چسټر الن ارتور

د ويکيپېډيا، وړیا پوهنغونډ له خوا
چسټر الن ارتور
(انګلیسي: Chester A. Arthur د (P1559) برخه د ويکيډاټا له لارې سمه کړئ
چسټر الن ارتور
چسټر الن ارتور

د شخص معلومات
زیږون نوم (انګلیسي: Chester Alan Arthur د (P1477) برخه د ويکيډاټا له لارې سمه کړئ
پيدايښت ۵ اکتوبر ۱۸۲۹[۱][۲][۳][۴][۵][۶][۷]
مړینه 18 نومبر 1886 (57 کاله)[۸][۱][۲][۳][۴][۵][۶][۷]  د (P570) برخه د ويکيډاټا له لارې سمه کړئ
نيويارک  د (P20) برخه د ويکيډاټا له لارې سمه کړئ
تابعیت د امریکا متحده ایالات  د (P27) برخه د ويکيډاټا له لارې سمه کړئ
ګوند جمهوري غوښتونکی ګوند (متحده ایالات) (۱۸۵۴–۱۸۸۶)  د (P102) برخه د ويکيډاټا له لارې سمه کړئ
واک
د متحده ایالاتو ولسمشر (21 )   د (P39) برخه د ويکيډاټا له لارې سمه کړئ
د واکمنۍ دوران
۱۹ سپټمبر ۱۸۸۱  – ۴ مارچ ۱۸۸۵ 
جیمز ابرام ګارفیلډ 
سټیفن ګروور کلیولینډ 
عملي ژوند
دنده پوځي افسر
سياستوال[۹]  د (P106) برخه د ويکيډاټا له لارې سمه کړئ
مورنۍ ژبه انگليسي  د (P103) برخه د ويکيډاټا له لارې سمه کړئ
کاروونکي ژبه(ي) انگليسي[۸]
لاتين ژبه  د (P1412) برخه د ويکيډاټا له لارې سمه کړئ
پوځي خدمت
مقام جنرال  د (P410) برخه د ويکيډاټا له لارې سمه کړئ
جګړه/جګړې د امریکا کورنۍ جګړه  د (P607) برخه د ويکيډاټا له لارې سمه کړئ
لاسلیک
چسټر الن ارتور
چسټر الن ارتور

  د (P935) برخه د ويکيډاټا له لارې سمه کړئ

چسټر الن ارتور(د اکتوبر ۵ مه، ۱۸۲۹- د نومبر ۱۸ مه، ۱۸۸۶ ز) امریکايي وکیل او سیاستوال و چې له ۱۸۸۱ ز کال څخه یې تر ۱۸۸۵ ز کال پورې د امریکا د یووېشتم ولسمشر په توګه خدمت وکړ. له هغه وړاندې د امریکا د شلم ولسمشر مرستیال و، هغه په ۱۸۸۱ ز کال کې  وروسته له هغې چې ولسمشر جیمز ابرام ګارفیلډ د یوه ترورکوونکي له خوا ټپي او له دوه میاشتو وروسته مړ شو، ولسمشرۍ ته لار ومونده.

ارتور د ورمونټ په فیرفیلډ (Fairfield, Vermont) کې وزېږېد، د نیویارک په شمال کې را لوی شو او په نیویارک ښار کې یې د قانون زده کړه وکړه. هغه د امریکا د کورنۍ جګړې پر مهال د نیویارک د ملیشه ډلو د مشر په توګه خدمت وکړ. له جګړې وروسته یې په نیویارک کې د جمهوري غوښتونکو سیاستونو ته خپل وخت ځانګړی او ډېر ژر یې د سناتور روسکو کانکلېنګ (Roscoe Conkling) په سیاسي دفتر کې وده وکړه. ولسمشر یولسیز سایمون ګرانټ، په ۱۸۷۱ ز کال کې نوموړی د نیویارک د ګمرک د عوایدو د راټولوونکي په توګه وټاکه، هغه د کانکلېنګ او په جمهوري غوښتونکي ګوند کې د سټالوارټ ډلې پیاوړی ملاتړی و. په ۱۸۷۸ ز کال کې ولسمشر رادرفورد بی هېز(Rutherford B. Hayes) ارتور د فدرال ملاتړي سیستم د اصلاح د طرحې د یوې برخې په توګه له دندې لرې کړ. کله چې په ۱۸۸۰ ز کال کې ګارفیلډ د ولسمشرۍ لپاره د نوماند په توګه وټاکل شو، ارتور د ولسمشر د مرستیال په توګه له دې امله چې، د یوه ختیځ سټالورټ په توګه د انتخاباتي ټکټ توازن برابر کړي، وټاکل شو. ګارفیلډ له څلورمیاشتنۍ ولسمشرۍ وروسته د یوه ترور کوونکي له خوا وویشتل شو؛ هغه یوولس اونۍ وروسته مړ شو او ارتور ولسمشرۍ ته لار پیدا کړه.

