لري ترڅو د کمپیوټر بیلابیل برخې یوځای کار وکړي. ټول کاروونکي سافټویر باید د عملیاتي سیسټم څخه تیر شي ترڅو د هر هارډویر څخه کار واخلي، که دا د موږک یا کیبورډ په څیر ساده وي یا د انټرنیټ برخې په څیر پیچلي وي.

کرنل

[سمول]
  1. ↑ Stallings (2005). Operating Systems, Internals and Design Principles. Pearson: Prentice Hall. p. 6.
  2. ↑ Dhotre, I.A. (2009). Operating Systems. Technical Publications. p. 1.
  3. ↑ "Desktop Operating System Market Share Worldwide". StatCounter Global Stats (in انګليسي). بياځلي په 2020-10-31.
  4. ↑ "Mobile & Tablet Operating System Market Share Worldwide". StatCounter Global Stats (in انګليسي). بياځلي په 2020-10-31.
  5. ↑ "Strategy Analytics: Android Captures Record 88 Percent Share of Global Smartphone Shipments in Q3 2016". November 2, 2016. خوندي شوی له اصلي څخه په 5 November 2016.
  6. ↑ "VII. Special-Purpose Systems - Operating System Concepts, Seventh Edition [Book]". www.oreilly.com.
  7. ↑ "Special-Purpose Operating Systems - RWTH AACHEN UNIVERSITY Institute for Automation of Complex Power Systems - English". www.acs.eonerc.rwth-aachen.de.
  8. ↑ Lorch, Jacob R., and Alan Jay Smith. "Reducing processor power consumption by improving processor time management in a single-user operating system." Proceedings of the 2nd annual international conference on Mobile computing and networking. ACM, 1996.
  9. ↑ Mishra, B.; Singh, N.; Singh, R. (2014). "Master-slave group based model for co-ordinator selection, an improvement of bully algorithm". International Conference on Parallel, Distributed and Grid Computing (PDGC). pp. 457–460. doi:10.1109/PDGC.2014.7030789. ISBN 978-1-4799-7682-9.
  10. ↑ Gagne, Silberschatz Galvin (2012). Operating Systems Concepts. New York: Wiley. p. 716. ISBN 978-1118063330.
  11. ↑ ۱۱٫۰ ۱۱٫۱ Hansen, Per Brinch, ed. (2001). Classic Operating Systems. Springer. pp. 4–7. ISBN 0-387-95113-X.
  12. ↑ Ryckman, George (1960). "The computer operation language". IRE-AIEE-ACM '60 (Western): 341. doi:10.1145/1460361.1460406. S2CID 30745551.
  13. ↑ Lavington, Simon (1998). A History of Manchester Computers (2nd ed.). Swindon: The British Computer Society. pp. 50–52. ISBN 978-1-902505-01-5.
  14. ↑ "The Atlas Supervisor": 279–294. {{cite journal}}: Cite journal requires |journal= (help)
  15. ↑ Brinch Hansen, Per (2000). Classic Operating Systems: From Batch Processing to Distributed Systems. Springer-Verlag.
  16. ↑ EXEC I UNIVAC 1107 Executive System (PDF) (rev. 1 ed.). Sperry Rand. UP-2577. بياځلي په May 15, 2022.
  17. ↑ UNIVAC DATA PROCESSING DIVISION MULTI-PROCESSOR SYSTEM EXEC II PROGRAMMERS REFERENCE MANUAL (PDF). Sperry Rand. 1966. UP-4058. بياځلي په May 15, 2022.
  18. ↑ UNIVAC 1108 MULTI-PROCESSOR SYSTEM Operating System EXEC 8 PROGRAMMERS REFERENCE (PDF) (rev. 1 ed.). Sperry Rand. 1968. UP-4144. بياځلي په May 15, 2022.
  19. ↑ "Intel® Microprocessor Quick Reference Guide - Year". www.intel.com. خوندي شوی له اصلي څخه په 25 April 2016. بياځلي په 2016-04-24.
  20. ↑ Ritchie, Dennis. "Unix Manual, first edition". Lucent Technologies. خوندي شوی له the original on 18 May 2008. بياځلي په 22 November 2012.
  21. ↑ "Twenty Years of Linux according to Linus Torvalds". ZDNet. April 13, 2011. خوندي شوی له اصلي څخه په September 19, 2016. بياځلي په September 19, 2016.
  22. ↑ "What Is Linux: An Overview of the Linux Operating System". Medium. بياځلي په December 21, 2019.
  23. ↑ Linux Online (2008). "Linux Logos and Mascots". خوندي شوی له the original on August 15, 2010. بياځلي په August 11, 2009.
  24. ↑ ۲۴٫۰ ۲۴٫۱ "Top 5 Operating Systems from January to April 2011". StatCounter. October 2009. خوندي شوی له اصلي څخه په 26 May 2012. بياځلي په 5 November 2009.
  25. ↑ "IDC report into Server market share". Idc.com. خوندي شوی له the original on 27 September 2012. بياځلي په 2012-08-07.
  26. ↑ LinuxDevices Staff (23 April 2008). "Linux still top embedded OS". LinuxGizmos.com. خوندي شوی له the original on 19 April 2016. بياځلي په 5 April 2016.
  27. ↑ "Sublist Generator". Top500.org. بياځلي په 6 February 2017.
  28. ↑ {{cite news}}: Empty citation (help)
  29. ↑ {{cite news}}: Empty citation (help)
  30. ↑ "Operating System Market Share". Net Applications. October 2009. خوندي شوی له اصلي څخه په 25 January 2010. بياځلي په 5 November 2009.
  31. ↑ "w3schools.com OS Platform Statistics". خوندي شوی له اصلي څخه په 5 August 2011. بياځلي په 30 October 2011.
  32. ↑ "Stats Count Global Stats Top Five Operating Systems". خوندي شوی له اصلي څخه په 26 May 2012. بياځلي په 30 October 2011.
  33. ↑ "Global statistics at w3counter.com". خوندي شوی له اصلي څخه په 28 June 2012. بياځلي په 23 January 2012.
  34. ↑ "Troubleshooting MS-DOS Compatibility Mode on Hard Disks". Support.microsoft.com. خوندي شوی له اصلي څخه په 10 August 2012. بياځلي په 2012-08-07.
  35. ↑ "Using NDIS 2 PCMCIA Network Card Drivers in Windows 95". Support.microsoft.com. خوندي شوی له اصلي څخه په 17 February 2013. بياځلي په 2012-08-07.
  36. ↑ "INFO: Windows 95 Multimedia Wave Device Drivers Must be 16 bit". Support.microsoft.com. خوندي شوی له اصلي څخه په 17 February 2013. بياځلي په 2012-08-07.


"https://ps.wikipedia.org/w/index.php?title=چلوونکی_سيستم&oldid=282519" نه اخيستل شوی