نرګس
 |
|---|
| ساينسي ډلبندۍ |
|
|
| نرگس کازرون | |
|---|---|
| frameless | |
| ردهبندی علمی | |
| ډلبندي: | بوټي |
| کورنۍ: | ګل لرونکي بوټي |
| ژمنی بوټی: | نرګس کارل لینه |
سرده نرګس يا ژمنی نرګس چې Narcissus يې بولي یو څو کلن نبات دی چې د Amaryllidaceae کورنۍ څخه دی. ډنډه یې لويه ده او پوټکي يې پراته دي. په بل عبارت، ډنډره يې کولی شي څو کاله په پرله پسې توګه ګل وکړي او ګل یې هر کال لويیږي. د نرګس ګلونه سپین، ژېړ، سور نارنجي کم رنګه او تېز رنګه رنګونه لري. د دې نبات پاڼې د ریښو څخه په نرم یا ناڅاپه بڼه راوتلې او د ډډ په څنګ کې ایښودل کیږي. ډیفوډیل په مختلفو اندازو کې راځي، د 5 انچ ګلونو څخه په 2 فوټ ډډونو کې د 0.5 انچ ګلونو څخه په 2 انچ ډډونو کې.
په ګلونو کې د ګلونو د نورو ډولونو څخه د نرګس د ګلونو کر کېله او ساتنه اسانه ده او د نويو ګلبڼ کرګرو ته د دې کرل اسانه او ګټور وي.د نرګس بلب او پاڼې زهرجن کرسټالونه لري چې یوازې لوی حشرات کولی شي پرته له دې چې ګل ته زیان ورسوي هغه مصرف کړي، که څه هم حیوانات کولی شي د خاورې لاندې څخه هغه راوباسي. د دې بوټي ګل او ډډ زهرجن نه دی او یوازې د دې بوټي بلب خورا زهرجن دی. ژېړ رنګ یې د سپین رنګ په پرتله ډېر زهرجن دی. سقراط دا نبات د زهرجنیت له امله "د دوزخ د خدایانو غالۍ" بللې.
د نرګس ګل ډلبندي
[سمول]
د نرګس د کرنې وړ ډولونو طبقه بندي د توضیحاتو او اندازه کولو یا د هغه شخص لخوا چمتو شوي طبقه بندي پراساس ده چې ډول یې ثبتوي.
د رنګ کوډ چې د نرګس رنګ تشریح کولو لپاره کارول کیږي په لاندې ډول دي:
W- سپین (سپین ګیلاس) G- شنه Y- ژېړ P- ګلابي O- نارنجي R- سور
- پاڼی
- د ګل تاج
په ایران کې طبیعي استوګنځایونه
[سمول]د نرګس دوه ډوله دي. یو ډول لوی تاج او واحد ګل لري او بل ډول یې کوچنی تاج لري او ګلونه یې په کلسترونو کې دي. ډیری ایراني خنداګانې د دویمې کټګورۍ څخه دي. په ایران کې د نرگس تر ټولو مشهور ډول په کازرون کې شهلا نرگس دی چې په غلطۍ سره د شیرازي نرگس په نوم یادیږي. لکه څنګه چې د قاجار پاچاهانو په یوه لیک کې موندلي چې د شیراز ښار کازرون ته یې لیکلي وو او له هغوی یې وغوښتل چې ژر تر ژره شیراز ته د نرګس بلب انتقال کړي، هغه دا ګل ایران ته راوړی او دوی د شیراز په سیمه کې د دې ګل کښت او کښت پیل کړ. له کازرون څخه د ترلاسه شوي لیک له مخې دا روښانه ده چې دا روایت ضعیف دی او دا چې د نرګس ګل په ایران او د کازون په ځمکو کې شتون درلود.
په ایران کې د نرګس د ګلانو د کښت لومړی ځای د کازرون د "جاری او بلاد" سیمه ده. د نرګس ګل د هیواد په نورو برخو لکه بهبهان (خوزستان ولایت)، خفار (فارس ولایت) او جنوبي خراسان کې هم موندل کیږي، په داسې حال کې چې د ایران په ځینو سیمو کې د نرگس بوټي د موټر په بڼه موندل کیږي.
په جنوبي خراسان ولایت کې، په ځانګړې توګه د تباس ښار په پیرهجات کلي کې؛ Narcissus په پراخه کچه کرل کیږي.
د فارس په ولایت کې د نشه یي توکو ډیری سیمې د کازرون ښار په "جراح"، "بالبلک"، "سرمشهد"، "فمور" سیمو کې موقعیت لري چې ډیری ډولونه تولیدوي. د نرگس په دغو کروندو کې د نرگس ګلونو څلور ډولونه په ګوته شوي دي او د "شهلا" نرگس د کرنيزو ساحو څخه زياته ساحه نيولې ده. د دې د نورو ډولونو په مینځ کې، موږ کولی شو "بشپړ یا شپیته بڼکي"، "د پیشو پنجه" او "غریب" ذکر کړو.
