اېډز
ايډز د يوه بل ویروس له کبله رامېنځته کېدونکې ناروغي ده، د انسان بدن معافيت ويروس (HIV) د هغه ویروس نوم دی چې د ایډز لامل کیږي؛ دا ناروغي د وژونکي انتاناتو او ځینې سرطانونو لامل هم ګرځي.
| عمومي مالومات |  لړۍ... |
|---|---|
| مرګ ژوبله | |
| ځانګړې وېشنيزه |
| پيل موده |
د ۱۹۵۹ زېږدیز کال راهسې تر اوسه |
|---|---|
| لامل |
Hiv |
د ايډز (Aids) کليمه د لومړي ځل لپاره په کال ۱۹۸۲ ز. کې کارول شوې. ايچ آی وي (HIV) د "انسان بدن معافیت وېروس" په مانا دی، چې انسان په اخته کېږي، او د اخته شوي کس څخه په اسانۍ سره بل روغ کس ته لېږدول کېږي.
پېژندنه
[سمول]په ایډز اخته شوي کسانو باندې څیړنې ښيي چې د وېروس څرګندول د ناروغۍ د نښو څخه ډېر وړاندې پېښېږي. (يعني دا چې د اخته کېدو ډېر ناوخته نښې څرګندېږي.) زياتره څېړنې چې د ايډز پر ناروغانو ترسره شوي، ښيي چې د ايډز ناروغي دوه ډولونه لري.
ډولونه
[سمول]• ۱ ناڅرګنده ايډز: په ناڅرګنده حالت کې ناروغ سالم ښکاري، او هېڅ نښې نښانې يې پر بدن نه ښکاري چې ښايي په ناروغۍ دې اخته وي، خو دا کس نورو کسانو ته په اسانۍ سره ایډز لېږدوي. او بل کس په دې وېروس ککړوي.
• ۲ څرګنده ايډز: دا هغه حالت دی چې په وېروس اخته کس باندې نښې څرګندې وي، چې په دې توګه دي؛ تبه، د سر درد، د غړو درد، د ستوني خوږ، د پوستکي خارش او پړسوب او داسې نورې ستونزې.
نښې
[سمول]۱- په چټکۍ سره د وزن کموالی
۲- تکرارېدونکي تبې يا يوه مياشتنۍ تبه
۳- بې اندازې ستړيا او کمزورتيا
۴- د شپې ډیر خولې کول
۵ - اسهال چې تر يوې مياشتې ډېر دوام يې درلودلی وي
۶- د حافظې د لاسه ورکول او نور عصبي اختلالات
۷- ټوخی چې تر يوې مياشتې ډېر دوام يې درلودلی وي
۸- د رنګ ژېړوالی يا هم پر پوستکي نښې
بل انسان ته لېږدون
[سمول]هغه لاملونه چې دا وېروس په چټکۍ سره بل انسان ته لېږدوي پر لاندې ډول دي؛
۲- ښکلول/مچول (kissing)
۳- په غېږ کې نيول
۴- وينه ورکول
۵- ټوخی يا پرنجی
۶- د ګډو جامو اغوستل، يا په ګډ ځای کې پرېوتل
۷- ورځني چارو کې اړيکې/ناسته ولاړه
۸- په ګډ ګيلاس کې اوبه يا چای څښل
او داسې نور.
پر اېچ ای وي یا ایډز د نه اخته کېدو لپاره خوندي جنسي اړیکه
[سمول]هغه کسان چې جنسي اړیکه لري، کانډوم دې وکاروي. همجنس خوښي هم باید نارینه یا ښځینه کانډوم یا پوکڼۍ وکاروي. د شا له لارې جنسي اړیکې سره هم اېچ ای وي لېږدېدلی شی، ان ویل کېږي، چې له دې لارې پر دې ناورغۍ د اخته کېدلو امکان ډېر دی، ځکه باید کانډوم وکارول شي.
په خوله کې د تناسلي الې په نیولو (د نارینه) یا څټلو (د ښځې) سره هم د اېچ ای وي ویروس د لېږدېد امکان شته، خو د نورو جنسي اړیکو پرتله کم دی.د چا له بڼې (ظاهرې څېرې) نشو پوهېدلی چې پر اېډز اخته دی که نه، ځکه باید هر ډول جنسي اړیکه کې کانډوم وکارول شي او پر دغه ناروغۍ د اخته کېدلو خطر پام وړ کم کړل شي
درملنه
[سمول]له بده مرغه چې د ايډز ناروغي تر ننه پورې پېژندل شوې درملنه نه لري، هېڅ واکسين د ايډز لپاره نه دی کشف شوی، او بله هېڅ داسې درملنه نه ده څرګنده شوې چې د ايډز په وېروس ککړ کس دې پاک کړي. نو يوازينۍ لاره چې زموږ لاس کې ده «مخنيوی» دی. په مخنيوي سره کولای شو تر ډېره د دې ویروس د خپراوي او لېږدون مخه ونيسو.
څه ډول مخنيوی وکړو؟
د جنسي لېږد مخنیوی: د اخلاقي او کورني اصولو او دیني عقایدو ته غاړه ایښودل او د جنسي ژغورنې مخنیوی د دې وېروس په مخنيوي کې مؤثر دی.
د وینې ورکولو مخنیوی: اوس مهال د وينې ورکولو له لارې د HIV لیږد خطر خورا ټیټ دی، مګر غوره ده چې د وینې له لیږد څخه مخنیوی وکړئ. په استثنایي حالاتو او بیړنیو حالتونو کې.
جدي پاملرنه: په ایډز اخته شوي ښځې بايد د اميدوارۍ څخه په جدي توګه ځان وساتي.
سرچينې
[سمول]A Guide to AIDS-Free Life for Teens. World Health Organization
- ↑ سرچينې تړی: https://aidsinfo.nih.gov/understanding-hiv-aids/glossary/220/endemic.
- ↑ سرچينې تړی: https://www.who.int/en/news-room/fact-sheets/detail/hiv-aids. Retrieved: ۲ جنوري ۲۰۲۴.
- ↑ سرچينې تړی: http://www.who.int/mediacentre/factsheets/fs360/en/.
- ↑ سرچينې تړی: http://www.unaids.org/en/resources/fact-sheet.
- ↑ سرچينې تړی: https://www.who.int/en/news-room/fact-sheets/detail/hiv-aids. Retrieved: ۱۵ نومبر ۲۰۱۹.
- ↑ ذکر کېدنه: Disease Ontology. Retrieved: ۳۰ نومبر ۲۰۲۰. Disease Ontology ID: DOID:635. اثر ژبه: انګرېزي ژبه. خپرېدو نېټه: ۲۷ مې ۲۰۱۶.
- ↑ سرچينې تړی: https://www.emro.who.int/pandemic-epidemic-diseases/health-topics/related-health-topics.html.
- ↑ سرچينې تړی: https://openwho.org/courses/pandemic-epidemic-diseases.