کمونيزم

تړنې سمول
د ويکيپېډيا، وړیا پوهنغونډ له خوا
(له کمونیزم نه مخ گرځېدلی)

کمونیزم (د لاتین کلیمې کمونیس نه اخیستل شوی چې د عمومی او نړیوال معا لري) یوه فلسفي، ټولنیزه، سیاسي او اقتصادي ایډیالوژي او غورځنګ دی چې موخه يې د یوې کمونیستي ټولنې جوړول دي، یعنې د یوه داسې ټولنیز اقتصادي نظم رامنځته کول چې د تولید د وسایلو عمومي مالکیت او د ټولنیزو طبقو، پیسو او دولت نه شتون مفکورې پر بنسټ جوړشوی وي. کمونیزم د سوسالیزم یو شکل او ځانګړې بڼه ده. کمونستان د دولت په له منځه تللو موافق دي، خو د دې هدف د ترلاسه کولو د لاروچارو په اړه مخالفت لري او دا چاره د کمونیزاسیون ډېر آزادي پلوي چلند، انقلابي خپلسرۍ او کارګرانو ځان-مدیریتۍ او د مشروطه سوسیالیستي دولت د رامنځته کولو له لارې د ډېر مخکښپال (vanguardist) یا کمونسټ ګوند له خوا پرمخ وړل شوي چلند تر منځ توپیر ښيي. [۱][۲][۳][۴][۵][۶][۷]

د تاریخ په اوږدو کې د کمونیزم ډېر ډولونه رامنځ ته شوي دي، لکه: انارشي کمونیزم او د مارکسیست فکري مکتبونه. کمونیزم ګڼ فکري مکتبونه لري، لکه: مارکسیسزم، لینینیزم او آزادي پال کمونیزم او همدارنګه سیاسي ایډیالوژۍ چې د دواړو پرشاوخوا ډلبندي شوې دي او ټول دا تحلیل لري چې د ټولنې اوسنی نظم له پانګوالي، د هغې له اقتصادي نظام او د تولید له بڼې نه سرچینه اخلي؛ یعنې په دې سیستم کې دوه سترې ټولنیزې طبقې شته دي، د دواړو طبقو تر منځ اړیکه استثماري ده او په نهایت کې حالت د ټولنیز انقلاب له لارې د حل وړ دی. دغه دوه طبقې پرولتاریا (کارګره طبقه) ده چې د ټولنې د وګړو اکثریت جوړوي او باید د پایښت په موخه کار وکړي او بورژوا (پانګواله طبقه) ده چې د ټولنې ډېرکوچني لږه کی دي او د تولید د وسایلو د خصوصي مالکیت له لارې د کارګرې طبقې په استخدامولو سره ګټه ترلاسه کوي. د دې تحلیل پر بنسټ، انقلاب به کارګره طبقه واک ته راپورته کوي او دوی به په خپل وار سره د تولید د وسایلو ټولنیز مالکیت رامنځته کوي، چې دا چاره بیا د تولید د کمونیستی بڼې پر لوري د ټولنې د تحول بنسټيز عنصر دی. [۸]

په ۲۰مه پېړۍ کې، د مارکسیسزم-لینینیزم نظریې او د هغو د نورو ډولونو ملاتړي کمونیست حکومتونه واک ته ورسېدل، چې په سر کې يې په شوروي اتحاد کې د ۱۹۱۷ز کال د روسیې انقلاب و، ورپسې د ختیځې اروپا، آسیا برخې او له دویمې نړیوالې جګړې وروسته ځینې نورې سیمې. په ۱۹۲۰مو ز کلونو کې د نړیوالو سوسیالیستی خوځښوتونو په دننه کې حاکم سیاسي تمایل د سوسیال دموکراسي تر څنګ، کمونیزم ته و. کمونیزم په ددوو سترو کتګوریو وېشلای شو، یعنې هغه چې د ۲۰مې پېړۍ د کمونیستي دولتونو له عملی اړخونو سره سروکار لري او هغه چې د کمونیسټي اصولو او نظریې سره سروکار لري. ډېری پوهان او اقتصادپوهان دا استدلال کوي چې د شوروي ماډل، چې ظاهراً کمونیسټی دولتونو په عمل کې تر هغه لاندې فعالیت کاوه، د یوې اقتصادي نظريې په توګه د کمونیزم د ترټولو منل شوو تعریفونو سره سم یو ریښتینی کمونیستي اقتصادي ماډل نه و، بلکې په حقیقت کې د دولتي کپیتالیزم یوه بڼه یا یو ناپلان شوی اداري-سفارشي سیستم (non-planned administrative-command system) و. [۹][۱۰][۱۱][۱۲][۱۳][۱۴][۱۵][۱۶][۱۷][۱۸][۱۹][۲۰][۲۱]