د نرګس ګل د خپل ښکلا او ځانګړي بوی له امله مشهور دی، نو په 1992 کې یې د هالنډ د ګلانو په جشن کې لومړی مقام ترلاسه کړ. خو په ایران کې د دې بوټي او د هغې د اصل په اړه د پوهاوي د نشتوالي او د ودې د نشتوالي له امله، کره معلومات نه دي خپاره شوي او د نرګس ګل له ټولو ګټو سره سره، تر اوسه پورې دغه ګل د ګلانو د ګرځندوی په برخه کې لږه برخه نیولې ده. . [۱]
دا بلبوس بوټی د 30 څخه تر 45 سانتي مترو پورې لوړوالی لري او د ژمي په موسم کې له 3 څخه تر 8 پورې ګلونه لري، د پورتنیو ډیفوډیلونو د ګل کولو وخت 45 ورځې دی چې د جنوري له پیل څخه د فبروري تر نیمایي پورې وي.
د نرګس ګل کښت
[سمول]د اګسټ او سپتمبر میاشتې د نرګس کښت لپاره غوره وخت دی، نو د ژمي څخه مخکې ریښې وده کولی شي. که څه هم پیاز باید د اکتوبر تر میاشتې پورې وکرل شي، دوی د نومبر تر میاشتې پورې کرل کیدی شي. [۲]
د کښت کولو لپاره، دوی په جلا توګه د 15 سانتي مترو په فاصله کې په ښه وچ شوي خاوره کې کښت کړئ؛ نو په پیازونو کې شاوخوا 10 سانتي متره خاوره شتون لري. یو څه منظم سرې د خاورې سره مخلوط کړئ او د کښت کولو ساحې لاندې یې واچوئ، او که چیرې خاوره خټکي او درنه وي، یو څه شګه ورسره مخلوط کړئ ترڅو د خاورې وچولو کې مرسته وکړي. په اوبو ډکه خاوره کې پیاز مه کرئ.
ډافوډیل د راتلونکي کال د ګل کولو لپاره د ډډ او پاڼو څخه بلبونو ته انرژي ته اړتیا لري. د دې دلیل لپاره، پاڼي له کالر څخه مه پرې کوئ؛ ځکه چې دا دوی کمزوری کوي. کله چې 6 اونۍ تیرې شي، تاسو کولی شئ د ګل کولو وروسته پاڼي پرې کړئ؛ ځکه چې دا د راتلونکي کال په ګل کولو اغیزه نه کوي. وروسته له دې چې ګلونه وچ شي، د تخمدان د ښکته برخې او شا څخه یې پرې کړئ. هر هغه پیاز چې په ډډ او پاڼو کې د ناروغۍ نښې لري لرې کړئ او وسوځوئ.
د ګل کولو وروسته، نبات ته په اونۍ کې یو ځل اوبه ورکړئ او د پوټاشیم بډایه سرې سره یې تغذیه کړئ تر هغه چې پاڼي ژیړ شي. ډیری ډیفوډیل په طبیعي ډول خورا ښه تنظیم شوي او اړتیا نلري چې حرکت وکړي. که تاسو یو کوچنی باغ ولرئ او د ډفودیل ډډونه خورا لوی وي، تاسو کولی شئ هغه وباسئ او وویشئ. لرې شوي بلبونه په یخ ، تیاره او ښه هوا شوي ځای کې تر راتلونکي کښت پورې ذخیره کړئ. د ذخیره کولو دمخه او د ځای په ځای کولو دمخه، هر هغه بلبونه لرې کړئ او وسوځوئ چې لمس ته نرم یا سپنج احساس کوي.
دا اصلي ګل په سویلي اروپا ، شمالي افریقا ، او همدارنګه په لویدیځ مدیترانې کې موندل کیږي ، په ځانګړي توګه د ایبیرین ټاپوزول . دا نبات په 13 برخو ویشل شوی، تاسو په دې انځور کې د ډیفوډیل ګلونو مختلف ډولونه لیدلی شئ.
په لوښو کې کرل شوي پیاز (د 16 څخه تر 20 اونیو لپاره) باید لږترلږه له 5 څخه تر 10 سانتي مترو ژور وکرل شي، کوم چې د سیمې د هوا شرایطو پورې اړه لري. [۲]
د ودې لپاره غوره ډولونه په هغه ځای پورې اړه لري چې تاسو یې غواړئ وده وکړئ. که تاسو د شنې ځمکې پراخه ساحه لرئ چیرې چې تاسو غواړئ د ډیفوډیل وده وکړئ ، د لوند ډیفوډیل ډول غوره کار کوي. په ورته برخه کې مختلف ډولونه مه ګډوئ؛ ځکه چې د دې ډول کښت محصول ښه پایله نه لري.
