چېکي ژبه

چېکي ژبه

čeština (چېکي)
český jazyk (چېکي)

ټوليز مالومات

عمومي مالومات	طبيعي ژبه ژوندۍ ژبه
ځانګړې وېشنيزه	چېک-سلواکي ژبې د لويديځ سلاوي ژبې
سیمييزتوب د	چېک جمهوريت
ليکدود	د چيک ابېڅې لاتين ليکدود
ويونکو شمېر	۱۰٬۷۰۰٬۰۰۰ (۲۰۱۹)
د توکمپوهنې ژبې حالت	۱ ملي
آيسو ۶۳۹-۱ کوډ	cs
د ژبې کوډ	cs
هېواد	چېک جمهوريت

چېکي ژبه( په چيکی: Český jazyk ) د لوېديځی سلاوی ژبو څخه يوه ژبه ده چی د اروپا په مرکزکی ويل کېږی. دغه ژبه د چيک د جهوريت رسمی ژبه ده. چيکی ژبه هم په سلواکيا، پولنډ، اوکراين رومانيا ، کاناډا او امريکا کی ويل کېږی. چيکي ژبه ادبي او محاروي فورم ( شکلونه ) لري. ادبی ژبه په ورځپانه، تيلويزيون او راديو کی استعمالېږی. چيکی ژبه د ۲۰۰۴ کال څڅه د اروپا د مشترکو هېوادو رسمی ژبه ده.

تاريخ

د چيک په هيواد کی د ۹ پيړی څخه تر ۱۱ پېړی پورې په ادبيات کی پخوانی سلاوی ژبه کارېده. هغو ژبو د خاض ليکنی څخه کار واخيست. هغه ليک په اوس وخت کی د هلاهوليڅې ( Hlaholice) په نوم يادېږی. د کونستانتين ژوند تر ټولو پخوانی کتاب دی چی په پخوانی سلاوی ژبه کی ليکل شوی دی. د ۱۱ پېړی څخه د چيک په هېواد کی مذهبی کتابونه ليکل کېده. په ۱۳ پېړی کی لمړی چېکي کتابونه وليکل شول. د داليميل د پېښو کتاب لمړی کتاب دی چی په چيکی ژبه کی په ۱۳۱۴ کال کی وليکل شو. په ۱۵ پېړی کی د چيکی ژبی د سم ليک د يان هوس لخوا اصلاح شو. یان هوس د پوهنتون استا‌ذ او کشيش وو چې د چيکی ژبې ليکنه يې آسانه کړه . د هوس مذهبی کتابونه په چيکی او لاتيني ژبې کی وليکل شول. په ۱۶ پېړی کی د چيک ادابيات اوج ته ورسېدل. په ۱۶۲۰ کال کی د چيک اشرافو د اطريش د حکمران په خلاف قيام وکړل. د چيک اشرافیان د اطريش د پوځ لخوا ماته وخوړله او د چيک علما مجبور شول چی بهر ته ولاړ شی. په دی وخت کی د اطريش حکمرانانو د چيک پر خلکو ظلمونه کول او د چيک کتابونه يې په اور کی سوخول. مهم کتابونه يوازې په آلمانی او لاتين ليکل کېده. په ۱۹ پېړۍ کی د چېک د ژبی ترقی بیا پېل شوه. د چېک ژبه بوهانو د سلاوی ژبو د الفاظو په مرسته غنی کړه. مثلا : د چېک کلمه (vzduch ) په پښتو هوا د روسی ژبه څخه چېکي ژبه ته راغلی ده. د هغه وخت تر ټولو مشهور ژبه پوه یوسیف یونگمان ( ۱۷۷۳ـ۱۸۴۷ ) وو. یوسیف یونگمان نوی چېکي کلمې جوړې کړې او د سلاوی ژبو د کلمو په مرسته یی چېکي ژبه غنی کړه. د دی په سبب هر چېک په سلواکی، پولندی، سربی او روسی کلمو پوهېدلای سی. چېکي- آلمانی قاموس او د چېک د ادبیات تاریخ د یوسیف یونگمان تر ټولو مشهور کتابونه دی. په ۱۹۱۸ کال کی د چکوسلواکیا تر تاسیسولو وروسته چېکي ژبه د عمومی ژوند ټول سیمو ته وغزېده. په اوس وخت کی چېکي ژبه د گلوبالیساتیون (Globalization ) په سبب د انگلیسی کلمو څخه غنی کېږی.

