وحې
وحی هغه الفاظو ته اشاره کوي کوم چې الله جل جلاله پر خپلو پیغمبرانو نازل کړي دي. ابن الانباري وايي چې دې ته وحي ويل کېږي ځکه چې ملائکه دا کلمه له خلکو پټه ساتي او وحي د هغه پېغمبر لپاره ځانګړې شوې ده چې د هغه قوم ته لېږل کېږي. په قرآن کریم کې هغه څه چې خلک یو له بل سره په پټه کې خبرې کوي د وحی اصلي مانا ده.
او همدا ډول مو د هر پېغمبر لپاره د انسان او پېريانو دښمنان جوړ کړل، چې د يو بل په زړونو کې يې د دوکه کولو لپاره نرمې خبرې (د وسوسو) واچولې، او که تاسو غوښتل چې خداى وغواړي (په زور سره يې ودروي) بیا) دوی دا کار نشو کولی، نو دوی (هم) پریږده او هغه څه چې دوی یې رسوا کوي (هم) د عرفان القرآن ژباړهابواسحاق ويلي دي چې په لغت کې د وحي معنی په پټه توګه خبر ورکول، له همدې امله الهام ته وحي ويل کيږي، ازهري ويلي دي چې اشاره او ليکل هم وحي بلل کيږي. دلته د اشارې په اړه آیت دی:
او له پیغمبرانو سره د پټو خبرو په اړه یې وویل:
او د هر انسان لپاره دا روا نه ده چې الله (جل جلاله) له هغه سره (مستقیم) خبرې وکړي مګر د وحی له لارې (د یو چا د نبوت د لوړولو لپاره) یا د پردې له لارې، هغه باید د شا څخه خبرې وکړي (لکه څنګه چې هغه د موسی سره په غره کې کړې وه). یا یوه فرښته د رسول په توګه راولیږل شي او هغه دې د خدای په اجازه هر څه چې وغواړي ښکاره کړي ځکه چې د الهي خطاب او وسيله] به نبي]] او یوازې رسول) یقینا هغه لوړ او حکیم دی. انسان ته د وحی مانا دا ده چې الله تعالی دې انسان ته په پټه یا د الهام له لارې یا د خوب له لارې او یا د کوم کتاب په نازلولو سره هغه ته خبر ورکوي لکه هغه کتاب چې په حضرت موسی علیه السلام نازل شوی دی. لکه څنګه چې قرآن په حضرت سیدنا محمد صلی الله علیه وسلم نازل شوی او دا ټول اعلانونه دي، که څه هم دلایل یې مختلف دي. [۱] == لغوي او اصطلاحي مانا == اشاره کول، زړه کې په پټه توګه د وينا اچول حقیقت او اړتیا[سمول]هر مسلمان پوهېږي چې الله جل جلاله انسان دې نړۍ ته د ازموينې لپاره رالېږلی دی او د ځينو وظيفو په ټاکلو سره يې ټول کاينات د هغه په خدمت کې اچولي دي، دا د دې کائناتو او په دې کې له پيدا شويو شيانو څخه په سمه توګه استفاده کول دي او نور. دا چې د دې کائناتو څخه د استفادې په وخت کې د الله سبحانه وتعالی احکام په پام کې ونیول شي او داسې کار ونه کړي چې د الله تعالی د ارادې خلاف وي. د دې دوو کارونو لپاره انسان علم ته اړتیا لري، نو تر څو چې پوه شي چې د دې کائنات حقیقت څه دی؟ ملکیتونه یې څه دي؟ دوی څنګه ګټه پورته کولی شي؟ تر هغه وخته پورې هغه نشي کولی چې د نړۍ هیڅ شی د خپلې ګټې لپاره وکاروي او تر هغه چې پوه شي چې د الله تعالی اراده څه ده. کوم کارونه يې خوښېږي او کوم کارونه يې نه خوښېږي؟ تر هغه وخته پورې د هغه لپاره دا ممکنه نه ده چې د الله تعالی د ارادې مطابق ژوند وکړي. له همدې امله الله جل جلاله انسان له دریو شیانو سره پیدا کړی، چې له مخې یې د پورتنیو شیانو علم حاصل شوی، یو یې د انسان حواس دی، سترګې، غوږونه، خوله، لاس او پښې، بل یې عقل او دریم یې عقل دی. وحي ده انسان ډېر شيان د حواسو له لارې پېژني، ډېر شيان د عقل په وسيله پېژني او هغه شيان چې له دې دوو سرچينو نه معلومېږي، هغه د وحي له لارې ورکول کېږي. تر کومه ځایه چې پنځه حواس کار کوي، د عقل لارښوونه نشته او تر کومه ځایه چې پنځه حواس ځواب ورکوي، د عقل کار پیلېږي، خو د دې عقل لارښوونه لامحدود نه ده، دا هم په یوه ټاکلې نقطه ودرېږي. او ډېر داسې شيان شته چې د حواسو او عقل له لارې نه شي معلومېدلای، د يو شي په اړه معلومول چې په څه ډول يې د الله جل جلاله خوښېږي او څنګه ترې ګټه اخيستل کېږي، د دې علم سرچينه چې الله جل جلاله ورته ټاکلې ده. وحي ده او طريقه يې دا ده چې الله جل جلاله له خپلو بنده ګانو څخه يو کس وټاکي او هغه ته نبي اعالن کړي او په هغه باندې خپله کلمه نازل کړي، دې کلمې ته وحي ويل کيږي. یوازې دلیل او مشاهده د انسان د لارښوونې لپاره کافي نه ده؛ بلکې وحی د هدایت لپاره یو لازمي شرط دی، او دا چې د وحی اړتیا په اصل کې هغه ځای کې شتون لري چې دلیل کار نه کوي، نو دا اړینه نه ده چې د وحی هر څه یوازې په دلیل پوه شي، مګر دا چې د یو څه په رنګ پوهیدل دي. د عقل کار نه دی بلکې د حواسو کار دی، په همدې ډول د ډېرو دیني عقایدو علم ورکول د عقل پر ځای د وحې حیثیت لري او د هغو د درک کولو لپاره یوازې پر عقل تکیه کول سمه نه ده. که موږ د الله سبحانه وتعالی پر حکمت باور ولرو، نو باید دا باور ولرو چې هغه خپل بندګان په تیارو کې نه دي پریښي، بلکې د هغوی د لارښوونې لپاره یې خامخا یو منظم نظام جوړ کړی دی، چې له دې څخه دا څرګنده شوه چې وحی یوازې دیني عقیده نه ده. خو یوه منطقي اړتیا ده، چې انکار یې په حقیقت کې د الله سبحانه وتعالی له ستر حکمت څخه انکار دی. تر دې چې دغه مقدس سلسله په حضرت محمد مصطفی صلی الله علیه وسلم باندې بشپړه شوه. د وحی ډولونه: متلو او غیر متلو[سمول]هغه وحی چې پر رسول الله صلی الله علیه وسلم نازلې شوې په دوه ډوله وې. لومړی دا چې د قرآن کریم آیاتونه، هغه الفاظ او ماناوې چې دواړه د الله تعالی له لوري دي او په قرآن کریم کې د تل لپاره ساتل شوي دي، چې حتی د دوی یوه نقطه او ټکی هم نه ده بدله شوې او نه هم د بدلېدو وړ ده. په اصطلاح "وحی" ته "وحی متلو" ویل کیږي چې دا هغه وحې ده چې لوستل ( تلاوت ) کيږي، يانې قرانکريم دی. دوهم ډول هغه وحی دی چې د قرآن برخه نه ده ګرځېدلې. خو په هغې کې ډېر احکام نازل شوي دي، دې وحې ته "غیر متلو وحی" ویل کیږي، اعتکاف چې څه شوي دي، د دې تعلیماتو تفصیل او جزئي مسائل دي، ډېری یې