عمان

عمان

سلطنة عُمان (عربي )

اړوند

پلازمېنه	مسقط
ترټولو لوړه څوکه	Jebel Shams (en)

ټوليز مالومات

عمومي مالومات	خپلواک هېواد (۱۹۷۰ – ) هېواد sultanate (en)
وګړو شمېر	لړۍ... ۴٬۸۲۹٬۴۸۰ — ۵۵۱٬۷۳۷ — ۵۶۴٬۸۹۵ — ۵۷۸٬۸۲۵ — ۵۹۳٬۵۰۴ — ۶۰۸٬۸۸۹ — ۶۲۵٬۰۰۷ — ۶۴۲٬۰۰۵ — ۶۶۰٬۱۱۷ — ۶۷۹٬۵۹۳ — ۷۰۰٬۷۲۹ — ۷۲۳٬۸۵۰ — ۷۴۸٬۹۷۱ — ۷۷۶٬۳۷۹ — ۸۰۶٬۹۸۹ — ۸۴۱٬۹۴۷ — ۸۸۲٬۰۴۴ — ۹۲۷٬۴۳۳ — ۹۷۷٬۷۸۸ — ۱٬۰۳۲٬۷۷۲ — ۱٬۰۹۱٬۸۳۱ — ۱٬۱۵۴٬۳۷۵ — ۱٬۲۲۰٬۵۱۲ — ۱٬۲۸۹٬۸۴۲ — ۱٬۳۶۰٬۶۳۷ — ۱٬۴۳۰٬۶۸۰ — ۱٬۴۹۸٬۴۱۶ — ۱٬۵۶۲٬۱۴۴ — ۱٬۶۲۲٬۱۲۳ — ۱٬۶۸۱٬۰۷۰ — ۱٬۷۴۲٬۹۵۰ — ۱٬۸۱۰٬۱۰۳ — ۱٬۸۸۵٬۰۳۶ — ۱٬۹۶۵٬۵۸۶ — ۲٬۰۴۳٬۹۱۲ — ۲٬۱۰۹٬۲۴۶ — ۲٬۱۵۴٬۶۰۰ — ۲٬۱۷۵٬۹۹۸ — ۲٬۱۷۷٬۷۲۳ — ۲٬۱۷۱٬۱۳۵ — ۲٬۱۷۲٬۲۸۷ — ۲٬۱۹۲٬۵۳۵ — ۲٬۲۳۹٬۰۲۵ — ۲٬۳۰۸٬۴۰۹ — ۲٬۳۸۹٬۱۲۱ — ۲٬۴۶۴٬۰۰۱ — ۲٬۵۲۲٬۳۲۵ — ۲٬۵۵۴٬۹۰۵ — ۲٬۵۶۹٬۷۳۹ — ۲٬۵۹۳٬۵۲۳ — ۲٬۶۶۳٬۲۲۴ — ۲٬۸۰۲٬۷۶۸ — ۳٬۰۲۴٬۷۷۴ — ۳٬۳۱۴٬۰۰۱ — ۳٬۶۳۲٬۴۴۴ — ۴٬۶۳۶٬۲۶۲
پکي شاملې اداري سیمې	لړۍ... Ad Dakhiliyah Governorate (en) — Ad Dhahirah Governorate (en) — Al Batinah North Governorate (en) — Al Batinah South Governorate (en) — Al Buraimi Governorate (en) — Al Wusta Governorate (en) — Ash Sharqiyah North Governorate (en) — Ash Sharqiyah South Governorate (en) — Dhofar Governorate (en) — Muscat Governorate (en) — Musandam Governorate (en)
رسمي ژبه	عربي ژبه
ځايي ژبې	لړۍ... Modern Standard Arabic (en) — Bathari (en) — Shihhi Arabic (en) — Dhofari Arabic (en) — انګليسي ژبه — Omani Arabic (en) — Kumzari (en) — مهري ژبه — Hobyót (en) — Harsusi (en) — Luwati (en) — Shehri (en)
د حکومت مشر	د عمان سلطان
وګړنوم	لړۍ... ománi — Omani — Omanano — Lomänan — عماني — عمانية — عمانيون — оманцы — עומאני — עומאנית — omanezi — omanez — omaneză — ওমানী — omanita — omaniti — umani — omanianu — omaniana — Omanais — Omanaise — omania — omanii — omanio — omanie — omanita — omaniti — omanito — omanite — عوماني — عومانية — عومانيين — عومانيات — Ómanach
فزیکي ځای	د عربستان ټاپووزمه
غړی د	لړۍ... ملگري ملتونه (۱۹۷۱ – ) عربي ټولنه (۱۹۷۱ – ) د سوداګرۍ نړيوال سازمان (۲۰۰۰ – ) د اسلامي همکاريو سازمان (۱۹۷۰ – ) د بيارغونې او پراختيا نړيوال بانک (۱۹۷۱ – ) نړيواله پرمختياېې ټولنه (۱۹۷۳ – ) نړيواله مالي مؤسسه (۱۹۷۳ – ) د پانګونې څواړخيز تضمين نړيوال اژانس (۱۹۸۹ – ) International Centre for Settlement of Investment Disputes (en) (۱۹۹۵ – ) Arab Bank for Economic Development in Africa (en) Arab Fund for Economic and Social Development (en) Arab Monetary Fund (en) Cooperation Council for the Arab States of the Persian Gulf (en) (۱۹۸۱ – ) International Organization for Migration (en) Arab Information and Communication Technologies Organization (en) International Fund for Agricultural Development (en) د بحر د قانون په اړه د ملګرو ملتونو کنوانسیون International Renewable Energy Agency (en) International Maritime Organization (en) کېميايي وسلو نه د کار اخيستلو د مخنيوي سازمان (۱۹۹۷ – ) پوست نړيواله ټولنه (۱۹۷۱ – ) ګومرک نړيوال سازمان (۲۰۰۰ – ) World Intellectual Property Organization (en) نړيوال پوليس (۱۹۷۲ – ) International Hydrographic Organization (en) يونيسکو (۱۹۷۲ – ) Group on Earth Observations (en) مخابراتو نړيواله ټولنه (۱۹۷۲ – ) International Civil Defence Organisation (en) (۱۹۸۵ – ) هواپېژندنې نړيوال سازمان (۱۹۷۵ – ) د روغتيا نړيوال سازمان د اتومي وسلو د نه پراختیا تړون
هېواد	عمان
دین	اسلام
ځایناستی د	Oman proper (en)