د نومولو لامل او اصطلاحات

کمونیزم د فرانسوي ژبې له communisme نه اخیستل شوی، چې د لاتیني رېښې کمونیس او وروستاړي ایزم نه رامنځته شوی دی. کمونیس معنا "د ټولنې نه یا لپاره" او د ایزم معنا په دولت، حالت، عمل یا ډکټورین پورې اړوند یوه نظریه ده . د کمونیزم معنا داسې کېدای شي چې: "د ټولنې نه یا لپاره حالت" چې د دغه لغوي جوړښت له امله دا کلیمه ډول ډول کارول شوې ده. وړاندې له هغه چې دا کلیمه له معاصر اقتصادي او سیاسي تنظیم سره وتړل شي، په لومړي سر کې د بېلابېلو ټولنیزومسئلو لپاره کارول کېده. کمونیزم اساساً له مارکسیسزم سره تړل شوی و او په ځانګړې توګه په کمونیسټي اعلامیه (The Communist Manifesto) کې چې د کمونیزم ځانګړې بڼه يې په پام کې لرله، ځای پرځای شو. [۲۲][۲۳]

یو له هغو لومړنیو مواردو نه چې د کمونیزم کلیمه وکارول شوه، د ۱۷۸۵ز کال په شاوخوا کې رېستېف دې لا بریتوني ته د ویکټور ډي هوپې لیک و چې خپل ځان يې یو کمونیست مؤلف معرفي کړی و. په ۱۷۹۳ز کال کې، د لومړي ځل لپاره رېستېف د کمونیزم کلیمه وکاروله، تر څو د بشر د مساواتو مکتب (egalitarianism) او د مایملک د عمومي مالکیت پر بنسټ ټولنیز نظم تشرېح کړي. رېستېف په خپلو لیکنو کې دا کلیمه ډېر ځله کارولې ده او لومړی کس و چې کمونیزم  یې د دولت یوه بڼه وبلله. جان ګوډواین بارمبې لومړنی کس بلل کېږي چې د کمونیزم کلیمه يې په انګلیسي ژبه کې د ۱۸۴۰ز کال په شاوخوا کې وکاروله. [۲۴][۲۵][۲۶]

کمونیزم او سوسیالیزم

له ۱۸۴۰مو ز کلونو راهیسې، کمونیزم معمولاً له سوسیالیزم نه جلا ګڼل کېږي. د سوسیالیزم معاصر تعریف او کارونه په ۱۸۶۰مه ز لسیزه کې تثبیت شوه او د اسوسیاشنېسټ associationist (فوریرپالنې Fourierism)، تعاوني co-operative، او موچولېسټ (mutualist) ځای يې ونیو او په بدل کې د کمونیزم کلیمه په هغې دوره کې له پامه وغورځېده.[۲۷]

په لومړیو کې د کمونیزم او سوسیالیزم تر منځ توپیر دا و چې سوسیالیزم یوازې د تولید د ټولنیزکولو لپاره کارول کېده او کمونیزم بیا د تولید او هم د مصرف (وروستیو توکو د آزاد لاسرسی په بڼه) د ټولنیز کولو لپاره کارول کېده. په ۱۸۸۸ ز کال کې مارکسیستانو، سوسیالیزم د کمونیزم پر ځای کاراوه، ځکه له پخوا نه دا کلیمه د هغې بلې مترادفه وه. په ۱۹۱۷ ز کال کې له بلشویک انقلاب سره سم سوسالیزم، د کپیټلیزم او کمونیزم تر منځ د توپیر پړاو وبلل شو. دا کلیمه ولادیمیر لینین ځکه وکاروله چې، د دودیزو مارکسیستانو د دې نیوکې پر وړاندې د بلشویکانو له خوا د واک نیولو نه دفاع وکړي چې د روسيې تولیدي ځواکونو د سوسیالیست انقلاب لپاره په کافي اندازه وده کړې نه وه. د سیاسي ایډیالوژیو د معرفي کوونکو په توګه د کمونیسټ او سوسیالیسټ تر منځ توپیر په ۱۹۱۸ ز کال کې وروسته له هغه رامنځته شو چې د روسيې سوسیال دموکرات کارګري ګوند (Russian Social-Democratic Labour Party) خپل نوم د ټولې روسیې کمونسټ ګوند (All-Russian Communist Party) ته واړوه، نو هلته به کمونسټ هغو سوسیالیستانو ته ویل کېده چې د بلشویزم، لینینیزم او بیا په ۱۹۲۰مو ز کلونو کې د مارکسیزم-لینینیزم سیاست او نظریو ملاتړ به یې کاوه، که څه هم کمونیسټ ګوندونو به لاهم خپل ځانونه سوسیالیزم ته ژمن سوسیالیستان بلل. [۲۸][۲۹][۳۰][۳۱]

