جوزف سټيګليټز

جوزف يوجين سټيګليټز (د 1943 د فبرورۍ په 9 زېږېدلی) يو امریکايي نیو کينزين اقتصاد پوه، د عامه تګلارو تحليلګز او د کولمبيا پوهنتون يو پروفيسر دی. نوموړي په اقتصادي علومو کې د نوبل يادښتي جايزه (2001) او د جان بيټس کلارک جايزه (1979) تر لاسه کړي دي. نوموړی د نړيوال بانک پخوانی ارشد مرستيال رئيس او ارشد اقتصاد پوه دی. هغه همدا راز د (د متحده ايالاتو د ولسمشر) د اقتصادي سلاکارانو د شورا پخوانی غړی او رئيس دی. هغه د جوجيستي عمومي مالي تيورۍ، او نړيوال توب د مديريت په اړه د خپلې تنقيدي نظريې، د ازاد بازار اقتصاد پوهانو (څوک چې نوموړی د ازاد بازار بنسټپالي بولي)، او د پيسو نړيوال صندوق او نړيوال بانک په څېر نړيوالو ادارو څخه د خپل ملاتړ له امله شهرت لري.

په 2000ز کال کې، سټيګليټز د «Initiative for Policy Dialogue» (IPD) بنسټ کېښود، کوم چې د کولمبيا په پوهنتون کې د نړيوالې پراختيا په برخه کې يوه فکري مؤسسه ده. نوموړی له 2001ز کال راهيسې د کولمبيا پوهنځي غړی دی، او په 2003ز کال کې يې د دې پوهنتون تر ټولو لوړه رتبه (د پوهنتون پروفيسر) تر لاسه کړه. نوموړی د نړيوال فکر په اړه د پوهنتون د کميټې بنسټګر مشر همو. نوموړی همدا راز د مانچيسټر پوهنتون د بروکس نړيوالې بې وزلۍ انستيټوت مشر هم دی. هغه همدا راز د ټولنيزو علومو د اسقفي اکاډمۍ غړی هم دی. په 2009ز کال کې، د ملګرو متلونو د عمومي اسامبلۍ رئيس «Miguel d'Escoto Brockmann»، سټيګليټز د نړيوالو پيسو او مالي سيستم د اصلاحاتو لپاره د ملګرو ملتونو د کمیسيون د مشر په توګه وټاکه، چېرته چې نوموړي د وړاندې شويو وړانديزونو څارنه وکړه او په نړیوالو پيسو او مالي نظام کې د اصلاحاتو په اړه يې يو راپور چمتو کړ. نوموړي همدا راز د اقتصادي فعاليت او ټولنيز پرمختګ د اندازه کولو په اړه د نړيوال کميسيون د مشر په توګه هم خدمات وړاندې کړي، چې د فرانسې ولسمشر سرکوزي ټاکلی و، کوم چې په 2010ز کال کې خپل راپور خپور کړ، «زموږ د ژوند ناسم اندازه کول: ولې په ناخالص کورني تولید کې اضافه نه کېږي»، او اوس مهال د همدې د ځای ناستي د شریک مشر په توګه دنده تر سره کوي، کوم چې د اقتصادي فعاليت او ټولنيز پرمختګ د اندازه کولو په اړوند د لوړې کچې ماهره ډلګۍ ده. له 2011 څخه تر 2014ز کال پورې، سټيګليټز د نړيوال اقتصادي انجمن (IEA) رئيس و. نوموړي د 2014ز کال د جون په مياشت کې په اردن کې د مړه سمندر سره نږدې جوړ شوي د IEA د درې کلن نړيوال کانګريس د تنظيم مشري هم وکړه.

سټيګليټز له څلوېښتو زيات افتخاري سندونه تر لاسه کړي، چې له کامبريج او هارورډ څخه تر لاسه کړي سندونه هم پکې شامل دي، او نوموړی د بوليويا، سويلی کوريا، کولمبيا، ايکواډور او په وروستيو کې د فرانسې په ګډون ګڼو دولتونو په وياړ سره ستايلی دی، په فرانسه کې نوموړی د «Legion of Honor» د افسر غړي په توګه ټاکل شوی و.