په پیل کې، ارتور هڅه وکړه چې د سټلوارټ او د کانکلېنګ د سازمان د یوه غړي په توګه د ځان په اړه منفي باورونه له منځه یوسي. هغه د مدني خدمتونو اړوند د پنډلټون د اصلاحي قانون (Pendleton Civil Service Reform Act) په ملاتړ او اجرا کولو، اصلاح غوښتونکي حیران کړل. هغه د امریکا د متحده ایالاتو د سمندري ځواکونو د بیاجوړولو مسئولیت پرغاړه واخیست، خو هغه په فدرال بودجه کې د بودیجې د زیاتوالي په راکمولو کې په ماتې سره چې د کورنۍ جګړې له مهاله اضافه شوې وه، له نیوکو سره مخامخ شو. ارتور په ۱۸۸۲ ز کال کې پر چینایانو د ممنوعیت لګولو د قانون (Chinese Exclusion Act) لومړۍ نسخه په دې استدلال چې د امریکا متحده ایالاتو ته د چینایي کډوالو په ۲۰ کلني ممنوعیت سره د برلینګم تړون(Burlingame Treaty) تر پښو لاندې کېږي ویټو کړ، خو د همدغه قانون دویمه نسخه، چې ۱۰ کلنۍ ممنوعیت یې لګاوه، لاسلیک کړه.[۱۰]

ارتور چې د ناوړه روغتیايي حالت څخه کړېده، ډېره لږ هڅه یې وکړه چې په ۱۸۸۴ ز کال کې د جمهوري غوښتونکي ګوند نوماند شي، هغه د خپلې دورې په پای کې تقاعد شو. د ارتور ناوړه روغتیايي حالت او د هغه کمزوری سیاسي خوی د دې لامل شول، چې د نوموړي دولت د مډرن دولتونو په پرتله په کمه کچه فعال و اوسي، خو له دې سره د معاصرینو ترمنځ په دفتر کې د ده نیک چلند د ستایلو وړ ګڼل کېږي. نیویارک ورلډ په ۱۸۸۶ ز کال کې د ده له مړینې وروسته د ارتور ولسمشري په لنډ ډول داسې تشرېح کوي: "هېڅ دنده د ده په دولت کې له پامه نه وه غورځول شوې او همدارنګه هېڅ داسې کړکېچنه پروژه یې نه لرله، چې ملت اندېښمن کړي". مارک ټواین (Mark Twain) د ده په اړه لیکي":  په رښتیا سره دا به سخته وي چې د ولسمشر ارتور اداره دې ښه کړای شي". له دې سره معاصر تاریخ پوهان په عمومي ډول ارتور د منځنۍ کچې ولسمشر او د کمې حافظې لرونکو ولسمشرانو په توګه درجه بندي کوي.[۱۱][۱۲][۱۳]

ولسمشري (۱۸۸۱- ۱۸۸۵ز)[سمول]

د ولسمشرۍ څوکۍ ترلاسه کول[سمول]

ارتور واشنګټن ډي سي ته د سپټمبر په ۲۱ مه ورسېد. د سپټمبر په ۲۲ مه د قاضي القضات موریسن ار.وېټ (Morrison R. Waite) پر وړاندې یې بیاځلي لوړه وکړه. د ارتور خور مری ارتور مکېلروی (Mary Arthur McElroy) په سپینه ماڼۍ کې د مېلمنو د کوربه په توګه د خپل کونډ ورور خدمت وکړ. ارتور د واشنګټن تر ټولو په شرایطو برابر مجرد و، د هغه ټولنیز ژوند د ګنګوسو موضوع وګرځېد، خو په عاشقانه بڼه، د هغه مړې شوې مېرمنې ته ځانګړی و. د هغه زوی چسټر جی ار(Chester Jr) په پرینسټون پوهنتون کې تازه محصل و، د هغه لور نېل (Nell) تر ۱۸۸۲ ز کال پورې په نیویارک کې له دې امله چې په شخصي بڼه یې د ماشومانو پالنه (governess) کوله، پاتې شوه؛ کله چې هغه راغله، ارتور تر هغه ځایه چې په توان کې یې و، له مزاحمو مطبوعاتو څخه یې د هغې ساتنه وکړه.[۱۴][۱۵]کينډۍ:Sfnm[۱۶]