د غیر متلو وحی له لارې ورکړل شوي دي. د ځان د تشریح کولو لپاره کلمې غوره کړې. الهي ارشاد دی: وَمَایَنْطِقُ عَنِ الْہَوٰیo اِنْ ہُوَ اِلَّا وَحْیٌ یُّوْحٰی (النجم:3،4). "او تاسو د خپلو نفسي خواهشاتو څخه شیان نه جوړوئ، د دوی خبرې یوازې وحی دي چې دوی ته لیږل کیږي." په همدې ډول: "اِنْ اَتَّبِعُ اِلَّا مَایُوْحٰی اِلَیَّ" (یونس:15) زه به یوازې هغه څه تعقیب کړم چې ما ته د وحی له لارې راغلی. په یو حدیث کې رسول الله صلی الله علیه وسلم فرمایلي دي:"أُوتِيتُ الْقُرْآنَ وَمِثْلَهُ مَعَهُ"۔ (مسند احمد، حدیث مقدام بن معدی کرب، حدیث نمبر:16546) "ما ته قرآن او دې ته ورته تعلیمات راکړل شوي دي." په دې کې قرآن کریم د نازل شوي وحې او نور تعلیمات غیر نازل شوي وحی ته اشاره کوي. د وحې خونديتوب او ساتنه[سمول]الله تعالی فرمایلي دي: "اِنَّانَحْنُ نَزَّلْنَاالذِّکْرَ وَإنَّالَہٗ لَحَافِظُوْنَ" (الحجر:9) ترجمه: دا ذکر(وحې) مونږ نازل کړی دی او مونږ د هغه ساتونکي یو. د وحی طریقې[سمول]په رسول الله صلی الله علیه وسلم باندې وحی په مختلفو طریقو نازلې شوې، د صحیح بخاري په یوه حدیث کې راغلي دي: عَنْ عَائِشَةَ أُمِّ الْمُؤْمِنِينَ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهَاأَنَّ الْحَارِثَ بْنَ هِشَامٍ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ سَأَلَ رَسُولَ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ فَقَالَ يَا رَسُولَ اللَّهِ كَيْفَ يَأْتِيكَ الْوَحْيُ فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ أَحْيَانًا يَأْتِينِي مِثْلَ صَلْصَلَةِ الْجَرَسِ وَهُوَ أَشَدُّهُ عَلَيَّ فَيُفْصَمُ عَنِّي وَقَدْ وَعَيْتُ عَنْهُ مَا قَالَ وَأَحْيَانًا لیکوال لی الثلله فایچای الله ماکی الله مارییزی (بخاري، باب الواحد الوحي، حديث نمبر: 2) حضرت عایشه رضی الله عنها فرمایي چې یو ځل حارث بن هشام رضي الله عنه له رسول الله صلی الله علیه وسلم څخه پوښتنه وکړه چې په تا باندې وحی څنګه راځي؟ نو رسول الله صلی الله علیه وسلم وفرمایل چې کله کله زه د زنګ په څیر غږ اورم او د وحی دا بڼه زما لپاره خورا سخته ده، نو کله چې دا لړۍ پای ته ورسیده نو ما هغه غږ یاد کړ چې کله کله پرښته راڅرګندیږي. زما په مخ کې د سړي په شکل کې، بیا له ما سره خبرې کوي، ما په یاد دي چې هغه څه وايي. : ما په تا باندې په ډېره سړه ورځ وحي ليدلې ده (حتى په داسې سړه كې) چې كله به وحي ختمېده، نو ستا تنده به په مبارکه خوله لمده شوه. په بل حدیث کې له حضرت عایشه رضی الله عنها څخه روایت دی چې کله به په رسول الله صلی الله علیه وسلم باندې وحی نازلېده نو ساه به یې بنده شوه، د انور مخ به د کجورې د څانګې په څېر ژېړ شو. مخکنی غاښونه به یې له یخنۍ څخه لړزېدل او دومره به یې خولې تویولې چې څاڅکي به یې د موتی په څېر راوتلي وو. (الطبقات الکبری ابن سعد: 8/379) د وحې په دې حالت کې به کله کله داسې شدت پیدا شي چې: إِنْ كَانَ لَيُوحَى إِلَيْهِ وَهُوَ عَلَى نَاقَته فَيَضْرِب حِزَامهَا مِنْ ثِقَل مَا يُوحَى إِلَيْه۔ (فتح الباری: 1/3) که وحی په دې حالت کې راغلی وای چې ته په اوښ سپاره وې، اوښ به د وحی تر وزن لاندې ناست و. کله کله به د دې وحې سپک اواز نورو خلکو هم احساساوه، حضرت عمر رضي الله عنه وايي چې کله به ورته وحي نازله شوه نو د انور مخ ته به د مچيو د ګونځو په څېر غږ اورېدل کېده. (بیهقي، د الهي وحې د کفایې فصلونه، حدیث نمبر: 2983) د وحی دوهمه بڼه دا وه چې یوه ملائکه به ورته د انسان په شکل راتلله او د الله تعالی پیغام به یې ورته ورساوه، په داسې وختونو کې به حضرت جبرائیل علیه السلام د مشهور صحابي حضرت داهیه کلبي (ع) په شکل کې راتلل. ابو شیبه، مازکر فی عایشه رضی الله عنها، حدیث نمبر: ۳۲۹۴۵) د وحی دریمه بڼه دا وه چې جبرائیل علیه السلام په خپل اصلي شکل کې پرته له دې چې هیڅ انساني بڼه یې وګڼله راښکاره شو، مګر دا د رسول الله صلی الله علیه وسلم په ټول ژوند کې یوازې درې ځله پېښ شوي، کله چې هغه پخپله د خپل ځان څرګندونه وکړه. د حضرت جبرائیل (ع) په رښتیني شکل کې د دویم ځل د معراج په وخت او دریم ځل د نبوت په پیل کې په مکه مکرمه کې د اجیاد په وخت کې د لیدلو هیله د ضعیفو شواهدو له امله شکمنه ده. (فتح الباری ۱/ ۱۸، ۱۹) د وحې څلورمه بڼه دا وه چې د قرآن له نزول نه مخكې به تاسو رښتيني خوبونه ليدل، چې په خوبونو كې به هم هغه شان وي، چې په خوب كې يې ويني. د سهار اسمان په څیر راغلی. په دې اړه حضرت عايشه رضی الله عنها فرمايي:أَوَّلُ مَا بُدِئَ بِهِ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ مِنْ الْوَحْيِ الرُّؤْيَا الصَّالِحَةُ فِي النَّوْمِ فَكَانَ لَايَرَى رُؤْيَا إِلَّا جَاءَتْ مِثْلَ فَلَقِ الصُّبْح۔ (بخاری،حدیث نمبر:3/باب بدءالوحی) رسول الله صلی الله عليه وسلم ته وحی د خوب په حالت کې له ریښتیني خوبونو سره پیل شوه، په هغه وخت کې چې رسول الله صلی الله عليه وسلم په خوبونو کې لیدل هغه به د سهار د رڼا په څیر ریښتیا شي. د وحې پنځمه بڼه دا وه چې حضرت جبرائیل علیه السلام به په خپل مبارک زړه کې بې له دې چې په کوم شکل کې ښکاره شي یو څه داخل کړي، دې ته په اصطلاح کې «نفس فی الروح» وایي. الحدیث: وَإِنَّ الرُّوْحَ الْأَمِيْنَ قَدْ نَفَثَ فِيْ رَوْعِيْ أَنَّهُ لَنْ تَمُوْتَ نَفْسٌ حَتّٰى تُسْتَوْفٰي رِزْقُهَا فَأَجْمِلُوْا فِي الطَّلَبِ۔ (شعب الایمان،حدیث نمبر:1190) حضرت جبرائیل (ع) زما په زړه کې دا خبره کړې ده چې هیڅ نفس تر هغه وخته نه مري تر څو چې رزق یې بشپړ شوی نه وي، نو په رزق کې اعتدال ولټوه. له دې پرته د وحې نور ډولونه هم شته، چې دلته يې څو پېښې په لنډه توګه ذکر شوي دي. تدریجي نزول[سمول]ولې ټول قرآن د يو ځل د نازلېدو پر ځاى لږ لږ نازل شو، دا پوښتنه د عربو مشركانو له رسول الله صلى الله عليه وسلم څخه وكړه او الله تعالى د دې پوښتنې ځواب وركړ؟ پدې ټکو کې: لولوز غزاتمند علیه الفرن یتۃ توحکیه:وَقَالَ الَّذِیْنَ کَفَرُوا لَوْلَا نُزِّلَ عَلَیْہِ الْقُرْآنُ جُمْلَۃً وَاحِدَۃً کَذَلِکَ لِنُثَبِّتَ بِہِ فُؤَادَکَ وَرَتَّلْنَاہُ تَرْتِیْلاًo وَلَایَأْتُونَکَ بِمَثَلٍ إِلَّاجِئْنَاکَ بِالْحَقِّ وَأَحْسَنَ تَفْسِیْراً"(الفرقان: 32،33) او دا کافران وايي: ولې ټول قرآن په يو وخت نازل نه شو؟ (اې پیغمبره! ) موږ دا کار د دې لپاره کړی دی چې په دې سره ستاسو زړونه قوي کړو او په ثابته توګه یې تلاوت کړو، او کله چې دا خلک تاسو ته عجیبه خبره راولي، نو تاسو ته یې ښه ځواب درکوو او په ډیر وضاحت سره یې وکړئ. امام رازي رحمه الله د دې آیت په تفسیر کې د قرآن کریم د تدریجي نزول حکمت بیان کړی دی. 1. كه ټول قرآن يو ځل نازل شوى واى، نو د ټولو احکامو مراعات به سمدستي اړين و او دا به د هغه عقلي تدريجي خلاف وي، چې په محمدي شريعت كې ليدل شوى دى. 2. رسول الله صلی الله علیه وسلم به هره ورځ د خپل قوم له لوري نوي عذابونه زغمل. 3. د قرانکریم لویه برخه د خلکو د پوښتنو او مختلفو پیښو په ځوابونو پورې اړه لري، نو د دې آیتونو نزول په هغه وخت کې مناسب و کله چې دا پوښتنې وشوې، یا هغه پیښې رامنځته شوې. له دې سره د مسلمانانو بصیرت هم زیات شو او د قرآن کریم د غیبو خبرونو په بیانولو سره یې رښتیني نوره هم زیاته شوه. (تفسیر کبیر: ۶/۳۳۶)
وحې څه وخت پيل شوه ؟[سمول]وحې د څښتن تعالى او پرښتو له اړخه څرګنده اشاره او پوهولو ته وايي،چې پېغمبر انو ته راځي. په قرآن شريف كې له وحې نه مطلب د الهي آيتونو نزول دى،چې حضرت جبرائيل(ع) به پېغمبر اکرم(ص) ته راوړل او پېغمبر اکرم(ص) به خلكو ته رسول . ځينې عالمان او څېړونكي وايي : پر پېغمبر اکرم(ص) وحې له وړوكتوبه پيل شوه،چې د خپلې دايي؛ "حليمه سعديه" تر روزنې لاندې و،چې حضرت جبرائيل به د حضرت محمد(ص) مخې ته راښكاره كېده او پېغمبر اکرم(ص) هم جبرائيل په حقيقي بڼه ليده . حضرت جبرائيل د پېغمبر(ص) سينه د زمزم پر اوبو ووينځله او د يوې وينا له مخې : پرښتو پېغمبر اکرم(ص) له ځانه سره اسمان ته يوووړ او سينه يې ورته له رازونو معارفو،حقيقتونو او علمونو ډكه كړه اوسينه يې ورته پراخه او نورانيت يې ورپر برخه كړ . وحې تر40 څلوېښت كلنۍ پورې؛ يعنې د بعثت تر پيلېدو پورې جاري وه او د څرګندو دلايلو په رڼاكې، څښتن تعالى د حضرت جبرائيل په واسطه قرآن د " حرا" په غار كې پېغمبر اکرم(ص) ته راووړ او حضرت جبرائيل ورته وويل: محمده! ووايه! او د مفسرانو د سمو سيخو ويناوو له مخې، د علق د سورت پينځه لومړي آيتونه د وحې پيل ګڼل كېږي، چې دادي : ((اقْرَأْ بِاسْمِ رَبِّكَ الَّذِي خَلَقَ .