فیډل کاسټرو

فیډل کاسټرو
(هسپانوي: Fidel Alejandro Castro Ruz)
کاسټرو په 1959 کال کی متحده ایالاتو ته د سفر او هلته د وینا په حال کی کاسټرو په 1959 کال کی متحده ایالاتو ته د سفر او هلته د وینا په حال کی
د واکمنۍ دوران دسمبر 2, 1976 – فبروري 24, 2008 (طبي رخصتي پيل جولای 31, 2006)
لومړی وزیر	خپله
مرستيال	راول کاسټرو
راول کاسټرو
ولسمشر	خپله
د شخص معلومات
زیږون نوم	Fidel Alejandro Castro Ruz
پيدايښت	اګست 13, 1926
مړینه	25 نومبر 2016 (90 کاله)  هاوانا
تابعیت	کیوبا
عملي ژوند
کار/مسلک	سياستوال خبريال
مورنۍ ژبه	هسپاني
کاروونکي ژبه(ي)	هسپاني
د کړنې څانګه	سياست
پوځي خدمت
جګړه/جګړې	د کيوبا اوښتون د کیوبا د توغندیو کړکېچ
لاسليک
فیډل کاسټرو
ويبپاڼه
	مخ پر IMDB باندې
یادښتونه	ددنیا د هغه مشرانو نه وو چی په سر یی انعام وو

فیډل الخاندرو کاسټرو رز (زوکړه: د ۱۹۲۶ زکال د اګست ۱۳ مه – مړینه: د ۲۰۱۶ زکال د نومبر ۲۵ مه) کیوبايي انقلابي او سیاستوال و چې له ۱۹۵۹ زکال څخه تر ۲۰۰۸ زکال پورې د کیوبا رهبر پاتې شو، نوموړی له ۱۹۵۹ زکال څخه تر ۱۹۷۶ زکال پورې د کیوبا لومړي وزیر او له ۱۹۷۶ زکال څخه تر ۲۰۰۸ زکال پورې د کیوبا ولسمشر و. له آیډیالوژیک پلوه نوموړی مارکسېست – لېنینېست کیوبايي ملت پال و چې له ۱۹۶۱ زکال څخه یې تر ۲۰۱۱ زکال پورې د کیوبا د کمونېست ګوند د لومړي منشي په توګه خدمت وکړ. د نوموړي د واکمنۍ پر مهال کیوبا په یو ګوندي کمونیست هېواد واوښت، صنعت او سوداګرۍ ملي شوې او په ټولنه کې دولتي سوسیالیستي اصلاحات رامنځته شول.

کاسټرو د کیوبا د اورینټ ایالت په بیرن کلي کې وزېږېد، هغه د بډایه هسپانوي بزګر زوی و او هغه مهال یې کیڼ اړخی او امپریالېزم ضد لیدلوری وموند کله چې یې د هاوانا په پوهنتون کې د حقوقو په څانګه کې زده کړې کولې. په ډومنیکا جمهوریت او کولمبیا کې د ښي اړخي دولت پر ضد پاڅونونو کې له ګډون وروسته هغه د کیوبا د ولسمشر فولخنسیو باټیسټا د راپرځولو په موخه په ۱۹۵۳ زکال کې په مونکادا پوځي مرکز ناکامه برید وکړ. له یوه کال بند وروسته، کاسترو مکسیکو ته ولاړ او هلته یې له خپل ورور راول کاسټرو او ارنستو چې ګوارا سره په ګډه د جولای د ۲۶ مې د خوځښت په نامه انقلابي ډله رامنځته کړه. کیوبا ته په راګرځېدو سره کاسټرو د کیوبا په انقلاب کې د دغه خوځښت په مشري کولو مهم رول ولوباوه او په سیرامائسترا کې یې د باټیسټا له ځواکونو سره چریکي جګړه وکړه. په ۱۹۵۹ زکال کې د باټیسټا په راپرځولو سره، کاسټرو د لومړي وزیر په توګه د کیوبا پوځي او سیاسي ځواک په لاس کې ونیو. متحده ایالاتو د کاسټرو د دولت پر ضد مټې راونغاړلې او هڅه یې وکړه د نوموړي د ترور د هڅو، اقتصادي بندیزونو، انقلاب ضد چارو او همدارنګه په ۱۹۶۱ زکال کې په پېګ خلیج باندې په برید سره هغه له واکه ګوښه کړي، خو بریالي نه شول. د دغو ګواښونو په غبرګون کې کاسټرو له شوروي اتحاد سره لاس یو کړ او اجازه یې ورکړه خپلې اټومي توغندي په کیوبا کې نصب کړي – د سړي جګړې ټاکونکې چاره – چې له امله یې په ۱۹۶۲ زکال کې د کیوبا توغندويي کړکېچ رامنځته شو. 