په 2011ز کال کې، د ټايمز مجلې له خوا، سټيګليټز د نړۍ په کچه د سلو تر ټولو اغېزناکو اشخاصو څخه د يو په توګه ونومول شو. د سټيګليټز کار د جارجسټي ليدلوري څخه د عايد پر وېش، د شتمنيو د خطر پر مديريت، شرکتي مديريت، او په نړيوالې سوداګرۍ متمرکز دی. نوموړی د ګڼو کتابونو ليکوال دی، «People, Power, and Profits» (2019) (خلک، ځواک او ګټې)، « The Euro: How a Common Currency Threatens the Future of Europe » (2016) (يورو: شريکه دودپيسه څه ډول د اروپا راتلونکی ګواښي)، « The Great Divide: Unequal Societies and What We Can Do About Them» (2015) (ستر وېش: نابرابرې ټولنې، او موږ د دوی په اړه څه کولای شو)، « Rewriting the Rules of the American Economy: An Agenda for Growth and Shared Prosperity » (2015) (د امریکايي اقتصاد د اصولو بيا ليکل: د ودې او شریکې نېمکمرغۍ لپاره يوه اجنډا)، او « and Creating a Learning Society: A New Approach to Growth Development and Social Progress » (2014) (د يوې زده کړه يالې ټولنې جوړول: د پرمختګ ودې او ټولنيز پرمختګ لپاره يو نوی ليدلوری)، يې نوي کتابونه دي. نوموړي همدا راز د معلوماتو او ديموکراسۍ د کميسيون په اړوند يو له پنځه ويشتو مخکښو اشخاصو څخه دی، کوم کميسيون چې د بې پولې خبريالانو له خوا پيل شوی دی. د پرانيستي نصاب پروژې تر مخې، سټيګليټز د کالج په نصاب کې د اقتصادياتو په درسونو کې پنځم هغه ليکوال دی چې زیاته حواله يې ورکول کېږي.

ژوند او مسلک

سټيګليټز د انډيانا په ګيري کې په يوه يهودي کورنۍ کې زېږېدلی دی. مور يې «شارلټ» نومېده چې د ښوونځي ښوونکې وه، او د پلار نوم يې «ناتينيل ډايويډ سټيګليټز» و، چې د بيمې پلورونکی و. سټيګليټز په ايمرسټ کالج کې زده کړې وکړې، نوموړی د ملي امتياز د بورسيې لرونکی و، چې د بحث په ټيم کې فعال و، او د محصلينو د مديريت رئيس و. په ایميرسټ کالج کې د خپل وروستي کال پر مهال، نوموړي د ماساچوسټ ټيکنالوژۍ په انستيتوت (MIT) کې زده کړې وکړې، چېرته چې نوموړي وروسته خپلې لوړې زده کړې هم تعقيب کړې. د 1965ز کال په دوبي کې، هغه د شيکاګو پوهنتون ته ولاړ، تر څو د «هيروفومي ازوا» تر څارنې لاندې څېړنې وکړي، چا چې د NSF مرسته تر لاسه کړې وه. نوموړي له 1966 څخه تر 1967ز کال پورې، په MIT کې د خپلې دوکتورا لپاره زده کړې پر مخ يوړې، په همدې موده کې نوموړي د MIT د مرستيال پروفيسر په توګه دنده هم تر لاسه کړه. سټيګليتز ويلي چې د MIT د اقتصادياتو ځانګړی انداز د نوموړي لپاره ډېر ښه و، او دا انداز يې په دې ډول تشريح کړی چې "د اړوندو او مهمو پوښتنو د ځوابولو لپاره ساده او واقعي نمونې".