په پای کې کمونیزم او سوسیالیزم دواړو د مذهب د مخالفینو او پلویانو له کلتوري چال چلند سره موافقه درلوده. په اروپايي عیسویت کې، کمونیزم د الحادي ژوند طریقه بلل کېده. په پروتستانت انګلستان کې، کمونیزم د رومي کاتولیک دیني مراسمو ته ورته و، نو ځکه به انګلیسي ملحدینو خپل ځانونه سوسیالیستان معرفي کول. فریدریش انګلس په ۱۸۴۸ز کال کې، هغه مهال چې کمونیستي اعلامیه په لومړي ځل خپره شوه، په ډاګه کړه چې:  سوسیالیزم په دې لویه وچه کې د درناوي وړ و، حال دا چې نه و. په انګلستان اووېنایټ (Owenites) او په فرانسه کې فوریریسټ (Fourierists) د درناوي وړ سوسیالیستان بلل کېدل، په داسې حال کې چې د کارګرې طبقې خوځښتونو چې "د بشپړ ټولنیز بدلون د اړتیا دعوا يې کوله"، ځانونو ته يې د کمونسټانو خطاب کاوه. د سوسیالیزم دې وروستۍ څانګې په فرانسه کې د اېتینه کابېت (Étienne Cabet) او په جرمني کې د ویلهیلم ویتلینګ (Wilhelm Weitling) کمونیسټی آثار تولید کړل. [۳۲][۳۳][۳۴][۳۵]