کاسټرو د مارکسېزم – لینېنېزم د پراختیايي ماډل څخه په ګټنې کیوبا د کمونیست ګوند تر واکمنۍ لاندې په لویدیځه نیمه کره کې په لومړني یو ګوندي سوسیالیست هېواد بدله کړه. د مرکزي اقتصاد د جوړونې پلانونه، د روغتیا پالنې د خدمتونو او زده کړو پراختیا د مطبوعاتو له دولتي کنټرول او د داخلي مخالفینو له ځپلو سره مل و. له هېواده بهر کاسټرو له امپریالېزم ضد انقلابي ډلو او همدارنګه په چلي، نیکاراګوا او ګراناډا کې د مارکسیستي حکومتونو ملاتړ وکړ، له دې سربېره نوموړي په یوم کیپور، اوګادن او همدارنګه د انګولا په کورنۍ جګړه کې د خپلو متحدینو څخه د ملاتړ په موخه سرتېري ولېږل.

دغه چارې او سربېره پر دې له ۱۹۷۹ زکال څخه تر ۱۹۸۳ زکال پورې د کاسټرو له خوا د ناپیلي خوځښت مشري او همدارنګه د کیوبا روغتیايي نړیوال توب د کیوبا ځایګی په نړیواله صحنه کې لوړ کړ. په ۱۹۹۱ زکال کې د شوروي اتحاد له پاشل کېدو وروسته کاسټرو د اقتصادي ماتې «په ځانګړې دوره» کې د کیوبا مشري وکړه او د چاپېریال ساتنې او نړیوال توب ضد نظریات یې ومنل. په ۲۰۰۰ مه لسیزه کې کاسټرو په لاتین امریکا کې د «کیڼ څرخ» په نامه – د وینزویلا له هوګو چاوېز – او د امریکا لویې وچې لپاره د بولیواري اتحادونه رامنځته کړل. په ۲۰۰۶ زکال کې کاسټرو خپل مسئولیتونه خپل مرستیال رائول کاسټرو ته ولېږدول چې بیا هغه (رائول کاسټرو) په ۲۰۰۸ زکال کې د ملي شورا له خوا ولسمشر وټاکل شو

کاسټرو چې په ۲۱ مه پېړۍ کې یې تر ټولو اوږد مهاله غیر سلطنتي واکمني وکړه، په نړۍ کې یې سیاسي افکار دوه قطبي کړل. د هغه ملاتړي نوموړی امپریالېزم ضد د سوسیالېزم اتل بولي چې انقلابي دولت یې اقتصادي او ټولنیز عدالت رامنځته او همدارنګه یې د متحده ایالاتو له اغېز څخه د کیوبا خپلواکي خوندي کړه. منتقدین یې بیا نوموړی هغه دیکتاتور بولي چې دولت یې له بشري حقونو څخه په سرغړونو، د ګڼ شمېر کیوبايي وګړو په کډوالۍ او همدارنګه د هېواد په اقتصادي کمزورتیا کې ښکېل و.