چېکي ژبه

چېک ژبه تل په لمړنی څپه (هجا ) کی اکڅنت لری.د دغه ژبه پنځه د علت توری او ۲۴ بی رغه توری لری. د گرامر په مطابق چېکي ژبه د حال زمانه، راتلونکی زمانه ، تیره زمانه، دری گرامری نسلونه ( مذکر، مونث او منځنی جنس )، ۷ گرامری حالتونه، مفرد او جمع لری. د چېکي ژبه د کلمو ردیف ( مبتدا - فعل ـ خبر ) دی.

د گرامر نسلونه

چېکي ژبه دری گرامر نسلونه لری.

• د مذکر نسل
• د مونث نسل
• منځنی جنس

چېکي ژبه Český jazyk Čeština
ویل کېږی په	چېک جمهوريت سلواکیا اتریش پولنډ رومانیا سربیا د امريکا متحده ايالات
ټول وییونکی	۱۲ میلیونه
د ژبې کورنی	د هند-اروپایی ژبې سلاوي ژبې د لويديځ سلاوي ژبې چېکي ژبه
د لیکلو بڼه	د چيک د لاتين الفبا
د ژبې د پرمختگ اداره	Ústav pro jazyk český
رسمي ژبه په	چېک جمهوريت اروپايي اتحاديه

د جمله جوړول

د چېکي ژبه د کلمو ردیف مبتدا - فعل - خبر دی.

• Já jsem student یا Jsem student
• زه یم شاگرد ( مبتدا - فعل - خبر ) یا یم شاگرد ( فعل - خبر ) د چېکي ژبه د کلمو ردیف
• زه شاگرد یم ( مبتدا - خبر - فعل ) د پښتو د کلمو ردیف
• Já jsem studentka یا Jsem studentka
• زه یم شاگرده یا یم شاگرده (د چېکي ژبه د کلمو ردیف)
• زه شاگرده یم

( زه = مبتدا، یم = فعل، شاگرد / شاگرده = خبر ) (د پښتو د کلمو ردیف)

د چېک د لاتین الفبا

د چېکي الفبا لاسى نسخې

Letter	Name	IPA value
A a	á	/a/
Á á	dlouhé á	/aː/
B b	bé	/b/
C c	cé	/ts/1
Č č	čé	/tʃ/1
D d	dé	/d/
Ď ď	ďé	/ɟ/
E e	é	/ɛ/
É é	dlouhé é	/ɛː/
* Ě ě	ije, é s háčkem	/ɛ/, /jɛ/
F f	ef	/f/
G g	gé	/ɡ/
H h	há	/ɦ/²
Ch ch	chá	/x/²
I i	í, měkké í	/ɪ/
Í í	dlouhé í, dlouhé měkké í	/iː/
J j	jé	/j/
K k	ká	/k/
L l	el	/l/
M m	em	/m/
N n	en	/n/
Ň ň	eň	/ɲ/
O o	ó	/o/
Ó ó	dlouhé ó	/oː/
P p	pé	/p/
Q q	kvé	/kv/
R r	er	/r/
Ř ř	eř	/r̝/³
S s	es	/s/
Š š	eš	/ʃ/
T t	té	/t/
Ť ť	ťé	/c/
U u	ú	/u/
Ú ú	dlouhé ú, ú s čárkou	/uː/
* Ů ů	ů s kroužkem	/uː/
V v	vé	/v/
W w	dvojité vé	/v/
X x	iks	/ks/
Y y	ypsilon, krátké tvrdé í	/ɪ/
Ý ý	dlouhé ypsilon, dlouhé tvrdé í	/iː/
Z z	zet	/z/
Ž ž	žet	/ʒ/