هریټ ټابمن

هریټ ټابمن
هریټ ټابمن
د شخص مالومات
زېږون نوم
پيدايښت	۶ مارچ ۱۸۲۲
مړینه
د مړینې لامل	سینه بغل
تابعیت	د امریکا متحده ایالات
نسل
دين
عملي ژوند
کار/مسلک
کاروونکي ژبه
د کړنې څانګه	د غلامۍ پای ،  د ښځو حقونه ،  د رای حق
لاسليک
هریټ ټابمن
وېبپاڼه
	مخ پر IMDB مخونو

هریټ ټابمن (د ۱۸۲۲ ز کال مارچ – د ۱۹۱۳ ز کال د مارچ ۱۰مه) د تور پوستو د غلامۍ د اصولو له منځه وړلو پلوۍ او سیاسي فعاله وه. ټابمن د غلامۍ په حالت کې وزېږېده، بیا وتښتېده او ورپسې یې د غلامۍ ضد فعالانو د شبکې او «تر ځمکې‌لاندې رېل لارې» په نامه د امن کورونو په کارولو سره د خپلې کورنۍ او ملګرو په ګډون د شاوخوا ۷۰ غلامانو د ژغورنې لپاره ۱۳ ماموریتونه تر سره ذکړل. د امریکا د کورنۍ جګړې په جریان کې يې د وسله‌‌والې څارونکې او جاسوسې په توګه د پوځ اتحادیې ته کار وکړ. ټابمن د ژوند په وروستیو کلونو کې د ښځو د رایې د حق غوښتلو غورځنګ له فعالانو نه وه.

ټابمن د «مریلنډ» ایالت په «ډورچسټر» ښار کې د غلامۍ په حالت کې وزېږېده، په ماشومتوب کې د خپلو بادارانو له‌خوا وهل او ټکول کېده. د ژوند په لومړیو کې یې یوه غوصه‌ناک سړي پر بل غلام د درندې اوسپنیزې ټوټې وار وکړ، خو هغه ټوټه د دې پر سر ولګېده او ټپي شوه. دغه ټپ یې په وروستي ژوند کې د سر ګرځېدو، درد او خوب د ګډوډۍ لامل شو.

ټابمن په ۱۸۴۹ز کال کې «فیلاډلفیا» ښار ته وتښتېده، خو تر لنډې مودې وروسته بېرته د کورنۍ د ژغورلو لپاره مریلنډ ته را وګرځېده. ورو ورو یې یوه ډله خپلوان له ځان سره له ایالته بهر بوتلل او په پای کې یې لسګونو غلامانو ته د آزادۍ اړوندې لارښوونې وکړې. په ۱۸۵۰ ز کال کې یې د تښتېدلي غلام د قانون تر تصویب وروسته شمال ته له تښتېدلیو غلامانو سره مرسته وکړه چې د بریتانیا شمالي امریکا (کاناډا) ته لاړ شي او له تازه ازادو شویو غلامانو سره یې د کار په موندلو کې مرسته وکړه. ټابمن به ۱۸۵۸ ز کال کې له «جان براون» سره وکتل، له هغه سره یې مرسته وکړه چې په ۱۸۵۹ ز کال کې پر «هارپرز فري» د برید لپاره پلان جوړ کړي او ملاتړي را جذب کړي.

ټابمن د کورنۍ جګړې د پیل پر مهال د اتحادیې د پوځ لپاره لومړی د آشپزې او نرسې په توګه او وروسته بیا د وسله‌والې څارونکې او جاسوسې په توګه کار کاوه. دا لومړۍ ښځه وه چې په جګړه کې یې د وسله والې مبارزې مشري کوله، اغلې ټابمن د «کامباهي فري» د برید مشري وکړه چې تر ۷۰۰ ډېر غلامان یې ازاد کړل. تر جګړې وروسته په ۱۸۵۹ ز کال کې تقاعد شوه، د نیویارک ښار په ابرین سیمه کې یې په خپل کور کې ژوند پیل کړ او د خپلې زړې مور او زاړه پلار پالنه یې کوله. ټابمن د ښځو د رایې د حق ترلاسه کولو په غورځنګ کې تر هغه وخته فعاله وه چې ناروغي یې جدي شوه او د افریقايي‌الاصله زړو امریکایانو لپاره په هغه کور کې بستري کېدو ته مجبوره شوه چې کلونه وړاندې یې په جوړولو کې مرسته کړې وه. اغلې ټابمن د زړورتیا او ازادۍ پر سمبول بدله شوه.