کچه او لوړوالی

د ځای کچه	۳۰۹٬۵۰۰ كيلومتر مربع

نور اړين مالومات

برخه د	منځنی ختيځ — اروپايي اتحادیې د مالیې پټنځای تور لیست — لويديځه اسيا — Gulf States (en)

نور مالومات

وېب‌پاڼه	oman.om
کورډي‌نېشن	۲۱°شمال ۵۷°ختیځ

عمان، په رسمي توګه د عمان سلطنت (عربيي: سلْطنةُ عُمان، Salṭanat(u) ʻUmān) په لویدیځه آسیا کې د عربي ټاپووزمې په سویل ختیځو سواحلو کې موقعیت لري. عمان چې پخوا یوه سمندریزه سترواکي وه، په عربي نړۍ کې تر ټولو پخوانی خپلواک هېواد دی. دغه هېواد چې د فارس خلیج د خولې سره په پوله سیمه کې موقعیت لري، له سعودي عربيستان، متحده عربي اماراتو او یمن سره ځمکنۍ پوله او له ایران او پاکستان سره ګډه سمندري پوله لري. دغه ساحل له سویل ختیځ لوري له عربي سمندرګي او له شمال ختیځ لوري د عمان له خلیج نه جوړ دی. د مدا او مسندم سیمې یې د متحده عربي اماراتو د ځمکنیو پولو له خوا احاطه شوې، د هرمز تنګی (چې له ایران سره شریک دی) او د عمان خلیج د مسندم ساحلي پولې جوړوي. مسقط د دغه هېواد پلازمېنه او لوی ښار دی.

له اوولسمې پېړۍ وروسته، د عمان سلطنت سترواکي وه چې په فارس خلیج او هند سمندرکې یې د نفوذ په موخه د پرتګال او بریتانیا له سترواکیو سره سیالي کوله. په ۱۹ مه پېړۍ کې د دغې سترواکۍ په اوج کې، عماني نفوذ یا کنترول له ټول هرمز تنګي نه تر معاصر ایران او پاکستان پورې او په لرې سویل کې تر زنجبار رسېده. هغه مهال چې په ۲۰ مه پېړۍ کې یې قدرت را کم شو، دغه سلطنت د بریتانیا تر اغېز لاندې راغی. د ۳۰۰ نه زیاتو کلونو لپاره، د دواړو سترواکیو ترمنځ اړیکې د مشترکو ګټو له مخې وې. بریتانیا د عمان جغرافیايي اهمیت د سوداګریز مرکز په توګه چې په فارس خلیج او هند سمندر کې یې د هغو سوداګریزې کرښې تضمین کولې او د هند په نیمه لویه وچه کې یې له خپل نفوذ نه ساتنه کوله، په رسمیت وپېژاند. له تاریخي پلوه مسقط د فارس خلیج سوداګریز مرکز و.

سلطان قابوس بن سعید له ۱۹۷۰ ز کال راهیسې د ۲۰۲۰ ز کال د جنوري تر ۱۰ مې نېټې پورې د هغه تر مړینې  پورې د دغه هېواد مشري وکړه چې دولتي بڼه یې مطلقه شاهي وه. د عمان د سلطنتي ځای ناستي د قوانینو له مخې باید د پاچا زوی د هغه ځای ناستي وي، خو له دې امله چې سلطان قابوس بچیان نه لرل، په خپل وروستي وصیت کې یې څرګنده کړه چې، د هغه ځای ناستی باید د مناسبې سلسلې کوم غړی وي. له همدې امله د قابوس له مړینې وروسته، سلطنتي کورنۍ د هغه د تره زوی هیثم بن طارق، د عمان د نوي پاچا په توګه وټاکه.

عمان د ملګرو ملتونو سازمان، عربي اتحادیې، خلیج همکاریو شورا، ناپېیلي غورځنګ او د اسلامي همکاریو سازمان غړیتوب لري. د نفتي زېرمو لرلو له امله په نړۍ کې ۲۲ م ځایګی لري. په ۲۰۱۰ ز کال کې په وروستیو ۴۰ کلونو کې ملګرو ملتونو سازمان دغه هېواد د پراختیا له مخې یو له پرمختللو هېوادونو وباله. توریزم(سیاحت)، د کبانو او خرما سوداګري یې د سوداګرۍ یوه برخه جوړوي. عمان د لوړ عاید لرونکي اقتصاد او د نړیوالې سولې د شاخص له مخې په نړۍ کې ۶۹ سوله ییز هېواد بلل شوی دی.

سیاست

عمان یو موټی او بشپړ شاهي هېواد دی، چې مقننه، اجرائیه او قضایه ځواک ټول د میراثي پاچا(سلطان) په واک کې دي. له همدې امله، د آزادۍ کور (Freedom House) سازمان یې د «نا آزاد» هېواد په توګه طبقه بندي کوي.

سلطان د دولت په سر کې ځای لري چې په مستقیم ډول بهرنۍ او دفاعي چارې کنترول کوي. هغه بشپړ واک لري او قوانین د احکامو په بڼه وړاندې کوي.

قانوني نظام

عمان مطلق او بشپړ شاهي هېواد دی، چې په کې د سلطان خبره قانوني بنسټ لري. قضایه قوه د سلطان په واک کې ده. د عمان د اساسي قانون پر بنسټ، د اسلامي شریعت قوانین د دغه هېواد د حقوقي سیستم سرچینه ده. د شرعي محاکمو ادارې د مدني محاکمو په نظام کې د کورنۍ د حقوقو، لکه: د طلاق او میراث مسئولیت لري.

په داسې حال کې چې په عمان کې ټول عالي ځواک د سلطان اړوند دی او د قواوو ترمنځ کوم رسمي بېلتون شتون نه لري، مرحوم سلطان قابوس دفاع وزیر، د بهرنیو چارو وزیر او مالیې وزیر ته چې د دغو وزارتونو چار سمبالي وو، د وزیر بشپړ لقب نه ورکاوه او غوره یې بلله، هغه په سلطنتي اډانه کې وساتي. اوسنی سلطان(پاچا )هیثم مسئولو وزیرانو ته د وزیرانو بشپړ لقب ورکړی دی، په داسې حال کې چې د دفاع وزارت چوکۍ یې لومړي وزارت ته لوړه کړې ده. له ۱۹۷۰ز کال راهیسې ټول قوانین له دې ډلې د دغه هېواد اساسي قانون هم د سلطنتي احکامو له مخې اعلان شوي. سلطان، وزیران او قاضیان ګوماري او د مجازاتو د بخښنې او د هغو د کمولو واک هم لري. د سلطان واک کمی نه لري او تمه لري چې ټول د هغه له ارادې بشپړه پیروي وکړي.