ارتور ډېر ژر د ګارفیلډ له کابینې سره په جنجال واوښت، ډېری د هغو په ګوند کې د ده مخالفین وو. ده د کابینې له غړو وغوښتل چې تر ډسمبر میاشتې پورې تر هغه مهاله چې کانګرس بیاځلي ناسته کوي، په خپلو څوکیو پاتې شي، خو د مالیې وزیر ویلیام وېنډوم (William Windom) په اکتوبر کې دنده پرېښوه، څو له خپل ایالت میني سوټا (Minnesota) څخه د مشرانو جرګې ته لار پیدا کړي. ورپسې ارتور خپل ملګری او له نیویارک څخه سټالوارټ غړی چارلز جی. فولګر(Charles J. Folger) د وېنډوم د ځای ناستي په توګه وټاکه. لوی څارنوال وېن مک وېګ ورپسې کس و چې استعفا یې ورکړه، هغه باور درلود، چې د یوه اصلاح غوښتونکي په توګه هغه د ارتور په کابینه کې ځای نه لري. په کابینه کې د پاتې کېدو لپاره د ارتور له شخصي غوښتنې سره مک وېګ د ۱۸۸۱ ز کال په ډسمبر کې استعفا ورکړه او ارتور د هغه پر ځای د فلادلفیا ایالت وکیل او ماشیني سیاستوال (machine politician) (د سیاستوالو یو ډول دی) بنجامین اېچ بریوستر(Benjamin H. Brewster) چې د اصلاح غوښتنې سره په تمایل لرلو یې شهرت موندلی و، وټاکه. د سټلوارټ ډلې سرسخت مخالف بلېن د کانګرس تر ناستې پورې په خپلې څوکۍ پاتې شو او له ناستې وروسته یې په بیړه خپله څوکۍ پرېښوده. کانکلېنګ تمه لرله، چې ارتور به دی د بلېن پر ځای وټاکي، خو ولسمشر ارتور له نیوجرسي ایالت څخه فرېدرېک ټي فریلنهویسین (Frederick T. Frelinghuysen) له سټالورټ ډلې څخه د پخواني ولسمشر ګرانټ په مشوره د بهرنیو چارو د وزیر په توګه وټاکه. فریلنهویسین ارتور ته مشوره ورکړه چې، نورې راتلونکې څوکۍ دې په سټالورټس ډلې غړو باندې نه ډکوي، خو کله چې د پوسټ عمومي مشر جیمز د ۱۸۸۲ ز کال په جنوري کې استعفا ورکړه، ارتور له ویسکانسین څخه سټالورټ ټیموټي او.هوی (Timothy O. Howe) د هغه پر ځای وګوماره. د سمندري ځواکونو وزیر ویلیام ایچ هنټ (William H. Hunt) بل وزیر و چې د ۱۸۸۲ ز کال په اپریل کې یې استعفا ورکړه، ارتور د توازن ساتلو په موخه د بلېن په وړاندیز د هاپ بریډ ډلې څخه ویلیام اي چاندلر (William E. Chandler) وټاکه. په همدې میاشت کې د کورنیو چارو وزیر ساموئل جی کرېک وډ هم استعفا ورکړه، ارتور د هغه پر ځای له کولراډو څخه سټالورټ هنری ام ټېلر د هغه پر ځای وګوماره. د ګارفیلډ د کابینې له غړو څخه چې ارتور ته په میراث پاتې وو، یوازې د جګړې وزیر رابرټ ټوډ لېنکولن د ده د دورې ترپایه په خپلې دندې پاتې شو.

د ارتور د ژوند وروستي کلونه (۱۸۸۵ – ۱۸۸۶ ز)[سمول]

ارتور په ۱۸۸۵ ز کال کې دفتر پرېښود او په نیویارک ښار کې خپل کور ته لاړ. دوه میاشتې وړاندې له دې چې کاري دوره یې پای ته ورسېږي، د نیویارک ښار یو شمېر سټلوارټس استازو له ده غوښتنه وکړه چې، د امریکا د متحده ایالاتو سنا ته لاړ شي، خو ده رد کړه او غوره یې وګڼله چې په ارتور، کنوالز او رانسوم کې بېرته خپل وکالت ته مخه کړي. د هغه روغتیا د ده پر فعالیت اغېز وکړ او کار یې تر سلا او مشورې ورکولو پورې محدود کړ.[۱۷][۱۸]

