د ژيا کورنۍ

د ژيا کورنۍ
ځمکه او استوګنه
مشرتابه
حکومت ډول	پاچاهي ،  ځمکواکي
بنسټ اېښودنه او واکمنۍ
خپلواکۍ نېټه	۲۲۰۵ م.ز
د عمر محدودیتونه

د ژیا کورنۍ یا د ښو کارو واکمنو کورنۍ ( چینایي : 夏朝) په چین کې لومړنۍ شاهي کورنۍ ده؛ چې له 1989 څخه تر 1558 مخزېږديز کلونو پورې يې حکومت وکړ. دا نسب د افسانې او تاریخ تر منځ سرحد دی. ځینو لرغونو شواهدو د دې ډول سلطنت شتون تایید کړی، وانکوک هم د داسې یوې امپراتورۍ د شتون یادونه کړې، مګر ځینې تاریخپوهان د هغې په شتون کې شک لري. دا سلطنت په 21 مخزېږديزه پېړۍ کې تاسیس شوی او په 16 مه مخزېږديزه پېړۍ کې ړنګ شو او شاوخوا 500 کاله یې ټول عمر درلود. د هغې د واکمنۍ په مرکزي سيمو کې د شان شي ولايت جنوبي سيمې او د ننني چين لويديځ شينان ولايت شامل وو. دا یو ، د ژیا کورنۍ بنسټ ایښودونکی، یو اتل دی چې سیلاب یې کنټرول کړ. ویل کیږي چې هغه د ژیړ سیند د بریالي کنټرول له امله د خلکو لخوا ملاتړ شوی و ، کوم چې د کلونو راهیسې جریان درلود او په پای کې د ژیا کورنۍ تاسیس کړه. د شيا امپراتورۍ رامنځته کېدل د پخوانۍ ټولنې د بدلون او د شخصي ملکيت له نظام سره د ټولنې د رامنځته کېدو او د چين د غلامۍ ټولنې ته د ننوتلو څرګندونه کوي.

د ژیا کورنۍ په پای کې، شاهي محکمه په ښه حالت کې نه وه او طبقاتي تضادونه سخت وو. په ځانګړې توګه، د دې کورنۍ وروستی پاچا ژیا جی ، د واک له اخیستو وروسته د هوسا ژوند درلود، او د هغه د هیواد اداره کمزورې وه. هغه د مه ژی په نوم د سوګلیانو له ډلې سره مینه درلوده او هره ورځ به یې ورسره مینه کوله.