سرچینې

width خبرې اترې سمونه
سیاسي اندونه
  1. ↑ Ball, Terence; Dagger, Richard. (2019) [1999]. "Communism" (revised ed.). Encyclopædia Britannica. Retrieved 10 June 2020.
  2. ↑ "Communism". World Book Encyclopedia (Ci–Cz). 4. Chicago: World Book. 2008. p. 890. کينډۍ:ISBN.
  3. ↑ Engels, Friedrich (2005) [1847]. "What will be the course of this revolution?" Section 18 in Principles of Communism. Translated by Sweezy, Paul. "Finally, when all capital, all production, all exchange have been brought together in the hands of the nation, private property will disappear of its own accord, money will become superfluous, and production will so expand and man so change that society will be able to slough off whatever of its old economic habits may remain." Retrieved 18 August 2021 – Marxists Internet Archive.
  4. ↑ Bukharin, Nikolai; Preobrazhensky, Yevgeni (1922) [1920]. "Distribution in the communist system". The ABC of Communism. Translated by Paul, Cedar; Paul, Eden. London, England: Communist Party of Great Britain. pp. 72–73, § 20. Retrieved 18 August 2021 – via Marxists Internet Archive. Also available in e-text.
  5. ↑ Bukharin, Nikolai; Preobrazhensky, Yevgeni (1922) [1920]. "Administrtion in the communist system". pp. 73–75, § 21 in The ABC of Communism. Translated by Paul, Cedar; Paul, Eden. London: Communist Party of Great Britain. Retrieved 18 August 2021 – via Marxists Internet Archive. Also available in e-text.
  6. ↑ Kurian, George, المحرر (2011). "Withering Away of the State". The Encyclopedia of Political Science. Washington, D.C.: CQ Press. doi:10.4135/9781608712434. د کتاب نړيواله کره شمېره 978-1-933116-44-0. د لاسرسي‌نېټه ۰۳ جنوري ۲۰۱۶ – عبر SAGE Knowledge. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  7. ↑ Kinna, Ruth (2012). Berry, Dave; Kinna, Ruth; Pinta, Saku; Prichard, Alex (المحررون). Libertarian Socialism: Politics in Black and Red. London: Palgrave Macmillan. د کتاب پاڼي 1–34. د کتاب نړيواله کره شمېره 9781137284754. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  8. ↑ Engels, Friedrich; Marx, Karl. (1969) [1848]. "Bourgeois and Proletarians". Chapter 1 in The Communist Manifesto. Translated by Moore, Samuel. Marx/Engels Selected Works. 1. pp. 98–137). Moscow: Progress Publishers. Retrieved 10 June 2020 – via Marxists Internet Archive.
  9. ↑ Smith, Stephen (2014). The Oxford Handbook of the History of Communism. Oxford, England: Oxford University Press. p. 3.
  10. ↑ Darity Jr., William A. (2008). "Communism". International Encyclopedia of the Social Sciences (2nd ed.). 2. New York City, New York: Macmillan Reference USA. pp. 35–36. کينډۍ:ISBN.
  11. ↑ Taras, Raymond C. (2015) [1992]. The Road to Disillusion: From Critical Marxism to Post-Communism in Eastern Europe (E-book ed.). London: Taylor & Francis. کينډۍ:ISBN.
  12. ↑ Bosteels, Bruno (2014). The Actuality of Communism (paper back ed.). New York City, New York: Verso Books. کينډۍ:ISBN.
  13. ↑ Andrain, Charles F. (1994). "Bureaucratic-Authoritarian Systems". Comparative Political Systems: Policy Performance and Social Change. Armonk, New York: M. E. Sharpe. pp. 24–42.
  14. ↑ Sandle, Mark (1999). A Short History of Soviet Socialism. London, England: UCL Press. pp. 265–266. doi:10.4324/9780203500279. کينډۍ:ISBN.
  15. ↑ Chomsky, Noam (1986). "The Soviet Union Versus Socialism". Our Generation (Spring/Summer). Retrieved 10 June 2020 – via Chomsky.info.
  16. ↑ Howard, M. C.; King, J. E. (2001). "'State Capitalism' in the Soviet Union" Archived 2019-07-28 at the Wayback Machine.. History of Economics Review 34 (1): 110–126. doi:10.1080/10370196.2001.11733360.
  17. ↑ Fitzgibbons, Daniel J. (11 October 2002). "USSR strayed from communism, say Economics professors". The Campus Chronicle. University of Massachusetts Amherst. د لاسرسي‌نېټه ۲۲ سپټمبر ۲۰۲۱. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة) See also Wolff, Richard D. (27 June 2015). "Socialism Means Abolishing the Distinction Between Bosses and Employees" Archived 2018-03-11 at the Wayback Machine.. Truthout. Retrieved 29 January 2020.
  18. ↑ Wilhelm, John Howard (1985). [اصطلاحي تېروتنه: د ناپېژندلې ليکنښې لوښه "۱". "The Soviet Union Has an Administered, Not a Planned, Economy"]. Soviet Studies 37 (1): 118–30. doi:10.1080/09668138508411571. 
  19. ↑ Gregory, Paul Roderick (2004). The Political Economy of Stalinism. Cambridge: Cambridge University Press. doi:10.1017/CBO9780511615856. د کتاب نړيواله کره شمېره 978-0-511-61585-6. د لاسرسي‌نېټه ۱۲ اگسټ ۲۰۲۱ – عبر Hoover Institution. 'Although Stalin was the system's prime architect, the system was managed by thousands of 'Stalins' in a nested dictatorship,' Gregory writes. 'This study pinpoints the reasons for the failure of the system—poor planning, unreliable supplies, the preferential treatment of indigenous enterprises, the lack of knowledge of planners, etc.—but also focuses on the basic principal agent conflict between planners and producers, which created a sixty-year reform stalemate.' الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  20. ↑ Ellman, Michael (2007). "The Rise and Fall of Socialist Planning". In Estrin, Saul; Kołodko, Grzegorz W.; Uvalić, Milica (المحررون). Transition and Beyond: Essays in Honour of Mario Nuti. London: Palgrave Macmillan. د کتاب پاڼې 22. د کتاب نړيواله کره شمېره 978-0-230-54697-4. In the USSR in the late 1980s the system was normally referred to as the 'administrative-command' economy. What was fundamental to this system was not the plan but the role of administrative hierarchies at all levels of decision making; the absence of control over decision making by the population ... . الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  21. ↑ Newman 2005، ص. 5: "Chapter 1 looks at the foundations of the doctrine by examining the contribution made by various traditions of socialism in the period between the early 19th century and the aftermath of the First World War. The two forms that emerged as dominant by the early 1920s were social democracy and communism."
