معياري تبتي ژبه
| معياري تبتي ژبه | |
|---|---|
| کينډۍ:Bo-textonly, Bod skad / Böké کينډۍ:Bo-textonly, Lha-sa'i skad / Lhaséké | |
 | |
| په مورنۍ ژبه | تبت (لوېديځ چين)، نيپال، هند |
| سيمه | د تبت خپلواکه سيمه، خام |
شمېر ويناوال | e18 |
Sino-Tibetan
| |
لومړی ډول | لرغونې تبتي
|
| تبتي الفبا تبتي برېل | |
| رسمي حالت | |
رسمي ژبه په |  چين
|
| سمونوال | د تبتی ژبې د معیاري کولو کمیټه |
| د ژبې کوډونه | |
| آيسو ۶۳۹-۱ | bo |
| آيسو ۶۳۹-۲ | tib (B) bod (T) |
| آيسو ۶۳۹-۳ | bod |
| ګلیټولوژیست | tibe1272[۱] |
| ژبپوهنه | 70-AAA-ac |
معیاري تبتي (تبتی: བོད་སྐད་ bod skad) یا ځینې وختونه په ساده ډول تبتی ژبه ، د تبتی ژبو معیاري ډول او د تبت د خپلواکې سیمې رسمي ژبه ده. دا نوعه د لاسا ښار د ژبو پر بنسټ والړ ده او کله ناکله ورته تبتی هم ویل کیږي. نور تبتی ژبی د چین په سیچوان ، چنګهای او یون نان والیتونو کې (ډېری نفوس یې تبتیان دی) او د نیپال ، هند او پاکستان په ځینو برخو کې (په جمو او کشمیر او بلتستان کې) کارول کیږی.
تبتي د موسیقۍ ژبه ده . دا په دې مانا ده چې هر حرف د تلفظ د طریقې په بدلولو سره بېلابېلې ماناوې لري (د مثال په توګه، که دا لاندې تلفظ کیږي، پراخ شوی یا پورته شوی) او په پایله کې د کلمو او جملو مانا بدلیږي. د تبتي بودايیزم په خپرېدو سره، تبتي ژبه لوېدیځې نړۍ ته خپره شوې او په ډېری بودایي خپرونو او دوعایي مواردو کې موندل کېدی شی. ځینې لوېدیځ زده کونکي د تبتی متنونو ژباړلو لپاره دا ژبه زده کوي. پخپله له لاسا بهر، دا ژبه د نږدې 200,000 تبتی تبتیانو لخوا ویل کیږي چې د اوسني تبت څخه هند او نورو هېوادونو ته تللي دي.
فونولوژي[سمول]
لاندې د لاسا تبتی ژبی د فونولوژیکی سیسټم لنډیز دی، چې د تبتی ژبې ترټولو اغیزمن ډول دی.
غږونه[سمول]
په معیاري ژبه کې اته واولونه موندل کیږي:
| مخکینی | بیرته | |
|---|---|---|
| تړل شوی | i y | u |
| تړل شوی منځنی | e ø | o |
| خلاص منځنی | ɛ | |
| خلاص | ɑ |
وينګ[سمول]
| دولبي | لیتوی | بیرته دی | کامي | نرموالی | چکنی | ||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| خشومی | m | n | ɲ | ŋ | |||||||
| خنډونکی | pʰ | p | tʰ | t | ʈʰ ~ ʈʂʰ | ʈ ~ ʈʂ | cʰ | c | kʰ | k | ʔ |
| مضمون | tsʰ | ts | tɕʰ | tɕ | |||||||
| خارښت | s | ʂ | ɕ | h | |||||||
| نسوډ | w ~ ɥ | ɹ̥ | ɹ | j | |||||||
| اړخ | l̥ | l | ʎ | ||||||||
سندرې[سمول]
د لاسا ژبي معمولا دوه ټونونه لري: لوړ او ټیټ. په مونوسیلیبیک کلمو کې، هر فونیم په دوه جلا کرښو کې واقع کیدی شي. په پولی سلیبیک کلمو کې، د لومړي نحو پرته، انټونیشن مهم نه دی.
ليکدود[سمول]
تبتي په برهمي ليکدود کې د تاریخي پلوه محافظه کار رسم الخط سره لیکل شوی چې د لرغوني تبتی فونولوژي منعکس کوي او د تبتی ژبني یووالي کې مرسته کوي. دا کرښه د نیاچیني - تبتی او زاړه چینایي بیارغونې لپاره هم ګټوره ده.