له 1966 څخه تر 1970ز کال پورې، نوموړی د کامبريج په پوهنتون کې د څېړنې همکار و. سټيګليټز په لومړي سر کې په 1965ز کال کې د فولبرايټ د يو محقق په توګه د کامبريج فټز وليام کالج ته ورسېد، او نوموړي وروسته د کامبريج په «ګون ويل اينډ کيس کالج» کې د «ټيپ» ټيټ رتبه څېړنې همکاري تر لاسه کړه، کوم چې د «کيني» او ستر اقتصاد تيورۍ په اړه د هغه په پوهه کې مهمه ونډه درلوده. په راتلونکو کلونو کې هغه په ييل، سټنفورډ، اکسفورډ، او پريسټن کې علمي دندې تر سره کړې – په اکسفورډ کې نوموړی د سياسي اقتصاد «ډرمنډ» پروفيسر و. له 2001ز کال راهيسې، سټيګليټز د کولمبيا په پوهنتون کې پروفيسر دی، د سوداګرۍ په ښوونځي، د اقتصادياتو په ډيپارټمنټ او د نړيوالو او عامه چارو په ښوونځي (SIPA) کې يې دندې تر سره کړي، او له «جی بريډفورډ ډيلونګ» او «ارون ايډلين» سره د «The Economists' Voice » مجلې ليکوال/مصحح دی.

نوموړی د «Sciences Po Paris» او «École Polytechnique in 'Economics» تر منځ په اقتصادياتو او عامه تګلارو کې د غبرګو سندونو زده کړه ييزو پروګرامونو کې درسي ټولګيو ته درس هم ورکوي. هغه له 2005ز کال راهيسې د مانچسټر په پوهنتون کې د بروکس نړيوالې بې وزلۍ انسټيټويټ مشري هم کوي. سټيګليټز په پراخه ګچه د نوي «کينينزي» اقتصاد پوه په توګه بلل کېږي، که څه هم لږ تر لږه يو اقتصادي ژورنالست وايي چې د هغه کار په روښانه ډول ډلبندي کېدای نه شي.

سټيګليټز د خپل مسلک په اوږدو کې د پاليسيو یو شمېر دندې تر سره کړي دي. نوموړي د کلنټن په اداره کې د ولسمشر د اقتصادي سلاکارانو د مشر په توګه دنده تر سره کړې (1995-1997). په نړيوال بانک کې، نوموړي له 1997 څخه تر 2000ز کال پورې د مشر مرستيال رئیس او اقتصاد پوهانو د مشر په توګه دنده تر سره کړې ده. نوموړی د نړيوال بانک له خوا هغه مهال له دندې لېرې کړای شو، کله چې هغه د بانک له تګلارو سره مخالفت وښود.

سټيګليټز د امريکا د ولسمشر بارک اوباما د سلاکار په توګه کار کړی دی، خو د اوباما ادارې د مالي صنعت د ژغورنې پر پلان يې نيوکه درلوده. نوموړي وويل، هر چا چې د اوباما د ادارې د بانک د ژغورنې پلان جوړ کړی، يا خو د بانکونو په جيب کې دی، يا نا اهله دی.

د 2008ز کال د اکتوبر په مياشت کې، د ملګرو ملتونو د عمومي اسامبلۍ رئيس له نوموړي وغوښتل چې د مالي بحران د دلايلو او حل لارو په اړه د يو راپور د مسودې جوړولو د کميسيون مشري وکړي. په ځواب کې، دې کميسيون د سټيګليټز راپور وړاندې کړ.

د 2011ز کال د جولای په پنځه ويشتمه نېټه، سټيګليټز په «I Foro Social del 15M» کې ګډون وکړ، چې په مادريد کې جوړ شوی و، او د 15M خوځښت لاريونوالو ملاتړ يې څرګند کړ.

سټيګليټز له 2011 څخه تر 2014ز کال پورې د نړيوالې اقتصاد ټولنې رئيس و.

د 2015ز کال د سپتمبر په اوه ويشتمه نېټه، د انګلستان د مزدور ګوند اعلان وکړ چې سټيګليټز به د نړۍ د نورو پنځو مخښکو اقتصاد پوهانو سره د دې ګوند د اقتصادي سلاکارۍ په کمېټه کې کېني.