وروستي کلونه

له واکه ګوښه کېدل: ۲۰۰۶- ۲۰۰۸ زکال

کاسټرو د کولمو د وینې بهېدنې له امله عملیات شو او د ۲۰۰۶ زکال د جولای په ۳۱ مه یې د ولسمشرۍ اړوند خپل واکونه یې رائول کاسټرو ته تفویض کړل. د ۲۰۰۷ زکال په فبروري میاشت کې رائول اعلان وکړ چې د فیډل روغتیايي وضعیت مخ پر ښه کېدو دی او د دولت په مهمو مسائلو کې خپله ونډه اخلي. د همدغې میاشتې په وروستیو کې فیډل کاسټرو د هلو ولسمشر (Aló Presidente) په نامه راډیويي خپرونه کې له ولسمشر هوګو چاویز سره خبرې وکړې. د اپرېل په ۲۱ مه کاسټرو د چین د کمونیست ګوند د سیاسي دفتر له دایمي غړي وو ګوانژګ، په اګست میاشت کې له هوګو چاوېز او په سپټمبر میاشت کې له مورالس سره وکتل. همدغه میاشت د ناپیلي خوځښت د مشرانو څوارلسمه کلنۍ غونډه په هاوانا کې جوړه شوه چې په دغه غونډه کې کاسټرو د یو کال لپاره د دغه سازمان مشر وټاکل شو.

د کاسټرو د روغتیايي وضعیت په ښه کېدو سره د متحده ایالاتو ولسمشر جورج ډبلیو. بوش وویل: «یوه ورځ به ښه خدای فیډل کاسټرو له موږ څخه واخلي». د دغې خبرې په اورېدو سره له خدایه منکر کاسټرو ځواب ورکړ: «زه اوس پوهېږم چې څه ډول زه د بوش او د متحده ایالاتو د ولسمشرانو له توطئو څخه ژوندی راوتلی یم هغه هم دا چې: ښه خدای زما ساتنه کړې». دغه څرګندونو په ټولو نړیوالو رسنیو کې انعکاس وموند.

د ۲۰۰۸ زکال د فبروري په میاشت کې کاسټرو د یوه لیک په لیکلو اعلان وکړ چې دغه میاشت د ملي شورا په عمومي ناسته کې د دولتي شورا د مشرۍ او اعلی سرقومانداني څوکۍ نه مني او څرګنده یې کړه چې «د دغو څوکیو منل به زما له وجدان سره خیانت وي ځکه بشپړ تحرک او له ځانه تېرېدل غواړي او زه اوس په داسې جسماني حالت کې نه یم چې د دې جوګه دې اوسم». د ۲۰۰۸ زکال د فبروري په ۲۴ مه ملي شورا د هغه ورور رائول د رایو په اکثریت د «نه بدلېدونکي» ولسمشر په توګه وړاندیز کړ چې په مهمو موضوعاتو کې به له فیډل څخه مشوره اخلي، هغه وړاندیز چې د ملي شورا د ۵۹۷ غړو د رایو په مطلق اکثریت تصویب شو.

تقاعد او وروستي کلونه: ۲۰۰۸-۲۰۱۶ زکال

له تقاعد وروسته، د کاسټرو روغتايي حالت مخ پر خرابېدو شو. نړیوالو رسنیو اټکل کاوه چې هغه د کولمو د التهاب (ډیورټیکولیټ) په ناروغۍ اخته دی، خو د کیوبا دولت د دغې موضوع له منلو ډډه وکړه. هغه د کیوبا له وګړو سره خپل تعامل ته دوام ورکړ او خپل نظریات یې په ګراناما ورځپاڼه کې د «انعکاس/ ریپلکشن) تر عنوان لاندې خپرول، له ټویټر څخه یې ګټنه کوله او کله کله به یې هم په عمومي محضر کې وینا کوله. د ۲۰۰۹ زکال په جنوري کې کاسټرو له کیوبایي وګړو وغوښتل چې د هغه د لیکنو د کمښت او روغتیا اندېښنه دې نه کوي او د مړینې په حالت کې یې دې نه خواشیني کېږي. هغه له بهرنیو چارواکو سره لیدنو ته دوام ورکاوه او همدغه میاشت د ارجنټاین له ولسمشر کریسټینا فرناندز سره د هغه د لیدنې عکس خپور شو.