د ډبرې باغونو د سرحدونو او کوچنیو اړخونو لپاره، دا غوره ده چې د کښت لپاره کوچني ډولونه وکاروئ، لکه دوه په دوه یا د شعله غورځول.
د ودې فصل په جریان کې، د ډیفوډیل پاڼي لږترلږه دوه ځله د فنګس وژونکي سره سپرې کړئ. [۲]
د نرګس ګلونه دوه ډوله دي: ریښتیني نارسیسس او جعلي نارسیسس، چې جعلي نرګس دی، بې بوی لري، طبیعي ډول یې ډیر بوی او د یخ په وړاندې مقاومت لري، او غوره ډول یې شهلا نرګس دی.
د ګل پلورنځيو پرمخ او لارو د نرګسو دستې د دې ګواهي ورکوي چې پسرلی نژدې دی. [۲]
لارښوونې
[سمول]په مني کې په مناسب وخت کې نرګس بلبونه واخلئ. څومره چې بلب لوی وي، ستاسو ګل به لوی وي. هغه پیاز غوره کړئ چې هیڅ ډول کټ، سکریچ یا غاښونه نلري. پیاز باید ریښی ولري، مګر باید شنه ډډونه ونه لري. که چیرې پیاز سمدلاسه ونه کرل شي، دوی په یخچال کې ساتل کیدی شي.
یو کڅوړه غوره کړئ. هغه څوک چې پیاز په جلا توګه اخلي باید یو مناسب کڅوړه غوره کړي. کڅوړه باید درنه وي ځکه کله چې نبات غوړیږي، پورتنۍ برخه درنه کیږي او کولی شي روښانه کڅوړه راوباسي. د نرګس بلبونه باید د ښه وچولو وړ وي، نو د اوبو ایستلو لپاره لږترلږه د کڅوړې په ښکته کې یو سوري ته اړتیا ده. د کڅوړې اندازه مهمه ده. د پیاز کښت کولو لپاره، کڅوړه باید لږ تر لږه 18 سانتي متره ژوره وي او لږترلږه د پیاز د پراخې برخې څخه 5 سانتي متره پراخه وي.
په یوه کڅوړه کې لږې ګرمې اوبه واچوئ او د پیاز ریښه یې د 2 ساعتونو لپاره په کې واچوئ. ټول پیاز په اوبو کې مه اچوئ، یوازې پای برخه کافي ده. دا پیاز ته پیغام ورکوي چې دا د ودې وخت دی. دا په یوه کڅوړه کې د کښت کولو دمخه ترسره کړئ.
کڅوړه په نیمه لار کې د خاورې سره ډک کړئ. پیاز د ریښو سره د خاورې لاندې ځای په ځای کړئ. د پیاز شاوخوا د خاورې سره ډک کړئ او شاوخوا خاوره یې ټینګه کړئ. د پیاز پورتنۍ دریمه برخه د خاورې څخه بهر پریږدئ. پیاز ښه اوبه کړئ. کڅوړه په ګرم ځای کې د مستقیم لمر لاندې وساتئ. د لمر وړانګې پیاز فعالوي. اوبه مه کوئ تر هغه چې ډډ وده پیل کړي. دا ممکن 2 یا 3 اونۍ یا ډیر وخت ونیسي.
وروسته له دې چې ډډ وده پیل کړي، اوبه ورکړئ کله چې تاسو احساس کوئ چې خاوره وچه ده. نبات په هرو دوو اونیو کې د اوبو او د کور نبات سرې د محلول په ورکولو سره پیاوړی کړئ. نبات تر هغه پورې وګرځوئ تر څو چې ډډ یې مستقیم وي او که چیرې نبات ودریږي، د بانس لرګی یې څنګ ته کیږدي.
لارښوونې او اخطارونه
[سمول]د خټو کڅوړه د نارسیس بلبونو کښت لپاره غوره انتخاب دی. تاسو کولی شئ دا ګلدان په شاوخوا کې د ګل ورق یا پوښاک لپاس کولو سره سينګار کړئ. کله چې نبات غوړ شي، د مستقیم رڼا څخه لرې کړئ. دا د ګل کولو وخت اوږدوي.