خَلَقَ الْإِنسَانَ مِنْ عَلَقٍ .اقْرَأْ وَرَبُّكَ الْأَكْرَمُ .الَّذِي عَلَّمَ بِالْقَلَمِ .عَلَّمَ الْإِنسَانَ مَا لَمْ يَعْلَمْ= ولوله! دخپل پالونكې په نامه،چې (هرڅه يې) شته كړي دي، انسان يې له ځوړندې (پرنډې وينې) پيدا كړ. ولوله چې ستا پالونكى (ترټولو) ډېر عزتمن دى؛هغه [ پالونكى ] ،چې په قلم يې ښوونه وكړه، انسان ته يې هغه څه وښوول،چې پرې نه پوهېده . )) د څښتن تعالى استازي ورته وكتل، چې آنحضرت "ص" په دې باب داسې وايي : د آيتونه د ويلو پر مهال داسې وم؛ لكه ټول قرآن يې چې زما پر زړه ليكلى وي او د حرا په غار كې د وحې تر رانازلېدو 23 كاله وروسته د څښتن تعالى له اړخه آيتونه پر پېغمبر اکرم نازل شول او د رمضان په مياشت كې د "قدر" په يوه شپه كې يو ځل بيا په بشپړه توګه قرآن پر پېغمبر اکرم نازل شو . آيا وحې پر حضرت محمد (ص) لا ينقطع وه ؟[سمول]مرحوم ډ اكتر رجبعلي مظلومي " پژوهشي پيرامون آخرين كتاب الهي " په لو مړي ټوك، شپږويشتم مخ كې ليكلي: د علق سورت د 5 آيتونو تر نازلېدو وروسته وحې پرې شوه تر هغه چې د ( يا ايها المدثر ) آيت نازل شو او يو ځل بيا چې کله يهودانو له رسول الله (ص) نه پوښتنې وكړې او پېغمبر اکرم "ص" ورته وعده وركړه ، چې د وحې له ژبې به ورته ځواب وركړي او ( ان شا الله ) يې ونه وايه ؛ نو څښتن تعالى هم د يوې مودې لپاره وحې راو نه لېږله،چې دې مودې ته "فترت" ويل كېږي .
نزول،تنزيل اونجوم څه ته وايي؟[سمول]د نزول تعريف : هغه كلام،چې د څښتن تعالى له اړخه د پېغمبر اکرم(ص) پر زړه نازلېده. د تنزيل تعريف: د څښتن تعالى هغه كلام،چي حضرت جبرائيل به راووړ . نجوم : هغه آيتونه او كلام،چې په پټه او غيبو كې د پېغمبر اکرم "ص" زړه ته رالېږل كېدل . د حضرت محمد"َ ص" په تګ سره وحې هم پرې شوه او د قيامت تر ور ځې به وحې نه راځي او قرآن شريف هغه ګرانبيه خزانه ده،چې د مسلمانانو د نېكمرغۍ لپاره نازل شوى دى . اتمه زده کړه :[سمول]د قرآن شان نزول[سمول]د قرآن شريف آيتونه د نزول له نظره دوو برخې دي : * هغه آيتونه،چې بې له كومې پېښې يا د خلكو او اصحابو له پو ښتنې پرته نازل شوي دي . * هغه آيتونه،چې له ځينو پېښو او پېغمبر اکرم"ص" نه تر پوښتنو وروسته رانازل شوي دي. د قرآن شريف ډېرى آيتونه هم د لومړۍ برخې په څېر دي، چې د توحيد،نبوت،معاد،عدل او ورته مسالو په باب نازل شوي دي ، چې د نزول د شان په باب يې پلټنه پكار ده . شان نزول تعريف : شان نزول هماغه زمينه ده ،چې ترې وروسته پر پېغمبر اکرم"ص" آيتونه نازلېدل،چې د قرآن د مفسرينو له نظره د آيت د مفهوم د پوهېدو لپاره خورا اړين دي . د بېلګې په ټوكه : هغه آيتونه، چې شان نزول لري : ((وَلِلّهِ الْمَشْرِقُ وَالْمَغْرِبُ فَأَيْنَمَا تُوَلُّواْ فَثَمَّ وَجْهُ اللّهِ إِنَّ اللّهَ وَاسِعٌ عَلِيمٌ (بقره/١١٥)= او ختيځ او لويديځ ټول د خداى دي او هرې خوا ته،چې مخ كړئ، هماغه يې د اطاعت لورى دى . بېشكه خداى د پراخ (نعمت) څښتن (او) پوه دى . )) ددې آيت شان نزول : په يوه تياره شپه كې له رسول الله "ص" سره ځينې ياران ول، چې د لمانځه پر مهال هر يو، يوه اړخ ته لمونځ وكړ او تر لمانځه وروسته ټول په دې فكر كې ول، چې لمونځ ېې، چې د قبلې پر لور نه دى كړى؛ قبول شوى که . ددې آيت په رالېږلو څښتن تعالى يې له زړه وېره لرې كړه او ورته يې وويل : لمونځونه مو قبول دي ، چې هغوى په هغه توره شپه كې د قبلې د پېدا كولو لپاره كومه لار نه درلوده . يادونه : كه څه ددې آيت په راتلو د مسلمانانو د شپې د لمانځه ستونزه هواره شوه؛خو دا په دې مانا نه ده،چې مسلمانان په هغه وخت كې، چې قبله ورته معلومه وي، د خپلې خوښې بل اړخ ته لمونځ وكړي اوكه له آيته داسې برداشت وشي؛ نو بايد ووايم ،چې ددې آيت د نزول د شان په باب تېروتى دى . ((لَيْسَ عَلَى الَّذِينَ آمَنُواْ وَعَمِلُواْ الصَّالِحَاتِ جُنَاحٌ فِيمَا طَعِمُواْ إِذَا مَا اتَّقَواْ وَّآمَنُواْ وَعَمِلُواْ الصَّالِحَاتِ ثُمَّ اتَّقَواْ وَّآمَنُواْ ثُمَّ اتَّقَواْ وَّأَحْسَنُواْ وَاللّهُ يُحِبُّ الْمُحْسِنِينَ (مائده/٩٣)= 93 هغوى چې ايمان يې راوړى (آمنوا) او غوره چارې يې سر ته رسولې وي (عملوا الصالحات) ؛نو چې مخكې يې څه خوړلي وو، پر هغو به و نه نيول شي ( د تحريم د حكم تر نزول مخكې يې،چې شراب څښلي وي ؛نو سزا به ور نه کړه شي) په دې شرط،چې د بيا لپاره ځان وژغوري ( تقوا) او پر ايمان ټينګ ودرېږي ( آمنوا) اوښه كارونه وكړي (عملواالصا لحات) بيا چې له كومو شيانو منع وشي او لاس ترې واخلي (تقوا) او څه چې د خداى امر وي، و يې مني (آمنوا) بيا(هم) پرهېزګاري وكړي او(هم) نېكي (احسنوا) او خداى نېكان خوښوي .)) ويل كېږي،چې (عثمان بن مظعون او عمرو ابن معدى كرب ) به ويل : د شرابو څښل حرام نه دي ! او د مائدې همدا آيت به يې د استدلال لپاره راووړ او ددي آيت د نزول شان ته به يې پام نه كاوه او كه كړې يې وي؛ نو پوه شوي به وو، چې له دې آيته د امطلب نه دى،چې هغوى يې وايي . حال داچې له شرابو د ځان ژغورولو لپاره لاندې آيت هم راغلى دى : * (( يا ايها الذ ين آمنو انما الخمر ولميسر والا نصاب والا زلام رجس من عمل الشيطا ن فا جتنبو لعلكم تفلحون=د ايمان خاوندانو ! له شرابو ، جوارۍ، بوت لمانځنې ډډه وكړئ،چې دا ټول پليد دي او شيطاني عمل دى )) چې څښتن تعالى په دې آيت كې د شرابو څښل يو شيطاني چار و باله؛ نو څښتن تعالى د داسې خلكو د ځواب لپاره پورتنى آيت را نازل كړ او هغوى چې توبه يې ايستلې ده او صالح كارونه يې سرته رسولي دي،بښلي دي او مؤمنان شوي دي . سرچينې[سمول]
| ||||||||||||