زېږون او کورنۍ

په متحدو ایالتونو کې د نورو غلامانو په څېر د ټابمن د زېږېدو دقیق وخت او ځای نه دی معلوم او تاریخ‌پوهان هم د دقیقې نېټې د اټکل په اړه سره یوه خوله نه دي. «کیټ لارسون» د څو تاریخي سندونو پر بنسټ، دا نېټه ۱۸۲۲ ز بولي، خو جین هومېز وايي: "اوسني شواهد ښيي چې ټابمن په ۱۸۲۰ ز کال کې زېږېدلې، خو ښايي یو یا دوه کاله توپیر ولري." کاټرین کلینټن وايي چې: ټابمن د خپل زېږون نېټه ۱۸۲۵ز بللې، خو د مړینې په کارت کې یې د زېږون نېټه ۱۸۱۵ز او  د قبر پر ډبره ۱۸۲۰ ز ذکر شوې ده.

د ټابمن مورنۍ انا «موډسټي» د غلامانو د لېږد په یوه بېړۍ کې له افریقا نه امریکا ته راوړل شوې وه. له دې پرته د اغلې ټابمن د پلرونو او نیکونو په اړه معلومات نه‌شته. ټابمن ته په ماشومتوب کې ویل شوي وو چې: د شخصیتي ځانګړنو له امله اشانتۍ [یوه قبیله وه] ته ورته ښکاري، که څه هم د دغه اصل او نسب د رد او تایید لپاره هېڅ سند پیدا نه‌شو. مور یې ریټ (چې ښايي پلار یې سپین‌پوستی وي)، د بروس د کورنۍ آشپزه وه. پلار یې یو ماهر ځنګل‌ساتونکی و چې د ټامپسون په کرونده کې یې د لرګیو د کار مدیریت کاوه. دوی د ۱۸۰۸ ز کال په شاوخوا کې واده وکړ او د محکمې له سوابقو سره سم یې ۹ بچیان لرل: لینا، ماریا ریټي، سوف، رابرټ، مینټي (هریټ)، بن راشل، هنري او موسېس.

ماشومتوب

د ټابمن مور د یوې لویې کورنۍ د خدمت لپاره وټاکل شوه او د خپلې کورنۍ لپاره یې لږ وخت درلود. ټابمن ته په ماشومتوب کې د یوه کوچني ورور او نوي زېږېدلي ماشوم پالنه ور په غاړه شوه. کله چې پنځه یا شپږ کلنه وه، بروډس د «سوسن» په نامه ښځې ته د خدمتګارې په توګه وټاکله. ټابمن ته وویل شول چې: د زېږېدلي ماشوم پالنه وکړي او د خوب پر مهال یې زانګو وزنګوي. کله چې ماشوم له خوبه پاڅېد او په ژړا شو، بادارانو یې ووهله. بیا به دا هر سهار پنځه ځله وهل کېده چې د دغو وهلو ټپونو ټول عمر وځوروله. دې د مقاومت لپاره ډېرې لارې ولټولې، لکه د پنځو ورځو لپاره تېښته او د وهلو ټکولو پر وړاندې د څو جوړه جامو اغوستل.

د رایې د حق ترلاسه کولو فعالیت

ټابمن د ژوند په وروستیو کلونو کې د ښځو د رایې د حق ترلاسه کولو لپاره هڅې وکړې. یو وخت یوې سپین پوستې ښځې ترې وپوښتل: ایا باوري یې چې ښځې باید د رایې حق ولري که نه؟ دې ځواب ورکړ: "زه پوره دردېدلې یم چې پر دغه باور وکړم". ټابمن د ښځو د رایې د حق ترلاسه کولو د ادارو په غونډو کې ګډون کول پیل کړل او د «سوسن بي انټوني» او «ایملي هاولنډ» په څېر ښځو سره یې کار پیل کړ.

ټابمن نیویارک، بوسټن او واشنګټن ډي سي ته ولاړه، چې د ښځو د رایې د حق په ګټه خبرې وکړي. د کورنۍ جګړې پر مهال او تر جګړې وروسته یې خپلې کړنې څرګندې کړې او د ښځو او نرانو پر برابرۍ یې د شاهدې په توګه د معاصر تاریخ په جریان کې د ډېرو ښځو سرښندنې وستایلې. کله چې په ۱۸۹۶ ز کال کې د افریقايي‌الاصله امریکايي ښځو ملي فدراسیون جوړ شو، د فدراسیون د لومړۍ ناستې اصلي ویناواله ټابمن وه.

ناروغي او مړینه

ټابمن د عمر په لوړېدو سره د سر درد او په ماشومتوب کې د سر ټپي کېدو لا هم ځوروله. د ۱۹۸۰یمې ز لسیزې په جریان کې یې د بوسټن په «ماساچوسټ عمومي روغتون» کې د مغز عملیات وکړ.