په یخچال کې چیرې چې مڼې لرئ ډیفوډیل مه مه اچوئ. که دا دواړه د یو بل تر څنګ کېښودل شي، نو دا به د دې لامل شي چې پیاز زرغون شي او غوړ نشي. د کښت کولو پرمهال ټول پیاز د خاورې سره مه پوښئ. د هغې په سر کې، که دا پوښل شي، دا به خراب شي. کښت شوي پیاز په سړه ځای کې مه اچوئ. دا وده ورو کوي یا په بشپړ ډول د ودې مخه نیسي. دا نبات د ودې لپاره 21 درجې سانتي ګراد یا ډیر حرارت ته اړتیا لري. [۳]
ډولونه
[سمول]- گل نرگس وحشی Narcissus jonquilla
- نرگس Narcissus tazetta
- نرگس دروغین Narcissus pseudonarcissus
- Narcissus abilioi
- Narcissus abscissus
- Narcissus albicans
- Narcissus albimarginatus
- Narcissus alejandrei
- Narcissus alentejanus
- Narcissus alleniae
- Narcissus aloysii-villarii
- Narcissus andorranus
- Narcissus arundanus
- Narcissus assoanus
- Narcissus asturiensis
- Narcissus atlanticus
- Narcissus bakeri
- Narcissus boutignyanus
- Narcissus brevitubulosus
- Narcissus broussonetii
- Narcissus bulbocodium
- Narcissus buxtonii
- Narcissus calcicola
- Narcissus cantabricus
- Narcissus caramulensis
- Narcissus cardonae
- Narcissus carpetanus
- Narcissus carringtonii
- Narcissus cavanillesii
- Narcissus cazorlanus
- Narcissus cernuus
- Narcissus chevassutii
- Narcissus christianssenii
- Narcissus compressus
- Narcissus confinalensis
- Narcissus confusus
- Narcissus cuatrecasasii
- Narcissus cyclamineus
- Narcissus dordae
- Narcissus dubius
- Narcissus elegans
- Narcissus felineri
- Narcissus flavus
- Narcissus foliosus
- Narcissus fosteri
- Narcissus gaditanus
- Narcissus georgemawii
- Narcissus gigas
- Narcissus gredensis
- Narcissus hannibalis
- Narcissus hedraeanthus
- Narcissus hesperidis
- Narcissus hispanicus
- Narcissus incomparabilis
- Narcissus incurvicervicus
- Narcissus infundibulum
- Narcissus jacetanus
- Narcissus javieri
- Narcissus jeanmonodii
- Narcissus libarensis
- Narcissus litigiosus
- Narcissus lusitanicus
- Narcissus maginae
- Narcissus magnenii
- Narcissus magni-abilii
- Narcissus martinoae
- Narcissus medioluteus
- Narcissus moleroi
- Narcissus montserratii
- Narcissus munozii-garmendiae
- Narcissus nevadensis
- Narcissus nivalis
- Narcissus nutans
- Narcissus obesus
- Narcissus obsoletus
- Narcissus odorus
- Narcissus paivae
- Narcissus papyraceus
- Narcissus perangustus
- Narcissus perezlarae
- Narcissus piifontianus
- Narcissus poculiformis
- Narcissus poeticus
- Narcissus ponsii-sorollae
- Narcissus pravianoi
- Narcissus primigenius
- Narcissus pugsleyi
- Narcissus pujolii
- Narcissus rafaelii
- Narcissus rogendorfii
- Narcissus romieuxii
- Narcissus romoi
- Narcissus rupicola
- Narcissus rupidulus
- Narcissus scaberulus
- Narcissus serotinus
- Narcissus somedanus
- Narcissus supramontanus
- Narcissus susannae
- Narcissus taitii
- Narcissus tenuior
- Narcissus tingitanus
- Narcissus tortifolius
- Narcissus triandrus
- Narcissus tuckeri
- Narcissus viridiflorus
- Narcissus xaverii
ادب
[سمول]په فارسي ادبیاتو کې د نرګس ګل ته د "سترګې" یا "ښکلې سترګې" په نوم یادیږي لکه "د نرګس سترګې".
په پښتو ادب کې هم نرګس ګل ځانګړی ځای لري چې ښه بېلګه يې دا لاندې ټپه ذکر کولی شو:
که مې اشنا وطن ته راغی
ماته به راوړي د نرګسو ژېړ ګلونه
انځورتون
[سمول]-
د کازرون په جیرو بالاده کې د نرګس ګلونو جشن
-
د کازرون ډیفوډیل فستیوال
-
د جار بلاد کازارون د ډیفوډیل فیستیوال
-
د کازرون ډیفوډیل فستیوال
-
د کازرون ډیفوډیل فستیوال
-
د کازرون ډیفوډیل فستیوال
-
د کازرون ډیفوډیل فستیوال
-
د کازرون ډیفوډیل فستیوال
-
د کازرون ډیفوډیل فستیوال
-
د کازرون ډیفوډیل فستیوال
-
د کازرون ډیفوډیل فستیوال
-
د کازرون ډیفوډیل فستیوال
سرچینې
[سمول]- ترنج ویب پاڼه (د سرچینې په حواله وړیا ډاونلوډ)