په داسې حال کې چې د عمان حقوقي قوانین له تیوریکي پلوه د مدني او شخصي آزادیو نه ملاتړ کوي، خو د واکمن رژیم له خوا دواړه له پامه غورځول کېږي. ښځې او ماشومان په ډېرو برخو کې له قانوني تبعیض سره مخامخ دي. ښځې له ګڼ شمېر دولتي ګټو، لکه: د کور لپاره له پور اخیستو محرومې دي او د شخصي احوال د قانون له مخې له برابرو حقونو محرومې دي. ښځې د روغتیا او زېږون په ګډون د خپل برخلیک ټاکلو په برخه کې محدودیتونه تجربه کوي.

بهرنی سیاست

له ۱۹۷۰ ز کال راهیسې، عمان معتدل بهرني سیاست مخته وړي او خپلې دیپلماتیکې اړیکې یې په پام وړ ډول پراخې کړې دي. عمان یو له محدودو عربي هېوادونو نه دی چې له ایران سره د ملګرتیا اړیکې لري. ویکي لېکس د امریکا هغه دیپلماتیک اسناد فاش کړي چې ښيي عمان د هغو بریتانوي بېړۍ چلوونکو افسرانو په راخوشي کولو کې، چې په ۲۰۰۷ ز کال کې د ایراني سمندري ځواکونو له خوا نیول شوي وو، مرسته کړې. دغه اسناد څرګندوي چې د امریکا د متحده ایالاتو د دیپلماتیکو فشارونو په خوا کې، عمان تل له ایران سره نږدې اړیکو لرلو ته لېوالتیا څرګنده کړې او د دغو فشارونو پر وړاندې یې مقاومت کړی دی. یوسف بن علوی بن عبدالله د دغې پاچهۍ د بهرنیو چارو مسئولیت پر غاړه لري.

عمان د بریتانیا سلطنتي سمندري ځواکونو او هندي سمندري ځواکونو ته د الدقم او ډرای ډاک بندر تاسیساتو ته د لاسرسي اجازه ورکړې ده.

پوځ

د سټاکهالم د نړیوالې سولې څېړنیز انستیتیوت د عمان نظامي او امنیتي لګښت په ۲۰۲۰ ز کال کې د هغه هېواد د داخلي ناخالصو تولیداتو ۱۱٪ ښودلی، چې په دغه کال کې د نړۍ تر ټولو لوړ پوځي لګښت دی چې له سعودي عربيستان (۸.۴ سلنه) هم لوړ دی. په منځنۍ کچه د ۲۰۱۶ او ۲۰۱۸ ز کلونو ترمنځ د داخلي ناخالصو تولیداتو د سلنې له مخې، د دغه هېواد پوځي لګښت نږدې ۱۰ سلنه و، په داسې حال کې چې په نوره نړۍ کې په ورته مهال کې دغه کچه ۲.۲ سلنه وه.

په ۲۰۰۶ ز کال کې د عمان د وسله والو ځواکونو شمېر ۴۴ زره ‍۱۰۰ تنه وو، چې ۲۵۰۰۰ یې عادي ځواکونه، ۴۲۰۰ یې سمندري او ۴۱۰۰ تنه یې هوايي ځواک و. سلطنتي کورنۍ ۵۰۰۰ تنه سلطنتي ساتونکي، ۱۰۰۰ تنه ځانګړي ځواکونه، ۱۵۰ سمندري نظامي بېړۍ چلوونکي او د سلطنتي الوتنو لپاره ۲۵۰ پیلوټان لري. دغه هېواد ۴۴۰۰ کسه ملیشه ځواک هم لري.

دغه پاچهي له بریتانوي پوځ او دفاعی صنعت سره اوږد مهاله اړیکه لري. د SIPRI د راپور له مخې، عمان له ۲۰۱۲ ز کال نه تر ۲۰۱۶ ز کال پورې د وسلو ۲۳ م واردونکی هېواد و.