هغه به هغه چارواکي ووژني چې د دې مخالفت کوي. له همدې امله د شيا امپراتورۍ لاندې هېوادونو يو په بل پسې د شيا کورنۍ سره خيانت وکړ. په دې وخت کې د يادو شويو هېوادونو له ډلې څخه يو شان شان هېواد له دې فرصت څخه په ګټې اخيستو د شيا امپراتورۍ پر خاوره بريد وکړ او په پای کې يې د شيا کورنۍ پوځ ته ماتې ورکړه. د شيا امپراتورۍ پاچا وتښتېد او په نان چاو ښار کې مړ شو او د شيا کورنۍ وروسته له منځه ولاړه . د ژیا کورنۍ په اړه ډیر اسناد شتون نلري؛ له همدې امله د چين په تاريخ کې د شيا امپراتورۍ د شتون په اړه لا هم په علمي او اکاډميکو حلقو کې د نظر اختلاف شته. خو د شي جيا په نامه د چين مشهور تاريخي کتاب چې د تاريخي يادښتونو مانا لري، په څرګنده توګه د شيا کورنۍ ته اشاره کوي. لرغونپوهان هيله لري چې يوه ورځ به د شيا امپراتورۍ پاتې شوني پيدا کړي تر څو د دغه سلطنت په تاريخ پوه شي. په 1959 کې، لرغونپوهانو د ژیا د کنډوالو په اړه تحقیقات پیل کړل او د ژیا کورنۍ کلتور په لټه کې شو. اوس زيات شمېر کارپوهان د شينجيانګ د شينجيانګ په يان شي ښار کې د ژيا کورنۍ د کلتور په لټه کې دي. د دې کنډوالو تاریخ په 1900 ق م پورې اړه لري او د شیعه سلطنت په چوکاټ کې. سره له دې چې په دې قضيه کې ډېر اسناد نه شته، خو بېلا بېلو اسنادو د شينجيانګ د کلتور په څېړنه کې له نورو پوهانو سره مرسته کړې ده. د تولید ځینې وسایل چې د لومړني Tu کنډوالو څخه کشف شوي د ډبرو څخه جوړ شوي دي. ځینې یې د هډوکو او ګولۍ څخه جوړ شوي دي. د هغه وخت خلکو دا لومړني وسایل کارول. سره له دې چې د زيا د سلطنت په کنډوالو کې د برونزو لوښي نه دي موندل شوي، چاقوګانې، زنګونونه او نور وسايل، وسلې او لوښي په دغو کنډوالو کې موندل شوي دي. برسېره پردې، د جیډ رګونه چې سطح یې په مهارت سره جوړ شوی و او د موسیقۍ نور وسایل د خاورې څخه ایستل شوي. د ژیا کورنۍ پورې اړوند کلیزه خورا د پام وړ ده. د دا تای لي جي په نامه يو کتاب د چين د کرنيزې کليزې په اړه مهم اسناد لري. په دې کتاب کې لیکل شوي چې د هغه وخت خلکو کولی شي د لوی ډیپر ستوري د سمت پر بنسټ د کال میاشت وټاکي. دا لومړی چينايي کليزه ده، چې تر دې طريقې پورې په ۱۲ مياشتو کې د ستورو د روښانتيا درجه او د هغوی موقعيت، هوا او کرنيزې چارې ثبت شوې وې. د چين پورتنی کرنيز کاليزه د شياو امپراتورۍ د کرنيزو محصولاتو د پرمختګ کچه او د چين تر ټولو پخوانۍ او ارزښتناکه علمي لاسته راوړنه ښيي.

د ژيا کورنۍ واکمنان

د دودیزو ورځو د تاریخونو له مخې، د ژيا سلطنت واکمنان دا وو:

له مرګ وروسته نوم (تر مړینې وروسته نوم諡號) 1
شمېره	ډومینین 2	چینایي [ د ستونزې د لرې کولو په پار ]	پښتو ليکدود بڼه يې	یادښتونه
۰۱	۴۵	禹	يو	هم یو لوی (大禹؛ dà yǔ)
۰۲	۱۰	啟	کی
۰۳	۲۹	太康	تای کانګ
۰۴	۱۳	仲康	زونګ کانګ
۰۵	۲۸	相	ژیانګ ژیا
۰۶	۲۱	少康	شاو کانګ
۰۷	۱۷	杼	زو ژیا
۰۸	۲۶	槐	ژيانګ هوا
۰۹	۱۸	芒	منګ زیا
۱۰	۱۶	泄	شي ش
۱۱	۵۹	不是	بو جیانګ
۱۲	۲۱	扃	جیونګ
۱۳	۲۱	廑	جين شيا	Guoyu : jǐn یا jìn، معیاري مانډرین: jǐn
۱۴	۳۱	孔甲	کونګ جیا
۱۵	۱۱	皋	ګايو
۱۶	۱۱	發	فا ژیا
۱۷	۵۲	桀	جيا	همدارنګه لو ګاؤ (履癸 lǚ guǐ)
1 کله کله پاچا د خپل نوم په ترتیب کې د ژیا کورنۍ نوم لري؛ لکه ژیا یو
۲ د کلونو نږدې شمیر

سرچینې

• د چين تاريخ، ششنو ژان، محمد پارسيپور، عالم خپرونه، ۱۳۷۴
• د چین شاهي کورنۍ، مین لوهی، امیرکبیر خپرونه ، 1354