  22. ↑ Harper, Douglas (2020). "Communist. Online Etymology Dictionary. Retrieved 15 August 2021.
  23. ↑ Morris, Emily (8 March 2021). "Does communism work? If so, why not". Culture Online. University College London. د لاسرسي‌نېټه ۱۳ اگسټ ۲۰۲۱. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  24. ↑ Grandjonc, Jacques (1983). [اصطلاحي تېروتنه: د ناپېژندلې ليکنښې لوښه "۱". "Quelques dates à propos des termes communiste et communisme"] (in fr). Mots 7 (1): 143–148. doi:10.3406/mots.1983.1122. 
  25. ↑ Grandjonc, Jacques (1983). [اصطلاحي تېروتنه: د ناپېژندلې ليکنښې لوښه "۱". "Quelques dates à propos des termes communiste et communisme"] (in fr). Mots 7 (1): 143–148. doi:10.3406/mots.1983.1122. 
  26. ↑ Nancy, Jean-Luc (1992). "Communism, the Word" (PDF). Commoning Times. د لاسرسي‌نېټه ۱۱ جولای ۲۰۱۹. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  27. ↑ Williams, Raymond (1985) [1976]. "Socialism". Keywords: A Vocabulary of Culture and Society (الطبعة revised). New York: Oxford University Press. د کتاب پاڼې 289. OCLC 1035920683. د کتاب نړيواله کره شمېره 978-0-1952-0469-8. The decisive distinction between socialist and communist, as in one sense these terms are now ordinarily used, came with the renaming, in 1918, of the Russian Social-Democratic Labour Party (Bolsheviks) as the All-Russian Communist Party (Bolsheviks). From that time on, a distinction of socialist from communist, often with supporting definitions such as social democrat or democratic socialist, became widely current, although it is significant that all communist parties, in line with earlier usage, continued to describe themselves as socialist and dedicated to socialism. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  28. ↑ Steele, David (1992). From Marx to Mises: Post-Capitalist Society and the Challenge of Economic Calculation. Open Court Publishing Company. د کتاب پاڼې 43. د کتاب نړيواله کره شمېره 978-0-87548-449-5. One widespread distinction was that socialism socialised production only while communism socialised production and consumption. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  29. ↑ Steele, David (1992). From Marx to Mises: Post-Capitalist Society and the Challenge of Economic Calculation. Open Court Publishing Company. د کتاب پاڼي 44–45. د کتاب نړيواله کره شمېره 978-0-87548-449-5. By 1888, the term 'socialism' was in general use among Marxists, who had dropped 'communism', now considered an old fashioned term meaning the same as 'socialism'. ... At the turn of the century, Marxists called themselves socialists. ... The definition of socialism and communism as successive stages was introduced into Marxist theory by Lenin in 1917 ..., the new distinction was helpful to Lenin in defending his party against the traditional Marxist criticism that Russia was too backward for a socialist revolution. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  30. ↑ Williams, Raymond (1985) [1976]. "Socialism". Keywords: A Vocabulary of Culture and Society (الطبعة revised). New York: Oxford University Press. د کتاب پاڼې 289. OCLC 1035920683. د کتاب نړيواله کره شمېره 978-0-1952-0469-8. The decisive distinction between socialist and communist, as in one sense these terms are now ordinarily used, came with the renaming, in 1918, of the Russian Social-Democratic Labour Party (Bolsheviks) as the All-Russian Communist Party (Bolsheviks). From that time on, a distinction of socialist from communist, often with supporting definitions such as social democrat or democratic socialist, became widely current, although it is significant that all communist parties, in line with earlier usage, continued to describe themselves as socialist and dedicated to socialism. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  31. ↑ Busky, Donald F. (2000). Democratic Socialism: A Global Survey. Praeger. د کتاب پاڼې 9. د کتاب نړيواله کره شمېره 978-0-275-96886-1. In a modern sense of the word, communism refers to the ideology of Marxism-Leninism. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  32. ↑ Williams, Raymond (1985) [1976]. "Socialism". Keywords: A Vocabulary of Culture and Society (الطبعة revised). New York: Oxford University Press. د کتاب نړيواله کره شمېره 978-0-1952-0469-8. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  33. ↑ Engels, Friedrich. [1888] 2002. Preface to the 1888 English Edition of the Communist Manifesto. Penguin. p. 202.
  34. ↑ Todorova, Maria (2020). The Lost World of Socialists at Europe's Margins: Imagining Utopia, 1870s–1920s (الطبعة hardcover). London: Bloomsbury Academic. د کتاب نړيواله کره شمېره 9781350150331. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  35. ↑ Gildea, Robert (2000). "1848 in European Collective Memory". In Evans, Robert John Weston; Strandmann, Hartmut Pogge (المحررون). The Revolutions in Europe, 1848–1849: From Reform to Reaction (الطبعة hardcover). Oxford: Oxford University Press. د کتاب پاڼي 207–235. د کتاب نړيواله کره شمېره 9780198208402. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
"https://ps.wikipedia.org/w/index.php?title=کمونيزم&oldid=303842" نه اخيستل شوی