په نیولندن، کنتیکت (New London, Connecticut) کې د ۱۸۸۶ ز کال د اوړي په تېرولو سره، هغه خپل کور ته راغی او ډېر سخت ناروغ شو. د نومبر په ۱۶ مه یې امر وکړ، چې د ده اړوند شخصي او رسمي پاڼې وسوځول شي. راتلونکی سهار ارتور مغزي خونریزي (cerebral hemorrhage) ورکړه او بیا په هوښ رانغی. هغه راتلونکې ورځ، د نومبر په ۱۸ مه په ۵۶ کلنۍ کې مړ شو. د نومبر په ۲۲ مه په شخصي بڼه یې د جنازې مراسم د نیویارک ښار په هېونلي رېسټ کلیسا (Church of the Heavenly Rest) کې د ولسمشر کلېولنډ او پخواني ولسمشر هېز په ګډون د ګڼ شمېر نورو مخورو له خوا ترسره شول. د ارتور مړی، د هغه د کورنۍ له نورو غړو او نیکونو سره یوځای د نیویارک په میننډس کې د الباني په کلیوالي هدیره (Albany Rural Cemetery) کې خاورو ته وسپارل شو.[۱۷][۱۷][۱۹]

سرچينې او ياداښتونه[سمول]

  1. ۱٫۰ ۱٫۱ SNAC ARK ID: https://snaccooperative.org/ark:/99166/w6w778qp — subject named as: Chester A. Arthur — د نشر نېټه: ۹ اکتوبر ۲۰۱۷
  2. ۲٫۰ ۲٫۱ Find a Grave memorial ID: https://www.findagrave.com/memorial/39 — subject named as: Chester Alan Arthur — د نشر نېټه: ۹ اکتوبر ۲۰۱۷
  3. ۳٫۰ ۳٫۱ The Peerage person ID: https://wikidata-externalid-url.toolforge.org/?p=4638&url_prefix=https://www.thepeerage.com/&id=p32334.htm#i323334 — subject named as: Chester Alan Arthur — د نشر نېټه: ۹ اکتوبر ۲۰۱۷ — دوتنه: Darryl Roger Lundy — پیدا کوونکی: Darryl Roger Lundy
  4. ۴٫۰ ۴٫۱ Brockhaus Enzyklopädie online ID: https://brockhaus.de/ecs/enzy/article/arthur-chester-alan — subject named as: Chester Alan Arthur — سمونګر: Bibliographisches Institut & F. A. Brockhaus او Wissen Media Verlag
  5. ۵٫۰ ۵٫۱ GeneaStar person ID: https://www.geneastar.org/genealogie/?refcelebrite=arthurc — subject named as: Chester Allen Arthur
  6. ۶٫۰ ۶٫۱ Roglo person ID: https://wikidata-externalid-url.toolforge.org/?p=7929&url_prefix=https://roglo.eu/roglo?&id=p=chester;n=arthur — subject named as: Chester Arthur
  7. ۷٫۰ ۷٫۱ Hrvatska enciklopedija ID: https://www.enciklopedija.hr/Natuknica.aspx?ID=4054 — subject named as: Chester Alan Arthur — دوتنه: Dalibor Brozović او Tomislav Ladan — سرليک: Hrvatska enciklopedija — خپرونکی: Miroslav Krleža Lexicographical Institute — ISBN 978-953-6036-31-8
  8. ۸٫۰ ۸٫۱ http://data.bnf.fr/ark:/12148/cb12034874s — د نشر نېټه: ۱۰ اکتوبر ۲۰۱۵ — دوتنه: Bibliothèque nationale de France — منښتلیک: Open License
  9. US Congress Bio ID: https://bioguide.congress.gov/search/bio/A000303 — د نشر نېټه: ۱۴ اپرېل ۲۰۲۲ — سرليک: Biographical Directory of the United States Congress — خپرونکی: United States Government Publishing Office
  10. Sturgis, Amy H. (2003). Presidents from Hayes Through McKinley. Westport, CT: Greenwood Press. د کتاب پاڼي 83–84. د کتاب نړيواله کره شمېره 978-0-3133-1712-5. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  11. Alexander K. McClure, Colonel Alexander K. McClure's recollections of Half a Century (1902) p 115 online
  12. Reeves 1975، ص. 423.
  13. Feldman، ص. 95.
  14. Reeves 1975، صص. 275–276.
  15. Reeves 1975، صص. 252–253, 268–269.
  16. The New York Times 1881.
  17. ۱۷٫۰ ۱۷٫۱ ۱۷٫۲ Reeves 1975، صص. 416–418.
  18. Reeves 1975، صص. 412–414.
  19. The New York Times 1894.