تر ۱۹۱۱ ز کال پورې د ټابمن بدن کمزوری شو او د ارام لپاره یې په هغه کور کې بستري کړه چې د دې په ویاړ نومول شوی و. یوې نیویارکۍ ورځپاڼې «ناروغه او بې‌پیسو» وبلله، خو دا خبره د دې لامل شوه چې ملاتړي یې د مالي مرستو نوی پړاو پیل کړي. اغلې ټابمن د سینه بغل ناروغۍ له امله د ۱۹۱۳ ز کال د مارچ میاشتې په ۱۹مه نېټه مړه شوه. په نیمه پوځي مراسمو سره په ابورن سیمه کې د «فورټ هیل» په هدیره کې خاورو ته وسپارل شوه.

میراث

ټابمن د ژوند پر مهال پوره پېژندل شوې او د درناوي وړ ښځه وه. تر مړینې وروسته پر امریکایي یادګار بدله شوه. د شلمې پېړۍ په پای کې یوې نظر پوښتنې تر کورنۍ جګړې وړاندې د امریکا په تاریخ کې د مشهورو ملکي کسانو له ډلې وبلله او تر «بټسي راس» او «پول ریور» وروسته درېیمه وه. دا د افریقايي‌الاصله امریکایي نسلونو هڅوونکې وه چې د برابرۍ او مدني حقونو لپاره یې مبارزه کوله. په سیاسي برخه کې د ټولو مشرانو له‌خوا وستایل شوه. د ټابمن په یاد یې سرښندنو ته د درناوي په مراسمو کې «بوکر ټي واشنګټن» هم وینا وکړه.

موزیم او تاریخي برخې

په ۱۹۳۷ ز کال کې «امپایر سټېټ د ښځو د اتحادیو فدراسیون» د هریټ ټابمن لپاره د قبر ډبره جوړه کړه. په ۱۹۹۹ ز کال کې يې قبر د تاریخي ځایونو په ملي نوملړ کې ثبت شو. د هریټ ټابمن کور تر ۱۹۲۰ ز کال پورې ورک و، خو وروسته د AME Zion کلیسا له خوا بیا ورغول شو او د موزیم او روزنیز مرکز په توګه پرانیستل شو. د «هریټ ټابمن یادګاري کتابتون» هم همالته نږدې په ۱۹۷۹ ز کال کې پرانیستل شو. د افریقایي‌الاصله امریکایانو د تاریخ او فرهنګ په ملي موزیم کې هغه شیان موجود دي چې په ټابمن پورې اړه لري،  لکه د ډوډۍ خوړلو لوښي یې، د شعرونو کتاب او هغه کتاني او ورېښمین شال یې چې د بریتانیا ملکې «ویکټوریا» ورکړی و. د دې تر څنګ یې په ۱۹۱۳ ز کال کې د تدفین د مراسمو درې تصویرونه دي.

د ډالرو نوټ

د ۲۰۱۶ ز کال د اپریل میاشتې په ۲۰مه نېټه د متحدو ایالتونو د  خزانې وزیر «جېک لیو» وویل چې: غواړي د ټابمن عکس د ډالر د شل‌ګون نوټ پر مخ را چاپ کړي او د ولسمشر «انډریو جکسن» عکس چې هغه خپله د غلام څښتن و، د نوټ شا برخې ته ولېږدوي. لیو د نقاشۍ او چاپ دفتر ته لارښوونه وکړه چې د بیاځلي طراحۍ پروسه ګړندۍ کړي او تمه کېده چې نوی قانون به تر ۲۰۲۰ ز کال لږ څه وروسته عملي شي. په ۲۰۱۷ ز کال کې سټیون منوچین چې د متحدو ایالتونو د خزانې وزیر شو، وویل چې: د ډالر د شل‌ګون نوټ پر مخ د ټابمن عکس چاپولو ته ژمن نه دی او زیاته یې کړه چې: "خلک د ډېر وخت لپاره پر نوټونو پاتې شول. دا هغه څه دي چې موږ به یې په پام کې ونیسو. اوس مهال موږ تر دغه کار ډېر مهم موضوعات لرو،چې باید تمرکز پرې وکړو." په ۲۰۲۱ ز کال کې د بایډن په حکومت کې د خزانې وزارت د ډالر پر شل‌ګون نوټ د ټابمن د عکس چاپولو لپاره له سره هڅې پیل کړې او هیله من و چې دا پروسه ګړندۍ شي.