د تبتی الفبا له چپ څخه ښي خوا ته لیکل کیږي. لیکونه یې دا دي:
| غیر سایکلیک </br> اوږد |
pharyngeal </br> منځنی |
مستند </br> لنډ |
خشومی </br> لنډ | |||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| لیک | IPA | لیک | IPA | لیک | IPA | لیک | IPA | |
| ژبه | ཀ | /ka/ | ཁ | /kʰa/ | ག | /ɡa*/ | ང | /ŋa/ |
| کامي | ཅ | /tʃa/ | ཆ | /tʃʰa/ | ཇ | /dʒa*/ | ཉ | /ɲa/ |
| غاښونه | ཏ | /ta/ | ཐ | /tʰa/ | ད | /da*/ | ན | /na/ |
| ཙ | /tsa/ | ཚ | /tsʰa/ | ཛ | /dza*/ | ཝ | /wa/ | |
| لابیا | པ | /pa/ | ཕ | /pʰa/ | བ | /ba*/ | མ | /ma/ |
| لنډ | ཞ | /ʒa*/ | ཟ | /za*/ | འ | /a/ ⟨ | ཡ | /ja/ |
| منځنی | ར | /ra/ | ལ | /la/ | ཤ | /ʃa/ | ས | /sa/ |
| پورته | ཧ | /ha/ | ཨ | /a/ ⟨ | ||||
| * - یوازې په پورونو کې | ||||||||
ویلی ټرانسلیټریشن د تبتی لاتین لیکلو ترټولو عام سیسټم دی چې د لویدیځ څیړونکو لخوا په لاتیني الفبا کې د تبتی لیکلو لپاره کارول کیږي. تبتی پینیین رسمی لاتیني لیکلو سیسټم دی چې د چین حکومت لخوا کارول کیږي.
اوسنی حالت[سمول]
د تبت په ډیری برخو کې، لومړنۍ زده کړې په عمده توګه یا په بشپړه توګه په تبتی کې ترسره کیږي، او دوه ژبي زده کړې په ندرت سره د زده کونکو منځني ښوونځي ته د رسیدو دمخه پیښیږي. په هرصورت، چینایي د تبتی په ډیری ثانوي ښوونځیو کې د لارښوونې یوازینۍ ژبه ده. د پوهنتون د زده کړې لپاره، دا ممکنه ده چې د تبت په یو شمیر لږکیو کالجونو کې د انسانیت زده کړه وکړي. [۲] د سواد زده کړه او د نوم لیکنې کچه لا هم د چین د حکومت تر ټولو مهمه اندیښنه ده. په تبت کې د لویانو ډیری نفوس بې سواده دی او د اجباري تعلیمي پالیسیو سره سره په کلیوالو سیمو کې ډیری والدین نشي کولی خپل ماشومان ښوونځي ته واستوي.
شمېرې[سمول]
د تبتی شمیرې د عربي شمیرو څخه توپیر لري او د هندي شمیرو سره ډیر ورته دي.
| د تبتی شمیره | ༠ | ༡ | ༢ | ༣ | ༤ | ༥ | ༦ | ༧ | ༨ | ༩ |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| هندي شمېرې | ० | १ | २ | ३ | ४ | ५ | ६ | ७ | ८ | ९ |
| بنګالي شمېرې | ০ | ১ | ২ | ৩ | ৪ | ৫ | ৬ | ৭ | ৮ | ৯ |
| عربي عددونه | ۰ | ۱ | ۲ | ۳ | ۴ | ۵ | ۶ | ۷ | ۸ | ۹ |
اړوندې پوښتنې[سمول]
- تبتی ژبې
- چینایي ژبې
- د بوتان ژبې
سرچینې[سمول]
- ↑ Nordhoff, Sebastian; Hammarström, Harald; Forkel, Robert; Haspelmath, Martin, المحررون (2013). "Tibetan". Glottolog. Leipzig: Max Planck Institute for Evolutionary Anthropology. الوسيط
|CitationClass=تم تجاهله (مساعدة)صيانة CS1: عرض-المحررون (link) - ↑ Postiglione, Jiao and Gyatso. "Education in Rural Tibet: Development, Problems and Adaptations". China: An International Journal. Volume 3, Number 1, March 2005, pp. 1–23
بهرنۍ لینک[سمول]
- د تبتی لپاره آنلاین کیبورډ Archived 2011-11-02 at the Wayback Machine.