د ۲۰۱۰ زکال په جولای میاشت کې هغه د خپلې ناروغۍ وروسته د لومړي ځل لپاره د عامو وګړو ترمنځ راڅرګند شو، د علمي مراکزو له کارکوونکو سره یې ستړي مشي وکړه او له میزا رېډونډا سره یې تلویزیوني مرکه وکړه چې په کې یې د متحده ایالاتو، ایران او شمالي کوریا ترمنځ د اټومي ناندریو اړوند خبرې وکړې. د ۲۰۱۰ زکال د اګست په اوومه کاسټرو له څلورو کلونو وروسته د لومړي ځل لپاره په ملي شورا کې وینا وکړه او له متحده ایالاتو یې وغوښتل چې د دغه ملتونو پر وړاندې له نظامي اقداماتو لاس پر سر واخلي او د اټومي هلوکاسټ خبرداری یې ورکړ.

د ۲۰۱۱ زکال د اپرېل په ۱۹ مه کاسټرو د کمونېست ګوند له مرکزي کمېټې استعفا ورکړه، په همدې سره نوموړی د ګوند له لومړي منشي توب ګوښه شو. رائول د هغه ځای ناستی وټاکل شو. له دې وروسته نوموړي د هېواد په حکومت کې هېڅ رسمي رول وه نه لوباوه خو بیا یې هم د تر ټولو ستر چارواکي ځای یې درلود. د ۲۰۱۱ زکال په مارچ میاشت کې کاسټرو په لیبیا کې د ناټو پوځي مداخله وغندله. د ۲۰۱۲ زکال په مارچ میاشت کې شپاړلسم پاپ بندیکیت چې د دریو ورځو لپاره کیوبا ته په سفر تللی و، په داسې حال کې چې پاپ د کیوبا له دولت سره صریح مخالفت درلود، خو بیا یې هم د لنډ مهال لپاره له کاسټرو سره ولیدل.

د ۲۰۱۵ زکال په جنوري میاشت کې نوموړي په عامه محضر کې د متحده ایالاتو او کیوبا ترمنځ د اړیکو د ګرمېدو «Cuban Thaw» اړوند نظر ورکړ او څرګنده یې کړه په داسې حال کې چې دغه چاره په سیمه کې د سولې د ټینګښت په موخه ده خو د متحده ایالاتو په دولت بې باوری دی. هغه د ۲۰۱۶ زکال په مارچ میاشت کې د متحده ایالاتو له ولسمشر بارک اوباما سره له لیدو ډډه وکړه چې د دویم ځل لپاره کیوبا ته تللی و، خو هغه ته یې لیک ولیکه او په کې یې څرګنده کړې وه چې «د سترواکۍ له خوا ډالیو ته اړتیا نه لري». د همدغه کال په اپرېل میاشت هغه د کمونېست ګوند اړونده وینا کې چې په وروستیو کې به یې تر ډېره پورې په عمومي محضر کې وینا کوله څرګنده کړه چې ډېر ژر ۹۰ کلن کېږي، او کېدای شي په نږدې راتلونکي کې مړ شي خو له ټولو خلکو یې وغوښتل خپل کمونیستي ارمانونه وساتي. د ۲۰۱۶ زکال په سپټمبر میاشت کې هغه په هاوانا کې په خپل کور کې د ایران له ولسمشر حسن روحاني او راتلونکې میاشت د جاپان له لومړي وزیر شینزو آبې سره ولیدل. نوموړي د ۲۰۱۶ زکال په اکتوبر میاشت کې د پرتګال له ولسمشر مارسلو ربلو دسوزا سره ولیدل او همدا وروستی بهرنی مشر و چې ده ورسره ولیدل.

مړینه

کاسټرو د ۲۰۱۶ زکال د نومبر په ۲۵ مه په هاوانا کې ومړ. د هغه د مړینې لامل اعلان نه شو. د هغه ورور او ولسمشر راوئل کاسټرو په یوه لنډه وینا کې د هغه د مړینې خبر تائید کړ او څرګنده یې کړه چې: «د کیوبا د انقلاب اعلی سرقوماندان نن ماښام په ۲۲:۲۹ بجو ومړ».